Dört Halife Döneminin Özellikleri

Hz Ebu Bekir Dönemi (632-634)
Sevgili Peygamber Efendimiz (sav) ile peygamberliğinden önce de arkadaş olan Hz Ebu Bekir, onun tebliği üzerine Müslüman olan ilk insanlardan biridir Hz Ebu Bekir, İslamiyet'in açıkça anlatılmaya başlanmadığı bir dönem olan Peygamberimiz'in (sav) henüz yalnız olduğu dönemde İslamiyet'i kabul etmiştir Hz Muhammed (sav)'in yakın dostu ve İslam ahlakının güzel bir temsilcisi olan Hz Ebu Bekir, aralarında Hz Osman, Talha b Ubeydullah, Sa'd b Ebi Vakkas, Zübeyr b Avvam, Abdurrahman b Avf ve Ebu Ubeyde b Cerrah başta olmak üzere birçok kişinin İslam dinini yaşamasına vesile olmuştur

Hz Muhammed (sav) hastalandığında, Müslümanlara imamlık yapma görevini Hz Ebu Bekir'e vermiştir Onun vefatından sonra ise, Hz Ömer ve arkadaşlarının önerisi üzerine Hz Ebu Bekir halife seçilmiştir Tarihi kaynaklarda yer alan, Hz Ebu Bekir'in Hilafet görevini üstlendikten sonra halka hitaben yaptığı şu konuşma oldukça anlamlıdır:

Ey halkım! Ben size yönetici oldum Halbuki sizin en hayırlınız değilim Eğer iyi işler yaparsam, bana yardım ediniz Eğer yanlış işler yaparsam bana doğru yolu gösteriniz Doğruluk, emanettir Yalancılık, hıyanettir Sizin en zayıfınız benim yanımda güçlüdür ki, onun hakkını müdafaa ederim En güçlünüz benim yanımda zayıftır ki, başkasının hakkını ondan alırım

Hz Ebu Bekir bu sözleriyle ideal bir yöneticide olması gereken vasıfları en güzel şekilde özetlemektedir Halifelik dönemi iki yıl gibi kısa bir zaman sürmesine rağmen pek çok başarıyla doludur

Hz Ebu Bekir, Peygamberimiz Hz Muhammed (sav)'in vefatından sonra aralarında ihtilaflar baş gösteren Müslümanları bir araya toplayıp devlet otoritesini yeniden sağladı Kuran-ı Kerim'in toplanması ve korunması konusunda büyük çaba harcadı İslamiyet'in ilk kez Arap Yarımadası dışında Suriye, Filistin ve Irak'ta yayılmasına vesile oldu Din ahlakının özünde olmayan hareketlere ve yalancı peygamberlere karşı savaş açtı; böylelikle İslam dini ve Kuran ahlakının Peygamber Efendimiz (sav) döneminde olduğu gibi yaşanmasını sağladı

Hz Ebu Bekir güzel huyu, merhameti, mütevazi kişiliği ve Kuran ahlakını yaşamada gösterdiği titizliğiyle sahabeler arasında ön plana çıkan isimlerden biridir Bu özellikleri nedeniyle halk tarafından büyük bir sevgi ve saygı görmüştür İnsanların kibirli davranışlarını hoş karşılamayan, fakirlere, zor durumda kalanlara yardım etmekten ve misafir ağırlamaktan son derece mutluluk duyan bir yapıya sahiptir Esir birçok Müslümanı kurtarmış, köle sahiplerine önemli miktarda ödemeler yaparak onları özgürlüklerine kavuşturmuştur Ticaretle uğraşan ve zengin bir kişi olan Hz Ebu Bekir, tüm malını İslam ahlakının yayılması için infak etmiştir Bunun için Resulullah (sav) onun hakkında "Malını feda etmede en önde giden kişi Ebu Bekir'dir Ebu Bekir ne güzel dosttur Aramızda İslam kardeşliği ve sevgisi vardır" buyurmuştur
Sonuç olarak, Hz Ebu Bekir, güçlü imanı, dehası ve üstün devlet adamı vasfıyla İslam Birliği'ni muhafaza etmiş ve kendisinden sonra gelenlere güçlü bir devlet bırakmıştır
Kureyş kabilesinin ileri gelenlerinden olan Hz Ömer, tüm baskılara rağmen inançlarından taviz vermeyen Müslümanların kararlılıklarından etkilendi ve İslam dinini kabul etti Bir rivayete göre Müslümanlığı seçtiğini açıkça ilk ilan eden o idi Abdullah İbn Mesud'un ifadesiyle, "Ömer'in Müslüman oluşu bir fetihti"9 O tarihten sonra Peygamberimiz (sav)'in yanında yer aldı, güçlü kişiliği ve kararlılığıyla İslam ahlakının önde gelen savunucularından oldu Sahip olduğu imkanları İslamiyet'in yayılması için harcadı Hz Ebu Bekir'in vefatı üzerine halife seçildi ve adaletli yönetimiyle kendisinden sonra gelen yöneticilere güzel bir örnek oldu

Hz Ömer Dönemi (634-644)
Hz Ömer Kuran ahlakı ve adaletin uygulanması konusundaki çabalarıyla tanınır Adaleti uygularken herkese eşit davranmış; soyluluk, zenginlik, akrabalık, makam gibi unsurların adaleti engellemesine kesinlikle izin vermemiştir İdaresi altındaki topraklarda adaletin katıksız bir biçimde uygulanması için her türlü önlemi almıştır Onun iktidarı döneminde sosyal adalet tam anlamıyla egemen olmuştur Her zaman halkına karşı büyük bir sorumluluk duygusuyla hareket etmiştir Tarihi kaynaklara göre bu konuda, "Fırat kıyısında bir deve helak olsa, bundan kendimi sorumlu hissederim" sözü meşhurdur

Hz Ömer'in İstişareye Verdiği Önem

Hz Ömer, Kuran ahlakının gereği olarak, bir mesele ortaya çıktığı zaman, karar vermeden önce Müslümanların görüşüne de müracaat eder, konuyu onlarla istişare ederdi Bu şekilde en doğru fikir oluşur ve ona göre davranırdı Onun bu davranışı, halkın kendi işlerini de aralarında görüşerek yapmalarına sebep olmuştur Böylece önemli işlerde geniş çapta bir istişare geleneği oluşmuştu

Hz Ömer dönemi birçok yeniliğe sahne oldu Zamanında ülke, yönetim birimlerine ayrıldı Valiler ve Halife'ye bağlı olarak kadılar atandı İlk kez adalet işlerinde kadıların görevlendirilmesiyle, yönetim ve adalet işleri birbirinden ayrıldı Hicri takvimin uygulamaya konulması, devletin önemli sorunlarının görüşüldüğü bir meclisin ve devlet hazinesinin oluşturulması yine bu yıllarda gerçekleşti

Onun halifeliği döneminde, Arabistan dışında büyük fetih hareketleri yapılarak Irak, İran, Horasan, Suriye, Filistin ve Mısır İslam topraklarına dahil edildi Bu dönemde devletin geniş bir coğrafi bölgeye yayılması, yönetim, siyasi, ekonomik ve askeri alanlarda örgütlenmeyi zorunlu hale getirdi Hz Ömer, işte bu gereksinimi karşılamak üzere kurumsal bir İslam Devleti'nin temellerini attı

Tarihi kaynaklara göre, Hz Ömer'in dönemin kadılarına gönderdiği bildirilen mektup, kendinden sonra gelen tüm yöneticiler için de bir rehber olmuştur:


Davalara bakarken telaşa, çığırtkanlığa ve taraftarın haysiyetini kırıcı davranışlara asla müsaade etme Çünkü adaletin yerini bulması için sükunet ve ciddiyet şarttır Hakkın tecelli etmesi ise İlahi adaletin itibar kazanmasına sebep olur Bir Müslümanın niyeti iyi ise, Allah onun insanlarla olan münasebetlerini ıslah eder Ama içi başka dışı başka olursa, Allah ona musibet verir Bu durumda hakimin görevi Allah'ın rızk ve rahmet hazinelerinin kullar arasında adaletle dağıtılmasını sağlamaktır

Hz Ömer sahip olduğu Kuran ahlakı ile idaresindeki tüm İslam toplumunun gönlünü kazanacak bir yönetim göstermiş ve -Allah'ın izni ile- İslam ahlakının yayılmasına büyük katkılarda bulunmuştur

Hz Osman Dönemi (644-656)
Yüksek ahlaki meziyetlere sahip olan Hz Osman, İslamiyet'i ilk kabul eden üstün şahıslardan biridir Hz Ömer'den sonra halife seçildi İslam toplumundaki onun bu göreve layık olduğu kanaati sebebiyle halifeliğine kimse itiraz etmedi, herkes ona biat etti Halifeliğinden önce, Peygamber Efendimiz (sav)'in yakın çevresinde yer aldı Vahiy katipliği yaptı Üstün ahlakı, güzel konuşmasıyla dikkat çekti Ayrıca çok güzel bir hitabete sahipti Ezberi çok kuvvetli idi ve Yüce Kuran'ı ezberledi


Hz Osman'ın İslam dinine yaptığı en büyük hizmetlerden biri Kuran'ın çoğaltılmasıdır Zamanında, şive farklılıklarından dolayı Kuran ayetlerinin farklı okunması üzerine bir kurul oluşturularak Kuran çoğaltılmıştır Bir örneği Medine'de bırakılarak Mekke, Şam, Kufe, Basra, Mısır ve diğer eyaletlere gönderilmiş; böylece Kuran'ın günümüze kadar orijinalinin ulaşmasına vesile olunmuştur

Hazreti Osman yaptığı çalışmalar sırasında, tayinlerde uygun kişilerin görevlendirilmesine özen gösterdi İslam topraklarında yaşayan insanların refah seviyesinin yükseltilmesi için imar ve zirai gelişmelere önem verdi Bağ ve bahçelerin geliştirilmesine çalıştı Onun döneminde İslam topraklarında yaşayan çok sayıda insan İslam dinini kabul etti Bu döneme ait dikkat çekici bir gelişme ise, Müslümanların zenginleşmeleri ve geçmişe kıyasla daha da refah içinde bir hayat sürdürmeleriydi

Ayrıca Hz Osman döneminde İran, Kafkasya ve Afrika'da fetihler devam etmiş ve ilk donanma oluşturularak, Akdeniz'de stratejik önemi büyük olan Kıbrıs Adası alınmıştır Bizans İmparatorluğu'na karşı büyük zaferler kazanılmış, ele geçirilen topraklarda düzen ve adalet tesis edilmiştir

Hz Ali Dönemi (656-661)
Hz Ali, Peygamberimiz (sav)'in amcası Ebu Talib'in oğludur Tarihi kaynaklarda belirtildiği üzere, Hz Muhammed (sav)'in yanında büyümüş, onun eğitiminden geçerek yetişmiştir

Hz Ali'nin öne çıkan üç önemli özelliği cesaret, ilim ve güzel konuşmadır Onun, İslam toplumunun en alim kişilerinden biri olduğu herkes tarafından kabul edilmektedir Sevgili Peygamber Efendimiz (sav)'in ifadesiyle Hz Ali "İlim beldesinin kapısı"dır Daha çocukluğundan itibaren Resulullah (sav)'in yanında bulunmuş, Kuran'ı ondan öğrenmiş, onun katipliğini yapmıştır Peygamberimiz (sav)'in vefatına kadar onun yanından ayrılmamıştır Böylelikle dini konular üzerinde yüksek bir ilim düzeyine erişmiştir Bunun için, Hz Ebu Bekir, Hz Ömer ve Hz Osman'ın ilk danıştığı kimseler arasındadır


Halife olmasının ardından Müslümanların bilgi ve ilim sahibi olmaları için okul kurmuştur Eğitime büyük önem vermiştir Hz Ali'nin şehid edilmesiyle birlikte İslam'ın en parlak dönemlerinden biri olan Dört Halife Dönemi sona ermiştir