Yaramazlık Davranış Bozukluğumu?

Çocuğuna toplumun değerlerini anlatabilmek ve yaşadığı toplumun kurallarına göre davranmayı öğretmek tarih boyunca anne babanın öncelikli görevleri arasında görülmüştür Bu doğrultuda, çocukların yaramazlıklarıyla baş etmek, aslında “yaramazlık yapmamayı” öğretmek de anne babanın aaaai olmuştur Ancak çocukların yaramazlık davranışının engellenmesi ve doğru davranışların öğretilebilmesi için öncelikle birkaç sorunun cevabının bulunması gerekir İlk olarak, çocukların hangi davranışları yaramazlık olarak tanımlanabilir, bunun farkına varılması gerekir İkinci olarak çocuğun yaramazlık davranışını neden yaptığı araştırılmalıdır Son aşamada ise anne babanın çocuğunun davranışını değiştirmek için neler yaptığını düşünmesi ve işe yaramayan yöntemlerin yerine neleri koyabileceğini incelemesi gerekir

Yaramazlık bir davranış bozukluğu mudur?

Anne babalar çoğunlukla “yaramazlık” ile “davranış bozukluğu”nu aynı anlamda kullanırlar Oysa yaramazlık davranış bozukluğu değil, bir “davranış problemi”dir Bir davranışa davranış bozukluğu denebilmesi için dört temel ölçüt vardır

1 Kendisine fiziksel yada duygusal olarak zarar vermesi yada zarar verme ihtimalinin bulunması gerekir Örneğin çocuğun kesici aletlerle oynaması, kendisine zarar verebilecek bir davranışlarda bulunması
2 Çevresindeki insanlara veya canlılara (örneğin, anne, baba, abla/ağabey, kardeş, arkadaş, çeşitli hayvanlar, gibi) fiziksel yada duygusal olarak zarar vermesi yada zarar verme ihtimalinin bulunması gerekir
3 Bulunduğu ortamdaki eşyalara ya da durumlara (örneğin, sınıfta ders işlenmesi, oyunun kurallarıyla oynanması, ortamın kuralları gibi) zarar vermesi gerekir
4 Bütün bunları davranışlarının sonucunu bildiği halde yapmaya devam ettiğinin bilinmesi gerekir

Çocuklar neden yaramazlık yapar?

1 Anne babalar çocuklarının yapamayacağı şeyler bekleyebilir ve yaşına uygun olmayan kurallar koyabilirler Anne babalar çocuklarından beklediklerinin gerçekten onların yaşına uygun olup olmadığını sorgulamaları gerekir Çünkü çocuğun yapabileceğinden fazla şey beklemek ya da fazla katı kurallar koymak, onun gereksiz yere “yaramaz” diye etiketlendirilmesine yol açabilir Çocuğun davranışının gerçekten değiştirilmesi gerekiyorsa, çocuğun davranışlarının nelerden kaynaklanabileceğini anne babanın bulması gerekir

2 Çocuklar davranışlarının sonuçlarını bilemediklerinden yanlış davranışlarda bulunabilirler Çocuk gerçekten kendisine veya çevresindekilere davranışlarıyla nasıl bir zarar vereceğini bilmiyor olabilir Bu durumda anne babanın çocuğuna doğru davranışın ne olduğunu göstermesi, anlatması veya örneklendirmesi; çocuğun neden-sonuç ilişkisini kurabilmesine yardımcı olması genellikle işe yarar ve istenmeyen davranışlar değiştirilebilir Bununla birlikte, çocuk yaşı dolayısıyla doğru davranışı öğrenmekte ya da uygulamakta zorlanabilir Burada anne babaların ısrarcı olması gerekir; her yanlış davranış sonrasında doğru davranışın ne olması gerektiğini anlatmalıdırlar

3 Çocuk anne babasından yeterli derecede ilgi görmediğine inanabilir Yanlış davranışı sonrasında anne babasının kendisine hemen ilgi gösterdiğini fark ederse, ilgi çekmek için yanlış davranışları devam ettirebilir Bazen de çocuk çok fazla ilgi görmeye alışmıştır ve ilgi çekmediğini fark ettiği her an, anne babasının kendisiyle ilgilenmesi için yanlış davranışları sergiler Her iki durumda da anne babalar sadece çocuğunun yaramazlık yaptığı zamanlarda ona ilgi göstermemelidir Bunun yerine çocuğun olumlu davranışlarında ya da çocuk talep etmeden de ona ilgi gösterebilmelidirler Çünkü olumsuz davranışları sonrasında anne babanın ceza vermesi, ödüllendirme vaatleri, açıklamaları olumsuz davranışların pekiştirilmesine yol açar Çocuk ancak yaramazlık yaparsa ilgi çekebileceğine inanmaya ve kendisine gösterilen ilgi azaldıkça yanlış davranışlar sergilemeye devam eder

4Çocuk her şeyi yapmaya hakkı olduğu ve kendi istediği gibi davranabileceği yanılgısına kapılmış olabilir Bu durumda çocuk herhangi bir yerde kurallara uymaya çalışmak yerine, kendi kurallarını uygulatmaya çalışabilir Anne babasıyla, kardeşleriyle, arkadaşlarıyla sürekli olarak güç savaşına girerek kendisinin daha güçlü olduğunu kanıtlamaya çalışabilir Çocuğun yanlış davranışı sürdürme nedeni güç kazanma isteklerinden kaynaklanıyorsa, anne babalar çocuklarıyla sürtüşmekten ve inatlaşmaktan kaçınmaları gerekir Çünkü anne babası kendine kızınca çocuk belki bir süreliğine davranışını düzeltir; ancak sonrasında daha şiddetli başka yöntemler kullanarak anne babasını yenmeyi dener Bu gibi durumlarda anne babalar kızgın bile olsalar bunu çocuklarına göstermemelidirler Kızgınlıkları geçtikten sonra daha uygun bir şekilde farklı yöntemler deneyerek davranışları düzeltmeye çalışmalıdırlar

5 Çocuklar yeterli güce erişemediklerini, incindiklerini ya da haksızlığa uğradıklarını düşündüklerinde intikam almak için yanlış davranışlarını fazlalaştırabilir; daha zalim ve acımasız olabilirler Amaçları, başlarına gelenden dolayı karşısındakileri incitmek, ödeşmektir Böyle bir durumda anne babaların incindiğini ve üzüldüğünü göstermekten kaçınmaları önemlidir Cezalandırmak ya da misilleme yapmak çocuğunuzun size yaptığının aynısını uygulamak olur Öncelikle çocuğunuzu sevdiğinize, ona güvendiğinize ve onu kabul ettiğinize onu inandırın

Çocuklar çoğu zaman istediklerini elde etme konusunda ısrarcı ve yaratıcıdırlar İstekleri yerine gelmediğinde yeni yöntemler bulmak için çaba gösterirler Ancak anne babalarının onlardan daha bilgili ve daha deneyimli olduklarının farkına varamazlar Bazen anne babalar da çocuklarının davranışlarını düzeltmek için aynı yöntemleri uygular ve değişim sağlanamadığında ümitsizliğe kapılırlar Kendilerini yetersiz ve başarısız hissedebilirler Anne babalar, çocuklarının davranışlarını değiştirmek için en az çocukları kadar ısrarcı ve yaratıcı olarak yeni yöntemler bulmalarına rağmen, çocuklarının davranışlarını değiştirme konusunda başarılı olamazlarsa bir uzmana danışmalıdırlar Çünkü yukarıda sayılanların dışında, çocuğun davranışlarını değiştirememesi ve yanlış davranmaya devam etmesi psikolojik veya fizyolojik bir problemi işaret edebilir

Seçil Çelik Özbeklik
Uzm Psikolojik Danışman
Agape Danışmanlık Merkezi