Türkçe’De Cümleyi Oluşturan Öğeler

**Prof. Dr. Sinsi** · 10-21-2012

Türkçe’de cümleyi oluşturan öğeler

genel olarak şu sıralamaya uyar:

Özne, tümleç(ler), yüklem

Bu sıralanışa uymayan ve yüklemi sonda değil başta ya da ortada bulunan cümlelere “devrik cümle” denir

Devrik cümle Ögeleri dilin dil bilgisi kuralları dahilinde genel kurala uygun sıralanmamış cümle olarak tanımlanır

Türkçede yüklem sonda bulunur diğer ögelerse önemine göre, vurgulu olan yükleme daha yakın olacak şekilde dizilir

Öyleyse; Türkçede yüklemi cümle sonunda bulunan cümle kurallı cümle, cümle sonunda başka bir ögesi bulunan cümle ise devrik cümledir

Türkçede cümlenin ögeleri, cümle içindeki konumlarıyla değil; aldıkları (özne ve belirtisiz nesne ek almaz) eklerle ayrılır

Bu yüzden devrik kurulmuş bir cümle yanlış değildir

Hatta edebi dilde devrik cümlelere sıkça başvurulur

Ek almayan iki ögeden biri olan belirtisiz nesne, diğeri özneden her zaman yüklemin önünde olmasıyla ve yüklemin aldığı kişi ekiyle ayırt edilir

Örneğin: “Kalem aldım

” cümlesinde kalem belirtisiz nesnedir

Yüklemin almış olduğu -m kişi ekinden anladığımız üzere cümlenin görünmeyen öznesi “ben”dir

Yüklemin üçüncü şahısla çekimlendiği cümlelerdeyse anlatım bozukluğu olmasını engellemek için gerçek özne kullanılması gerekebilir

Devrik Cümle Örnekleri 1:

•seni seviyorum → seviyorum seni

•yanıma gel→ gel yanıma

Devrik Cümle Örnekleri 2:

Görmüyor musun sana doğru geldiğini?

Bendim dün gece evinizin önünden geçen

Şiirde ve günlük konuşmalarda çok kullanılır

Şiirde Devrik Cümle Örnekleri:

Çok insan anlayamaz eski musikimizden

Ve ondan anlamayan bir şey anlamaz bizden

Ağır, ağır çıkacaksın bu merdivenlerden,

Eteklerinde güneş rengi bir yığın yaprak,

Ve bir zaman bakacaksın semaya ağlayarak…

Sular sarardı… Yüzün perde perde solmakta,

Kızıl havaları seyret ki akşam olmakta…

Eğilmiş arza, kanar, muttasıl kanar güller;

Durur alev gibi dallarda kanlı bülbüller,

Sular mı yandı? Neden tunca benziyor mermer?

Bu bir lisan-ı hafidir ki ruha dolmakta,

Kızıl havaları seyret ki akşam olmakta…

Atasözleri de kafiye amaçlı devrik yapılabilir:

Atasözlerinde Devrik Cümle Örnekleri:

Gülme komşuna, gelir başına

Sakla samanı, gelir zamanı

Besle kargayı, oysun gözünü

Ünlem cümleleri de devrik olabilir

Gel buraya!

Git başımdan!

Her cümle bu yedi cümle türünden en az birine dahildir

Bir kere bütün cümleler ya olumludur ya olumsuz

─Ah, bilsen biz senin ıstırabını ne iyi anlıyoruz! →Ünlem, olumlu, istek

Biz ki her şeyi görür ve anlarız

→Olumlu

Düşün, bir elbiseyle bir vücut arasındaki esrarlı rabıtayı düşün

→Emir, olumlu

Vücudun sonsuz hareketleri içinde bize düşmeyen pay hangisidir? →Olumlu, soru

Fakat o göz kimde vardır? →Olumlu, soru

Kimsede… →Eksiltili cümle

Yalnız bizde… →Eksiltili cümle

Bize artık hikâyeni anlatma!… →Ünlem, emir, olumsuz

Ne lüzum var? →Anlamca olumsuz, soru

alıntı

10-21-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Türkçe’De Cümleyi Oluşturan Öğeler Türkçe’de cümleyi oluşturan öğeler genel olarak şu sıralamaya uyar: Özne, tümleç(ler), yüklem Bu sıralanışa uymayan ve yüklemi sonda değil başta ya da ortada bulunan cümlelere “devrik cümle” denir Devrik cümle Ögeleri dilin dil bilgisi kuralları dahilinde genel kurala uygun sıralanmamış cümle olarak tanımlanır Türkçede yüklem sonda bulunur diğer ögelerse önemine göre, vurgulu olan yükleme daha yakın olacak şekilde dizilir Öyleyse; Türkçede yüklemi cümle sonunda bulunan cümle kurallı cümle, cümle sonunda başka bir ögesi bulunan cümle ise devrik cümledir Türkçede cümlenin ögeleri, cümle içindeki konumlarıyla değil; aldıkları (özne ve belirtisiz nesne ek almaz) eklerle ayrılır Bu yüzden devrik kurulmuş bir cümle yanlış değildir Hatta edebi dilde devrik cümlelere sıkça başvurulur Ek almayan iki ögeden biri olan belirtisiz nesne, diğeri özneden her zaman yüklemin önünde olmasıyla ve yüklemin aldığı kişi ekiyle ayırt edilir Örneğin: “Kalem aldım” cümlesinde kalem belirtisiz nesnedir Yüklemin almış olduğu -m kişi ekinden anladığımız üzere cümlenin görünmeyen öznesi “ben”dir Yüklemin üçüncü şahısla çekimlendiği cümlelerdeyse anlatım bozukluğu olmasını engellemek için gerçek özne kullanılması gerekebilir Devrik Cümle Örnekleri 1: •seni seviyorum → seviyorum seni •yanıma gel→ gel yanıma Devrik Cümle Örnekleri 2: Görmüyor musun sana doğru geldiğini? Bendim dün gece evinizin önünden geçen Şiirde ve günlük konuşmalarda çok kullanılır Şiirde Devrik Cümle Örnekleri: Çok insan anlayamaz eski musikimizden Ve ondan anlamayan bir şey anlamaz bizden Ağır, ağır çıkacaksın bu merdivenlerden, Eteklerinde güneş rengi bir yığın yaprak, Ve bir zaman bakacaksın semaya ağlayarak… Sular sarardı… Yüzün perde perde solmakta, Kızıl havaları seyret ki akşam olmakta… Eğilmiş arza, kanar, muttasıl kanar güller; Durur alev gibi dallarda kanlı bülbüller, Sular mı yandı? Neden tunca benziyor mermer? Bu bir lisan-ı hafidir ki ruha dolmakta, Kızıl havaları seyret ki akşam olmakta… Atasözleri de kafiye amaçlı devrik yapılabilir: Atasözlerinde Devrik Cümle Örnekleri: Gülme komşuna, gelir başına Sakla samanı, gelir zamanı Besle kargayı, oysun gözünü Ünlem cümleleri de devrik olabilir Gel buraya! Git başımdan! Her cümle bu yedi cümle türünden en az birine dahildir Bir kere bütün cümleler ya olumludur ya olumsuz ─Ah, bilsen biz senin ıstırabını ne iyi anlıyoruz! →Ünlem, olumlu, istek Biz ki her şeyi görür ve anlarız →Olumlu Düşün, bir elbiseyle bir vücut arasındaki esrarlı rabıtayı düşün →Emir, olumlu Vücudun sonsuz hareketleri içinde bize düşmeyen pay hangisidir? →Olumlu, soru Fakat o göz kimde vardır? →Olumlu, soru Kimsede… →Eksiltili cümle Yalnız bizde… →Eksiltili cümle Bize artık hikâyeni anlatma!… →Ünlem, emir, olumsuz Ne lüzum var? →Anlamca olumsuz, soru alıntı