Kırık, Çıkık, Burkulmalarda İlkyardım

KIRIK - ÇIKIK - BURKULMA

KIRIK : Kemik dokusunun bütünlüğünün bozulmasıdır

Çeşitleri :

- Kapalı kırık; deri bütünlüğünün bozulmadığı, çevre dokuların çok fazla zarar görmediği kırıklardır

- Açık kırık; kırık kemik uçlarının görülebildiği, çevre dokuların zarar gördüğü kırıklardır

Kırıkta belirti ve bulgular :

- Ağrı,

- Morarma, çürük, şişlik

- Şekil bozukluğu (deformite), simetride bozulma,

- Hareket edememe, hareket kısıtlanması

Kırıkta İlkyardım :

* Kanama varsa kontrol altına alınır, yara varsa kapatılır

* Kırığın çevre dokulara zarar vermemesi için ekstremite (kol veya bacak) desteklenir



DESTEK (ATEL) : Kırığı tespit etmek ( hareket etmesini önlemek ) amacı ile kullanılan tahta parçası, mukavva, sert karton, yastık üçgen sargı bezi gibi malzemelere verilen genel ad









Desteklerken (Atellerken) Dikkat Edilecek Hususlar :

- Kırık parçalara kesinlikle dokunulmaz veya içeri yerleştirilmeye çalışılmaz

- Kırığın üstünde ve altında yer alan eklemler de desteklenir ( atele dahil edilir; örnek )

- Uçlara doğru (el ve ayaklar vücudun uç noktalarıdır) tüm eklemler desteklenir

* Şişlik ve ödemi önlemek üzere kol veya bacak yerçekiminden kurtarılır (kol ise kalp seviyesinde tutulur, bacak ise uzatılır)

* Ağrı şiddetli ise ve kişi kendi içebilecek durumdaysa ağrı kesici verilebilir

ÇIKIK : Eklemi oluşturan kemiklerden birinin yerinden ayrılmasıdır Ligament ve kapsül yaralanması gibi ciddi sorunlar ortaya çıkabilir Eklem yüzeyleri birbirinden tamamen ayrılmış kemik uçları değişik pozisyonlarda kilitlenmiş olabilir Herhangi bir hareket hem çok güçtür hem de ağrılıdır

Çıkmaya en yatkın eklemler: parmak, omuz, dirsek, kalça, ayak bileği ve çene eklemleridir

Belirti ve bulgular :

- Şekil bozukluğu,

- Hareketle artan ağrı,

- Morarma, şişlik,

- Hareket kısıtlanması veya kaybı



Çıkıkta İlkyardım :

* Hareket etmemesi için desteklenir Desteklerken kıvrılma varsa ve açılmıyorsa zorlanmaz, bulunduğu halde tespit edilir

* Ağrı kesici verilebilir

* Hastaneye götürülür



BURKULMA: Eklemin normal hareket sınırının ötesine bükülmesi ve gerilmesi sonucu, kapsül ve ligamentlerin zedelenmesi veya yırtılmasıdır Daha ziyade diz, ayak ve el bileğinde meydana gelir

Bulguları :

- Hassasiyet, şişlik, morluk, ağrı, harekette kısıtlanma

Burkulmada İlkyardım :

* Ekstremite (kol veya bacak) hareket ettirilmez, dinlendirilir

* Yükseğe kaldırılır (yerçekiminden kurtarılır)

* Morarma ve şişliği önlemek üzere soğuk uygulama yapılır Olayın üzerinden birkaç saat geçmişse, soğuk uygulamanın yararı yoktur, bu durumda şişlik, morluk ve ağrıyı azaltmak üzere sıcak uygulama yapılabilir



Soğuk uygulama için : buz torbasına veya sağlam bir plastik torbaya buz parçaları konup, havluya ya da bir yastık kılıfına sarıldıktan sonra burkulan kısma yerleştirilir

Sıcak uygulama için : Derin bir kaba ılık-sıcak arası su konur ve burkulan kısım içinde 15 dakika kadar bekletilir Günde birkaç kez yapılacak bu uygulama iyileşene kadar tekrarlanabilir Ya da sıcak su içinde ıslatılmış sıkılmış havlu ile bölge sarılır hemen soğumaması için üzerine naylon örtülebilir

Kırık nedir?

Kırık, kemik bütünlüğünün bozulmasıdır Kırıklar darbe sonucu yada kendiliğinden oluşabilirYaşlılık ile birlikte kendiliğinden kırık oluşma riski de artar

Kaç çeşit kırık vardır?

Kapalı kırık: Kemik bütünlüğü bozulmuştur Ancak deri sağlamdır
Açık kırık: Deri bütünlüğü bozulmuştur Kırık uçları dışarı çıkabilir Beraberinde kanama ve enfeksiyon tehlikesi taşırlar

Kırık belirtileri neler olabilir?

Hareket ile artan ağrı

Şekil bozukluğu

Hareket kaybı

Ödem ve kanama nedeniyle morarma

Ağrılı bölgelerin tespiti için elle muayene gereklidir

Kırığın yol açabileceği olumsuz durumlar nelerdir?

Kırık yakınındaki damar, sinir, kaslarda yaralanma ve sıkışma (Kırık bölgede nabız alınamaması, solukluk, soğukluk)

Parçalı kırıklarda kanamaya bağlı şok

Kırıklarda ilkyardım nasıl olmalıdır?

Hayatı tehdit eden yaralanmalara öncelik verilir,

Hasta/yaralı hareket ettirilmez, sıcak tutulur,

Kol etkilenmişse yüzük ve saat gibi eşyalar çıkarılır (aksi takdirde gelişebilecek öden doku hasarına yol açacaktır,)

Tespit ve sargı yapılırken parmaklar görünecek şekilde açıkta bırakılır Böylece parmaklardaki renk, hareket ve duyarlılık kontrol edilir),

Kırık şüphesi olan bölge, ani hareketlerden kaçınılarak bir alt ve bir üst eklemleri de içine alacak şekilde tespit edilir Tespit malzemeleri, sopa, tahta, karton gibi sert malzemelerden yapılmış olmalı ve kırık kemiğin alt ve üst eklemlerini içine alacak uzunlukta olmalıdır,

Açık kırıklarda, tespitten önce yara temiz bir bezle kapatılmalıdır,

Kırık bölgede sık aralıklarla nabız, derinin rengi ve ısısı kontrol edilir,

Kol ve bacaklar yukarıda tutulur,

Tıbbi yardım istenir (112)

Burkulma nedir?

Eklem yüzeylerinin anlık olarak ayrılmasıdır Zorlamalar sonucu oluşur

Burkulma belirtileri nelerdir?

Burkulan bölgede ağrı

Kızarma, şişlik

İşlev kaybı

Burkulmada ilkyardım nasıl olmalıdır?

Sıkıştırıcı bir bandajla burkulan eklem tespit edilir,

Şişliği azaltmak için bölge yukarı kaldırılır,

Hareket ettirilmez,

Tıbbi yardım istenir (112)

Çıkık nedir?

Eklem yüzeylerinin kalıcı olarak ayrılmasıdır Kendiliğinden normal konumuna dönemez

Çıkık belirtileri nelerdir?

Yoğun ağrı

Şişlik ve kızarıklık

İşlev kaybı

Çıkıkta ilkyardım nasıl olmalıdır?

Eklem aynen bulunduğu şekilde tespit edilir,

Kırık yerine oturtulmaya çalışılmaz,

Hasta / yaralıya ağızdan hiçbir şey verilmez,

Bölgede nabız, deri rengi ve ısısı kontrol edilir,

Tıbbi yardım istenir (112)

Kırık çıkık ve burkulmalarda tespit nasıl olmalıdır?

Tespit için ilkyardımcı elde olan malzemeleri kullanır Bunlar üçgen sargı, rulo sargı, battaniye, hırka, eşarp, kravat, vb tahta, karton vb malzemeler olabilir

Tespit sırasında dikkat edilmesi gereken hususlar nelerdir?

Tespit yapılırken yaralı bölge sabit tutulmalıdır,

Yara varsa üzeri temiz bir bezle kapatılmalıdır,

Tespit edilecek bölge önce yumuşak malzeme ile kaplanmalıdır,

Yaralı bölge nasıl bulunduysa öyle tespit edilmelidir, düzeltilmeye çalışılmamalıdır,

Tespit kırık, çıkık ve burkulmanın üstündeki ve altında kalan eklemleri de içerecek şekilde yapılmalıdır

Tespit yöntemleri nelerdir?

Kol ve köprücük kemiği kırığı tespiti:

• Koltuk altına yumuşak malzeme yerleştirilir,
• Kol askısı yerleştirilir,
• Üçgen bandaj yaralının gövdesinin üzerinde, üçgenin tepesi dirsek tarafına, tabanı gövdeyle aynı hizada olacak şekilde yerleştirilir,
• El dirsek hizasında bükülü olarak göğsün alt kısmına yerleştirilir üçgen bandajın iki ucu yaralının boynuna düğümlenir, tespit edilen elin parmakları görülebilir şekilde olmalıdır,
• Kol askısı desteği, göğüs boşluğu ve yaralı kol üzerine yerleştirilir (geniş dış bandajda yerleştirilebilir), böylelikle vücuda yapışık bir şekilde yaralı kol ve omuz eklemi sabitlenmiş olur

Pazı kemiği kırığı tespiti:

• Sert tespit malzemesiyle yapılır,
• Kırık kemiği tespit edecek olan malzemeler yerleştirilmeden önce, kolun altına (koltuk boşluğundan yararlanılarak) iki şerit yerleştirilir,
• Malzemelerden kısa olanı koltuk altından itibaren dirseği içine alacak şekilde yerleştirilir,
• Uzun olanı omuzla dirseği içine alacak şekilde yerleştirilir,
• Daha önceden yerleştirilen şeritlerle bağlanarak tespit edilir Şeritler çok kısa bağlanmamalıdır,
• Dirseği tespit için kol askısı takılır,
• Omur tespiti için, göğüs ve yaralı kol üzerinden geniş kumaş şerit veya üçgen bandaj uygulanır

Dirsek kırığı tespiti:

• Kol gergin vaziyette bulunduysa, hastanın vücudu boyunca gergin ve deri ile arası yumuşak malzemeyle doldurulmuş tespit malzemeleri yardımıyla tespit edilir,
• Eğer bükülmüş vaziyette bulunduysa, bir kol askısı desteği yardımıyla tespit edilir

Kol askısıyla ön kol, bilek ve el tespiti:

• Kırık dirsek ve bilek ekleminin hareketini önlemek için yaralı ön kolun altına üçgen kol askısı yerleştirilir
• Hasta/yaralının boynunun arkasına üçgenin iki ucu düğümlenir,
• Aşırı hareket etmesini engellemek için geniş bir bandaj yardımıyla, gövdeye bağlanır

Dirsek kemiği ve/veya ön kol kemiği kırığında sert malzemelerle tespit:

• Ön kolun altına 2 şerit yerleştirilir,
• Yumuşak maddeyle desteklenmiş sert tespit malzemelerinden biri parmak diplerinden dirseğe kadar içe, diğeri elin dış yüzünden dirseğe gelecek şekilde dışa konarak tespit edilir,
• Daha önceden yerleştirilen şeritlerle bağlanır, fazla sıkılmamalıdır,
• Dirsek eklemini tespit için kol askısı takılır,
• Bilek kemiklerinde veya el tarak kemiğinde, bölgeyi bir kol askısı ile tespit yeterlidir,
• Parmak kemiği kırıkları ile çıkığı ayırt etmek zordur Tespit için, bir tespit malzemesi ile, yaralı parmak, yanındaki sağlıklı parmakla bandaj yapılabilir

Pelvis kemiği kırığı tespiti:

• Her iki bacak arasına bir dolgu malzemesi konur,
• Sekiz şeklindeki bir bandajla bilekler tespitlenir,
• Doğal boşlukların altından (dizler ve bilekler) bandajları kaydırmak ve iki tanesi kalça ve dizler arasında diğer ikisi dizler ve bilekler arasında olacak şekilde düğümlenerek tespit edilir Bütün düğümler aynı tarafta olmalıdır

Uyluk kemiği kırığının tespiti:

• Bir el ayağın üst kısmına, diğeri bileğe konularak yaralı bacak tutulur ve sağlam bacakla bir hizaya getirmek için yavaşça çekilir Aynı zamanda hafif bir döndürmede uygulanır,
• Her iki bacak arasına (dizler ve bilekler) bir dolgu malzemesi konur,
• Sekiz şeklinde bir bandajla bilekler sabitlenir,
• Yaralının vücudunun altından, kımıldatmaksızın doğal boşlukları kullanarak bel, diz vebileklerin arkasına 7 kumaş şerit (veya benzeri) geçirilir,
• Yumuşak malzemeyle desteklenmiş sert tespit malzemesi, koltuk altından ayağa kadar yerleştirilir ve ayaklardan yukarı doğru bağlanır,
• Düğümler tespit malzemesi üzerine atılarak bandajlar bağlanır,
• Bilek hizasındaki bandaj öncekinin üzerine sekiz şeklinde bağlanır,
• Sert tespit malzemesi bulunmaması halinde, sağlam bacağı tek destek olarak kullanarak, geniş bandajlarla tespit edilir

Diz kapağı kırığı tespiti:

• Geniş bandajlar yardımı ile iki bacağı birleştirerek dizkapağı tespit edilir
• Dizin üst ve altında kalan bandajları sıkarken dikkatli olunmalıdır,
• Geniş ve sert tespit malzemesi (tabla) varsa, kalçadan ayağa kadar yaralı bacağın altına yerleştirilir ve iki tane kalça ve diz arasında, iki tanede diz ile bilek arasında olmak üzere geniş bandajlarla bağlanabilir Bunun üzerine eklemi sabitlemek amacıyla, sekiz şeklinde bir bandaj sarılır

Kaval kemiğinin tespiti:

• Uyluk kemiği kırığı tespitindeki gibidir,
• Bacaklar tutulur ve yavaşça çekilir,
• Doğal boşluklar kullanılarak (dizlerin altı, bileklerin altı) yaralı bacağın altından kumaş şeritler geçirilir,
• Uygun bir şekilde yumuşak dolgu malzemesiyle desteklenmiş tespit malzemelerinden biri iç tarafta kasıktan ayağa kadar, diğer tarafta kalçadan ayağa kadar yerleştirilir,
• Ayaklardan başlanarak şeritler dış tespit malzemesi üzerinde düğümlenerek bağlanır Bilek hizasındaki bandaj ayak tabanı üzerine sekiz şeklinde düğümlenir

Bileğin / ayağın tespiti:

• Yaralının ayakkabıları çıkarılmadan bağları çözülür,
• Bilek seviyesinde sarılmış sekiz şeklinde bir bandajla her iki ayak birlikte tespit edilir ve yumuşak malzemelerle iyice kaplanmış (rulo yapılmış bir battaniye) bir yüzeye dayamak suretiyle bacakları yukarıda tutmak gerekir