Özbek Türkleri,Özbekistan Cumhuriyeti,Özbekistan Cumhuriyeti Tarihi Hakkında

Özbek Türkleri,Özbekistan Cumhuriyeti,Özbekistan Cumhuriyeti Tarihi Hakkında
Özbek Türkleri,Özbekistan Cumhuriyeti,Özbekistan Cumhuriyeti Tarihi Hakkında
Ülkenin Coğrafi Konumu

Özbek Türklerinin yaşadığı ülke manasına gelen Özbekistan 4447400 km2'lik bir alana ve 19906000 (1989) nüfusa sahip bir Orta Asya Türk Cumhuriyetidir Başkenti tarihi Taşkent olup 2 milyon nüfusa sahiptir Sovyetler Birliğinin parçalanmasından sonra 20 Haziran 1991'de istiklaline kavuşmuştur

Orta Asaya Cumhuriyetlerinin ortasında yer alan Özbekistan'ın kuzeyinde Aral Denizi ile Kazakistan, doğusunda Kırgızistan ve Tacikistan, güneyinde ise Afganistan ve Türkmenistan ve batısında da yine Türkmenistan bulunmaktadır Özbekistan şu dört coğrafi bölgeden meydana gelir: Zengin topraklara sahip Fergana Havzasının birazda dağlık olan güney kısmı; Çırçık ve Angran vadileri arasında kalan Sır-Derya nehrinin suları ile sulanana Taşkent ovası; Pamir Dağlarının batısında kalan Zereşan, Semerkan ve Buhara ovaları; Karşı ve Tırmiz, nehirlerinin aktığı kendi adlarındaki ovalar ile Amu-Derya vadisinin kuzeyindeki yarı çöl halindeki alanlardan meydana gelmektedir Ayrıca Özbekistan, Aral Denizinin güneyinde uzanan ve çoğu Türkmenlere ait topraklar üstünde kurulan Özerk Karakalpak Bölgesi'ni de içine almaktadır

Tipik bir kara iklimine sahip olan Özbekistan'da yazlar oldukça kurak ve sıcak geçer Temmuz ve Ağustos aylarında gündüzleri sıcaklık 40 ile 50 derece arasında değişir Akşamları ise nispeten düşer ve 10 ile 20 derece arasında değişir Kışın ise ısı oldukça düşüktür Mesela Ocak ayında gündüzler +10 ile -10 derece arasında ısının değiştiği görülür Sonbahar ve kışın az miktarda yağan yağmura mukabil, ülkede 600 kadar olan irili ufaklı akarsular vasıtasıyla sulama ihtiyacı giderilir Bilhassa Amu-Derya ve Sır-Derya nehirleri üzerinde inşa edilen barajlar vasıtasıyla sulama işinde azami kolaylık sağlanır Buna rağmen, Aral Denizinden güneye doğru uzanan çöl sahasının sulanması mümkün olmamaktadır

Tarım ve Hayvancılık

Orta Asya Türk Cumhuriyetleri içinde toprakları en çok sulanan Cumhuriyetlerden biri de Özbekistan'dır Amu-Derya, Sır-Derya, Karşı ve Tirmız nehirlerinin suları ile sulanan ovalarda dünyanın en kaliteli pamuğu yetiştirilir ki, Özbek Türkleri buna "beyaz altın" derler XIX asrın başlarından itibaren Türkistan'da başlayan Rus-İngiliz rekabetinin en önemli sebeplerinden birini pamuk teşkil etmiştir Nitekim XIX asrın ikinci yarısından itibaren Rusya'nın Orta Asya'da ilerlemesi ve Türkistan devletlerinin işgal etmesinde bu bölgede yetişen kaliteli pamuk en önemli rollerden birini teşkil etmiştir

Bugün Özbekistan Cumhuriyetinde pamuk üretilen toprakların genişliği 30 milyon hektarı aşmaktadır Yıllık pamuk istihsali ise 10 milyon tonu geçmektedir Bu haliyle Özbekistan, bugün dünyanın belli başlı pamuk üreten ülkeleri arasında ilk sıraları almaktadır Yetiştirilen pamuğun dörtte üçü dış ülkelere ihraç edilmektedir Geri kalan kısmı da Özbekistan'da işlenmektedir Özbekistan'da işlenen pamuğun bir tonundan 3 bin metre pamuklu kumaş, 100 litre pamuk yağı ve 150-200 kg Tutarında hayvan yemi ve diğer mahsuller elde edilmektedir Yani pamukçuluk hem zirai hem de sınai alanda öneli bir hammaddedir Ne var ki, Sovyet döneminde daha çok pamuk üretebilmek için her türlü imkana başvurulmuş ve hatta Aral Denizinin suları da bu maksatla kullanılmış, bu ise, Aral'ın sularının azalmasına sebep olmuştur Su azalmasına ilaveten, kullanılan bol suni gübre, halkın sağlığının ciddi olarak tehdit etmeye başlamıştır

Özbekistan'ın verimli topraklarında yetiştirilen diğer ürünler; pirinç, mısır, tahıl, tütün, her çeşit sebze ve meyve ile ipek böceğidir

Özbekistan'ın tıpkı diğer Orta Asya Cumhuriyetlerinde olduğu gibi önemli kaynaklarından biri de hayvancılıktır Bugün 8 milyon civarında olan koyun üretiminin yarıdan fazlasını yünleri kıymetli olan "karakul" koyunu oluşturmaktadır ki, bunun önemli bir kısmı ihraç edilir Ayrıca 3 milyondan fazla sığır, 1 milyona yakın keçi ve 400 bine yakın domuz yetiştirilmektedir

Tabii Kaynaklar ve Enerji

Özbekistan yerüstü olduğu kadar yeraltı zenginlikleri de olan bir Türk ülkesidir Son yıllarda yapılan araştırmalarla Özbekistan'da bol miktarda doğal gaz ve petrolün varlığı tespit edilmiş ve çıkarılmaya başlanmıştır

Zerefşan vadisinin Muruntav bölgesinde tespit edilen zengin altın yataklarından yıllık istihsalin 75-80 ton olduğunu belirtilmektedir Bulunan ve henüz istihsale başlanmayan yeni petrol yatakları ise, Fergana vadisi ile Surhan-Derya'da bulunmaktadır Bunlara ilaveten Gazlı, Çarkak ve Mübarek'teki doğal gaz yataklarından yılda 34 milyar metreküp gaz çıkarılmaktadır Angran'da çıkarılan kömür ise 6 milyon tonu aşmaktadır Bundan başka Almalık ve Koytaş'ta önemli miktarda bakır, çinko, kurşun ve molibden çıkarılmaktadır

Özbekistan'da irili ufaklı 600'e yakın akarsudan istifade edilerek üretilen enerji de halkın elektrik ihtiyacını karşılamada önemli bir yer tutmaktadır Pamir eteklerinde ve nehirler üzerinde kurulan hidro-elektrik santrallerinden 50 milyon kilowatt saat enerji üretilmektedir

Sanayi

Özbekistan'da daha çok tarıma yönelik bir sanayinin geliştiğini görmekteyiz Bilhassa Sovyet döneminde ekilebilen arazilerin tamamının pamuk üretimine ayrılmış olması, Özbekistan'ı ziraata dayalı bir endüstrileşmeye sevk etmiştir Ülkede kurulan fabrikalar ve imalathanelerinden önemli bir kısmı traktör, tarım makinaları, pamuk toplama ve işleme makinaları, motor ve doğal gaz ve petrol aletleri yapmaktadır Ayrıca gıda sanayiine yönelik Taşkent, Buhara ve Margelan'da fabrikalar inşa edilmiştir Bunlara ilaveten hayvan ve hayvan ürünler işleyen sanayii kollarıda gelişmiştir Bazı bölgelerde kurulan kimya sanayiine ilaveten halıcılığın da oldukça geliştiğini görmekteyiz

Eğitim ve Kültür

Sovyet Döneminden önce Özbek Türklerinin eğitim müesseselerini diğer Türk Cumhuriyetlerinde olduğu gibi mektepler ve medreseler oluşturuluyordu Bu mektep ve medreseler Gaspıralı İsmail Bey'in başlattığı usul-i cedid hareketi ile yeni bir eğitim ve öğretim şekline girerek Özbek Türklerinin ihtiyaçlarını karşılayacak bir seviyeye kavuşturulmuştur 20 asrın ilk çeyreği sonuna kadar bu mektep ve medreselerden yetişen Özbek gençleri, milli benliğin muhafazasında uzun yıllar tesirli olmuşlardır Fakat, Bolşevik ihtilalinden sonra kurulan eğitim müesseseleri, bilhassa 1924-1925'den itibaren Özbekleri tamamen Sovyetleştirmeye yönelik bir program uygulamaya başlamışlardır Özbek Türkçe'sinin eğitim ve ilim dili olarak yetersiz gördüklerini ileri süren Sovyet yetkilileri Rusça'yı eğitim ve ilim dili olarak kullanmayı mecbur tutmuşlardır

Diğer Türk Cumhuriyetlerin kıyasla Özbekistan'da daha titiz bir şekilde uygulanan Sovyetleştirme siyaseti, eğitim sahasının haricinde, bilhassa kültürel alanlarda belirgin bir hal almıştır Özbekistan'ın başkenti Taşkent şehri Sovyetleştirmenin kültürel bir merkezi olarak kullanılmaya başlanmıştır Yapılan faaliyetleri bir tek hedefi olmuştur: O da yeni tip bir Sovyet insanı yaratmak Bunun için yazarlar ve ideologlar faaliyete geçerek eserler vermeye ve bu eselerinde Sovyet rejiminin bu isteklerin uymayan edip ve şairler ise ya sürgüne gönderilmişler ya da öldürülmüşlerdir

Fakat, bütün baskı ve zulmüne rağmen Sovyet döneminde hak arasında okuma-yazma oranı geçmiş devirlere nispeten daha yüksek olmuştur 1977'den itibaren Özbek Türkçe'si resmi dil olarak kullanılmaya başlanmış ama Rusça'da kullanılmaya devam edilmiştir Bugün dahi Rusça eğitim ve ilim sahalarında ağırlığın hissettirmeye devam etmektedir Buna rağmen Özbek Türklere kendi dillerini her sahada cesurca kullanmaya ve geliştirmeye devam etmektedirler Neticede, Özbekistan'da iki dilli bir toplum oluşmaya başlamıştır

Bugün Özbekistan'da eğitim ve öğretim yapan 4 bin kadar okul bulunmaktadır Bu okullarda okuyan öğrencilerin sayılar ise 4 milyona yaklaşmaktadır Özbek talebeler okullarda okuyan öğrencilerin %50'sini teşkil etmektedirler %30'a yakını ise Rus öğrencilerden meydana gelmektedir Diğer %20'sini ise başka milliyetlere mensup öğrenciler teşkil etmektedir

Nüfus

Bugün 22 milyonu geçen Özbekistan Cumhuriyetinin nüfusunun %88'ini Türkler oluşturmaktadır %12'sini ise Ruslar, Ukraynalılar, Koreliler ve Yahudiler oluşturmaktadır Özbek Türklerinin kendi nüfusları ise %72'yi oluşturur Ruslar %10, Ukraynalılar, Koreliler ve Yahudiler %2 nispetinde nüfusu oluştururlar Kazak, Kırgız, Tatar, Türkmen, Karakalpak veTacikler ise nüfusun %16'sını meydana getirmektedirler Bu kardeş kavimlerin nüfusu ile birlikte Özbek Türkleri ülkelerinde etnik yönden rahat bir ortam oluşturmaktadır