Kalbin Ahvali..

Muhammed Hikmet TUZKAYA (ks)


Evliyaullah hazeratı, kalp beş kısımdır buyurmuştur:


Diri kalp,
Uyanık kalp,
Gafil kalp,
Hasta kalp,
Ölü kalp


İnsanın kalbi hallerini izah etmeden onun amelleri üzerinde biraz durmak gerekir


İnsanın amelleri, şer'i emirler veya yasaklardan birine tesadüf eder


Şer'ı emirler: Zahiri ve batıni emirler olmak üzere iki kısımdır


Zahiri emirler; namaz, zekat, hac ve oruç gibi

Batını (Kalbi) emirler; Allah' a, meleklere, kitaplarına ve peygamberlerine inanmak İhlas, rıza, istikamet, huşu ve tevekkül gibi


Şer'i yasaklar: Zahiri ve batını yasaklar olmak üzere şer'i yasaklarda iki kısımdır


Zahiri yasaklar; haksız yere cana kıymak, zina etmek, içki içmek ve başkasına ait malı gasbetmek gibi


Batıni (Kalbi) yasaklar ise; küfür, kibir, nifak, riya, gurur, kin ve haset gibi Kalp, amellerin esası ve çıkış yeridir Kalbin amelleri zahiri amellerin başlangıcıdır Kalbin ifsadı, zahiri amelleri de bozar Amellerin hepsi önemlidir Fakat Allah indinde kalbi ameller bedenle ilgili amellerden daha önemlidir


İnsanın kalbine melekun varidat ve haller zuhur eder, akıl bunları vasf edemez Kalbin yeri gönül ise de kalp gönlün ayıp ve noksanından beridirKalbin örtüsü nasuti ise de kendisi lahutidir Kalbin hayatı ruh-i izafidir Onun dört direği vardır: Tevekkül, tefviz, sabır ve rızadır Kalbin kapıları da dörttür: İlim, zikir, hilim ve üns' dür


Allahu Teala şöyle buyurmuştur:


"(Ne var ki) bunlardan sonra yine kalpleriniz katılaştı Artık kalpleriniz taş gibi yahut daha da katıdır Çünkü taşlardan öylesi var ki, içinden ırmaklar kaynar Öylesi de var ki, yarılır da ondan su fışkırır Taşlardan bir kısmı da Allah korkusuyla yukarıdan aşağı yuvarlanır Allah yapmakta olduklarınızdan gafil değildir " 102


Bunun için Rasülullah sallallahu aleyhi vesellem sahabenin kalplerinin ıslahına önem verir; onları Allah'a yöneltirdi Muhakkak ki insanın güzel ahlaklı ve edepli olmasının, kalbinin nurlanmasına bağlı olduğunu bildirir, gizli olan kalbi hastalıkların şifası üzerinde durur ve onlara bu meselenin önem ve ehemiyetini anlatırdı


Peygamber Efendimiz buyuruyor:


"Haberiniz olsun, cesette bir et parçası var ki, eğer o salah kesbederse cesedin tamamı salah kesbeder, eğer o bozulursa, cesedin tamamı bozulur Agah olun bu et parçası kalptir"103


Allahu Teala ve tekaddes hazretleri


"Hakkında bilgin bulunmayan şeyin ardına düşme Çünkü kulak, göz ve gönül, bunların hepsi ondan sorumludur" 104 buyurur


İnsanların hayra veya şerre yönelmesinde aklın ve duyu organlarının kalp te gönderdiği havatırların önemi büyüktür Havatır kalbe gelen fikirler demektir Hayır veya şerden, kişinin dışarıdan duyduğu sesler, gördüğü suretler, kalbte bir iz bırakır Evliyaullah hazeratı bu hakikate göz ve kulak kalbin casusudur diye işaret ederler Kalp devamlı gelen havatırları terennüm eder


Kalbe aktarılan havatır rağbeti yönlendirir Rağbet bir şeyi çok iştiyakla istemektir Rağbet azmi doğurur Azim; bir iş hakkında kat'i karar vermektir Azim de niyetle neticelenir Niyet ise, kalbin yapmak maksadıyla bir işe yönelmesidir Hayra yapılan niyet bir nurdur, şerre yapılan niyet ise fısku fucurdur


İhlasın aslı da niyettir Hakikati o niyeti temizlemektir, kemali ise sıdktır Niyeti temizlemekten maksat, şeytanın vesvese, teşviş ve iğvasından, nefsin varta ve desiselerinden kalbi zikrullahla tasfiye ederek korumaktır

İhlas Allahu Teala'nın bir sırrıdır Onu sevdiği ve seçtiği kulların kalbine koyar


Allahu Teala ve Tekaddes hazretleri iblise:


Muhakkak ki, benim (ihlaslı) kullarım üzerinde senin hiçbir hükmün yoktur (Onları) koruyucu olarak Rabbin yeter 105 buyurur


İblis de ihlaslı kullan azdıramayacağını şöyle itiraf eder:


yeryüzünde onlara (günahları) süsleyeceğim ve onların hepsini mutlaka azdıracağım! Ancak onlardan ihlaslı kulların müstesna 106



Şeyh-i arifan Mahmud Sami hazretleri şöyle buyurur:

Şeytan_ aleyhi laane'nin vesvesesi bir anda kalbe uğrar geçer Amma ne desisesi musırran ısrar eder, sahibini o günaha sürükleyene kadar nefis vazgeçmez Nefsin hile ve desiseyi kalbe aktarmadaki hüneri şeytandan yetmiş misli daha eşeddir Yegane kurtuluş seyyidül istiğfar ve zikrullahla nefsin tezkiye edilmesidir


Kalbin nurIanmasında veya kararmasında kalbe göz ve kulak yoluyla gelen havatırın etkisi çoktur fakat kalbin hangi halde buluduğunun, aklın neyle meşgulolduğunun önemi de büyüktür Zikrulahla itminana ermiş bir kalbin dış ve iç düşmanın etkisiyle nurunu sönmesi biiznillah mümkün değildir Fakat aklını fani alemin cüzlerine dağıtmış; aklı maaş olan kişinin, nifak ve günaha dalarak zaten hasta olmuş kalbinin, şeytanm veya nefsin azıcık bir etkisiyle vartaya düşmesi mümkündür


İbn-i Abbas radıyallahu anh anlatıyor:

"Rasulullah sallallahu aleyhi vesellem buyurdular ki: "Şeytan ademoğlunun kalbinin üzerinde tünemiş vaziyette bekler Allah'ı zikredince kaçar, gaflette ise vesvese verir" 107


Mürşid-i kamil olan seçilmiş velilerde ise ruh cesedin sultanı, akıl ruhun veziri, kalp de onun müftüsüdür Allah'm izniyle şeytan teşviş ve iğvasıyla, nefis varta ve desiseleriyle mürşid-i kamile zarar veremez Çünkü nefs-i safiye sahibi hazretlerin kalbIeri her an temkin ve huzur halindedir

Biliniz ki arif kulun kalbinin nuru iman, seması marifet, güneşi şevk, ayı muhabbet, yağmuru merhamet, meyvesi ahlak-ı hamide, sarayları himmettir O halde mahlukatm mükerremi marifet ehlinin kalbidir; feyyaz-ı feyz-i Yezdandır Her iki cihanm geçididir Can aleminin gülistanıdır İlim ve irfan hazinesidir Lütf ve ihsan denizidir Hazreti Rahman'ın evidir


Bunun delili şu ayet-i kerimedir


Allah celle celaluhu buyuruyor:


"(Onlar) Kudretine nihayet olmayan Allah'ın sadakat meclisinde, huzuru kibriyasındadırlar" 108


Rasülullah sallallahu aleyhi vesellem: "Muhakkak Allahu Teala cesetlerinize ve suretlerinize bakmaz, ancak kalplerinize ve amellerinize nazar eder" 109 buyurur


Allahu Teala Kur' an-ı Kerim'de:


"Biz senin göğsünü açıp genişletmedik mi?" 110 buyurur


Cenab-ı Hakk'ın tecellisi müminlerin sadrınadır Kalp de nazargah-ı ilahidir

Zahiri amellerin çıkış yeri olan kalp itminana erince mümin İstikametten ayrılmaz Kalbin ıslahı Cenab-ı Allah'mın bizi sakındırdığı kötü amellerin terkiyle mümkündür Kalp ıslah olursa o zaman hayat bulur, selim olur, kemale erer


Cenab-ı Hak şöyle buyuruyor:


"O gün, ne mal fayda verir ne de evlat Ancak Allah'a selimü'l kalp ile gelenler müstesna " 111


Selimü'l-kalbin üç alameti vardır:


1- İnsan, hayvan, canlı, cansız cümle mahlukat ve eşyaya karşı şefkat ve merhamet üzere bulunup, kimseyi incitmemeyi ve kimse*den incinmemeyi şiar edinmek


2- Dünyalık ele girdiği zaman sevinmemek, elden çıktığı zaman da yerinmemek


3- Yapılan ibadet, taM ve duadan karşılık beklememek Dünyada muvakkaten mevkuf makamında ubudiyet zinciri boynumuzda günümüzü beklemekteyiz Çünkü biz kuluz Nasıl ki köle efendisinden bir şey isteyemezse, bizim de Cenab-ı Hakk'tan bir şey istemeye hakk-ı sarihirniz yoktur Her şey O'nun fazlu keremi, lütfu ihsanındandır Her iş ve sözünde doğru ve dürüst olup, emrolunduğu gibi istikamet üzere bulunmalıyız Göründüğün gibi olmak ve olduğun gibi görünmek de şiarımız olmalıdır

Bu edebi hasletleri kendisi için şi ar ve ihtiyat haline getirirse ol kimse için yolda kalmak ihtimali yoktur Ve bir kimsede bunlar bulunmadığı müddetçe de derece-i ulyaya terakkinin imkan ve ihtimali de yoktur


Ebu Hüreyre radıyallahu anh' dan rivayet olunduğuna göre,


Nebi sallallahu aleyhi vesellem şöyle buyurmuşlardır:


"Iman yetmiş küsur şubedir En üstün derecesi lailahe illallah demek; en aşağı derecesi yoldan eza verecek şeyleri temizlemektir Haya da imandan bir şubedir" 112


İmanın kemale ermesi, nefis tezkiyesi ve kalp tasfiyesiyledir İnsanın amelleri çok olsa bile nefis tezkiye edilmezse muhakkak gizli hastalıklar amelleri ifsat eder


Kalbin mezmum sıfatları kulun Allah'tan uzak olmasına ve ebedi olan cenneti kaybetmesine sebep olur

Rasul-i Zişan sallallahu aleyhi vesellem Efendimiz



"Kalbinde zerre miktarı kibir olan cennete giremez " buyurmuştur

113112 Hadis Buhari


İnsanın ahirette selamete ermesi ancak kalbinin bu hastalıklardan salim olmasıyla mümkündür


Müminin nefsinin bazı ayıpları gizli olur ve kalbinin illetleri onu önemsiz gelir Kişi heva ve hevesine tabi olursa, nefsini bilemez ve kendisinin kamil ve olgun olduğunu zanneder


Bu kalbi sıkıntıdan kurtulmanın yegane çaresi Kur' an ve Sünnete tabi olan hazik bir mürşid-i kamile intisap etmektir


Tasavvuf kalbin hastalıklardan temizlenmesinin keyfiyetini bildiren manevi bir ilimdir Nefs-i emmarenin kibir, riya, gadap, haset cimrilik, mal sevgisi, hubb-ı riyaset gibi yedi mezmum sıfatı vardır



Allah celle celaluhu şöyle buyuruyor:

"Cehennemin yedi kapısı vardır Onlardan her kapı için birer gurup ayrılmıştır"114


Yine Cenab-ı Hak:


"Onlara, içinde ebedi kalacağınız cehennemin kapılarından girin kibirlenenlerin yeri ne kötüdür denilir ,,115 buyurmaktadır


Kim nefsini bu yedi kötü sıfattan temizlerse cehennemin yedi kapısı ona kapanır ve cennete girer Mücrimler ise, günahlarının durumuna göre ayrı ayrı kapılardan ateşe gireceklerdir Bu tabakalardan ilki olan cehennemı günahkar müminler ve mümineler içindir; orada müminler cezaları nisbetinde azab gördükten sonra Allah'ın lutfu ile çıkarılıp cennete girerler

İkinci tabaka hıristiyanların ceza yeridir ve ismi leza' dır Yahudilerin azap yeri ise, hutame' dir Sair ise, sabiilerin mekanıdır Sekar ateşperestlerin, cahim putperestlerin ve cehennemin Haviye ise münafıkların içinde ebedi kalacakları azab yeridir Bu zümre Kur'an'ın tabiriyle esfel-i safilin diye tarif edilen zümredir Esfel-i safilin, cehennemin en aşağı tabakasındakiler demektir


Mahlukata nazaran her cihetten güzel ve üstün olarak yaratılan insanı akıl nimetiyle de donatılmıştır Ne zaman ki ruh cesedin sultanı akıl da ruhun veziri olursa, insan yaratılış gayesine hizmet eder Fakat Allah ve rasulünün rızası dışında kullanılan nimetler insanı hayvanlar seviyesine; hatta daha da aşağıya düşürür Bunun delili şu ayetlerdir:


"Yemin olsun, biz cinler ve insanlardan birçoğunu cehennem için yarat*tık Onların kalpleri vardır, anlamazlar; gözleri vardır, görmezler; kulakları vardır, işitmezler İşte onlar hayvanlar gibidir; hatta daha da aşağıdırlar İşte asıl gafiller onlardır 116


"Biz insanı en güzel biçimde ve yarattık Sonra da çevirdik aşağıların aşağısına attık" 117



Hazreti Ebu Hureyre radıyallahu anh anlatıyor:


"Rasulah sallallahu aleyhi vesellem'den insanları en çok cehenneme götüren şeyin ne olduğu soruldu: "Ağız ve ferc" buyurdular En ziyade neyin insanları cennete soktuğundan sordular: "Allah'a takva ve güzel ahlak!" buyurdular" 118


Rasülullah sallallahu aleyhi vesellem bu hadislerinde, insanların hidayet ve felahına, dalalet ve helakma en ziyade müessir olan sebepleri açıklamaktadır Cevami'u'l-kelim olan Efendimiz bu mühim meseleleri herkesin anlayacağı ve kabul edeceği bir güzellikte açıklıyor

Şimdi cezaya çarptırılan kimselerin dilinden niçin ateş ehli olduklarnı beyan eden şu ayete bakalım:


"Ve: Şayet kulak vermiş veya aklımızı kullanmış olsaydık, (şimdi) ; alevlerin mahkumları arasında olmazdık! derler" 119


Takva sahibi olmak; Allah'ın emrettiklerini yapmak, nehyettiklerini terketmektir Haramlarm en şiddetlisi ise, küfür ve şirktir Emirlerin en önemlisi farzlardır Farzları yerine getirmenin başlangıcı kelime-i şehadeti ikrar ve tasdikdir Allah'a takva, kulun bütün emirleri ihlasla yapması ve yasaklardan azami derecede sakınmasıdır


Güzel ahlak; güler yüzlü olmak, insanlardan gelen eziyete tahammül etmek ve gadaplanmamak diye tarif edilir "Güzel ahlakın en aşağı mertebesi insanlara ezayı terketmektir, en yüce mertebesi de kendisine kötülük yapanlara iyilik yapmaktır İşte bu iki haslet cen*nete girmeyi gerektirir İki dudak ve iki bacak arasına sahip olamayanlar ise dünyada helak olur ahirettede cehenneme girerler


Tasavvuf nefsin ayıbını ve tedavinin keyfiyetini gösterir Mezmum ahlaklardan ve kötü sıfatlardan uzaklaştırır, kalbi tasfiye edip zikrullahla tenvlr eder


Nefsi safiyenin tevbe, teslimiyet, istikamet, sehavet, rıza, şükür, tevazu, tevekkül gibi sekiz ahlak-ı hamidesi vardır Cennet-i ala'nında sekiz kapısı vardır Nefsini tezkiye ve kalbini tasfiye ederek ve bu ahlak-ı hamidelere mazhar olan müminler biiznillah bu kapılardan cennete girer


Sekiz cennetin isimleri ve kapıları şöyledir:


1- Cennetü'l-Firdevs: Kapısı kırmızı altındandır; namaz kılanlar bu kapıdan girecekler


2- Cennetü'l-Adn: Kapısı en güzellü'lü'dendir; tevbe edenler bu kapıdan girecekler

3- Cennetü'l-Naim: Kapısı beyaz gümüşdendir; hacca gidenler bu kapıdan girecekler


4- Cennetü'l- V eslle: Kapısı beyaz incidendir; zekat verenler bu kapıdan girecekler


5- Cennetü'l-Huld: Kapısı turuncu mercandandır; oruç tutanlar bu kapıdan girecekler


6- Cennetü'l-Me'va: Kapısı yeşil zeberceddendir; cihad edenler bu kapıdan girecekler


7- Daru' s-Selam: Kapısı bordo yakuttan olup; vera sahipleri bu kapıdan girecekler


8- Daru'l-Karar: Kapısı sarı miskten olup; sıla-i rahim yapanlar kapıdan gireceklerdir


Cennetin kapılarının yedi tanesi bazen açık bazen kapalı bulunur Fakat tevbe kapısı kıyamete kadar daima açıktır Müminlerden kapıların her birinden aynı anda girenler de vardır


Peygamberimizin şu hadis-i şerifi buna delildir
Hazreti Enes radıyallahu anh anlatıyor:

"Rasulüllah sallaha: aleyhi vesellem buyurdular ki:


"Kim abdest alınca onu mükemmel kılar, sonra da üç kere: "Eşhedü enla ilahe illallahu vahdehu la şerike leh ve eşhedü enne Muhammeden abduhu ve rasulüh" derse, kendisine cennetin sekiz kapısı açılır, dilediğinden içeri girer" 120



Bu yönden takva sahibi tasavvuf ehlinin ilimde, amelde ve pegambere varis almada çok geniş nasipleri vardır