Türkiye'de Kurulan İlk Türk Devletleri,Danişmentliler,Mengücekler,Artuklular Hakkında

Türkiye'de Kurulan İlk Türk Devletleri,Danişmentliler,Mengücekler,Artuklular Hakkında
Türkiye'de Kurulan İlk Türk Devletleri,Danişmentliler,Mengücekler,Artuklular Hakkında

Türkiye'de Kurulan İlk Türk Devletleri
Malazgirt Zaferi'nden sonra yapılan anlaşmaya Bizans'ın yeni yönetimi uymayınca, Sultan Alp Arslan komutanlarına Anadolu'nun tamamen fethedilmesi emrini vermişti Alp Arslan'ın yerine geçen Melikşah zamanında da bu fetih hareketleri devam ettirildi Kutalmışoğlu Süleymanşah ve kardeşi Mansur gibi hanedan üyeleri ile Artuk Bey, Tutak, Danişment Gazi, Mengücek, Ebulkasım gibi komutanlar emrindeki Türkmenlerle Anadolu içlerine akınlar düzenlediler Anadolu'nun fatihi olan bu değerli komutanlar veya oğulları hâkim oldukları bölgelerde kendi devletlerini kurdular Bu devletler, Anadolu'da kurulan ilk Türk devletleridir Melikşah'ın ölümünden sonra (1092) bu Türkmen beylikleri daha bağımsız hareket etmişlerse de çoğu siyasî bakımdan Irak Selçuklularına bağlıydılar Anadolu'nun Türkleşmesinde önemli rol oynayan ilk Türk devletleri, genellikle küçük, mahallî devletlerdi Ancak Saltuklular, Danişmentliler, Mengücekler ve Artuklular diğerlerinden daha güçlü idi Zamanla Türkiye (Anadolu) Selçukluları, bu devletler üzerinde hâkimiyetini kurarak, Anadolu'da Türk birliğini sağlamıştır

• Danişmentliler
• Saltuklular
• Mengücekler
• Artuklular
• Sökmenliler
• İnaloğulları
• Çubukoğulları
• Çaka Bey
• Tanrıvermişoğulları
• İnançoğulları

Danişmentliler (1072- 1178)
Sivas merkez olmak üzere Tokat, Niksar, Amasya ve Kayseri civarında kurulmuştur Devletin kurucusu Melikşah'ın komutanlarından Danişment Gazi Ahmed Bey'dir Rivayete göre Türkmenlere öğretmenlik yaptığı için Dânişmend Gazi diye anılan Ahmed Bey,Türkiye Selçukluları Sultanı Süleymanşah'ın ölümüyle nüfuzunu daha da artırdı Ankara, Kastamonu, Çankırı'yı ele geçirdi 1nci Kılıçarslan ile beraber Haçlılara karşı savaştı ve Antakya Haçlı Prensi Bohemond'u esir ederek Malatya'yı ele geçirdi Yerine geçen oğlu Gazi Bey zamanında devlet en güçlü devrini yaşamıştır (1104) Öyle ki Türkiye Selçukluları ve Bizans'ın iç işlerine müdahale eder oldular Gazi Bey, Haçlılardan Konya'nın geri alınmasına (1116) ve taht mücadelesinde desteklediği 1nci Mesud'un burada sultan ilân edilmesine yardım etti Danişmentliler, her zaman Haçlılara ve Bizans'a karşı başarılar kazanmışlar ve fethettikleri toprakların Türkleşmesini sağlamışlardı Bu sebeple Türkiye Selçukluları, Türkler arasında itibarı çok fazla olan Danişmentlileri en büyük rakipleri olarak görmüşlerdir Nitekim taht mücadelelerinden faydalanan 2nci Kılıçarslan, Danişmentli şehirlerini ele geçirerek bu devlete son vermiştir (1178)
Saltuklular (1072-1202)
Beyliğin merkezi olan Erzurum ve civarı, Alp Arslan'ın komutanlarından Ebûlkasım Saltuk tarafından fethedilmişti Oğlu Ali Bey ise devletin asıl kurucusu sayılır Ali Bey'in oğlu İzzettin Saltuk zamanında Saltuklular en güçlü dönemlerini yaşamışlardır (1132-1174) Bayburt, Kars, Oltu, İspir, Tercan ve Trabzon havalisi beyliğe dahil edilmiştir İzzettin Saltuk, bölgedeki diğer Türk beyleri ile iş birliği yaparak Gürcülere karşı başarılı savaşlar yaptı Ayrıca Trabzon Rumlarıyla da mücadele etti Gürcüler üzerine sefere çıkan Türkiye Selçukluları hükümdarı 2nci Süleyman Şah, Saltuklu Beyi Melikşah'tan Erzurum'u alarak bu devlete son vermiştir (1202)
Mengücekler (1072-1228)
Alp Arslan'ın komutanlarından emir Mengücek, Erzincan ve Kemah çevresini fethederek bu devletin temelini atmıştır Beylik hakkındaki ilk bilgiler oğlu İshak zamanında başlar (1118-1142) Danişmentlilerin hâkimiyetini tanıyan İshak'ın ölümünden sonra devlet iki kola ayrıldı (1142) Oğullarından Davud Erzincan ve Kemah'a; Süleyman ise Divriği'ye hakim oldu
1-Erzincan-Kemah Kolu; Şebinkarahisar'ı da içine alan bu kol, Alaaddin Keykubad tarafından ortadan kaldırıldı (1228)
2- Divriği Kolu: Bu kol hakkında fazla bir bilgi olmamakla birlikte, 1250 yılına kadar Selçuklu hâkimiyeti altında varlığını sürdürdüğü bilinmektedirMengücekler zamanında özellikle Erzincan ve Divriği birer kültür ve ticaret merkezi durumuna gelmiştir
Artuklular (1101-1409 )
Devlet adını Oğuzların Döğer boyundan Eksük-oğlu Artuk Bey'den alır Anadolu'nun fatihlerinden olan Artuk Bey, hizmetlerinden dolayı Suriye Meliki Tutuş tarafından Kudüs valiliğine getirilmişti Ancak Kudüs'ün Fatımîlerin eline geçmesi üzerine (1098) Artuk'un oğulları Sökmen ve İl-Gazi burada tutunamadılar Suriye'nin kuzeyi ve Güneydoğu Anadolu bölgesine geldiler Selçuklular tarafından kendilerine verilen bölgede, üç kol hâlinde, Artuklu devletini kurdular
Hasankeyf-Amid (Diyarbakır) Artuklu Kolu (1101- 1231):
Artuk Bey'in oğlu Sökmen tarafından Hasankeyf'te (Hısn-ı Keyfâ) kuruldu Nurettin Mehmet zamanında, Selahaddin Eyyubî'nin de yardımıyla Diyarbakır (Amid) ele geçirildi (1183) ve burası Artukluların merkezi oldu Eyyubîler Hasankeyf ve Amid'i ele geçirerek bu kola son verdiler (1231)
Sökmen ve oğulları Haçlılar'a karşı mücadeleleriyle ün kazandılar Nitekim Sökmen, Türkmen liderlerinden Çökürmüş ile birlikte, Urfa Haçlı Kontu IIBoudain'i esir etmeyi başarmıştırArtuklular zamanında Diyarbakır ve çevresi Türk kültürünün en önemli merkezi hâline gelmişti
Mardin Artuklu Kolu (1108-1409):
Artuklu şubeleri içerisinde en güçlü ve uzun ömürlü kolu oluşturur Artuk Bey' in diğer oğlu İl-Gazi tarafından Mardin'de kurulmuştur (1108) İl-Gazi Halep halkının isteği üzerine Halep'e girmiş ve oğlu Temurtaş'ı burada bırakmıştır Oğlu Temur- taş, İl-Gazi gibi bölgedeki Haçlılarla mücadele etmiş; 1144'de Urfa'yı Haçlılardan alması İslâm dünyasında sevinçle karşılanmıştırGüçlü devletler arasında kalan Mardin Artukluları, Eyyubîler ve Selçukluların hâkimiyetini tanımışlardı 1243' de ise İlhanlılar'a bağlandılar Nihayet, Mardin'i alan Karakoyunlular bu devlete son verdiler (1409)
Harput Artuklu Kolu (1185-1234):
Hasankeyf koluna hükümdar olamayan Ebûbekir, Harput'a gelerek, Harput Artuklu kolunu kurmuştur (1185) Alaaddin Keykubad'ın Harput'a girmesiyle bu kol sona ermiştir (1234)
Sökmenliler (1100-1207)
Sultan Alp Arslan'ın yeğeni Kutbettin İsmail'in komutanlarından Sökmen El -Kutbî tarafından, Van Gölü havzasında kurulmuştur Sökmen, Müslüman Mervanoğulları'ndan Ahlat'ı alarak burayı merkez yaptığından bu beyliğe Ahlat Şahlar veya Ermen Şahlar da denilmektedir Son Sökmen beyi İzzettin Balaban zamanında idare Eyyubîler'in eline geçmiştir (1207) Togan-Arslanoğulları-Dilmaçoğulları (1084-1394)Bitlis-Erzen dolaylarında kurulmuştur Beyliğe adını veren Dilmaçoğlu Mehmet Bey, Malazgirt Savaşı'na katılmış komutanlardandır 1104 yılında başa geçen Mehmet Bey'in oğlu Togan Arslan, büyük bir üne sahipti Bu sebeple kendi soyundan gelen Erzen beyleri için Togan-Arslanoğulları denmiştir Gürcü ve Haçlılarla mücadele eden bu beylik, oldukça uzun ömürlü olmuştur Selçuklulardan sonra Harzemşah ve İlhanlı hâkimiyetine girmişler; Akkoyunlular tarafından beyliğe son verilmiştir (1394)
İnaloğulları (1103-1183)
Diyarbakır ve çevresinde kurulmuştur Suriye Selçuklu meliki tarafından Amid (Diyarbakır) valiliğine getirilen Tuğ Tegin, Haçlılarla mücadele için ayrıldığı şehri Türk beğlerinden İnal'a vermişti İnal Bey 1103'de Amid'de kendi hükûmetini kurdu Yaklaşık 80 yıl süren beylik, Amid'in Selahaddin Eyyubî tarafından ele geçirilmesiyle sona ermiştir (1183) İnaloğulları, Amid'de(Diyarbakır) birçok eser bırakmıştır Onlar zamanında şehirde 40 bin ciltlik bir kütüphane kurulmuştur
Çubukoğulları (1085-1113)
Beyliğe adını veren Emir Çubuk, Anadolu'nun fethinde ve özellikle Amid'in (Diyarbakır) ele geçirilmesinde önemli rol oynamıştır Bir ara Selçuklular adına Amid askerî valiliğine de getirilen Emir Çubuk, Harput merkez olmak üzere Palu, Arapkir ve Çemişkezek'te kendi hükûmetini kurmuştur Oğlu Mehmed Bey zamanında Artuklu Belek Gazi, Harput'u ele geçirerek beyliğe son vermiştir (1113)
Çaka Bey (1081-1097)
İzmir ve çevresinde kurulduğundan İzmir Beyliği olarak da anılır Oğuzların Çavuldur boyuna mensup olan Çaka Bey, uzunca bir müddet kaldığı İstanbul'dan kaçarak, İzmir' e gelmiş ve burada beyliğini kurmuştur (1081) Bizans tahtını ele geçirmek için Peçeneklerle ittifak kurmuşsa da amacına ulaşamamıştır Ancak oluşturduğu donanma ile Midilli, Sakız, Sisam, Rodos gibi Ege adalarını ele geçirmiştir Bu güçlü düşmandan kurtulmak isteyen Bizans, damadı olan 1nci Kılıçarslan'ı aleyhine kışkırtmıştır Bir rivayete göre Kayınpederi Çaka Bey'i yanına çağıran 1nci Kılıçarslan, onu hileyle öldürtmüştür Ancak bazı kaynaklarda Çaka Bey'in ölmediği ve Bizans donanmasının kuşatmasındaki İzmir'i teslim ettiği yazar (1097)Çaka Bey, Anadolu'daki ilk Türk denizcisi, kurduğu donanma ise ilk donanma olarak kabul edilmektedir
Tanrıvermişoğulları
Çaka Bey'in İzmir'de hâkimiyetini kurduğu yıllarda Tanrı-bermiş adlı bir Türk komutanı da ele geçirdiği Efes'te beyliğini kurmuştu Bizans'ın sahil bölgelerine yolladığı donanma Efes'i ele geçirince bu beylik de ortadan kalkmıştır (1097)
İnançoğulları (1262-1335)
Kurulduğu yerden dolayı Lâdik -Denizli Beyliği adıyla da bilinir Bu bölge Malazgirt Savaşı'ndan kısa bir süre sonra Türkleşmiştir Nitekim Denizli bölgesine 200 bin çadır halkının yerleştiğini dönemin kaynakları yazar 1262 yılında Selçuklulara karşı ayaklanarak, İlhanlı hâkimiyetine geçen Mehmet Bey, devletin kurucusudur Mehmet Bey'in torunu olan İnanç (Yinanç) Bey, beyliğe ismini vermiştir Germiyanlıların ilhakıyla İnançoğulları beyliği sona ermiştir (1335)