Üç Boyutlu Düşünme

ÜÇ BOYUTLU DÜŞÜNME

Bir eğitimci, öğretmenin okuldaki işlevini, ana kuşun işlevine benzetmektedir Nasıl ki ana kuş doğadan bulduğu yiyeceği önce ağzında mama hâline getirip sonra yavrularının ağzına koyuyorsa, öğretmen de bilgiyi olduğu gibi değil, kendi sanatsal ve pedagojik becerileriyle öğråncinin hazmedebileceği hâle getirip öğrencilerine sunar Öğretmenin işi ana kuş kadar kolay değildir Burada zorluk; her öğrencinin alabileceği bilginin standart olmadığı, alınan bilginin ne kadar yararlı ve gerekli olduğu, ayrıca alınan bilginin değişikliğe uğratılırken özünün zarar görmemesidir Üstelik geçmişte ezberci eğitim sistemiyle yetişmiş öğretmenlerden, hızla değişen dünyanın yeniliklerine uygun bir şekilde ezbersiz eğitim vermeleri beklenmektedir
Öğretim programlarımız ve okullarda öğretilen bilgiler, ağırlıklı olarak üç boyutlu (uzaysal) dünyaya yönelik olmayıp, tek boyutlu (doğrusal) ve iki boyutlu (düzlemsel) sistemlere dayalıdır Tahtada, defterde, kitaplarda, televizyon, video ve bilgisayar ekranlarında kavratılan bilgiler öğrencileri iki boyutlu bir dünyada düşünmeye, hayal kurmaya ve yaşamaya zorlamakta, bu zorlamalar zamanla koşullanmalara yol açmakta, koşullanmalar da üç boyutta gerçekleşen yaşamsal olayları ve nesneleri kavrama konusunda bir engel oluşturmaktadır “Düzleme koşullanma” sorunu olarak adlandırılan bu sorun; doğaya açılamayan, laboratuvarlarda işlenmeyen, proje nedir bilmeyen eğitim sisteminin kaçınılmaz bir sonucudur Buna çok sayıda örnek verilebilir Öğrencilere, “6 kibrit çöpü ile 4 eşkenar üçgen oluşturabilir misiniz?” diye sorulduğunda tamamına yakını oluşturulamayacağını birkaç deneme sonrası söyleyebilmektedir Oysa bu sorunun cevabı gayet basit olup üç boyutta düşünülüp piramit çatısı oluşturulduğunda kolayca cevaplamak mümkündür Ama öğrenciler düzleme koşullandıkları için, masa ya da sıra üzeri gibi yüzeylerde çözüm denemesine girişirler ve başarısız olurlar
Bir başka örnek olarak, daha ileri sınıflardaki öğrencilere sorulmuş ve başarı elde edilememiş şu soru da ilginçtir: “Silindir biçimli bir bardağın yüksekliği 20 cm, çevresi 30 cm dir Bardağın iç yüzünde tepeden 5 cm aşağıda bir damla bal vardır Dış yüzünde tabandan 5 cm yukarda ve tam karşısında bir sinek vardır Sineğin yürüyerek bala ulaşmasını sağlayacak en kısa yol kaç cm dir?” Bu örnekte de, “düzleme koşullanma” alışkanlığı nedeniyle üç boyutlu düşünme becerisi gelişmemiş öğrenciler, çözümde zorlanmakta ve başarısız olmaktadırlar Oysa üç boyutlu nesne (fiekil-1) açılarak iki boyutlu (düzlem) hâline getirildiğinde (fiekil-2), Pisagor Teoremi ile hemen yanıtın 25 cm olacağı bulunacaktır
İki vektörel değerin vektörel çarpımıyla bulunan elektromanyetik kuvvet, moment, manyetik alan şiddeti gibi fiziksel niceliklerin doğrultu ve yönlerini buldurmada fizik öğretmenlerinin, uzay geometriyi öğretirken matematik öğretmenlerinin ne sıkıntılar çektiklerini sormaya, bilmem, gerek var mıdır?
Gerçek hayattaki nesneleri ve olayları çocuklara kavratmanın oldukça zor olduğu düşünülmektedir Bu nedenle gerçek hayattaki üç boyutlu nesnelerin ve olayların düzlemdeki izdüşümleri öğretilmeye çalışılır Üç boyutlu matematiksel bilgiler böylece iki boyutlu duruma indirgenerek kolaylaştırılmış yani çocukların kolayca kavrayabileceği hâle getirilmiş olur Her gün karşısına geçip saçımızı taradığımız aynalar, anılarımızı ölümsüzleştirmek istediğimiz fotoğraflar, akşamları en büyük vakit geçirme aracı olan televizyon ekranı, günlük yaşantımızın vazgeçilmezlerinden bilgisayar monitörü de iki boyutlu değil midir? Bu kolaycılığın yaratacağı sorunlara karşı ise yeterince önlem alınmamıştır
Önemli bir başka sorunumuz da öğrencilere mantıklı düşünme ve eleştirel bakış açısı kazandıramamaktır Bu sorun da eğitim sistemimizin en alt basamağından en üst basamağına dek kanayan bir yaradır Birinci kademedeki küçük öğrencilere; “Bir ağaçta on tane kuş var, bir avcı ateş etmiş üçünü öldürmüş, geriye ağaçta kaç kuş kalmıştır?” şeklinde sorduğumuzda, hemen hemen tamamı on sayısından üçü çıkarıp, yedi diye yanıtlamaktadır Oysa ateş sesi ile ağaçta hiç kuşun kalmayacağını yani yanıtın sıfır olacağını öğrencinin bilmesi için günlük hayatla uyumlu, mantıksal düşünmeyi içeren bir eğitim sistemine ihtiyaç vardır “İki işçinin beş günde yaptığı bir işi, dört işçi kaç günde yapar?” sorusuna da pek çok öğrenci on gün yanıtını vermektedir Bir insanın boyunun sorulduğu optik problemlerinde, insan boyunu 3 cm, 50 m ve pek çok anormal değerler olarak bulan öğrenciler maalesef çoğunluktadır
Bir gün ellerinde bir makara sistemi sorusu ile bir grup öğrenci kantinde yanıma geldiler Soru kökünün hatalı olduğunu söylediğimde, soruyu test kitabından olduğu gibi yazıp getirdiklerini söylediler Soruda kütleleri 100 kg olan makaralar ile 100 g lık cisim kaldırılıyordu Yani bir tır ile sandalye taşınması gibi Belli ki soruyu kitaptan yazarken hata yapmışlar ama mantık süzgecinden bilgileri geçirme ve eleştirel okuma yetisi kazanamadıkları için soru kökündeki çelişkiyi fark edememişlerdi
Öğrencilere fizik öğretilmeye çalışılırken, boyut analizi konusu kavratılmadığı için, pek çok öğrenci matematik ve fizik formüllerinde hatalara düşmektedir Yine öğrencilere fizik öğretilmeye çalışılırken, “ölçme, hata, doğruluk, güvenilirlik, duyarlılık” gibi kavramlar yeterince verilmediği için, fiziksel niceliklerin sınırları bilinmemekte ve çok anormal değerler bulunabilmektedir Örneğin, bir açının sinüs değeri ile ilgili sorularda bir sayısından büyük yanıtlar bulunmaktadır
Bu iki soruna karşı çözüm önerileri olacak projeler için yarışmalar, bilimsel araştırmalar yapılmalı ve öğretim programları içinde “Ölçme Bilgisi”, “Mantık”, “Teknik Resim”, “Uzay Geometri” dersleri sadece ileri sınıflar için değil alt sınıflardan itibaren zorunlu ders olarak yer almalıdır Ayrıca öğretmenler ders esnasında olabildiğince üç boyutlu görsel materyal kullanmaya özen göstermelidirler