Yetiskinlikte Kisilik

Yetiskinlikte Kisilik
Kisilik, hem olusum hem de içerik ögelerini bir arada tasiyan,
ayni sekilde hem degisime hem de kararliliga olanak taniyan karmasik
ve dinamik bir sistemdir Kisilik etkilesen bir sistem olarak kabul
edildiginde, herhangi bir alandaki degisimin sistemin bütününde de degisime
yol açacagi açiktir Örnegin, dis alanlardaki (toplumsal çevredeki)
degisim toplumsal etkilesimde de degisime neden olur, o da toplumsal
rol ve davranista degisime yol açar Bu rol degisimleri bireyin
benlik algisini ve kavramini degistirir, bu da kisilik özelliklerinin ve
üsluplarinin degisimine neden olur Bu degisimin derecesi toplumsal
degisimin derecesine baglidir Öte yandan, kisilik sisteminin kararliligi
da söz konusudur; ayrica en özel yönler en az degisim gösterirler,
üstelik yetiskinlikteki roller de oldukça tutarlidir Dis tutarlilik kisilik
tutarliligini da pekistirir
Yetkiskinin kisilik sistemindeki gelisimsel degisimler merkezkaç
bir özellik tasir, yani birey içerden disariya dogru döner Yeni rollerin
ögrenilmesi, yeni kisilik üsluplarinin ve benlik kavramlarinin

gelistirilmesi, birey ile genisleyen çevresi arasinda uygunluk saglama
gereksinmesinden dogar Kuhlen yetiskinligin bu dönemindeki gelisime
"genisleme büyümesi" adini verir Bu dönem, basariya ulasma, güç
kazanma, kendini gerçeklestirme ve yeterlilik egiliminin en üst düzeyde
oldugu dönemdir
Yetiskinligin orta yillarinda kisilik sistemi içinde bir denge durumu
söz konusudur Hem bireyin toplumsal dünyasi genisleme hizini
yitirmistir, hem de birey genislemeyle basa çikabilecek beceriler
gelistirmistir Ayrica, bireyin kendine iliskin deneyimi de artmis ve birey
kisiliginin iç ve dis yönlerini daha iyi bütünlestirebilir duruma gelmistir
Ancak, yasin ilerlemesiyle birlikte dis toplumsal durumlar
önemini yitirmeye ve içsel süreçler önem kazanmaya baslar Birey
yaslandikça toplumsal rollerinin sayisi ve çesitleri azalmaya, toplumsal
etkilesim sikligi düsmeye, kisiligin daha iç özellikleri açiga çikmaya
baslar Orta yillarda elde edilmis yeterlilik duygusu, birey yaslandikça
yasanacak yillarin sinirli oldugu bilinciyle, giderek kendini
gerçeklestirme çabasina yerini birakir Bu gelismeyi vurgulayan yazarlardan
biri de Jung'tur (1933): "Yaslanan insanlar artik yasamlarinin
artmadigini ve genislemedigini farketmekte ve karsi konulmaz
bir iç güç yasami gitgide daraltmaktadir Genç bir insan için kendi
kendisiyle fazlaca ilgilenmek neredeyse bir suç, en azindan bir tehlikedir
Oysa yaslanmakta olan bir insan için kendi kendisine ciddi bir ilgi
göstermek bir zorunluluk ve görevdir"
Elli yaslarindan baslayarak kisilikte görülen gelisimsel degisimler,

daralma, merkezde yogunlasma ve içselligin artmasi biçiminde
ortaya çikmaktadir Yasliliktaki kisilik degisimi arastirmalarini gözden
geçiren Riley, Foner ve arkadaslari, yaslilarin gençlere oranla daha
kati, degisen uyaranlara daha zor uyan, tutumlarinda dogmatiklik
düzeyi yüksek, daha hosgörüsüz, toplumsal baskiya daha dayanikli
kisilikte olduklarini bulmuslardir Yaslilar daha edilgin, iç dünyalarina
daha dönük, kendi duygulari ve fiziksel islevleriyle daha ilgilidirler
Duyu ve sinir merkezlerinin uyarilmasindaki düsüs ve zihinsel yetilerin
degisimi de bu özellikleri etkiliyor olabilir
Chicago Üniversitesi'nce, özel kisilik özelliklerinin degisimi yerine,
bütün kisilik sisteminde yasla ortaya çikan degisimler arastirilmistir
Kansas kentinde 40-90 yaslari arasmdaki 700 denek 7 yil boyunca
sürekli incelenmistir Arastirmada yasa bagli üç kisilik degisimi
bulunmustur: Cinsiyet rolü algilamasinda, içe yönelmenin artisinda ve
sorunlarla basaçikma üslubunda Kisiligin fazla degisim göstermeyen
yönleri oldugu da saptanmistir Bulgular kisilikte hem degisim hem de
kararlilik oldugu görüsünü desteklemektedir Bu arastirmada degisim
göstermeyen kisilik özelliklerinin ortak noktasi, bunlarin kisiligin uyuma
yönelik özellikleri olmasiydi Bunlar Neugarten'in "Kisiligin
toplumsal-uyumsal özellikleri" dedigi özelliklerdir Testler, kisiligin
uyum özellikleri ve genel kisilik yapisi alanlarinda bireyler arasinda
farklilik oldugunu göstermekte, ama yasla farklilasma olmadigini ortaya
koymaktadir Saglikli yasli insanlarda yasa bagli farklilasma
görülmemekte, buna karsilik hastaligin kronolojik yastan daha etkili

bir degisken oldugu anlasilmaktadir Genel olarak, bulgular kisiligin
toplumsal-uyumsal niteliklerinde yasla degisimin çok fazla olmadigi
dogrultusundadir Su halde, kisiligin "içerik" yönleri (kisisel üslup,
kisilik çizgileri ve digerleri) orta ve ileri yaslarda oldukça kararlilik
göstermektedir Ayrica bulgular, birey ile toplumsal çevresi arasindaki
uyum iliskisinin oldukça kararli oldugunu ortaya koymaktadir Yasla
yeni roller edinilse bile kisilik içerigi ayni kalmaktadir
Buna karsilik, Kansas City arastirmasi kisiligin "olusum" yönlerinde
yasla birlikte oldukça önemli degisimler saptamistir Bu degisimlerden
biri, yas ilerledikçe "kisiligin gittikçe içsellesmesi"dir Bu
degisim orta yillarda kendi kendine düsünme ve içebakis olarak ortaya
çikmaya basliyor, gitgide daha belirgin hale geliyor Ayrica baska
arastirmalarda da, yasla birlikte ego enerjisinde azalma ve ego üslubunda
degisme oldugu, içsel dürtülere duyarli olma özelliginin arttigi
bulunmustur Bu bulgular projektif testlerden elde edilmistir
Bulgular, dis dünya görevleri için kullanilan ego enerjisinin yasla
azaldigini göstermektedir Yasli insanlar dis uyaricilar yerine iç
uyaricilara karsi daha duyarlidirlar, duygusal yatirimlari artmaktadir Ego
üslubu da degismekte, etkin denetimden edilgin denetime yönelinmektedir
Cinsiyet rolü algilamasindaki degisim TAT testi ile saptanmistir
Buna göre, erkekler gittikçe daha boyun egici, kadinlar ise
daha çok yetkeci olmaya yönelmektedirler Ayrica, kadinlar yaslandikça
kendi saldirgan ve benmerkezci dürtülerine karsi daha hosgörülü
olurken, erkekler kendi duygusallik ve bagimlilik dürtülerine

karsi daha hosgörülü olmaktadirlar Bu sonuçlar Jung'un klinik gözlemlerini
destekler niteliktedir
Neugarten, bu bulgulari söyle özetlemektedir: 40 yasindakiler
çevreyi, cesareti ve riske girmeyi ödüllendirici olarak görürken,
kendilerini de bu dogrultuda çikacak firsatlari degerlendirebilecek güçte
görmektedirler 60 yasindakiler ise çevreyi karmasik ve tehlikeli olarak
görürler Yasamla basaçikma üsluplari yasla birlikte belirgin farkliliklar
göstermektedir Iç dünyaya ilgi artar, dis dünyadaki insan ve
nesnelere duygusal yatirim azalir Dis dünyadan iç dünyaya dogru bir
geçis söz konusudur Çesitli uyaricilarla ve zorlu durumlarla basaçikmada
düsüs ve isteksizlik görülür Yaslilar düsüncelerini aktarmada
daha dogmatik terimlere basvururlar, neden-sonuç iliskisini açiklamada
basarisizdirlar, baskalarinin tepkilerine duyarlilik azalir, vb
Daha önce belirtildigi gibi, Neugarten, evre kuramcilarinin tek
yönlü ilerleme görüsünü reddetmekte ve yasam süresinde degismez
bir kararlilik olmadigini ileri sürmektedir Ayrica ona göre yasliligin yas
sinirlari da degismektedir Arastirmacilar bugün genç-yasli (young-old)
ile yasli-yasli (old-old) arasinda ayirim yapiyorlar ve bunlari birbirinden
ayiran belirli yaslar da yoktur Birlesik Devletler'de emekliler
arasinda genç-yaslilar hizla artiyor; bunlar, fiziksel ve zihinsel bakimdan
dinç, mali bakimdan refah içinde, siyasal bakimdan etkin, tüketici
olarak da hirsli kisilerdir, zamanlarini iyi bir biçimde degerlendiriyorlar
Yetiskinligin yas sinirlari degistigi için, 30 yasinda fakülte dekani,

35 yasinda büyükanne, 50 yasinda emekli, 65 yasinda ilkokulda
çocugu olan baba, 55 yasinda yeni bir is baslatan dul, 70 yasinda üniversite
ögrencisi olan insanlar var "Yasina göre davran!" uyarisinin
günümüzde hiçbir anlami kalmamistir
Öte yandan, Neugarten'e göre, bunalim kavrami da anlamini yitirmektedir
Evden ayrilma, evlenme, anababa olma, menopoz, emeklilik
gibi olaylar yasamin normal "dönüm noktalari"dir Kuskusuz,
bunlar benlik kavrammda ve kimlikte degisimlere yol açarlar ve insanlar
bu olaylari degisik güçlük derecelerinde yasarlar; ama "bunalim"
yaratmazlar Örnegin, orta yasli erkeklerin çogu için emeklilik
normal bir olaydir Emeklilik 65 yerine 50 yasinda gelirse asil o zaman
bir bunalim olabilir Insanlar 40, 50 ya da 60 yasinda olmaktan
degil, bu yaslarda ne yapacaklari konusunda kaygi duyuyorlar Yeniden
genç olmak istemiyorlar, ama toplumsal bakimdan kabul gören ve
kisisel bakimdan doyum saglayan yönlerde yaslanmak istiyorlar (BL
Neugarten, 1980)
Kisilik açisindan açiklanmasi gereken konulardan biri de kisilikteki
iç gerilimdir "Kisilik farklilasmasi" kisinin benlik kavramindaki
özellesmenin ve karmasikligin artmasinin anlatimidir Kisiler olgunlastikça,
özel ve biricik bir benlik olmalarina katkida bulunan özel ilgiler,
degerler ve roller gelistirirler "Kisiligin bütünlesmesi" ise, benligin
çesitli boyutlarinin tutarli bir birlik içinde örgütlenmesidir, benligin
çesitli boyutlarinin 'ayni' kisinin parçalari olarak 'birlikte tutulmasi'dir
Baska bir deyisle, benlik için degisik rollerde ve zaman boyunca

bir tutarlilik vardir Yasam boyunca kisilik farklilasmasi ile
kisilik bütünlesmesi arasinda belirli bir gerilim yasanir Ergenligin son
dönemi ve genç yetiskinlik sirasinda bu gerilim kimlik arayisina yansir
Asiri farklilasma rol daginikligiyla ya da uygunsuz kimlik tanimlamasiyla
sonuçlanabilir Erken bütünlesme ise yanlis kimlik kararlariyla
sonuçlanabilir Yetiskinlikteki kimlik gelisiminin önde gelen
sorunu, yetiskinden beklenen birçok farklilasmis rol karsismda bütünlesmis
bir benlik duygusuna ulasmis olmaktir
Knox, orta yaslardaki benlik gelisiminin belirli bir örüntü izledigini
söylemektedir: a) Yirmilerin sonlari ve otuzlarin baslari: Bu
dönem bir durulma, düzen ve çabalama dönemidir b) Otuzlarin sonlari
ve kirklarin baslari: Bu dönem hem görünüsün hem de etkinligin
yeniden yönlendirildigi dönemdir Bu dönemde yetiskinlerin çogu insan
yasaminin hazlarindan ve acilarindan pay almaya daha istekli
olurlar ve dostlugun kalitesi daha önem kazanir Varolan benlik duygusu
ile katilim yapisi arasindaki uygunlugun yeniden gözden geçirilmesi
orta yas geçisine yol gösterir c) Kirklarin ortalari ve altmislarin
baslari: Bu dönem benlik duygusunda artan bir degiskenlik içerir
Bu dönem boyunca pek çok insan kararlilik, yeterlilik, sorumluluk
ve olgunluk asamasina ulasir (Schiamberg ve Smith, 1982)