İlim Payelerin En Üstünüdür

[ İlim Payelerin En Üstünüdür ]
Değerli müminler!
Bugünkü sohbetimizde ilmin dinimizdeki öneminden söz edeceğim
Allah Teâlâ Kur'an-ı Kerim'de şöyle buyuruyor:

"Yaratan Rabbinin adıyla oku O, insanı bir aşılanmış yumurtadan yarattı Oku, insana bilmediklerini belleten, kalemle (yazmayı) öğreten Rabbin, en büyük kerem sahibidir"1
Bu ayetler, Kur'an-ı Kerim'in ilk nazil olan ayetleridir Peygamberimiz Hira mağarasında iken nazil olmuşlardır Peygamberimiz, kendisine Peygamberlik verilmeden önce Mekke'de bulunan Nur dağındaki Hira mağarasına gider, orada günlerce kalırdı Buraya giderken azığını da beraberinde götürürdü Azığı bitince eve döner, azık alır ve tekrar mağaraya giderdi Peygamberimiz bu mağaraya yalnızlıktan hoşlandığı için giderdi Mağaradaki sessizlik, onun düşünmesine yardımcı olurdu Peygamberimiz burada hem kendi varlığı hakkında hem de her çeşit değer ölçülerini yitirmiş olan ve sosyal yönden çok kötü durumda bulunan o günkü toplumun, bu durumdan nasıl kurtulacağı hakkında düşünürdü İşte bir gün Peygamberimiz Hira mağarasında düşünceye daldığı sırada Cebrâil aleyhi's-selam adındaki melek gelerek kendisine bu ayetleri getirmiş ve Peygamber olarak görevlendirilmiş olduğu müjdelenmişti2
İbn Kesir Tefsirinde bu ayetlerle ilgili olarak şöyle diyor: "Kur'an-ı Kerim'den ilk nazil olan bu mübarek âyetlerdir Bunlar, Allah'ın biz kullarına ilk rahmeti ve ihsan ettiği ilk nimetidir"3
Evet, bu âyetler "Oku'' diye başlıyor, Allah'ın biz kullarına ilk emridir bu Âyet-i Kerime'de okuma emredilirken neyin okunacağı belirtilmemiştir Kişinin kendisi, içinde yaşadığı toplum, hatta insanlık için yararlı olacak bütün ilimlerin okunup öğrenilmesi bu emrin kapsamı içindedir
Ayrıca okumaya başlarken, Allah'ın adını anarak O'ndan yardım dileyerek başlanılması emrediliyor Besmele, her işimizin başında bir anahtar görevi görür "Bismillâhi'r-Rahmani'r-Rahim" demeden, Allah'ın adını anmadan başlanılan her hangi bir işde başarıya erişilemeyeceği Peygamberimiz tarafından bildirilmiştir4 Okuyup öğrenmek gibi önemli bir işe başlarken Allah'ın adını anarak başlamamız özel olarak emrediliyor
Okur-yazar olmayan bir Peygambere inen ilk âyetlerde okumaktan ve kalemle yazmaktan söz ediliyor, "Rabbin insanoğluna kalemle yazmayı öğretmiştir'' deniliyor, kalem o gün olduğu gibi bugün de insan hayatında en etkili öğretim aracıdır

Değerli Kardeşlerim!
İlim en üstün payedir Allah Teâlâ Âdem aleyhi's-selam'ı bu özelliği ile meleklere tercih ederek, yeryüzünde halife tayin etmiştir Konu ile ilgili olarak Kur'an-ı Kerim'de şöyle buyuruluyor:

"(Ey Muhammed) şu zamanı hatırla ki, Rabbin meleklere, "Ben yeryüzünde bir halife yaratacağım'' demişti (Melekler): orda bozgunculuk yapacak ve kan dökecek birini mi yaratacaksınız? Oysa biz seni överek tesbih ediyor seni takdis ediyoruz" dediler" (Rabbin): ''Ben sizin bilmediklerinizi bilirim" dedi Adem'e bütün isimleri öğretti Sonra onları meleklere gösterip: ''Haydi sözünüzde doğru iseniz bana şunları isimleri ile haber verin'' buyurdu (Melekler):" Rabbimiz, seni noksan sıfatlardan tenzih ederiz, bizim, senin bize öğrettiğinden başka bir bilgimiz yoktur Şüphesiz sen, bilensin, hakimsin'' dediler (Allah): ''Ey Adem, bunlara, onları isimleri ile haber ver'' buyurdu Bu emir üzerine Adem, onlara, isimleri ile onları haber verince, (Allah): ''Ben size, göklerin ve yerin gayblarını bilirim, sizin açıkladığınızı da içinizde sakladığınızı da bilirim dememiş miydim?" buyurdu5
Görülüyor ki, Allah Teâlâ Hz Adem'i halife olarak yaratmış ve durumu melekleri ile istişare eder gibi onlara bildirmiştir Onların, yeryüzüne kendilerinin halife olmasını istemeleri üzerine, Hz Adem'i bilgilendirmiş ve bu bilgi sayesinde onu halife tayin ettiğini onlara da kabul ettirmiştir Bilgi bir üstünlük sebebidir Çünkü Kur'an-ı Kerim'de:

"Kime hikmet verilmiş ise ona çok hayır verilmiş demektir''6 buyurulmuştur Âyetteki hikmet, yararlı olan bilgi demektir İnsanlığa yararlı olan bilgi, ona sahip olan için elbette bir üstünlük vesilesidir Allah Tealâ bilenlerle bilmeyenlerin aynı kefeye konmasının doğru olmayacağını bildirmiş ve:


"(Ey Muhammed) de ki; Hiç bilenlerle bilmeyenler bir olur mu? Doğrusu ancak akıl sahipleri bunları hakkıyle düşünür''7 Peygamberimiz her vesile ile ilmin üstünlüğüne dikkat çekmiştir Bir defasında Ebû Zer (ra)e hitaben şöyle buyurmuştur:

"Ey Ebû Zer, sabahleyin evinden çıkıp Kur'an'dan bir âyet öğrenmen, senin için yüz rek'at nafile namaz kılmandan daha hayırlıdır Yine sabahleyin evinden çıkıp -kendisiyle amel edilsin veya edilmesin- ilimden bir bölüm öğrenmen, senin için bin rek'at nafile namazdan daha hayırlıdır8
Yaşayışına yön vermek ve başkalarına öğretmek için ilim öğrenen kimse Allah yolundadır ve Allah'ın hoşnut olduğu bir işle meşgul demektir
Kesîr İbn Kays (ra) anlatıyor: Ben Dımışk (Şam) camiinde Ebû'd-Derdâ'nın yanında oturuyordum Bir adam geldi ve:
Ey Ebû'd-Derdâ, Peygamberimizden rivayet ettiğini duyduğum bir hadisi şerif için Peygamberimizin şehri olan Medine-i Münevvere'den geldim, dedi Ebû'd-Derdâ, geliş amacının bu olup olmadığını öğrenmek için ona:
- Şam'a bir ticaret için gelmedin mi? diye sordu Adam:
- Hayır, öyle bir iş için gelmiş değilim, dedi Ebûd-Derda:
- Hadis öğrenmekten başka bir iş için de mi gelmedin? diye sordu Adam:
- Hayır, (rivayet ettiğini duyduğum hadisi şerifi senden dinlemekten başka bir iş için gelmedim) dedi Bunun üzerine Ebû'd-Derdâ: Ben Allah'ın Peygamberinden işittim şöyle buyurmuştu:

"Her kim bir yola girer ve onda ilim isterse, Allah onun için cennete giden bir yolu kolaylaştırır Melekler ilim öğrenenlere, yaptıklarından hoşlandıkları için, kanatlarını gererler Göklerde ve yerde olanlar, hatta sudaki balıklar ilim öğrenen kimseye Allah'tan yardım ve bağış dilerler İlim sahibinin Âbid'ten (ibadet edenden) üstünlüğü, ay'ın diğer yıldızlardan üstünlüğü gibidir Alimler, Peygamberlerin varisleridir Peygamberler ne dinar ne de dirhem miras bırakmadılar, ancak ilim miras bıraktılar Şu halde o ilmi alan büyük bir pay almış demektir"9
Hadisi şeriften şu hususlar öğrenilmektedir;
a İlim öğrenmek için harcanan çaba, Allah yolunda harcanmış bir çabadır ve insanı cennete götürür Daha açık bir ifade ile ilim yolu cennet yoludur ve ne güzel bir yoldur Bu yola giren kimseye melekler yardımcı olur Yalnız melekler değil, yerde ve göklerdekiler bu öğrenciye dua eder, Allah'ın onu bağışlamasını dilerler
b Çoğu zaman tartışılan bir soruya da cevap verilmektedir Soru şu: "İnsan ilimle mi meşgul olmalı, yoksa nafile ibadete mi ağırlık vermeli? Bunlardan hangisi ilim mi, nafile ibadet mi Allah'ın rızasını kazanmaya vesile olur? İşte tartışılan bu soruya şu cevap verilmektedir Alim ile âbid arasında ay ile yıldızlar arasındaki kadar fark vardır Çünkü bilgin bilgisi ile çevresini aydınlatır ve içinde yaşadığı topluma hatta bütün insanlara ışık tutar, yol gösterir Abid ise her ne kadar yaptığı nafile ibadetle övülmeye değer ise de başkalarına bir yararı olmaz İbadeti ancak kendisine yarar sağlar İlmi tercih eden ise öyle değil, O, öğrendiği bilgi ile hem kendisine hem de çevresine yararlı olur Bakınız Peygamberimiz ne buyuruyor:

"Senin yüzünden Allah Teâlâ'nın bir kimseyi hidayete erdirmesi, senin için dünyadan ve dünyada olan her şeyden daha hayırlıdır"10
c Alimlerin Peygamberlerin varisleri olduğu da müjdelenmektedir Şüphesiz öyledir Çünkü Peygamberler ilimden başka miras olarak bir şey bırakmamışlardır Alimler de ilim öğrenme yolunu seçmekle Peygamberlerin varisleri olmak gibi bir şerefi kazanmış oluyorlar
Peygamberimizin arkadaşlarından Ebû Hureyre (ra) hemen hemen Peygamberimizden hiç ayrılmayan bir sahabi idi O, Peygamberimizle bulunduğu sürece, ilim öğrenir, Peygamberimizin sözlerine dikkat ederek onları ezberlerdi
Bu sahabi, bir gün Medine'de sokağa çıktı Halk sokakta dolaşıyordu Onlara şöyle seslendi:
- Peygamberimizin mirası bölüşülüyor, siz ise burada vakit geçiriyorsunuz, gidip o mirastan payınızı alsanız ya? deyince, halk:
- Nerede bölüşülüyor? diye sorarlar Ebû Hureyre radıyallahu anh:
- Mescidde bölüşülüyor, diye cevap verir Halk koşarak mescide gider, sonra geri dönerler Ebû Hureyre (ra) onların geri geldiklerini görünce, sorar:
- Ne oldu? Onlar cevap verir:
- Biz mescide gittik, ama sizin söylediğiniz gibi orada taksim edilen herhangi bir şey görmedik, derler Ebû Hureyre tekrar sorar:
- Siz mescidde hiç kimse görmediniz mi? der Onlar:
- Evet, bazı kimseler gördük, bir kısmı namaz kılıyor, bir kısmı Kur'an okuyor, bir kısmı da helâl ve haram gibi konular tartışıyordu, derler Bunun üzerine Ebû Hureyre radiyallahu anh:
- Yazıklar olsun size, işte o, Peygamberin mirasıdır, der11
Değerli kardeşlerim, evet, alim yaşadığı sürece çevresini aydınlatarak, bu tavrı ile Allah'ın rızasını kazanacağı gibi, yetiştirdiği öğrenciler ve bıraktığı yazılı eserlerle öldükten sonra da amel defterinin kapanmamasını sağlar
Ebû Hureyre (ra) Peygamberimizin şöyle buyurduğunu nakletmiştir:

"Mümin, ölümünden sonra hayatta iken öğrettiği ve yayınladığı ilimden, geride bıraktığı iyi evlâttan, miras olarak bıraktığı mushaftan, yaptırdığı mescidden, yolcular için inşa ettiği misafir evinden, akıttığı sudan, sağlıklı iken malından çıkardığı sadakadan kendisine sevap ulaşır"12
İnsanın kazançları arasında en çok övülmeye değer olanı ilim olduğu için, Allah Teâlâ alimlerin derecelerini yükselteceğini bildirmiş ve:

"Ey inananlar! Toplantılarda size ''yer açın'' denince, yer açın ki, Allah da size genişlik versin ''Kalkın'' denildiği zaman da hemen kalkın ki, Allah, içinizden inanmış olanları ve kendilerine ilim verilenleri derecelerle yükseltsin Allah yaptıklarınızdan haberdardır"13
Bu âyet, ilmin fazileti ve alimin üstünlüğü hakkında açık bir delildir İlim tahsil eden kimsenin derecesini Allah Teâlâ'nın yükselteceği bildiriliyor
Allah Teâlâ Peygamberimize şöyle emrediyor:

"(Ey Muhammed) de ki: Rabbim, benim ilmimi artır"14
Peygamberimiz de bu emre uyarak "Allah'ım, bana öğrettiğin ilimden beni yararlandır, yararlı olacak ilmi bana öğret İlmimi artır Her hal üzere Allah'a hamd olsun"15 diye dua etmiştir
Peygamberimiz, Allah'ın kendisine verdiği ilimden yararlandırılmasını istiyor Başka bir duasında kendisine faydalı olmayan ilimden de Allah'a sığınıyor
İnsan niçin ilim öğrenir? İnsan, öğrendiğini hayata geçirmek ve başkalarına da öğretmek, faydalı olmak için ilim tahsil eder Bu düşünce ile ilim tahsil edilmelidir Böyle ilim tahsil edilirken ömrü vefa etmeyip ölen kimselerle ilgili olarak Peygamberimiz şu müjdeyi veriyor:

"İlim tahsil ederken eceli gelip ölen kimse, kendisi ile Peygamberler arasında ancak bir derece, Peygamberlik derecesi olduğu halde Allah'a kavuşur"16
İlim sahiplerinin diğer insanlara göre derecelerinin bu kadar üstün olmasının sebebi nedir? Denecek olursa, bu sorunun cevabını da Kur'an-ı Kerim'den öğrenelim
Allah Teâlâ buyuruyor:

"Kulları içerisinde ancak alimler (gereğince) Allah'tan korkar"17 Çünkü alimler Allah Teâlâ'yı daha iyi tanır ve O'nun Peygamberleri aracılığı ile insanlara gönderdiği mesajları daha iyi kavrar Nitekim Kur'an-ı Kerim'de:

"İşte biz bu temsilleri insanlar için getiriyoruz, fakat onları ancak bilgi sahibi olanlar düşünüp anlayabilir"18 buyurulmuştur Değerli müminler, Peygamberimiz iki şeyin gıpta edilmeye değer olduğunu bildiriyor Bunlardan biri, Allah'ın kendisine mal verip de, o malı Allah yolunda harcamaya muvaffak kıldığı kimse, diğeri de kendisine hikmet (ilim) verip de o ilim gereğince hükmetmesini ve başkasına da o ilmi öğretmesini nasip ettiği kimse19
Değerli müminler, okuma-yazma, bilgi edinme, edindiği bilgiden yararlanma ve başkalarını da yararlandırma hakkında hadis kitaplarında pek çok rivayetler vardır Bilgi insana hem dünyada ve hem de ahirette faydalıdır Bilgisiz yapılan ibadet bile makbul değildir Bunun için Peygamberimiz:


"İlim öğrenmek her müslümana farzdır"20 buyurmuştur Çünkü yeterli dini bilgimiz olmazsa ibadetlerimizi kusursuz yapamayız Bu da ahiretteki derecemizi etkiler
Yeterli ve sağlıklı dinî bilgimizin olmaması, hem ibadetlerimizi eksiksiz yapmamıza hem de bazı kimselerin şahsi çıkarları için bizi kullanmalarına sebep olur Zaman zaman bunun örnekleri basına yansımakta ve bunları izlemekten rahatsız olmaktayız Halbuki Peygamberimiz tedavi olmamızı tavsiye ediyor Bunun için hastalandığımızda doktora baş vurmamızı, hastaneye gidip muayene ve tedavi olmamız gerekiyor Biz bunu yapmaz da bazı kimselere gidip muska yazdıracak olursak, işte bunlara imkan ve zemin hazırlamış oluruz
Diğer taraftan kıyamet günü Allah Teâlâ ilim sahiplerine iltifat buyuracaktır Peygamberimiz şöyle buyurmuştur:

"Allah Teâlâ kıyamet günü kulları diriltir Sonra alimleri ayırır ve onlara şöyle hitap eder "Ey alimler topluluğu, ben ilmi, size azap etmek için vermedim, sizi bağışladım, cennete giriniz"21
Değerli müminler, görülüyor ki, dinimiz okumaya ve bilgi sahibi olmaya büyük önem vermiştir Bilindiği üzere, İslâmda ilk savaş, Bedir savaşıdır Bu savaşı müslümanlar kazanmıştır Bu savaşta esirler de alınmıştır Peygamberimiz arkadaşlarına danıştıktan sonra, esirlerin fidye karşılığında serbest bırakılmalarını emretmiştir Ancak fidye verecek durumda olmayanlardan her birinin on müslüman çocuğa okuma-yazma öğretmeleri halinde onların da serbest kalacağını bildirmiştir22 Zeyd b Sabit radiyallahu anh, bu şekilde okuma- yazma öğrenenlerdendir
Bu olay, Peygamberimizin okuma- yazmaya ne kadar önem verdiğini göstermektedir Peygamberimizin şu sözü de bunu teyid etmektedir:

"Hikmet ve ilim müminin yitik malıdır, onu nerede bulursa alır"23
Peygamberimizin bizzat uygulaması ve bu hadisi, ilim öğrenmek için yer, zaman yaş ve cinsiyetin önemli olmadığını göstermektedir Feyzu'I-Kadir'de şöyle bir hadisi şerif vardır:
"İlim Çin'de (Çin gibi uzak bir yerde) de olsa alınız"24
Bugünkü teknolojinin, ilmin ürünü olduğunda şüphe yoktur Dinimizin ilim tahsil etmeye neden bu kadar önem verdiği daha iyi anlaşılmaktadır Müslümanlar, ilmin her çeşit ürününden yararlanırken ilimle meşgul olmamaları düşünülebilir mi? Kur'an-ı Kerim, düşmanlarımıza karşı gücümüzün yettiği kadar kuvvet hazırlamamızı emrediyor Teknik ilerledikçe kuvvet de değişiyor Kur'an-ı Kerim indiği zaman savaşlarda etkili olan, kılıç ve ok gibi silahlardı Ama Kur'an bunları hazırlayın demiyor, kuvvet hazırlayın diyor Kuvvetin ne olduğu Peygamberimize sorulduğunda, O: Kuvvet atmaktır" buyurmuş ve bunu üç defa tekrarlamıştır O halde bulunduğumuz asırda en etkili silah hangisi ise onu hazırlamamızın gerektiği bildiriliyor Bu da ancak bilgi ile mümkündür Atalarımız dini ilimlere olduğu kadar müsbet ilimlere de önem vermişlerdi Çünkü Kur'an sadece dini ilimleri değil, diğer ilimleri de tavsiye etmiştir Kur'an-ı Kerim, yer ve gökler ve bunlardaki yaratılış inceliklerinden söz ediyor ve bu konularda düşünmemizi istiyor Bu konularda düşünmek, ancak diğer ilimlere âşina olmakla mümkündür Öyle ise değerli kardeşlerim, dinimiz ve dünyamız için gerekli olan bilgileri öğrenmeli, bu konuda çocuklarımızı yetiştirmeliyiz Atalarımız öyle yapmışlardı Sadece dinî ilimlerde değil, diğer ilimlerde de zamanlarına göre ileri gitmiş; müsbet ilimlerin temellerini atmışlardı Bizler de onlar gibi dinimizin emir ve tavsiyelerine kulak vererek, yavrularımızın iyi yetişmelerine, özen göstermeli, bir takım zararlı akımlarla ilgilenmelerine imkan vermemeliyiz Onlara mal bırakmak yerine, malımızı,onların bilgi sahibi olmaları için harcamalıyız Bakınız Hz Ali ne güzel söylüyor: "İlim maldan hayırlıdır Çünkü Mal harcamakla azalır, ilim harcamakla çoğalır''25
Bir hadisi şerif ile konuşmamı tamamlıyorum Peygamberimiz buyuruyor:

"Ya Öğreten, ya öğrenen, ya dinleyen , ya da ilmi seven ol Fakat sakın beşincisi olma (yani bunların dışında kalma) helâk olursun"26

DİPNOTLAR
1 Alak,1-5
2 Bak; Buhari, Kitabu Bedi'l-Halk, 1; Müslim, İman, 73
3 Tefsiru'l-Kur'ani'l-Azîm, İbni Kesir, c 4, s 528
4 Suyûtî, Feyzu'l-Kadir, V/13
5 Bakara, 30-33
6 Bakara, 269
7 Zümer, 9
8 İbn Mace, Mukaddime, 16
9 Buhari, İlm, 10; Ebû Davut, İlm, 1; Tirmizi, İlm,19; İbn Mace, Mukaddime,17
10 Buhari, Cihad,102; Ahmed b Hanbel, c 5, s 238
11 Mecmeu'z-Zevâid ve Menbeu'l-Fevâid, c l, s 123-124 (Hadis-i Taberâni "Evsat" inde rivayet etmiştir)
12 İbn Mace, Mukaddime, 20
13 Mücadele, 11
14 Taha, 114
15 İbn Mace, Mukaddime, 23
16 Mecmeu'z-Zevâid ve Menbeu'l-Fevâid, c l, s 123 (Hadisi Taberâni "Evsat"inde rivayet etmiştir)
17 Fatır, 28
18 Ankebût, 43
19 Bak Buhari, İlm, 15
20 İbn Mace, Mukaddime, 17
21 Mecmeu'z-Zevaid ve Menbeu'l-Fevaid, c l, s 126 (Hadisi, Taberâni "Kebir"inde rivayet etmiştir
22 Şiblî, İslâm Tarihi, Asrı Saadet, c l, s 346, İstanbul, 1921
23 Tirmizî, İlm, 19
24 Suyûti,Feyzu'l-Kadir, c 1, s 542
25 Gazâlî, İhyau UIûmi'd-Din, c 1, s 7, İstanbul,1312
26 Mecmeu'z-Zevâid ve Menbeu'l-Fevaid, c 1, s 122