Mimarlıkta Sütun Başlığı

SÜTUN BAŞLIĞI

Sütun başlığı,mimarlıkta,sütun,ayak,gömme ayak gibi düşey taşıyıcıların üstündeki kiriş ya da kemerlere oturma yüzeyi oluşturan yapı öğesiYatay taşıyıcılardan gelen yükü toplayarak düşey taşıyıcılara ilettiği gibi bu ikisi arasında görsel olarak da bir geçiş sağlarSütün başlığı klasik mimarlıkta değişik üslupların ayırt edilmesine en belirleyici öğedir( bakdüzen)



Sütun başlığının enbasit iki çeşidi bir dikmenin üstüne konan kare biçimli ahşap bir blok(abakus) ve uzun kenarları üsttetik kirişe paralel olmak üzere yerleştirilmiş dikdörtgen biçimli bloktur(yastık)Bu blokların kenarlarına çeşitli biçimler verilmesiyle,yanlara doğru genişleyen gerçek sütun başlıkları doğmuş ve bunlara çeşitli parçaların,silmelerin,bitkisel ,hayvansal ve soyut bezemelerin eklenmesiyle de daha karmaşık bir görünüm ortaya çıkmıştır

Mısır ve Mezopotamya'da ilkel abakus başlıklar biliniyorduSakkara'daki basamaklı piramit ve çevresindeki yapılarda (İÖ y2890-2686) iki tür basit taş başlık bulunmuşturBunlardan biri bükülmüş kamış ya da yapraklarla bezenmiştirve biçimi semere benzemektediröbürü ise papirüs bitkisinin stilize edilmesiyle oluşturulmuş bir ters çan biçimindedirMısır mimarlığında daha sonları palmiye ve lotus gibi bitkisel,antropomorfik ve basit abaküs biçimli başlıklarda kullanıldıVolütlü başlıklar daha İÖ 870'te Anadolu Hitit mimarlığında ve Mezopotamya'da bilinmekteydiAhameniş dönemi İran mimarlığında da karmaşık biçimli başlıklar yapıldı

Başlık biçimlerinin en yaygın üç tanesi Eski Yunan mimarlığında ortaya çıkmıştırDor düzeni,başlık,echinus adı verilen oval profilli yuvarlak bir öğe üstünde yer alan kare biçimli bir abakustan oluşurAltta,başlığı sütüna bağlayan birkaç ince,gittikçe daralan silme bulunurBüyük olasılıkla Batı Asyada'ki volütlü başlıklardan türemiş olan İon sütun başlığı,abakusla echinus'un arasına yerleştirilmiş yatay bağlantılı bir çift volütten oluşurKorent sütun başlığında ise stilize edilmiş akantus yaprağı dizileriyle çevrili,kesik bir ters koniye benzeyen bir alt bölümle bunun üstüne oturtulmuş bir abakus vardırRoma mimarlığında bu başlık çeşitlerine Dor düzenindeki başlığın değişik bir biçimi olan Toskana başlığı ve İon volütleri ile Korent başlığının akantus yapraklarını bir araya getiren kompozit başlık eklenmiştir

İslam mimarlıklarında genellikle mukarnas sıralarıyla çevrilmiş başlıklar kullanılmıştırOsmanlılarda bundan başka ince uzun baklava biçimleri ve üçgenlerle çevrili baklavalı başlıklar vardırHindistan,Çin ve Japonya'da ise çoğunlukla lotus çiçeği örgeleriyle bezenmiş ,çan biçiminde başlıklarla yuvarlak kenarlı başlıklar kullanılmıştırBizans mimarlığında ters bir kesik piramit biçiminde ve yüzeyi karmaşık bitkisel örgelerle dantel gibi oyularak bezenmiş mermer sütun başlıkları dikkati çekerBunların dört yüzünde,yuvarlak bir kartuş içinde dönemin imparatorlarıyla imparatoriçesinin adlarının baş harflerine de rastlanırBizanslılar bu sütun başlılarını bazen çift olarak üst üste de kullanmışlardır

Ortaçağda Avrupa'da sütun başlıklarının tasarımının genellikle Roma örneklerine dayandığı görülürKare üstlüklü ve yuvarlak tabanlı kübik ya da yastık biçimli başlıklar,kemer ayaklarıyla bunları taşıyan yuvarlak sütunlar arasında görsel geçişi sağlarRomaneks üsluptaki sütun başlıklarının özelliği,üstlerindeki garip hayvan ve kuş kabartmalarıyla başka simgesel biçimlerdirGotik dönemin başlangıcında özellikle Fransa ve İngiltere'de egzotik tasarımların yerini,stilize edilimiş yalın yaprak ve dal biçimleri ve geometrik silmeler almıştırOrtaçağın sonlarında,demet sütun ve bileşik kemer ayaklarının yaygınlık kazanması sonucunda sütun başlığının önemi azalmaya başlamıştır


Kaynak;AnaBritannica cilt 29 sayfa 27-28 frmsinsinet için yazılmıştır