:::..Trans..:::

TRANS


Yazar: G LAPASSADE

TRANSIN TANIMI VE TARİHÇESİ:


Trans: “Medyumun, bir ruh kendi yerine geçmiş gibi, kişiliğini kaybetmesi halidir”


Terim, kaynaklara 19 Yüzyılda paralel olarak gelişen iki akım aracılığı ile gelmiştir Birincisi: Allan Kardee tarafından başlatılan, medyumların, söz konusu olduğu Ruhçuluk akımıdır İkincisi, canlı manyetizmine, manyetizör ile manyetize edilen arasındaki ilişkiye dayanan, Mesmer ile başlayıp, Charcot, Berheim ile gelişen ve Freud’a kadar uzanan bir akımdır


Etnoloji sahasında keşfedilen trans kurumlarından biri “posesyon tapınçları”dır


Posesyon: Bir ruhun, bir bedenliyle ilişki kurması, onu geçici olarak hakimiyeti altına alması, bedenini kullanmasıdır Posesyon tapınçlarında özellikle halkın katıldığı uygulamalar söz konusudur Herkes (kadınlar bile) katılabilir Burada ayin şeklinde seanslar yapılır ve tapınç üyelerinin posesyon ve trans halleri vasıtasıyla görünmeyen, cansız, bedensiz varlıklar tezahür ederler Bu haller sırasında “posede” (tasarruf edilen, ele geçirilen kimse) kendinden geçerek dans etmeye başlar Bu haller talep üzerine gerek baş ve gövdenin sallanması ve döndürülmesi gibi hazırlık hareketleriyle, gerekse belirli ritimlerin söz konusu olduğu bir müzik aracı ile tahrik edilerek yapılır Hazirün ve katılanlara göre, trans halinde dans eden, sujenin kendisi değil “posesör” (posede’ye hakim olan) ruhtur Tapınç üyelerine göre posede, posesör ruhun atı gibidir Ruh nasılsa atı da öyle olur denir Kendinden geçme hali topluluğun başkanı tarafından denetlenir Ayrıca başkanda gerektiğinde bağlantı kurabileceği seçkin ruhlarla ilişki halindedir Eğer tehlikeli bir durum ortaya çıkarsa seans başkanın müdahalesiyle son bulur


Bir de şeytani posesyon kavramı vardır ki doğa üstü, uğursuz bir varlığın insana yerleşmesi ve onu yönetmesi anlamına gelir Bu kavram da Hıristiyan ortamında şeytani bir anlam kazanmıştır Buna karşılık bu kavram diğer kurumlarda hiç de şeytani bir anlam içermez


Posesyon ile trans aynı şey değildir


Şaman transı: kutsal, ilahi sahaya doğru açılan bir şuur deneyimidir Buna yolculuk denir


Şaman tipi transa Orta Asya ve Sibirya halklarında, Amerika yerli kabilelerinde, Kiwai papularında, Borneo Dayaklarında ve Avustralyalılarda rastlanır


Şaman tipi trans ilkel toplumlardaki tek trans biçimi değildir ancak en olgun biçimidir


Trans tarihsel süreci içinde ele alındığında ilkel denilen toplumlardaki ilk aşamasında henüz kollektif bir biçim kazanamamıştır Şamanın mistik extazı (kendinden geçme çoşkunluk hali) bireysel bir davranıştır


Transın kollektif bir biçim kazanması için organizatör bir kişinin aktif müdahalesi gerekir


Bu kişinin transa hakim olması transın sorumluğunu üstlenmesi ve transı organize etmesi gerekir işte bu noktada transın iki biçiminden tahakkümcü biçimine geçilir


Transa “açılmış şuur” öteki şuur, ikinci şuur halin diyebiliriz W James ikinci şuur halini şöyle açıklar “Bizim olağan, uyanık şuur halimiz yalnızca bir şuur tipinden ibarettir Oysa bizde potansiyel halde, son derece farklı şuur biçimleri mevcuttur Hayat onların varlığı akla bile getirmeden geçirilebilir Ancak gereken uyaranlar sağlandığında bu haller oryaya çıkar Bunlar tam olarak bilemediğimiz sahalarla uyum içinde olan o sahalarda tatbikat yapan şuur tipleridir Kainat bütünlüğünden bu diğer şuur tiplerini bir kenara bırakarak söz etmek abes olur Toplumumuzun bir kenara atıp bu ikinci şuur hallerini uyuşturucu kullananlar ressamlar şairler vs keşfetmektedirler


EKSTAZ USTASI ŞAMAN


Şamanizm her şeyden önce Sibirya ve Orta Asya’ ya ait tinsel bir fenomendir Sözcük bize Rusça aracılığı ile Tunğuz Şamanlarından gelmiştir Kuzey ve Orta Asya’nın uçsuz bucaksız topraklarında, toplumun dinsel büyüsel yaşamı Şaman’da yoğunlaşır


Şamanın niteliklerinden biride büyücülüktür, ama her büyücü Şaman olarak nitelenemez Bu husus Şaman’ın şifacılığı konusunda da kendini gösterir Her kabile hekimi şifacıdır, ama Şaman kendine özgü bir metot kullanır O, trans sırasında ruhu göğe yükselmek yada cehennemi mekanlara inmek üzere bedeninden ayrılan bir trans uzmanıdır


Şamantik transın bir tanımı da “ruhsal yolculuk”tur


Şamanizm’i posesyon ile karıştırmamak gerekir Karışıklığın sebebi, her iki sistemde de dinsel transın mevcut olmasıdır Tezahürler her iki sistemde de dinsel fenomenler düzeyinde özellikle psikobiyolojik ve nürofizyolojik düzeyde birbirlerine çok benzemektedirler Ne var ki, bu iki sistemin yapıları son derece farklıdır Posesyonda söz konusu olan, kişiyi tamamen emri altına alan ve sujenin yerine geçen bir ruh kavramı, Şamanizm’e tümüyle yabancıdır Farklılık ilahlarda, ruhlarda, demonlarda trans yoluyla kurulan bağlantıda kendini gösterir


Şaman ruhlara hakim olur: yani bedensizlerle, demonlarla ve doğal ruhları ile onların araçları haline gelmeksizin bağlantıya geçerler Ama posede şamanlar da yok değildir Ancak bunlar istisnaları oluştururlar


Şamanın transında posesyon söz konusu değildir Şaman beenini bir başka ruha kullandırtmaz Şamanın transı kendi başına yaptığı bir şuur deneyimidir Bununla beraber şaman, gerektiğinde bir ruhla onun posedesi olmadan bağlantı kurabilmektedir


Şamanların belirlenmesinin başlıca iki yolu vardır:


Şaman mesleğinin veraset yoluyla intikali

İçte kendiliğinden duyulan “tanrısal çağrı yoluyla” seçilme

Seçilme şekli ne olursa olsun her şaman ikili bir eğitimden geçtikten sonra şaman olur


Extatik eğitim (rüyalar, trans vs)

Geleneksel Eğitim (şaman teknikleri, ruhların isim ve fonksiyonları, kabilenin mitolojisi vs)




Ruhların ve yaşlı şaman ustalarının üstlendiği bu ikili eğitim bir inisiyasyondur Şamanı sıradan bir insan olmaktan çıkaran, toplunun itibar ettiği bir kişi haline getiren bu inisiyasyon eğitimdir


TRANSIN TARİHİ VE DESPOT DÖNEM


Sömürgeleştirilmemiş ve sömürgeleşmeye rağmen geleneksel kurumların hala yozlaşmadan kalabildiği toplumlarda posesyon, ekonomik ve siyasi denge yapıları içinde yer alır Böyle bir ortamda posede toplulukları, mahalli yönetimleri onaylama ve muhafazakarlık fonksiyonunu sağlarlar Trans böyle bir ortamda yaygınlaşamaz Trans Asya tipi üretim tarzının çöküşüyle ortaya çıkmıştır


Despot Dönemdeki Tahakkümcü Transın Temel Özellikleri


Bu dönemdeki trans biçimi, gerek posedenin kişiliğini kaybetmesi özelliği ile, gerekse derin bir ipnoz halinde somnambolik halde dans etme özelliği ile karakterize olur


Tahakkümcü transın, ipnoz ve telkin gibi çeşitli işlem ve yöntemlerle meydana geldiği görülüyor Bu tür etkilemeler yapay yollar gibi görünüyorsa da, aslında baştan beri doğa fiilen mevcutturlar Buna şartlandırma da dahildir Pavlow’dan beri biliniyor ki tüm canlı varlıklar şartlandırılabilir Bu dönemdeki ayinlerde davul ve vurmalı çalgılar, şartlandırmadaki uyaran-cevap ilişkisinin oluşturulmasında rol almışlardır


Trans ve posesyon halinin hemen her döneminde hem din hem de tedavi ile ilişkilendirilmiştir Din ile ilişkilendirme azaldığı oranda tedavi konusu ön plana çıkmıştır


Romalılar ve Eski Yunanlılar delilikleri ikiye ayırırlar:


Özellikle buluğ çağındaki kızlarda ve savaşın en şiddetli anında savaşçılarda görülen “ilahi delilik”

Organik bir sebebi olan zihinsel hastalık

İşte böyle durumlarda trans bir tedavi metodu olarak kullanılabilir Toplumdan kaçan veya isyan içinde olanları topluma kazandırmaya çalışır


Trans olayında müziğin de çok önemli bir yeri vardır çünkü transtaki danslar müzik eşliğinde yapılır


Transın tiyatroda da büyük önemi vardır Zaten ilk yunan tiyatrosu da ayinle başlamıştır


Trans tarihte çok çeşitli amaçlara yönelik kullanılmıştır Bazen bir tedavi yöntemi olarak, bazen de zulme karşı bir direniş şeklinde vs kullanılmıştır


TANRI ADAMLARI TARİKATI


Ekstatik transa her yerde rastlanır Her zaman her yerde varolmuştur Ortadoğu hep mistik akımların harekete başladıkları bir ocak olmuştur Ancak mistisizmin aynı biçimlerine diğer bölgelerin de tanık olduğunu kabul etmek gerekir Rusya’da Danila Philipen Klüstizm (Tanrı adamları) tarikatını kurmuştur Bu tarikatla, Şamanizm arasında büyük benzerlikler var Ancak bu tarikatta transa geçme ve ekstatik coşkunluk daima kolektif bir nitelik taşır Burada insanlar bir topluluk halinde bir çember oluştururlar, bu çemberin içinde bir veya birkaç kahin dansçıları ses ve soluğu ile canlandırır Uyum, ayine katılmayan seyircilerin şarkısı ve el çırpmasıyla sağlanır Dansçılar ise bıkıp, usanmadan kısa bir nakaratı tekrarlarlar Ritm git-gide artar ve bu durum dansçıların kendinden geçmelerine sebep olur


Ülkemizde de bazı tarikat ayinlerinde aynı şekilde çember oluşturularak “Hu, Allah” nakaratının tekrarlanması yukarıda anlatılan olayla benzerlik göstermektedir


Bu tarikatta bir de çilecilik ve ekstaz coşkunluğu vardır Çilecilik özellikle cinsel orucu gerektirir Buna karşılık ekstatik coşkunluğun bazı durumlarda had safhaya vardığında her türlü cinsel sapıklıkları içerdiği anlaşılıyor (yani tam anlamıyla bir rezaleti) Bu cümleden olarak bu ayinlerin İslam’daki tarikatların ayinlerine benzetmek yanlış olur


Bu tarikata gidenler genellikle köylüler, cahil halk ve kadınlardır Tarikat köylünün gerçeklerden kaçıp, daha saygın ve daha coşku verici bir yaşam arayışı ihtiyacını karşılar Vs


Burada Vudu Tapınçlarında transtan bahsetmek yerinde olacaktır


Vudu: Haiti Cumhuriyeti köylü sınıfı ve kent proleteryasının büyük çoğunluğunun dini olup Katolik uygulamalarla karışmış Afrika kökenli ayin ve inanışlar bütünüdür


Köleler her sabah ve akşam, kırbaç darbelerinin temposu altında yüksek sesle dua etmek zorundadırlar


Vudu’da üç tip posesyon tipi var:


Tahakkümcü tip

İpnotik uykunun söz konusu olmadığı posesyon tip

Denetimin, tahakkümün olmadığı tip

Trans belli dönemlerde ilahilik vasfını kaybederek şeytani bir şekle bürünmüştür Artık burada ayinleri yönetenler kahinler ve rahipler değil de büyücü kadınlardır


Trans Hıristiyan Avrupa’da ilk kez 16 ve 17 Yy da lanetlenmiştir Hıristiyanlığın “posesyon” üzerindeki baskısı transın eski çağlardan beri süregelen kurumlarını yıkmış; fakat, baskılara rağmen “trans akımı” gizli de olsa ayakta kalabilmeyi başarmıştır


Not: Trans bazı toplumlarda ruhsal tedavi amacına yönelik olarak kullanılmıştır Transı bazen bir dua bazen de bir boşalım olarak ele almak gerekir Kolektifleştirme aşamasından önceki dönemlerde bireysel olan transa geçirme uygulamaların ilk dönemlerde tedavi edici fonksiyonunun olmadığı varsayılabilir Hastanın transa geçmesi ancak muayene ve tedavi sırasında meydana gelir ve hasta bu transla iyileştirilir


Genellikle bütün trans tipleri dans edilerek icra edilir Bu danslarda da önemli unsurlar mevcuttur ki bunların en önemlisi müziktir Müzik eşliğinde inanlar dans ederler Ve belli bir zamandan sonra kendilerinden geçerek bir vecd haline ulaşırlar ve vücutlarını bir titreme alır Artık bu durum sonunda dansa katılanlarda bir rahatlama görülür İşte bu da bir rahatlama şeklidir her halde Ancak daha öncede belirttiğimiz üzere bazen bu trans hallerinde çok şaşkın hareketler de yapılabilmektedir Özellikle bazı dans çeşitlerinde


Bütün bunlardan sonra ipnotizmadan bahsetmek gerekir Çünkü bilim çevrelerinde trans ve posesyon halleri, ipnoz ve telkinle yapılan hallerle bir tutulmuştur


İpnoz: Kişinin bir başka kişi tarafından kontrol edilen ve belirlenen sınırlar çerçevesinde ben’in değişik bir biçimde, geçici olarak bulunduğu haldir


İnisiyasyon: Bir eğitim sürecidir Yani posesyon uygulamalarının olduğu kültürlerde adayların bir ilahın posedesi olacak seviyeye gelmek üzere yetiştirildikleri bir eğitim sürecidir


SONUÇ


Kitapta konular genelde hikayemsi ve dağınık bir tarzda ele alınmış, bazen birarada anlatılabilecek meseleler dağınık ve tekrar biçiminde ele alınmış Bu arada bazı tutarsız benzetmeleri var Mesela; “Tanrı Adamları Tarikati” nin ayinlerini, Türkiye’deki bazı tarikatlarda yapılan ayinlere benzetmektedirler Gerçi bunlar şekil olarak benzerlik gösteriyor belki ama içeri olarak bir alakası yok Çünkü söz konusu tarikattaki trans olayında bazen cinsel sapkınlıklarda meydana gelebiliyorlar Buna karşılık İslami tarikatlarda böyle bir şey söz konusu değildir


Bütün bunlara rağmen kitabın faydalı yönleri de yok değil En azından değişik şekillerdeki trans olayından haberdar ediyor Ama yine de illa ki okunacak bir kitap değil