Uluslararası Af Örgütü

Uluslararası Af Örgütü (Amnesty International) logosu
Uluslararası Af Örgütü veya Amnesty International (yaygın olarak Amnesty veya AI), Evrensel İnsan Hakları Bildirgesi ve diğer uluslararası standartlarca belirlenmiş her türlü insan hakkını savunma ve teşvik etmeyi amaç edinmiş uluslararası bir sivil toplum kuruluşudur
AI hiçbir devlet, siyasi ideoloji, veya dine bağlı değildir, kâr amacı gütmez Özellikle düşünce suçlularının serbest bırakılması, siyasî suçlularının adil bir şekilde yargılanması, işkence, idam ve tutuklulara gösterilebilecek her türlü zulmün bertaraf edilmesi, siyasi cinayet ve adam kaçırma ve her türlü insan hakları ihlaline karşı durulması konusunda çeşitli kampanyalar düzenler
1977 yılında Nobel Barış Ödülünü kazanan AI bugün yaklaşık 2 milyon üyesiyle 162 ülke ve bölgede faaliyet göstermektedir Kuruluşundan bugüne kadar 44600'den fazla tutukluyu savunmak ve desteklemek amacıyla çalışmıştır
Tarihçesi
Uluslararası Af Örgütü (AI) 1961 yılında, Londra'da ingiliz avukat Peter Benenson ve Eric Baker adlı, Quaker dinine mensup bir barışsever tarafından kurulmuştur Benenson'un bu kurumu kurma fikri, gazetelerde defalarca, hükümetlerin kendi halklarına karşı haksız davrarışlarını okuduğunda oluştu Okuduğu makale , "Özgürlük" kelimesinin o zamanlar yasak oldugu Portekiz'de iki üniversite öğrencisinin bir lokantada "özgürlük" şerefine kadehlerini kaldırdıkları için yedi yıl hapse mahkum edilmeleri hakkındaydı 28 Mayıs 1961 tarihinde Benenson, İngiliz gazetesi The Observer'da bu vaka hakkında "Unutulmuş Mahpuslar" (The Forgotten Prisoners) başlıklı makaleyi yayınladı Bu makalede okuyucularını, bu gençlerin salıverilmesi için hükümete mektup yazmaya çağırıyordu Benenson şöyle yazıyordu " Gazetenizi haftanın herhangi bir günü açtığınızda, dünyanın bir yerinde, birisinin, görüşleri veya inançları hükümetince beğenilmediğinden, tutuklandığını, işkence gördüğünü ya da idam edildiğini okuyabilirsiniz " Yazısı o kadar etkili oldu ki bunu izleyen yıl zarfında bir düzine ülkede haksızlık kurbanlarının haklarını savunmak için mektup yazma grupları oluştu Bu eylem, "Appeal for amnesty" (Türkçe yaklaşık anlamı: 'politik tutukluların bırakılma çağrısı') olarak Amnesty International'ın başlangıcı kabul edilir
Organizasyon yapısı
Uluslararası Af Örgütü'nün 150'den fazla ülkede 1,79 milyon üyesi vardır 55 ülkede devamlı bir insan hakları garantisi sağlanması amacıyla şubesi vardır Büyük şubelerde, bir sekreter ve çalışanlar bulunur Şube, üyelerinin çalışmalarını koordine eder ve Londra'daki Merkez Sekreterlik ile gruplar arasında köprü görevi görür Şubeler, organizasyonun iki yılda bir toplanan ve kuruluşun uluslararası platformdaki en üst mercii olan Uluslararası Konsey Toplantısı'na temsilciler gönderir Konsey, uygulanacak politikaları ve çalışma sistemini belirler Ayrıca organizasyonun devam eden işlerini yürütmekle görevli Uluslararası Yürütme Kurulu'nu (UYK) seçer UYK, Londra merkezli Uluslararası Müdürlüğü oluşturur ve bir Genel Sekreter atar Halen genel sekreterlik görevini Bangladeşli Irene Khan yapmaktadır
Çalışmaları
AI, Dünya çapında insan haklarının mevcut durumunu araştırır ve spesifik insan hakları ihlallerine karşı eylemler yürütür Bu eylemler özellikle, şiddette bulaşmamış politik tutukluların tutulu kalması, politik tutukluların adil olmayan bir yargı sürecine tâbi olması, işkence, ölüm cezasının uygulanması, yargısız infazlar, politik kişiliklerin kaybolması ve diğer insanlık dışı ve aşağılayıcı uygulamalara karşı olarak yürütülür
Örgütün tipik eylem tarzı şöyle sayılabilir
Vaka çalışması: Bu eylem örgütün kurulmasından beri uygulmaktadır Politik bir tutuklunun -ideal olarak- serbest bırakılıncaya kadar Amnesty gruplarınca uzun süreli gözetilmesidir Buradaki temel prensip, Amnesty gruplarının kendi ülkelerindeki bir vakada çalışmamalarıdır
Acil eylem (urgent actions) : 1973 yılında uygulamaya konmuştur Amaç, tehdit unsuru olan insan hakları ihlaline karşı acil reaksiyon göstermekdir 48 saat içinde üyeler ve destekçiler harakete geçirilerek sorumlu devlet kurumlarına başvurulur
Unutulmaya karşı mektuplar: Çeşitli ülkelerden ayda yaklaşık üç vaka sunulur Söz konusu vakalar, kayıp kişiler, uzun süreli tutukluluk halleri, adil olmayan yargı hükümleridir
On-line kampanyalar AI, kampanyaları için İnternet'i protesto aracı olarak kullanır
Uluslararası Af Örgütü Türkiye Şubesi
UAÖ Türkiye’nin kuruluşu, 1995 yılında İstanbul’daki UAÖ gönüllülerinin başlattığı inisiyatife dayanır UAÖ Girişim Grubu olarak, İstanbul’daki gönüllü UAÖ üyeleri ilk çalışmalarını, 1996 yılında Çin Halk Cumhuriyetindeki insan hakları ihlallerine dikkatleri çekerek başlattılar UAÖ İstanbul gönüllülerinin başlattığı çalışmaya, 1997 yılında önce Ankara ardından da İzmir’de ki UAÖ gönüllülerin başlattığı inisiyatifler eşlik etti UAÖ’nün 1997 yılındaki temel kampanyası dünya çapında Mültecilerin İnsan Haklarıyla ilgiliydi
2001 yılı içinde UAÖ Türkiye Gönüllüleri, Uluslararası Af Örgütü Türkiye Şubesinin resmen kurulması için Türkiye Cumhuriyeti İçişleri Bakanlığı’na başvuruda bulundu UAÖ Türkiye Şubesinin resmen kuruluşu Türkiye’deki bürokrasi ve mevzuat nedeniyle bir süre engellendi Ancak, UAÖ Türkiye gönüllüleri uluslararası hareketin de desteğini alarak etkin bir hukuk mücadelesi ve lobi çalışması yürüttüler UAÖ Türkiye gönüllülerinin, UAÖ Türkiye Şubesinin resmen kurulması için yürüttükleri kampanya sonucunda, UAÖ Türkiye Şubesi 2002 yılında resmen kuruldu
UAÖ Türkiye’de UAÖ çalışmalarını başlatan ilk kişilerden biri olan Özlem Dalkıran, aynı zamanda UAÖ Türkiye Şubesinin ilk resmi başkanı oldu UAÖ’nün resmen kurulmasına paralel olarak, UAÖ Türkiye’de ilk resmi şubesini İstanbul’da açtı 2004 yılında yapılan genel kurulda ise UAÖ Türkiye Şubesi’nin başkanlığına Ankara grubundan Levent Korkut seçildi
Eleştiriler
Uluslararası Af Örgütüne yapılan eleştiriler iki ana grupta toplanabilir: seçilim önyargısı, yani seçilime bağlı tarafgirlik veya yan tutma, ve ideolojik önyargı Ek olarak birçok hükümet ve devlet, Demokratik Kongo Cumhuriyeti, Çin, Taliban, Vietnam, Rusyave Amerika Birleşik Devletleri dahil olmak üzere, onu tarafgirlik, tek taraflı bilgilendirme ve güvenliğe karşı tehditlerini hafifletici neden olarak değerlendirmemekten dolayı suçlamıştır

Seçilim önyargısı
Seçilim önyargısı, bir konu için örnek veya aday seçerken tarafgirliğe neden olan önyargı olarak tanımlanabilir Uluslararası Af Örgütü'nün göreceli olarak daha demokratik ve açık ülkeler hakkında daha fazla rapor sunduğu genelce kabul edilmiştir Seçilim önyargısı kanısı veya suçlamasının da kaynağı budur Örneğin örgütün İsrail'deki insan hakları ihlallerine olan ilgisiyle Kuzey Kore veya Kamboçya'dakilerin karşılaştırılamayacağı, bu ülkelere daha az odaklanıldığı iddia edilir
Destekçileri, örgütün amacının dünyada gerçekleşen insan hakları ihlallerinin bir istatistiksel dökümünü yapmak olmadığını savunurlar AI'nin amacı (a) şartları iyileştirebilecek baskı yaratmak için (b) mümkün olduğu kadar olay (insan hakkı ihlali) kaydetmektir Bu iki faktör, örgütün hazırladığı raporların daha demokratik ve açık ülkelere ağırlık vermesine neden olabilir, çünkü buralarda bilgi daha kolay toplanabilir, bu ülkeler genelde insan haklarını korumaktan yana tavır belirtmislerdir ve de hükümetleri kamu oyunun tepkisine daha duyarlıdır

Jerusalem Center for Public Affairs tarafından yayımlanan NGO Monitor Uluslararası Af Örgütü'nün Darfur'daki krizde etkin olduğu Eylül 2000'den 2003'ün başlarına kadarki dönemde örgütün güney Sudan'daki Hristiyan ve animistlere karşı yapılan insan hakları ihlallerine dair 52 rapor sunduğunu, oysa aynı süre zarfında İsrail-Filistin çatışması üzerine toplam 192 rapor sunduğunu belirtmiştir[6] (Bu sayılar aslında basın açıklamaları da dahil sunulan toplam belgelere aittir, sadece raporların sayısı değildir) Yine NGO Monitor'un belirttiği gibi örgüt Sudan'da Darfur krizi başladıktan sonra çok daha fazla etkin olmuştur 1996 başından Mart 2005'e kadar Sudan için sunulan belge sayısı 315, İsrail içinse 398'tir Bu iddialara karşılık olarak örgütün savunucuları, tüm ulusların insan haklarına mutlak saygı duyması gerektiğini ve 'kapalı' ülkeleri gözlemlemede karşılaşılan sorun ve zorlukların, 'açık' ülkelerin daha az incelenmesini gerektirmeyeceğini ileri sürerler

İdeolojik önyargı
Muhafazakar Amerikalı eleştirmenler örgütün raporlarının ve uygulamalarının siyasi anlamda sol kanadın perspektifini yansıttığını dile getirmişlerdir Bu iddiayı savunmak için örgütün ABD liderliğinde yapılmış Irak savaşındaki insan hakları ihlallerine ve olumsuz durumlara yaklaşımını örnek gösterirler Savaş ile ortaya çıkmış bazı insan hakları meseleleri konusundaki endişelerini dile getirirken ABD'nin askerî harekatına haksız bir eleştiri getirdiğini, oysa Saddam Hüseyin dönemindeki insan hakları ihlalleri konusunda örgütün pek sesini duyurmadığını öne sürerler Bu konudaki yoğun eleştirilere örgütün destekçilerinin verdiği cevap, Donald Rumsfeld'in Irak lideri ile tokalaşırken, örgütün Saddam rejimindeki insan hakları ihlallerini eleştirdiği, daha sonra Beyaz Saray Saddam yönetiminin yaptığı insan hakları ihlallerine dair raporlar sunmaya başladığında ise sunulan bu raporların tamamen AI raporlarını temel aldığı, oysa ABD'nin 1980'lerde müttefiği olan Irak'a karşı çıkan bu raporları, sunuldukları zaman, dikkate almadığıdır