Kilis Hakkında Bilgi

Kilis Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nin Güneybatı bölümünde yer alan bir sınır ilimizdir

İllin doğu, batı ve kuzeyinde Gaziantep güneyinde ise Suriye yer almaktadır Gaziantep'e 58 km uzaklıkta olan Kilis Suriye sınırına ise 10 km uzaklıktadır Kilis'ten geçen yol Türkiye sınırlarının ötesinde Azez'den geçtikten sonra Suriye'nin Halep şehrine ulaşır İl merkezi doğudan batıya doğru uzanan Resul Osman dağı eteklerinde kurulu olup güneye doğru inildikçe düz arazilere inen fazla engebeli olmayan bir sahada yer almaktadır İlin kuzeyinde yer alan ve doğudan batıya uzanan dağlar arasında kuru dereler ve birkaç küçük akarsu bulunmaktadır Genellikle kıraç arazilerin yer aldığı bu dağların etekleri ve üst kısımlarında tarıma elverişli araziler bulunmaktadır

İlin güneydoğu ve sınır şeridi boylarında özelikle bağcılık ve zeytincilik çok gelişmiş ve tarıma elverişli araziler bulunmaktadır Kırsal kesiminde yaşayan insanlar geçimini tarıma dayalı olarak sağlamaktadır

İl sınırları 38 derce 27' ve 38 derece 01' boylamları ile 36 derece 38've 37 derece 32' arasında bulunan Kilis'in yüzölçümü 1428 Km dir

İldeki başlıca çaylar; Afrin Çayı, Sunnep Çayı, Sabun Suyu Çayı, ve Balık Suyu Çayları olup bu çayların geçtiği arazilerde sulu tarım yapılabilmektedir Kilis ilinin %12,2 si orman ve fundalık arazi %69,3 ü tarım alanı %7,7 si çayır ve mera arazisi %10,6 sı tarım dışı araziden oluşmaktadır

Kilis 10 Haziran 1995 yılında Yalova ve Karabük'le beraber il olmuşturPlaka 79, merkez nüfusu 70700,rakımı ise 643'türİlçeleri Elbeyli,Polateli ve Musabeyli olmak üzere 3 tanedirAyrıca merkeze bağlı Yavuzlu adıyla da bir beldesi bulunmaktadır
Kilis

Kilis Genel Bilgi



Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin güneybatı bölümünde yer alan Kilis’in doğu, batı ve kuzeyinde Gaziantep, güneyinde de Suriye bulunmaktadır Hatay-Maraş oluğu ile Fırat ırmağı arasında uzanan Gaziantep Platosu’nun güneybatı kısmında, Türkiye-Suriye sınırında bulunan il toprakları Akdeniz ve Güneydoğu bölgeleri arasındaki geçiş kuşağı üzerindedir Tilbaşar Ovası’nın doğusunda Suriye topraklarına doğru alçalan dalgalı düzlük bir arazide yer almaktadır İlin en önemli yükseltisi Acar Dağı’nın Gülbahar Tepesi (1021 m)’dir İlin kuzeyinde yer alan ve doğudan batıya doğru uzanan dağlar arasında kuru dereler ve birkaç küçük akarsu bulunmaktadır Genellikle kıraç arazilerin yer aldığı bu dağların etekleri ve üst kısımlarında tarıma elverişli araziler bulunmaktadır İlçe topraklarını Balıksuyu, Sunnep Çayı, Afrin Çayı ve Sabun Suyu sulamaktadır Gaziantep’e 58 km uzaklıkta olan Kilis Suriye sınırına ise 10 km uzaklıktadır Yüzölçümü 1428 km2 olup, toplam nüfusu 130198’dir

Bu özelliği ile Kilis, etrafındaki il ve ilçelerden farklı bir iklime sahiptir Kilis´in batısından, Torosların arasından geçerken serinlesen Akdeniz rüzgarı Yaz aylarında çok sıcak olan şehir havasını serinletir Kilis, bir yayla iklimine sahiptir de denebilir

İlin ekonomisi tarım, hayvancılık, ticaret ve küçük sanayie dayalıdır Kilis’in tarım alanındaki pazarları Osmanlı dönemine kadar inmektedir Osmanlı döneminde Halep’in meyve ve sebze ihtiyacı buradan karşılanıyordu İlde yetiştirilen başlıca tarımsal ürünler; arpa, buğday, mercimek, nohut, soğan, sarımsak, zerdali Antapfıstığı ve az miktarda pamuk ve mısırdır

Özellikle bağcılık ve zeytincilik ön plandadır Meraların bitkisel üretim alanlarına ayrılmasından ötürü, hayvancılık eski önemini yitirmiştir Bununla birlikte, sığır besiciliği, Kilis keçisi ve koyun yetiştirilmektedir Suriye’ye yakınlığından dolayı, Öncüpınar (Tibil) sınır kapısı nedeniyle Suriye ile ticari bağlantısı vardır İlde bitkisel yağ, şarap üreten, dokumacılığın ağırlık kazandığı iş yerleri bulunmaktadır İl topraklarında manganez ve fosfat maden yatakları vardır

İlk kez bir Asur tabletinde, Ki-li-zi adında bir yerden söz edilmesinden ötürü, Kilis’ in Asurlular döneminde bir yerleşim yeri olduğu anlaşılmaktadır Kilis antik kentinin bugünkü yerinden 12 km batıda Suriye sınırları içerisindeki Ürya Nebi denilen yerde olduğu ve Chrrhus ismi verildiği sanılmaktadır Bu kenti Büyük İskender’in kurduğu konusunda bazı iddialar bulunmaktadır Buna göre, Kilis İskenderun Körfezi’nden Fırat Nehri’ne kadar uzanan Christik eyaletinin merkezi idi Bizans’ın doğu sınırını gösteren bazı haritalarda ve bugünkü Kilis’in bulunduğu yere Ciliza deniliyordu Ayrıca Roma metinlerinde de buradan Ciliza siv ürmanijijant olarak söz edilmektedir

Ö 1700 yıllarında Kilis, Hitit Devletinin önemli kentlerinden biriydi Kilis’ in kuzeybatısında Gaziantep’teki Yesemek, Hititlerin Heykel atölyesinin bulunduğu önemli bir merkez idi Kilis yöresi MÖ 700 ile 550 yılları arasında Asur, Medlerin ve Perslerin egemenliğinde kalmıştır Büyük İskender’ in Pers Devletini yıkmasından sonra, Makedonyalıların hakimiyeti altına girmiştir MÖ 323 yılında İskender’in ölümünden sonra Makedonya İmparatorluğu İskender’in üç generali arasında paylaşılmıştır Kilis ve çevresi Seleukosların egemenliğine girmiş ve bu durum 227 yıl sürmüştür Bunun ardından da Roma İmparatorluğu’na bağlanmıştır Roma İmparatorluğu’nun ikiye ayrılmasından sonra Kilis, MS 636 yılına kadar Bizans İmparatorluğu’nun bir kenti olmuştur

yüzyılda Kilis’e Harun Reşit, El-Mehdi döneminde Abbasilerin akınları başlamıştır El-Mehdi zamanında Horasanlı Oğuz boyları Abbasilerin hizmetine girdikten sonra buraya Uç Beylikleri olarak yerleştirilmişlerdir XIyüzyılda Türk boylarının Atabek ismi altında burada küçük devletler kurmuşlardır Bu devletlere aynı zamanda da Suriye Selçukluları ismi verilmiştir Haçlıları 1151’de buradaki Atabek Nurettin Mahmut’dan Kiris, Azez, Telbaşar, Ayıntab, Telhalit, Ravanda, Dülük, Maraş ve Besni’yi zaptetmişlerdir Ancak kısa bir süre sonra Türkmenler bu yerleri Haçlılardan geri almışlardır Yaklaşık bir yüzyıl Kiris Atabeklerin yönetiminde kalmıştır 1250’den sonra bu yöre Mısır-Türk Kölemen Devleti’nin egemenliğine, XIIyüzyılda da Ravanda Eyyübi Devleti’nin egemenliği altına girmiştir 1393’te Timur bütün Kuzey Irak’ı, Bağdat’ı ve bugünkü Kilis’i de ele geçirmiştir

Halep eyaletine bağlı bir sancak konumuna getirilen Kilis, 400 yıl sürecek Osmanlı egemenliği altında kalmıştır Bu dönemde Kilis köy olmaktan çıkmış hızla genişlemiş ve yeni eserlerle bezenmiştir

Evliya Çelebi Seyahatnamesi’nde; “Kilis Halep’ in batısındadır, bir kalesi vardır Kilis ve Azez sancak olup, Valide Sultanın hasıdır Şehrin dört tarafı kale şeklinde yüksek duvarlarla çevrili, bu duvarlar kerpiçten yapılmıştır Şehre sekiz kapıdan girilir Bu kapılar demirli değildir Kalenin önünde hendekler yoktur Şehir beş mahalle, dört bin altı yüz altmış evden ibaret olup, nüfusu da 24000’dir” Bu arada Evliya Çelebi Canbolatoğlu Camisi’nden övgü ile söz ederek bunun güzellik ve ihtişamda Arabistan’daki benzerliklerinden geri kalmadığını yazar Sonra da kentteki diğer camilerden övgü ile söz ederek han ve hamamların özelliklerini belirtir

Bunun üzerine Kilis’te derebeylik yapan ve Osmanlı devletine başkaldıran Kilisli Veli Ağa Gavur Dağı’na çekilmiş ve dağlarda işgalcilerle gerilla savaşı sürdürmüştür Bundan sonra Mısır ordusu geri çekilmiştir Veli Ağa’nın Mısırlılara karşı koymasından ötürü Osmanlı Hükümetince affedilmiş ve Osmanlılar yeniden yöreye hakim olmuşlardır Bu arda kıtlık, bulaşıcı hastalıklar, çekirge saldırısı gibi afetlerden son derece etkilenmiştir

IDünya savaşından sonra Kilis yakınlarına gelen 6 tabur İngiliz müfrezesi 6 Aralık 1918 günü Kilis’e gelerek Kışı geçirmek üzere yerleşmişlerdir İngilizler 22 Ekim 1919 tarihinde Kilis’ten çekilerek yerlerini, Tunus, Cezayir, Siyam Madagaskar ve Ermeni asıllı Fransız işgal kuvvetlerine bırakmışlardır Bunun üzerine Kilis’te kurulan “Kuva-i Milliye” grupları Fransızlarla sürekli savaşmışlar, 20 ay süren bu mücadele sonunda Fransızlar Kilis’ten çekilmiş ve Albay Polat Bey önderliğinde Kuvay-i Milliye 7 Aralık 1921’de Kilis’e girmiştir Kilisliler ayrıca Gaziantep’i işgal eden Fransızlara karşı Gaziantep milislerine katılmışlardır



Kilis’te günümüze gelebilen tarihi eserler arasında; Oylum Höyük, Çatal Höyük, Kulsurun Höyük, Eğlit Höyük, Yavuzlu Höyük, Sinnap Höyük, Karamelik Höyük, Kumludere Höyük, Çörten Höyük, Keferdeşir Höyük, Tilel Höyük, Çınadır Höyük, Ravanda Kalesi kalıntıları, Resul Osman Kalesi, Tiyatro Kalıntısı, Kilise kalıntısı, Tekye Cami, Ulu Cami (1334), Akçurun camisi (1515), Canbolat Paşa Külliyesi (1553), Şeyh Camisi (1569), Şeyhler Camisi (1655), Hindioğlu Camisi (1664), Çalık Camisi (1683), Cuneyne Camisi (XVIIyüzyıl), Şeyh Süvendan Camisi (1748), Kadı Camisi (XVIIyüzyıl), Çekmeceli Cami, Cuneyne Camisi, Kör İmam Camisi, Hacı Derviş Camisi (1551), Muallak (Hasan Bey )Camisi (1599), Pirlioğlu Camisi (XVIIyüzyıl), Hasan Attar Camisi (1802), Tek Minare Camisi, Alacacı Cami (1460), Bayraklı Cami (1598), Kesik Minare Camisi (1778), Kilis Mevlevihanesi (1525), Şurahbil Zaviyesi (1773), Şeyh Efendi Tekkesi, Şeyh Abdullah Efendi Türbesi, Kadızade medresesi (1627), Şeyh Şemun Medresesi (1747), Baytazzade Hanı (1879), Calkanlı Lilli hanı (XIXyüzyıl), Hoca Hamamı (1545), Eski Hamam (1562), Paşa Hamamı (1567), Hasan Bey Hamamı (Çukur hamam) (1599), Tuğlu Hamam (1785), Kurtağa Çeşmesi (1635), İpşirpaşa Çeşmesi (1654), Fellah Çeşmesi (1623), Kavaf Çeşmesi (1844), Küçük Çarşı Çeşmesi bulunmaktadır Kilis Şehirler Anıtı da yakın tarihlerde yapılmıştır Kilis’te ayrıca Türk sivil mimari örneklerinden evler olup, Akıncı Konağı, Kaymakam İbrahim Bey Konağı bunların başında gelmektedir Karataş Mesire yeri, Akpınar Mesiresi ilin doğal güzellikleri arasındadır

Kilis Gezgin Gözüyle

Kervansaray
Her beş altı kilometre de bir höyüğe (tümülüs) rastlanan, kültür deposu Kilis'imizde yapılan kazılarda karşımıza değişik çağlardan ve medeniyetlerden (Asur, Fenike, Hitit, Roma, Bizans vb) tarihi eserler ve mezarlar çıkmaktadır

MÖl 700 yıllarında Kilis, Hitit devletinin "önemli bir kentiydi Bu medeniyetin ardından Asur, Roma ve Bizans medeniyetlerinin hüküm sürdüğünü görüyoruz Kilis'in İslam medeniyeti altına girmesi HzÖmer zamanına (636) rastlar Bu zengin medeniyetlerle harmanlanan Kilis bölgesi, Yavuz Sultan Selim'in Merc-i Dabık Zaferi sonucu Osmanlılar'a katılmıştır Defter-i Hümayun'a göre Kilis emval ve nüfus bakımından Osmanlı İmparatorluğu'nun önemli kentlerinden birisidir

Bugün Suriye sınırında sınır kapısı olan Kilis ilimiz, zengin kültürel potansiyeli ve gelişmiş yapısıyla her yıl on binlerce turisti misafir etmektedir

Cüneyne Cami

Kaleleriyle (Ravanda Kalesi, Res'ul-Osman Kalesi),camii ve mescitleriyle (Tekye Camii ,Kadı Camii, Murtaza Camii,Ulu Camii, Muallak Camii),türbeleriyle (Şurahbil Makamı ve Zaviyesi , Tekke türbesi, Canbolat türbesi, Şeyh Muhammed Ensari türbesi), hamamlarıyla (Hoca hamamı, Paşa hamamı,Toğlu hamaml), hanları-kervansaraylarıyla, tekkeleri, çeşme ve kastelleriyle ve daha birçok muhtelif tarihi binalarıyla geniş tarihi ve kültürel zenginliklerle dolu Kilis ilimiz, gelen turistlerin hayranlık duygularını cezbetmektedir

Cüneyne Cami

Kilis ilimiz tarihiyle, ekonomisiyle, kültürel eserlerinin zenginliğiyle, zengin bitki örtüsü ve tabiat güzellikleriyle, ince mimari dokusu ile müstesna bir serhat ilidir Bütün bu özellikler Kilis halkının çalışkan ve konuksever tabiatıyla birleştiğinde; Kilis ilimizin zengin bir kültür ve turizm merkezi olmayı hakkettiği sonucunu çıkanyoruz

Ravanda Kalesi

Kale Kilis'in 24 km, kuzeyinde bulunan Polateli ilçesine bağlı Ravanda Köyü'nün yanındadır Etrafı açık, ufuklara hakim bir dağın sivri tepesine kurulmuştur Dağın eteğinden Afrin çayı geçmektedir Dağın tepesi oyulmak suretiyle yapılan kalenin bugün ayakta kalan kısmı, iç kaledir Dış kale duvarlarının sadece bazı yerlerinde döküntüler ve temeller kalmıştır İç kalenin kapı genişliği 220 m'dir Yüksekliği ise 310 m'dir

Ravanda Kalesi

Kalenin Hititler' e kadar uzanan çok eski bir tarihi vardır Bizans eseri olduğu da bir kısım tarihçiler tarafından ifade edilmektedir



İslami devirlerde de kaleye ilaveler yapılmış tahkim edilmiş ve genişletilmiştir Kapısının solunda bulunan ancak daha sonra kaybolan kitabenin fotoğrafından okunan Türkçe'si şöyledir:

"Eyyüb oğlu El Melik-Ün-Nasr Yusuf, Allah, mülkünü (yurdunu) muhallad etsin" Bu , büyük İslam kahramanı Eyyubi Devleti'nin kurucusu En-Nasr Selahaddin Yusuftur Bu melik M1236- 1260 yılları arasında bölgede hükümdarlık yapmış, M1261 yılında Moğol istilası sırasında öldürülmüştür Yavuz Sultan Selim Suriye'yi fethettiği zaman Ml517 yıllarında Ravanda Halep'e bağlıydı Başbakanlık arşivinde 146 numarada kayıtlı Kanuni zamanında M1527 tarihinde yani buraların Osmanlı sınırları içine geçmesinden yaklaşık 11 sene sonra tutulan bir defterden Ravanda'nın Halep'e bağlı bir kaza olduğu anlaşılmaktadır

Kilis'in Mesire Yerleri

Karataş, Kilisliler'in en çok sevdiği mesire yerlerindendir İsmine uygun olarak kara taş ve kayalarla örtülü bir tepeciktir Çam ağaçlarıyla süslü olan bu tepecikten Kilis ovası bütün ihtişamı ile gözler önüne serilir Yeşilin her tonunu; fıstıki yeşil, çağla yeşili, çimen yeşili görebilmek mümkündür Karataş'ın emsalsiz güzelliğini Doç Dr Mustafa IŞIKAN'ın tasviri çok iyi anlatıyor: "Akşam Karataş Çamlığı'nda oturarak Kilis'te gün batışını seyrettim Bu gurub, İzmir'in Kadife Kalesi'nden seyrettiğim çifte güneşli gurub gibi, Rize'nin Çaylık Tepesi'nden seyrettiğim değişik ışıklarla harelenen yeşil dalgalı gurub gibi, Amerika'nın Güney Karolina Eyaleti'nde seyrettiğim zengin vadi ve ağaçlıklar üzerine munis ışıklarını döken iri güneşli gurub gibi, hayatımda rastladığım muhteşem gurublardan idi önümde dünyanın en güzel işlenmiş ovası uzanıyordu" (Kilis Kültür Derneği yayınlarından Kilis Üzerine İncelemeler- Düşünceler S13)

Akpınar Dilek Çeşmesi


Kalkerli bir toprak parçasının ortasından pırıl pırıl suların aktığı diğer bir mesire yeri ise Akpınar'dır Dört yanı zeytinlikler, bağ ve meyve bahçeleriyle çevrilmiş, çimenden halılarla kaplı bu eşsiz tabiat güzelliği, bahar ve yaz aylarında Kilisliler'in akınına uğrar

Akpınar'ın çevre onarımı, "Kilis Akpınar Mesiresi Çevre Düzenleme Projesi" ile Valilik tarafından yapımı proğrama alınmıştır Projenin içinde büfe, tuvalet, oturma, dinlenme, oyun yerleri, otopark alanı, yemek yeme alanları, su başı oturma yerleri yer almaktadır Çevre düzenlemesiyle mükemmel bir görünüme kavuşturulacaktır At kestanesi, leylak, Japon sofrası, akasya, hanımeli; alıç, zeytin, ceviz ağaçları ve mevsimlik çiçekler bu şirin mesire yerinin bolca bulunan aksesuarları olacaktır


Zoppun da çimeni, hafif akarsuyuyla ilginç bir mesire yeridir Kilis'in

"Akpınar Zoppun yolu,
Koyu gölgesi dolu,
Çiçeklerle süslenmiş,
Yolların sağı solu "

Türküsü söylenir durur çağıldayan Zoppun suyunun kıyısında Zoppun , kuzeybatısına düşer Akpınar'ın Bahar ve yaz aylarında Kilisliler göçünü çekerek, suyun kaynaştığı, yeşilin oynaştığı bu mesire yerlerine akın ederler (Kadir ESENOĞLU: Destanlaşan Kilis S20,21,22 )

Söğütlüdere Tesisleri

Dinlenme konaklama ve piknik yeri olarak tanzim edilmiş olan Söğütlüdere Kilis halkının sıkça akın ettiği bir tabiat harikasıdır 32 kilometrekare alana sahip yerin 5656 metrekaresinde gölet meydana getirilmiştir Göletin içerisinde 390 metrekarelik bir alan üzerinde kaloriferli bir restaurant hizmet vermektedir Bu restaurant göl içerisine, ayaklar üzerinde yapılmış olup, 280 metrekare yazlık bir terasa sahiptir

Menüsünde Kilis'in yöresel tüm kebap çeşitlerine yer veren bu restaurant, misafir ağırlamak için Kilisliler'in tercih ettiği gözde yerlerin başında gelmektedir

Baharın gelmesiyle Kilisliler'in akınıyla kalabalık bir piknik yerine dönüşen Söğütlüdere; yeşiliyle ve temiz havasıyla bütün yorgunlukların atıldığı güzel bir tabiat köşesidir

Göletin batısındaki 375 metrekarelik alana yapılmış olan çay bahçesinin ortasında su püskürten güzel bir havuz vardır

Kilis Cami ve Mescitleri


Canbolat Paşa (Tekke) Camisi (Merkez)

Ancak bu kitabenin yeri caminin yapımında boş bırakılmış, daha sonra buraya yazılmıştır Caminin mimarının kimliği bilinmemektedir Yapım tarihi Mimar Sinan’ın Hassa Mimarlar Teşkilatı’nın başında olduğu döneme rastlarsa da Mimar Sinan’ın eserlerinin listesini veren Tezkiretü’l-Bünyan ve Tezkiretü’l-Enbiye gibi kitaplarda bu camiyi yaptırdığını belirten bir bilgiye rastlanmamıştır Ancak caminin planı ve yapı şekli Mimar Sinan dönemi eserlerine benzemektedir

Canbolat Paşa, Yavuz Sultan Selim’in Suriye ve çevresine yaptığı akınlarda babası Emir Kasım ile İstanbul’a getirilmiş, Babası idam edilmiş Canbolat da eğitimini sarayda yapmıştır Kanuni Sultan Süleyman tarafından 1535’te Kilis Sancak Beyliğine atanmıştır Kıbrıs’ın fethine katılmış 1571’de Magosa önlerinde şehit olarak orada gömülmüştür Canbolat Paşa Kilis’te bir çok eser yaptırmıştır

Cami medrese hücreleri ile çevrili bir avlunun güneyinde bulunmaktadır Önünde beş kubbeli bir son cemaat yeri olup, kare planlı ibadet mekanı merkezi bir kubbe ile örtülüdür Caminin güneyindeki hazire kuzeybatıdaki minareye kadar devam etmektedir Klasik dönem eserlerinin bir örneği olan bu caminin son cemaat yeri altı yuvarlak sütun tarafından taşınan beş kubbe ile örtülüdür Son cemaat yerinin doğusunda hazireye açılan kapı, batısında da minare bulunmaktadır Minarenin batısında Canbolat oğullarından Hacı Bekir Bey’e ait bir türbe vardır

İki yanında birer gömme sütun, bu sütunların üzerinde de sivri at nalı şeklinde bir kemer bulunmaktadır Bu kemerle kapı arasında kalan bölümler mukarnaslarla doldurulmuştur Ayrıca portal nişinin her iki yanında birer mihrabiye vardır İbadet mekanı içten 1525x1470 m ölçüsünde, dıştan 2190x1820 m ölçüsündedir İbadet mekanının kuzeydoğu ve kuzeybatı köşelerine birer hücre yerleştirilmiştir İbadet mekanı dört yöne gömme ayaklarla genişletilmiştir Duvarlar 150 m kalınlığında olup, sekiz gömme ayağın iç mekanın her cephesine ikişerli olarak yerleştirilmesiyle derin nişler ortaya çıkmış ve bunların içerisine de birer pencere yerleştirilmiştir İbadet mekanı sekiz gömme ayağa dayanan 1140 m çapındaki büyük bir kubbe ile örtülmüştür Kubbeye geçiş tromplarla sağlanmıştır İçten yuvarlak kasnaklı olan kubbe kasnağında basık kemerli on altı pencere bulunmaktadır Altlı üstlü pencerelerle aydınlatma sağlanmıştır Doğu ve batı cephelerinde üçer, kuzey ve güney cephelerinde ikişer tane olmak üzere toplam on pencere bulunmaktadır Pencerelerin iç alınlıkları çini ile bezenmiştir Mihrap ve minber renkli mermerden caminin duvarları ise kesme taştan yapılmıştır Bu taşlar yöredeki Çilçime ve Mülük dağları ile Parsa ocaklarından getirilmiştir

Canbolat Camisi bezemeleri yönünden de Kilis’in en önemli eserleri arasındadır Renkli taş işçiliğinin yanı sıra sıva ve ahşap üzerine yapılmış renkli kalem işleri ile de dikkati çekmektedir Bunlardan bazıları zaman zaman yenilenmiş olmasına rağmen orijinal örneklere de rastlanmaktadır

Minare siyah-beyaz taşlardan yapılmış bir kaide üzerinde, yukarıya doğru genişleyen dört sıra halindeki mukarnaslar ve üzerinde de çokgen minare gövdesi bulunmaktadır Minare üç tane bilezikle bölümlere ayrılmıştır Tek şerefeli korkulukları geometrik şekillerdedir Petek silindirik, külahı da taştan koni biçimindedir Külahın eteğine bir sıra ince mukarnas frizi yerleştirilmiştir

Caminin avlusunda bulunan şadırvanı 1950 yılında çekilen resimlerine dayanılarak tekne kısmının yuvarlak olduğu ve ortasında da bir fıskiyenin bulunduğu anlaşılmaktadır Bu şadırvan 1960 yılında tamamen yıkılmış ve yerine caminin yapısı ile uyuşmayan yeni bir şadırvan yapılmıştır

Ulu Cami (Merkez)

Osmanlı döneminde tamir ve değişiklik yapılmasına rağmen orijinal planını kısmen korumuştur Camiyi yaptıranın kim olduğu ve mimarı bilinmemektedir Abdullah oğlu Hacı Halil tarafından 1388’de yeni baştan yapılmış, daha sonra 1912, 1924 yıllarında Hacı Mustafa tarafından onarılmıştır Bu onarımları Halep’in ünlü mimarlarından Hacı Ahmet Aziz yaptırmıştır

Ulu Cami’nin doğu ve batı tarafında hücreler, kuzeyinde de bazı mekanlar bulunan hafif çarpık bir avlunun güneyinde yer almaktadır Avlunun doğu ve batısındaki odaları ve kuzeydeki revağın bir bölümünün medrese olarak kullanıldığı sanılmaktadır Beşik ve çapraz tonozlarla örtülü avlu çevresindeki hücreler ve önlerindeki revak düz bir damla örtülmüştür

Ulu Cami, mihraba paralel iki sahınlı, dikdörtgen planlı bir yapıdır Mihrap önünde iki sahın boyunca bir kubbe ile örtülmüştür Bu kubbenin ağırlığı sivri kemerlerle duvarlardaki gömme ayaklara dayanmaktadır Kilis Ulu Camisi’nin enine gösteren planı, mihrap önünün daha yüksek tutulmasıyla Leşkeri Bazar, Şam Emeviye, Halep Ulu Camisi ve Diyarbakır Ulu Camisi’ne benzemektedir Mihrap önündeki kubbeli bölümün her iki yanında ikişer çapraz tonozlu bölümler bulunmaktadır Mihrap önü kubbesi tuğladan olup, 730 m çapındadır Bu kubbenin kasnağında basık kemerli 12 pencere bulunmaktadır İbadet mekanı 42x940 m ölçüsündedir Caminin önünde son cemaat yeri bulunmamaktadır Çapraz tonozlu mekanların üzeri düz damlı bir çatı ile örtülmüştür

XVIyüzyıl mukarnaslarına benzeyen bezemesi 1924 yılında orijinaline uygun olarak yenilenmiştir Ahşap minber mihrabın sağ tarafında olup 1924 yılında yapılmıştır

Minare caminin doğusunda yer almaktadır Kare planlı kaidesi kirli sarı ve siyah taşlardan örülmüştür Bunun üzerinde pahlı gövdeye geçiş ve sekizgen pabuç kısmı bulunmaktadır Tek şerefeli çokgen gövdeli minare oldukça sade bir görünümdedir Yalnızca peteğin üst kısmına ajur tekniğinde yıldız motifleri yerleştirilmiştir Minareye çıkış kapısı üzerine kitabe yerleştirilmiştir Buradan da caminin 1912 yılında yenilendiği öğrenilmektedir


Akcurun Camisi (Merkez)



Akcurun Camisi medrese hücreleri ile çevrili avlunun kenarında bulunmaktadır Önünde iki sahınlı son cemaat yeri, kıbleye paralel tek sahınlı bir yapı olup, mihrap önü kubbelidir Caminin ibadet mekanından daha büyük olan son cemaat yeri dikkat çekicidir Avlunun doğu ve kuzeyinde medrese hücreleri batısında da dükkanlar bulunmaktadır Caminin avlusunda doğu yönünde üç hücre bulunmaktadır Basık kemerli birer kapı ile içerisine girilen bu hücreler avluya bakan üç pencere ile aydınlatılmıştır

Akcurun Camisi dikdörtgen planlı, iki sahınlıdır Son cemaat yeri 1900x760 m ölçüsünde olup, ortada iki serbest payeye, yanlarda da gömme ayaklara dayanan üç sivri kemerle avluya açılmaktadır İbadet mekanının güney duvarının kalınlığı 175 m, batı duvarının kalınlığı 100 m olduğu halde kuzey duvarı 200 mdir 1917 yılında yapılan bir onarımla genişletilen ibadet mekanı bugün 1890x480 m ölçüsündedir Mihrap önündeki kubbe 500 m çapında olup, bunun yan tarafları beşik tonozlarla örtülmüştür

Mihrap sade bir niş şeklinde olup, hiçbir özelliği yoktur Sağında mermerden, özelliği olmayan bir minberi vardır Caminin ibadet mekanında herhangi bir süsleme elemanına rastlanmamaktadır

Caminin minaresi avlunun kuzeybatı köşesinde yer almaktadır Güneydeki kapısı üzerinde 1515 yılına ait üç satırlı kitabesi bulunmaktadır Minare dikdörtgen kaide üzerinde, yüksek sekizgen pabuç ve iki sekizgen silme ile gövdeden ayrılmıştır Gövde düzgün kesme taştan yapılmış olup, şerefe altı stalaktitlerle doldurulmuş, peteğin üzerine de külah oturtulmuştur Minarenin kuzeyine de küçük bir dükkan oturtulmuştur Avlunun batısında beş dükkan bulunmaktadır


Hacı Derviş Camisi (Merkez)

Kilis Büyükkütah Mahallesi, Cumhuriyet Caddesi’nde bulunan Hacı Derviş Camisi 1551 yılında yapılmış, 1678 ve 1909 yıllarında yenilenmiştir Camiyi Abdullah oğlu Hacı Mustafa yaptırmış olup, mimarı bilinmemektedir

Caminin üç kemerli son cemaat yeri, ortada iki, yanlarda da birer gömme ayakların taşıdığı üç bölümden meydana gelmiştir Cami kesme taştan yapılmış, duvar örgüsünde yer yer siyah taşlara yer verilmiştir İbadet mekanı 960x670 m ölçüsünde olup, giriş kapısının sağ ve solunda birer pencere bulunmaktadır Bunun dışında doğu ve batı duvarlarındaki iki pencere ile aydınlatılmıştır İbadet mekanının üzeri üç çapraz tonozla örtülmüştür Mihrap ve minberi sade olup, herhangi bir özellik taşımamaktadır

İbadet mekanının batı cephesinde dışarıya çıkıntı yapacak şekilde minaresi yerleştirilmiştir Minare şerefesi dört sütun üzerine oturtulmuş olup, küçük bir kubbe ile örtülüdür Minare kaidesi köşeleri pahlı kare planlı, gövde yuvarlaktır Günümüzde minarenin yalnızca kaidesi ve gövdesinin bir bölümü ayaktadır Şerefe ve kubbesi tamamen yıkılmıştır


Kadı Camisi (Merkez)

Kara Kadı’nın kim olduğu bilinmemektedir Yapının mimarı da bilinmemektedir

Kadı Camisi 1820 yılında meydana gelen depremden hasar görmüş, 1822 yılında Hacı Abdurrahman Efendi tarafından onarılmıştır Daha sonra 1878 ve 1889 yılında cami batıya doğru genişletilmiştir Bu durumda caminin orijinal plan ve mimarisinde değişikliğe uğradığını göstermektedir Caminin yapım kitabesi bulunmamakla beraber, çeşitli zamanlarda yapılan onarımları belirten kitabeler günümüze kadar gelebilmiştir

Kadı Camisi kıbleye paralel olarak uzanan üzeri çapraz tonozlarla örtülü, iki sahınlı ibadet mekanı ve dokuz kemerli son cemaat yeri ile bu plan şeklinde Kilis’te yapılmış camilerin en büyük örneklerinden birisidir Caminin güney ve batı cephelerine dükkanlar yerleştirilmiştir Avlusunun doğusundaki iki katlı hücrenin fetvahane olarak kullanıldığı sanılmaktadır Avlunun ortasında bulunan sekizgen planlı şadırvan günümüze gelememiştir

Caminin onarım öncesinde kare planlı, iki serbest yığma ayağın iki sahına ayırdığı bir ibadet mekanı olduğu, bunun kuzeyinde de beş kemerli son cemaat yerinin olduğu sanılmaktadır Ancak değişik dönemlerde yapılan onarımlardan sonra önüne dokuz kemerli bir son cemaat yeri ve büyük bir de ibadet mekanı yapılmıştır Orijinalinde caminin duvarlarında siyah taş kullanılmış, genişletilen bölümlerde muntazam kesme sarı taş kullanılmıştır Günümüzde son cemaat yeri kuzeydoğu ve kuzeybatı köşelerinde birer gömme ayak, bunların ortasında da yedi yığma ayağın taşıdığı yedi bölüm halindedir

İbadet mekanı dikdörtgen planlı olup, beş ayak ile iki sahna ayrılmıştır İbadet mekanında iki mihrap bulunmaktadır Bunlardan ortadaki mihrap nişi hafif sivri kemerli, iki tarafında da köşe sütunçeleri bulunmaktadır Üzerlerindeki kitabelerden de mihrabın 1822 yılında onarıldığı anlaşılmaktadır Güneybatıdaki mihrap ise 1889 yılında yuvarlak kemerli bir niş olarak yapılmıştır Üzerine de istiridye motifi yerleştirilmiştir Caminin ibadet mekanında bezeme bulunmamaktadır

Avlunun kuzeydoğusundaki minaresi etrafındaki hücrelerin yıkılmasından ötürü camiden biraz uzakta kalmıştır Düzgün kesme taştan yapılan minare kare kaide üzerinde, tek şerefeli ve silindirik gövdelidir Şerefe altı mukarnaslarla doldurulmuştur Orijinal külahının taştan olduğu sanılan minare bugün çinkodan piramidal külahlıdır


Muallak (Hasan Bey Camisi) Cami (Merkez)
Yapı üslubundan XVIIIyüzyılın ikinci yarısında yapıldığı sanılmaktadır İHakkı Konyalı Hasan Bey’in Canbolat ailesinin kahyası, Şamlı bir Türk olduğunu belirtmektedir Caminin mimarı hakkında bilgi bulunmamaktadır

Cami XXyüzyılın başlarında onarılmıştır Bu onarımlar sırasında caminin doğu tarafındaki bazı girintiler kapatılmış, çapraz tonozlu üst örtüler beşik tonoza çevrilmiştir Ayrıca 1965-1966 yıllarında güney ve batı cephelerindeki beden duvarları sökülerek yeniden taş örgü ile örülmüştür Kubbe ve tonozların üzerindeki toprak dolgular yenilenmiş, iç sıvalar, saçak ve silmeler, kapı, pencere doğramaları da yenilenmiştir

Cami iki katlı olarak yapılmış, Kilis camileri arasında benzeri olmayan bir yapıdır Mihraba paralel olarak uzanan tek sahınlı ve mihrap önü kubbeli bir yapıdır IIAbdülhamid dönemi albümlerindeki resimlerden bu caminin orijinal plan ve mimarisini yitirmeden günümüze ulaştığı anlaşılmaktadır Caminin alt katında dükkanlar ve iki mahzen, üst katında ise cami bölümü bulunmaktadır Ayrıca güneyinde dikdörtgen planlı, beşik tonozlu üç dükkan bulunmaktadır Batı yönünde ise yine beşik tonozlu, kareye yakın planlı dört dükkan daha vardır

Caminin doğusunda bir avlu olup, buraya güney ve kuzeydeki iki ayrı kapıdan girilmektedir İbadet mekanının bulunduğu ikinci kata kuzeydoğu ve batıdaki kapılardan geçildikten sonra merdivenlerle ikinci kata çıkılmaktadır Bunlardan kuzeydoğudaki kapı daha sade olduğu halde, batı kapısı minare kaidesi altında yer almakta olup, yüksek sivri kemerli bir portal görünümündedir

Caminin yapımında muntazam kesme taş kullanılmıştır Batı portalinin kapı ve kemerlerinde beyaz ve siyah düzgün kesme taşların kullanıldığı görülmektedir Caminin son cemaat yeri yoktur Ancak, ibadet mekanının kuzeyine kapalı camekanlı bir mekan yapılmıştır İbadet mekanı 1360x530 m ölçüsünde tek sahınlı, mihraba paralel bir planı vardır Mihrabın önündeki kare planlı mekanın üzeri küçük bir kubbe ile örtülmüştür Dört taraftan sivri kemerlere oturan pandantifli kubbenin ağırlığını kuzey-güney duvarlarındaki gömme ayaklar taşımaktadır Mihrap sivri kemerli, sade bir niş şeklindedir Mihrap üzerine de barok üslupta vazo biçiminde bir kabartma yerleştirilmiştir Cami içerisinde dikkati çeken bir bezemeye rastlanmamaktadır

Caminin giriş portali üzerinde köşeleri pahlı, kare kaideli, sekizgen pabuçlu, onikigen gövdeli, tek şerefeli, kesme taştan minaresi bulunmaktadır Şerefe altı mukarnaslarla doldurulmuş olup, minare külahı taştandır Caminin doğusundaki bahçede banisi Tanrıverdi oğlu Hasan Bey’e ait bir mezar bulunmaktadır Bu mezardan da banisinin 1599 yılında öldüğü anlaşılmaktadır


Hindioğlu Camisi (Merkez)

Kitabesi bulunmadığından bu caminin banisi ile ilgili bazı iddialar ortaya atılmıştır Bunlardan birine göre; Kör Hüseyin Ağa tarafından 1664 yılında yaptırılmıştır Ancak, yapının mimarisi bundan daha önceki bir tarihe işaret etmektedir Bu da gösteriyor ki, Kör Hüseyin Ağa büyük olasılıkla bu camiyi onarmıştır Kaynaklarda yapının mimarı hakkında da bir bilgiye rastlanmamıştır

Cami üç kemerli son cemaat yeri, kıbleye paralel, tek sahınlı, ahşap örtülü sade bir yapıdır Caminin avlusuna doğu ve batısındaki iki ayrı kapıdan girilmektedir Bunlardan doğudaki kapı daha yüksek ve sivri kemerlidir Bunun arkasındaki beşik tonozlu küçük bir dehlizden avluya geçilmektedir Bu giriş aynı zamanda cami minaresinin kaidesini meydana getirmektedir Kısa gövdeli silindirik minare bu girişin üzerinde olup, düzgün kesme taştan yapılmıştır Caminin batı kapısı sonradan yapılmıştır Cami avlusunda sağ tarafta minareye ve hücrelerin üzerine çıkan on iki basamaklı bir merdiven bulunmaktadır Avlunun kuzeyindeki hücrelerden yalnızca kuzeybatı köşesindeki hücre günümüze gelebilmiş, diğerleri yıkılmıştır

Son cemaat yerinin kuzeydoğu köşesinde içerisinde sanduka bulunan bir oda bulunmakta ve bu sandukanın kime ait olduğu bilinmemektedir Ancak bu hücrenin altında Selçuklu üslubunda bir türbe olduğu ve bu türbenin üst kısmının yıkılarak geriye mumyalık kısmının kaldığı söylenmektedir İHakkı Konyalı buradaki kişinin Şeyh Osman Çelebi olduğunu belirtmiştir

Caminin ibadet mekanı 1400x600 m ölçüsünde dikdörtgen planda olup, oldukça sade görünümdedir İrili ufaklı 14 pencere ile aydınlatılmıştır Mihrap hafif sivri kemerli bir niş şeklinde olup sağ ve solunda birer konsol bulunmaktadır Mihrabın sağındaki minber ahşaptan ve bir özellik taşımamaktadır

Çalık Camisi (Merkez)

Bunu belirten beş beyitlik bir kitabe son cemaat yerinden ibadet mekanına açılan kapı üzerindedir

Kitabe:

Habbezâ Hacı Ali ol sahibi-i hayr ü himem
Ki eyledi bu cami ile medreseye resmen tamam
Talübân-ı l’ime me’vasın itti beraberinde hem
İdeler dâim salat-ı penç-gâhı hass-u âm
Bu iki cây-ı ferahzânın beyân-ı sâlini
Diledim bir mısra-ı garrade idem intizâm
Medrese sâlin beyan ide hurûf-u sâdesi
Hâldâr-ı câmi’a tarih ola mâ-lâ-kelâm
İrdi hâtiften nidâ kim Şevkiyâ tarihidir
Medrese hayrâtıdır Hacı Ali’nin ber-devam
1095 (1683)

Caminin avlu batısındaki kapısı üzerinde 1911 yılında onarıldığını gösteren bir kitabesi bulunmaktadır

Cami kıbleye paralel tek sahınlı olup, mihrap önü kubbelidir Kuzeyinde üç kemerli bir son cemaat yeri bulunmaktadır Caminin doğusuna1960 yılında üç kemerli bir son cemaat yeri ve büyük bir kubbe ile örtülü ibadet mekanı yapılmak sureti ile genişletilmiştir Caminin kuzeyinde, avlunun üç tarafına sıralanmış hücrelerden meydana gelen bir de medresesi vardır Büyük bir olasılıkla bu cami medresenin mescididir Günümüze bu medreseden yalnızca doğudaki iki hücre, doğu duvarındaki niş gelebilmiştir Avlunun doğusunda bulunan beş oda aynı şekilde batıda da hücrelerin devam ettiğini göstermektedir

Caminin avlusuna doğu, kuzeybatı ve güneybatıdaki üç ayrı kapıdan girilmektedir Cami altı sivri kemerli ahşap örtülü son cemaat yeri ve mihraba paralel olarak uzanan tek sahınlı iki bölümü ile dikdörtgen bir plan göstermektedir Bunlardan doğudaki kubbeli mekan 1960 yılında yapılmıştır Batıdaki mihrap önü kubbeli mekanı yapının günümüze gelebilen orijinal bölümüdür Orijinal ibadet mekanı 1320x640 m ölçüsünde olup, mihrap önü kubbesinin doğu ve batısında kalan bölümler beşik tonozlarla örtülmüştür

Caminin iki mihrabı bulunmaktadır Bunlardan orijinal olanı giriş kapısının ekseninde yer almaktadır Bu mihrap sivri kemerli, sade bir niş şeklinde olup, günümüzde dolap olarak kullanılmaktadır Caminin ibadet mekanı doğuya doğru genişletilince bu mihrap iptal edilmiş ve yeni mihrap yapılmıştır Eski mihrabın doğusundaki minber ise taht şeklinde olup sonradan buraya eklenmiştir Minare ve güneybatıdaki portalin siyah ve sarı renkli taşları dışında başka bir süslemesi bulunmamaktadır

Minare caminin sağında, güneybatı köşesinde, kare kaide üzerinde, çokgen gövdeli olarak kesme taştan yapılmıştır Tek şerefeli minarenin gövdesi iki kuşakla bölümlere ayrılmış, şerefe altı da mukarnaslarla bezenmiştir


Pirlioğlu Camisi (Merkez)

Kilis Arslan Mahallesi Nahaslı Çeşme Sokağı’nda bulunan Pirlioğlu Camisi’nin banisi ve yapım tarihi ile ilgili bir bilgi bulunmamaktadır Bununla beraber yapı üslubundan XVIIyüzyılın ortalarında yapıldığı anlaşılmaktadır

Cami büyük bir avlunun güneybatı köşesinde bulunmakta olup, bu avluya doğu-batı ve güneydeki üç kapı ile girilmektedir Avlunun kuzeyine kesme taştan dört hücre yerleştirilmiştir Caminin sivri kemerli son cemaat yeri ile birlikte kareye yakın bir planı vardır Son cemaat yeri üç gözlü olup, üzeri beşik tonozlarla örtülmüştür İbadet mekanına son cemaat yerinden basık kemerli bir kapı ile girilmektedir İbadet mekanı 1170x690 m ölçüsünde olup, kıbleye paralel iki sahınlıdır İbadet mekanının üzeri çapraz tonozlarla örtülüdür Düzgün kesme taştan yapılan cami içerisinde bezemeye rastlanmamaktadır

Minare avlunun batısında, son cemaat yerinin kuzeybatı köşesine yakın bir yerdedir Minare kareye yakın dikdörtgen planlı kaide üzerinde, yuvarlak gövdeli, tek şerefeli muntazam kesme taştan yapılmıştır


Hasan Atar Camisi (Merkez)

Kilis Deveciler Mahallesi’nde bulunan Hasan Atar Camisi, eski Hurufat Defterlerinden öğrenildiğine göre Atar Hasan tarafından 1802 yılında yaptırılmıştır

Cami kıbleye paralel iki sahınlı, tonoz örtülü sade bir yapıdır Çavuşzade Hacı Mehmet Ağa bu mescidi 1802 yılında onarmış ve bir de minber eklemiştir Onarım kitabesinden öğrenildiğine göre cami, 1911 yılında yıkılmış, Hacı Hasan Muhammed isimli bir kişi tarafından yeniden yaptırılmıştır Bu arada cami kuzeye doğru genişletilmiş ve bir de minare yapılmıştır
Günümüzde içerisinde bulunduğu avlunun kuzeyinde 1958 yılında yenilenmiş iki hücre bulunmaktadır Cami son cemaat yeri ile birlikte 1550x1520 m ölçüsünde dikdörtgen planlıdır Son cemaat yerinden ibadet mekanına girilen kapının üzerine 1911 tarihli onarım kitabesi yerleştirilmiştir İbadet mekanı içeriden 1000x1000 m ölçüsünde olup, kubbeye paralel iki bölümden meydana gelmiştir Mihrap önündeki sahın, arka sahından 150 m daha geniştir Mihrap sade bir nişten ibarettir Minber dört sütuncuğun taşıdığı, üzeri kubbeli taht şeklindedir İbadet mekanının üzeri içten tavan ile örtülüdür

Caminin batı duvarında bulunan minare, dikdörtgen kaide üzerine muntazam kesme taştan yapılmıştır Şerefe altında profilli silmeler görülmektedir Yuvarlak gövdeli minare konik bir külahla örtülüdür


Zeytinli Camisi (Merkez)

Kilis Yeni Mahalle’de bulunan Zeytinli Camisi’nin kitabesi günümüze gelemediğinden ne zaman ve kimin tarafından yaptırıldığı bilinmemektedir Yapı üslubundan caminin XIXyüzyılın ortalarında yapıldığı sanılmaktadır

Cami, üç kemerli ve üç bölümlü son cemaat yeri ile iki sahınlı ibadet mekanından meydana gelmiştir Son cemaat yerinden basık kemerli bir kapı ile 1000x570 m ölçüsündeki ibadet mekanına girilmektedir İbadet mekanı ortadaki kısa bir sütuna ve yanlardaki gömme ayaklara oturan iki kemerle iki sahna ayrılmıştır İbadet mekanı beş pencere ile aydınlatılmıştır Kesme taştan yapılan caminin dış duvarlarında sade bir mihrap nişi, onun sağ ve sol duvarlarında dışarıya doğru çıkıntılı birer konsol bulunmaktadır Mihrap da dışarıya doğru çıkıntılıdır Caminin minberi bulunmamaktadır Ayrıca içerisinde herhangi bir bezeme elemanına rastlanmamaktadır

Caminin orijinal minaresi yoktur Bugünkü minare 1975 yılında yapılmıştır


Helvacıoğlu Camisi (Merkez)

Kilis Helvacıoğlu Mahallesi, Helvacıoğlu Çıkmazı ile Güllübahçe Sokağı’nda bulunmaktadır Helvacıoğlu isimli bir kişi tarafından yapılmıştır Kitabesi bulunmamaktadır Caminin bugünkü yapısı 1903 yılına aittir

Cami geniş bir avlunun güneyinde, dikdörtgen planlı bir yapı olup, tek sahınlıdır Önünde son cemaat yeri yoktur İbadet mekanı üç çapraz tonoz ile örtülüdür Bu tonozlar kuzey, güney köşelerindeki gömme ayaklar tarafından taşınmaktadır İbadet mekanı basık kemerli on pencere ile aydınlatılmıştır Mihrabı son derece basit olup, minberi bulunmamaktadır Caminin yapımında kesme taş kullanılmıştır


Alacacı Camisi (Merkez)
Cami Kilis Zabıtı Murtaza Ağa tarafından 1659 yılında onarılmıştır Caminin ibadet mekanının kuzeydoğu duvarındaki sülüs yazılı kitabenin mealen anlamı şöyledir:

“Rahman ve Rahim olan Allah’ın adıyla, bu mübarek mekan, irade-i seniyenin izniyle, Allah’ın lütfuna muhtaç Hacı Ramazanoğlu Nasruddin Muhammed tarafından 865 (1460) yılında yaptırıldı”

Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından 1937 yılında kadro harici bırakılan cami, 1962 yılında yıkılmış yerine bugünkü betondan iki katlı cami yapılmıştır Bugünkü cami dikdörtgen planlı olup, üzeri kırma bir çatı ile örtülüdür Caminin alt katında dükkanlar bulunmaktadır Mihrabı dışa taşkındır Yuvarlak kemerli pencerelerle içerisi aydınlatılmıştır Camiye bitişik olan minaresi kare kaide üzerine, yivli gövdeli, tek şerefelidir


Şeyh Camisi (Merkez)

Kilis Tırıhlı Mahallesi’nde bulunan bu caminin kayıtlarda ismi Şeyh İhlas Camisi, Hıdır Şeyh Camisi ve Şeyh Camisi olarak geçmektedir Yapım kitabesinden Hacı Bulgaroğlu Hacı Baki Murat tarafından 1569 yılında yaptırıldığı öğrenilmiştir Kitabesinin mealen anlamı şöyledir:

“Allah’ın ismiyle bu mübarek mekanı 977 (1569) yılında Hacı Bulgazroğlu Hacı Baki Murat yaptırdı”

Cami son yıllarda yapılan onarımlarla özelliğini tümüyle yitirmiştir Son cemaat yeri yıkılmış, ibadet mekanı genişletilerek betondan yeniden yapılmıştır Bugünkü görünümü ile mimari yönden hiçbir özelliği bulunmamaktadır yalnızca caminin kuzeybatı köşesindeki minaresi orijinaldir Bu minare kare planlı kaide üzerinde, kısa ve silindirik gövdelidir Tek şerefeli olup, şerefenin altı mukarnaslarla doldurulmuştur


Cüneyne Camisi (Merkez)

Ancak Hurufat Defterlerindeki bir kayıttan bu caminin 1626 yılında var olduğu anlaşılmaktadır Caminin bulunduğu yerde Kilis’in Araplar tarafından fethi sırasında şehit düşen sahabilere ait olan mezarlar bulunmaktadır Bu bakımdan Arapça bahçe anlamına gelen Cüneyne Camisi’nin bulunduğu yere şehitlik anlamında Meşetlik de denilmektedir

Evliya Çelebi bu caminin kubbeli olduğunu belirtmiştir Cami 1865 ve 1959 yıllarında onarılmış ve orijinalliğinden tamamen uzaklaşmıştır Bu bakımdan caminin orijinal planı ve mimarisi ile ilgili bilgi bulunmamaktadır


Minare kesme taştan yapılmış, onikigen kalın gövdesi kesme taş bir kaide üzerine oturmuştur Şerefesinin altı mukarnaslıdır

Bugünkü haliyle cami dikdörtgen planlı, ahşap çatılı tek katlı bir yapıdır Yuvarlak kemerli basit bir giriş kapısı olup, yuvarlak tek sıra pencerelerle içerisi aydınlatılmıştır


Bayraklı (Çirazoğlu Camisi) Camisi (Merkez)

Kilis Ketenciler Mahallesi, Çırazoğlu Sokağı ile Kıbrıs Parkı arasındadır Caminin yapım kitabesinden Bayraklı oğlu Kasım tarafından 1598’de yaptırıldığı öğrenilmektedir Harap bir halde olan bu cami 1937 yılında Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından kadro dışı bırakılmıştır Cami ile ilgili olarak Hurufat Defterlerinde herhangi bir bilgiye rastlanmamıştır Bu bakımdan caminin orijinal durumu ile ilgili bilgi bulunmamaktadır Bugünkü cami 1956 yılında yeniden yapılmıştır

Kesme taştan, dikdörtgen planlı, çatılı bir cami olup, yuvarlak kemerli pencerelerle cami içerisi aydınlatılmıştır Mimari yönden bir önemi bulunmamaktadır


Kesik Minare Camisi (Merkez)

Kilis Karaali Mahallesi’nde bulunan bu cami, kitabesinden öğrenildiğine göre Hacı Satılmış oğlu Hacı Osman isimli bir kişi tarafından 1620 yılında yaptırılmıştır Başlangıçta mescit olarak yapılan bu caminin doğu tarafına minaresini Halil Paşa eklemiştir Zamanla bu minarenin bir kısmı yıkılmış, bu yüzden de Kesik Minare ismi buraya yakıştırılmıştır

Caminin orijinal yapısı ile Halil Paşa’nın yaptırmış olduğu minare ve çevresindeki medreseden günümüze hiçbir iz gelememiştir Cami 1950 yılında yıkılarak genişletilmiş ve betonarme olarak yeniden yapılmıştır Taş minaresi de 1958 yılında yapılmıştır

Caminin son cemaat yerinde Arapça yapım kitabesi, ibadet mekanının kuzeydoğu köşesindeki kapı üzerinde eski minarenin yapım kitabesi, avlunun kuzey tarafındaki medrese hücrelerinin kalıntıları üzerinde bir başka kitabe bulunmaktadır Bu kitabeler Ebcet hesabına göre 1957 tarihini ortaya koymaktadır Caminin mimari yönden bir özelliği bulunmamaktadır

Şeyh Hilâl (Şeyh Ahmet) Camisi (Merkez)

Evliya Çelebi de buradan; “Cümleden mükellef ve binayı metin Hacı Hilal Mescididir” diyerek söz etmiştir

Caminin ilk yapımı ile ilgili bilgi bulunmamaktadır Zamanla harap olan bu cami, 1937 yılında Şerbetçi hacı Ahmet’e satılmış, daha sonra halkın yardımıyla ibadete açılmış ve bu yüzden de Şeyh Ahmet Camisi ismi ile anılmıştır Cami 1985 yılında yeniden onarılmıştır Bu onarımlar sırasında minaresi dışında eski yapısından hiçbir iz günümüze gelememiştir

Caminin minaresini Musa kızı Fatma, 1643 yılında avlunun kuzeydoğu köşesine yaptırmıştır Kare kaideli minare tek şerefeli olup, kalın gövdelidir Kesme taştan yapılan minarenin şerefesinin altında üç sıra halinde mukarnaslar bulunmaktadır

Cami bugünkü hali ile dikdörtgen planlı olup, ibadet mekanının üzerini her köşesinde birer pencere olan sekizgen kasnaklı yuvarlak bir kubbe örtmektedir Caminin mimari yönden herhangi bir özelliği bulunmamaktadır


Şeyh Süleyman (Şeyhler) Camisi (Merkez)

Kilis Şeyhler Mahallesi’nde Ulu Cami’nin batısında bulunan bu caminin yapım kitabesi günümüze gelememiştir Abaza Hasan Paşa tarafından 1655 yılında onarılmıştır Bunun dışında caminin bu onarım öncesi planı, mimarisi ve banisi hakkında hiçbir bilgi bulunmamaktadır

Cami 1937 yılında Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından kadro dışında bırakılarak satılmış, daha sonra 1955, 1959 ve 1960 yıllarında onarılmıştır Bugünkü Şeyh Süleyman Camisi kıbleye paralel iki sahınlı, dikdörtgen planlıdır Önünde dört kemerli bir son cemaat yeri bulunmaktadır Caminin avlusunun kuzeyindeki kalıntılardan avlunun çevresinin hücrelerle çevrildiği anlaşılmaktadır

Caminin kuzeydoğusundaki minaresi, köşeleri pahlı kare kaide üzerinde sekigen gövdelidir Kesme taştan yapılmış olup, tek şerefesinin altında üç sıra halinde mukarnas dizileri bulunmaktadır Caminin avluya açılan doğu kapısı üzerine de Abaza Hasan paşa’nın onarım kitabesi yerleştirilmiştir Ayrıca son cemaat yerindeki yığma ayak üzerinde de bu caminin Abaza Hasan paşa tarafından yenilendiğini belirten ikinci bir kitabe bulunmaktadır


Şeyh Süveyden (Hacı Özbek) Camisi (Merkez)

Kilis Muhali Mahallesi’nde bulunan bu caminin ne zaman yapıldığı bilinmemektedir İbrahim Hakkı Konyalı günümüze gelemeyen kitabesine dayanarak caminin, Kilis Zabıtı, Abaza Mehmet Ağa’nın katibi, Valide Sultan’ın Kethüdası Mustafa Efendi’nin adamlarından Yusuf Efendi tarafından 1677’de yenilendiğini belirtmiştir Buna göre caminin XVIIyüzyıldan önce yapıldığı sanılmakla beraber, mimari yapısı ile ilgili hiçbir bilgi bulunmamaktadır

Cami 1963-1966 yıllarında yeniden yapılmıştır Orijinalliğinden bütünüyle uzaklaşan camiden minaresi dışında eski dönemine ait günümüze hiçbir iz gelmemiştir

Caminin kuzeybatı köşesinde bulunan minarenin kaidesinde bulunan kitabeden Abdülaziz isimli bir kişi tarafından 1713 yılında yenilendiği öğrenilmektedir Minare kaidesi 240x240 m ölçüsünde, köşeleri pahlı olup, üzerinde oldukça kısa yuvarlak minare gövdesi oturtulmuştur Kesme taştan yapılan minare tek şerefelidir


Tabakhane Camisi (Merkez)

Kilis Tabakhane Mahallesi’nde bulunan bu caminin kitabesi bulunmadığından yapım tarihi ve banisi bilinmemektedir Eski Hurufat Defterlerinde bu caminin Şeyh Gökçe tarafından 1746 yılında yapıldığına dair notlar bulunmaktadır

Evliya Çelebi; Tabakhane Camisi kireç örtülüdür diye söz etmektedir Sultan IIAbdülhamit albümlerindeki bir fotoğraftan da caminin avlulu ve avlunun kuzeyinde de medrese hücrelerinin bulunduğu, beş kemerli son cemaat yeri ile dikdörtgen planlı toprak örtülü bir yapı olduğu anlaşılmaktadır Son cemaat yerinin mihrabiyesi üzerindeki kitabeden Hacı Haydar ile Veli isimli iki kişi tarafından 1694 yılında onarıldığı öğrenilmektedir Bu duruma göre caminin XV-XVIyüzyıllarda yapıldığı sanılmaktadır Bunun dışında caminin orijinal durumu ile ilgili bir bilgi bulunmamaktadır

Cami 1932, 1956-1958 yıllarında onarılmıştır Bunun ardından Abdüsselam isimli bir kişi tarafından da 1968’de yeniden onarılmıştır Bu nedenle de cami orijinalliğini bütünüyle kaybetmiştir Cami avlusunun kuzeydoğu köşesinde minaresi bulunmaktadır Kesme taştan yapılmış olan minare 250x250 m ölçüsünde, köşeleri pahlı bir kaide üzerinde onaltıgen gövdelidir Tek şerefeli minarenin kitabesi bulunuyorsa da bu kitabe bozulmuş ve okunamayacak bir durumdadır

Günümüzde cami dikdörtgen planlıdır Önünde duvar uzantılarının arasında dört paye ve üzeri çapraz tonozlu beş bölümlü bir son cemaat yeri bulunmaktadır İbadet mekanı enine dikdörtgen planlı olup, dört paye ile iki sahna ayrılmıştır Üzeri toprak dam ile örtülüdür


Murtaza Ağa Camisi (Merkez)

Kilis Şeyh Abdullah Mahallesi’nde, Murtaza Ağa Caddesi üzerinde bulunan bu caminin kitabesi bulunmamaktadır Kaynaklara göre Kilis Zabıtı (Voyvodası) Murtaza Ağa tarafından 1661 yılında yaptırılmıştır

Caminin orijinal planı ve mimarisi ile ilgili hiçbir bilgi bulunmamaktadır Cami 1948-1949 yıllarında yeni baştan yapılırcasına onarılmış ve özelliğini yitirmiştir Kuzeydoğu köşesinde 220x220 m ölçüsünde kare kaideli kesme taştan, silindirik gövdeli, tek şerefeli minaresi bulunmaktadır


Türkler Camisi (Merkez)

Kilis Bölük Mahallesi’nde, Küçük Çarşı Sokağı’nda bulunan bu caminin yapımı ile ilgili kesin bilgi bulunmamaktadır yalnızca Molla Halil ve Emine Hatun isimli kişilerin 1705 yılında buraya bir eyvan yaptırdığını belirten bir kitabe bulunmaktadır Ayrıca Osmanlı arşivlerindeki bir vesikada “Kilis’te Kürt Hüseyin Ağa’nın yaptırdığı medrese ve mescidi şerif” ismi geçmektedir Bu belgeye ve Hurufat defterlerindeki kayıtlara göre caminin Kürt Hüseyin Ağa tarafından 1722 yılında yaptırıldığı yazılıdır Bunun dışında bu caminin yapımı ile ilgili kesin bilgi bulunmamaktadır kaynaklarda Kürtler Camisi olarak geçen caminin ismi Türkler Camisi olarak değiştirilmiştir

Caminin güney ve batısında bazı hücre kalıntıları bulunmaktadır Büyük olasılıkla bunlar Molla Halil ile Emine Hatun’un 1705 yılında yaptırdıkları eyvana aittir Bu eyvanın yıkılmasından sonra buradaki kitabe caminin kuzey cephesine yerleştirilmiştir

Vakıflar Genel Müdürlüğü bu camiyi 1937 yılında kadro dışı bırakmıştır 1954-1955 ve daha sonraki yıllarda yeniden yapılmış ve orijinalliğinden tamamen uzaklaşmıştır Eski camiden günümüze yalnızca kuzeybatısındaki kesme taştan minaresi gelebilmiştir Bu minare 250x250 m ölçüsünde pahlı, kare kaide üzerinde kısa ve çokgen gövdelidir Tek şerefeli olup, şerefe altı mukarnaslıdır Minarenin petek ve külahı taştan olup, petek kısmı gövdeye göre daha incedir


Çekmeceli Cami (Merkez)


Bu cami 1909, 1910, 1950 ve 1959 yıllarında onarılmış ve orijinal durumu ile ilgili hiçbir iz günümüze gelememiştir Bunun dışında eski mimarisi ve planı da bilinmemektedir Caminin yanında kare kaideli, yuvarlak gövdeli, iki şerefeli minaresi bulunmaktadır Dikdörtgen planlı olan caminin üzeri çatı ile örtülüdür


Kör İmam Camisi (Merkez)



Cami mihraba paralel iki sahından meydana gelmiştir İki yığma ayak ve bunları birbirine bağlayan sivri kemerler caminin üst örtüsünü taşımaktadır Bugünkü durumuyla orijinalliğini bütünüyle yitirmiştir



Kilis’te bu camilerin dışındaki camilerle ilgili Hurafat Defterlerinde ve Evliya Çelebi Seyahatnamesi’nde adı geçen camilerin yalnızca isimleri bilinmektedir Bunlar; Ali Çavuş Camisi, Şeyh Mehmet Efendi Camisi, Ali Subaşı Camisi, İbrahim Efendi Medresesi Camisi, Kütahoğlu Camisi, Hacı Veli Camisi, Çukur Mescit, Revhaniye Mescidi, Cuma Fakih mescidi, Bestami Camisi, Molla Efendi Mescidi, Hacı Ömer Ağa Camisi, Hacı Osman Mescidi, Habibzade Camisi, Şeyh Şemun Zaviyesi Mescidi, Tepelik Camisi, Hacı Ali Ağa Camisi, Şeyh Şehabettin Camisi, Yazıcı Ahmet Camisi, Şeyh İvaz Camisi, Şeyh Lü’lüce Camisi, Bazenci (Dokumacı) Ahmet Camisi, Zaim Halil Ağa Camisi, Hacı Yusuf Camisi, Kadızade Mescidi, Karamolla İsmail Mescidi, Çavuşzade Hacı Mehmet Ağa Camisi, Daltabanoğlu Mehmet Paşa Camisi, Servili Medrese Mescidi, Kapçıkoğlu Camisi, Güllü Camisi, Ebûlûla Camisi, Arpacıoğlu Camisi, Çekicek Mescidi, Tokatlı Camisi, Halep Ağası Camisi, Küçük Cami ve Sabri Efendi Camisi’dir

Kilis Medreseleri


Canbolat Paşa Medresesi (Merkez)

Kilis Tekke Mahallesi, Cumhuriyet Meydanı’nın güneyinde bulunan Canbolat Camisi ile Medresesini, caminin kitabesinden öğrenildiğine göre; 1552 tarihinde Canbolat Paşa yaptırmıştır

Medreseden günümüze kuzeydeki revağın üç kemeri, portal izleri ve batı tarafındaki üç hücresi gelebilmiştir Medresenin diğer bölümleri yıkılmıştır Günümüze gelebilen üç hücreden ikisine basık kemerli birisine de düz lentolu kapıdan girilmektedir Bunların üzerleri beşik tonozlu ve düz damlıdır Doğu duvarlarına birer pencere yerleştirilmiştir Ayrıca içerisinde nişleri bulunmaktadır

Bu medrese caminin bir bölümü olarak yapılmış olup, geniş bir avlunun doğu ve batısındaki hücreler ile kuzeydeki revaktan meydana geliyordu


Servili Medrese (Merkez)

Kilis Karaali Mahallesi’nde, Tokmak Dere Sokağı’nda bulunan medresenin kitabesi bulunmadığından yapım tarihi kesinlik kazanamamıştır Ancak Kilis Vakıflar Memurluğu arşivinde bulunan bir kayıttan medresenin 1893 yılında yapıldığı öğrenilmektedir

Medrese geniş bir avlu çevresinde muntazam kesme taştan yapılmıştır Medrese avlusunun iki kapısı bulunmakta olup, bunlardan ortadaki kapı basık kemerli, diğeri de düz lentoludur Bu giriş kapısının karşısına bir de mihrap yerleştirilmiştir Mihrabın bulunduğu mekanın, medresenin dershanesi olduğu sanılmaktadır Medresenin üzeri kırma çatı ile örtülü olup, günümüze orijinalliğinden büyük ölçüde uzaklaşmış olarak gelebilmiştir

Kilis’te bulunan ancak, günümüze gelemeyen medreselerin isimleri Salnameler ve Evliya Çelebi Seyahatnamesi’nde geçmektedir Bunlar; Şeyh Şemun Medresesi, Kadızade Medresesi, Ömer Ağa Medresesi, Küre Medresesi, Şeyh Ayvad Medresesi, Ulu Cami Medresesi, Tekke Cami Medresesi, Akcurun Camii Medresesi, Çalıkzade Hacı Ali Medresesi, Halil Paşa Medresesi, İbrahim Efendi Medresesi, Hüseyin Ağa Medresesi’dir

Kilis Türbeleri


Canbolat Paşa Türbesi (Merkez)



Canbolat Paşa Camisi’nin avlusunda kıble duvarının önünde bulunan türbe, cami ile aynı, sarımtırak taştan yapılmıştır Duvar işçiliğinde yer yer siyah taş ta kullanılmıştır Türbe altıgen planlı olup, üzeri tuğladan yapılmış bir kubbe ile örtülmüştür Kubbeye geçiş mukarnaslarladır Türbenin doğusunda basık kemerli kapısı ve altıgen gövdeli her cephesinde de birer pencere bulunmaktadır

Türbe içerisinde üç ahşap sanduka vardır Türbe kitabesi bulunmamaktadır Canbolat Paşa 1571’de Kıbrıs’ta şehit düşmüş ve oraya gömülmüştür


Şeyh Ahmet ve Şeyh Muhammet Türbesi (Merkez)

Kilis Abdioymağı Mahallesi, Sabri Bey Sokağı ile Cüneyne Cami Sokağı arasında bulunan bu türbenin yanında Şeyh Ahmet Zaviyesi’nin bulunduğu vakıf kayıtlarından öğrenilmektedir Ancak bu dergah günümüze ulaşamamıştır

Türbenin kitabesi bulunmadığından yapım tarihi kesinlik kazanamamıştır Bununla beraber Evliya Çelebi bu türbeden söz etmiştir Buna dayanılarak da türbenin XVIyüzyılın ortalarında yapıldığı sanılmaktadır Türbede Şeyh Ahmet ve Şeyh Muhammet’e ait olduğu söylenen iki sanduka bulunmaktadır Bu sandukaların üzerinde herhangi bir yazı olmadığından hangisinin şeyh Ahmet’e, hangisinin Şeyh Muhammet’e ait olduğu bilinmemektedir

Türbe kare planlı, moloz taştan yapılmış, üzeri kubbe ile örtülmüştür Kubbenin ağırlığını dört köşedeki gömme ayaklar taşımaktadır Kubbeye geçişte pandantiflerden yararlanılmıştır Türbenin güney duvarında mihrap, batı duvarında da küçük bir pencere bulunmaktadır Türbe içerisinde herhangi bir bezemeye rastlanmamıştır Günümüzde türbenin dışı betonla sıvanmıştır


Şeyh Muhammet Ensari Türbesi (Merkez)

Kilis Yenimahalle’de İslam Bey Parkı içerisinde bulunan bu türbenin kitabesi bulunmamaktadır Kilis Hurufat defterlerinde 1807 tarihli bir kayıttan türbe yanında bir de tekkenin bulunduğu öğrenilmektedir Ancak bu takkeden günümüze herhangi bir iz gelememiştir Arşiv kayıtlarından öğrenildiğine göre türbe, XVIIIyüzyılın sonlarına doğru yapılmıştır Türbenin bulunduğu yerde eskiden bir mezarlık olduğu, buradaki mezarın üzerine de bu türbenin yapıldığı sanılmaktadır

Kare planlı, moloz taştan yapılmış olan türbenin üzeri kubbe ile örtülüdür Güney cephesinde yuvarlak kemerli bir girişi, doğu cephesinde bir penceresi bulunmaktadır Mimari yönden bir özelliği bulunmamaktadır


Şeyh Muhammed Bahaeddin ve Muhammet Şahabeddin Türbesi (Merkez)

Kilis Yenimahalle’de, Cumhuriyet Caddesi ile Dolappazarı Sokağı arasında bulunan bu türbe ile ilgili kaynaklarda bir bilgiye rastlanmamaktadır Türbenin kuzey cephesindeki Türkçe yazılı altı satırlık bir kitabede burada gömülü bulunan Şeyh Mehmed Şehabeddin ile Şeyh Mehmet Bahaeddin Bağdadi’nin h644 (1246) yılında şehit düştükleri belirtilmiştir Ancak kaynaklarda bu kişiler ile ilgili bir bilgiye rastlanmamıştır Türbenin mimari yapısından XIXyüzyılda yapıldığı sanılmaktadır

Sultan IIAbdülhamid dönemine ait albümlerde bu türbenin bir resmi bulunmaktadır Bu resme dayanılarak türbenin kubbe ile örtülü olduğu anlaşılmaktadır Cumhuriyet Caddesi’nin genişletilmesi sırasında türbenin yarısı yıkılmıştır Bugünkü durumu ile dikdörtgen planlıdır Türbe kesme taştan yapılmış, üzeri tromplu yarım bir kubbe ile örtülmüştür Türbenin kuzey ve batı cephesinde iki küçük penceresi bulunmaktadır Batı cephesinde girişi vardır Türbe içerisinde iki sanduka olup, bunların kimlere ait olduğunu belirten bir ibareye rastlanmamıştır


Şeyh Muhammed Bedevi Türbesi (Merkez)

Kilis’in batısındaki Kalleş Dağı’nın güneyinde bir tepe üzerinde bulunan bu türbenin kitabesi bulunmamaktadır Evliya Çelebi’nin “Şehrin batısında bir büyük tekke daha vardır Burada sahabe-i kiramdan Şeyh Muhammed Arabi ve Rıttali denen meşhur bir kişi yatar” sözünden yola çıkılarak bu türbenin Şeyh Muhammed Arabi ve Rıttali denilen bir diğer sahabeye ait olduğu düşünülmektedir

Türbe orijinalliğinden büyük ölçüde uzaklaşmış olmasına rağmen XIVyüzyılın ikinci yarısında, buradaki bir mezarın üzerine yapıldığı sanılmaktadır Türbe dikdörtgen planlı, kesme taştan yapılmış üzeri de kubbe ile örtülmüştür Türbenin üst örtüsüne palmetleri andıran dendanlar sıralanmıştır

Türbeye kuzey cephesindeki basık kemerli bir kapıdan girilmektedir İç mekan ortada bir kubbe ile örtülü merkezi mekan ile yanlardaki beşik tonozlu iki eyvandan meydana gelmiştir Kubbe de dört köşedeki sağır sivri kemerler üzerine oturtulmuştur Bu arada pandantiflerden de yararlanılmıştır Giriş kapısının karşısında mihrap, kuzey, doğu ve batı duvarlarına birer pencere açılmıştır


Şeyh Mansur Türbesi (Merkez)

güneyinde, bahçeler arasında bulunan bu türbeden Evliya Çelebi “Şeyh Mansur Türbesi” diye söz etmemektedir Ancak şehrin kıblesinde, HzPeygamber’in sofrasını hazırladığından ötürü Simati denilen Şeyh Mehmet Simati’nin bir dergahı ve yanında da türbesinin olduğuna değinmektedir Bu türbelerin ne olduğu bilinmemektedir Büyük olasılıkla bunlar Şeyh Mansur Türbesi’nin çevresinde bulunuyorlardı

Günümüze gelen ve kitabesi bulunmayan bu türbenin kime ait olduğu bilinmemekle beraber, halk arasında Şeyh Mansur Türbesi olarak tanınmaktadır Türbenin mimari yönden bir özelliği bulunmamaktadır Üzeri kubbe ile örtülü, yuvarlak kemerli giriş kapısının iki yanında yuvarlak kemerli iki penceresi vardır


Şemûn Nebi Türbesi (Merkez)

Kilis Nureddin Mahallesi’nde, Medrese Sokağı ile Hasırcı Sokağı arasında bulunan türbenin kitabesi bulunmadığından yapım tarihi bilinmemektedir Doğu cephesindeki kapının sağ üst köşesinde talik yazılı dört mısralı bir onarım kitabesi bulunmaktadır Bu kitabeye göre Polo’lu Muhammed Efendi tarafından 1885 yılında, 1958’de de yerel dernek tarafından onarılmıştır Kilis Hurfat Defterlerinde Şemun Nebi Zaviyesi’ne ait bir kayıt göz önüne alınacak olursa türbenin de XVIIIyüzyılda yapılmış olduğu anlaşılmaktadır

Türbenin üç tarafı evlerle çevrili olup, yalnızca doğu cephesi açıktadır Düzgün kesme taştan yapılan türbe kare planlıdır Doğu cephesindeki düz lentolu bir kapıdan içerisine girilen türbe, mescit ve sandukaların bulunduğu iki bölümden meydana gelmiştir Doğu cephesindeki kapıdan türbenin mescit bölümüne geçilmektedir Bu mescidin sade bir mihrabı vardır Mihrap nişine ve nişin iki tarafına geometrik ve bitkisel motiflerle bir bezeme yapılmıştır Mescidin kuzeyindeki sandukaların bulunduğu bölümün ortası kemerle ikiye bölünmüş, bunlardan soldaki küçük bir kubbe ile örtülmüştür Diğer bölümün üzeri mescitle birlikte betonla kapatılmıştır Orijinal izlerinden bölümlerin beşik tonozla örtülü olduğu sanılmaktadır Buradaki sandukalar üzerinde yazı olmadığından kimlere ait olduğu bilinmemektedir


Bekir Dede Türbesi (Merkez)

Kilis Karaali Mahallesi’nde, Türbeler Sokağı’ndaki bu türbenin içerisindeki sandukada yazı bulunmamaktadır Türbenin kuzey cephesindeki kitabede ise Türkçe olarak “Erenlerden Köfteci Bekir Dede” yazılıdır Köfteci Bekir Dede’nin kim olduğu ve türbeyi kimin yaptırdığı bilinmemektedir Hurufat Defterlerinde ismi geçmeyen bu türbenin yakınında bir zaviye olduğu bilinmektedir Bu zaviyeden de günümüze herhangi bir iz gelememiştir

Türbe kare planlı ve kesme taştan yapılmıştır Üzeri basık bir kubbe ile örtülüdür Türbedar Sokağı’ndaki basık kemerli bir kapıdan türbe içerisine girilmektedir Kapının solunda basık kemerli bir pencere, onun da solunda sivri kemerli bir niş vardır Türbenin içerisi bu pencereden aydınlanmaktadır Türbe üzerini örten kubbe taştan yapılmış olmasına rağmen dıştan sıvanmıştır Kubbe dört taraftaki kemerler üzerine oturtulmuş ve kemerleri de dört köşedeki gömme ayaklar taşımaktadır

Kilis Mevlevihane ve Dergâhları


Mevlevihane (Merkez)

İbrahim Hakkı Konyalı ise, kitabe tarihinin 1525 olduğunu belirtmektedir Bu kitabenin mealen anlamı şöyledir:

“Zikir ocağı, aşıklar evi, fazilet kaynağı, sâlikler konağı, âşıkların etrafında döndükleri Kâbe gibi âbıtlarin karargâhı ve dergâhı olan bu eseri, gelenlerin sığınağı olarak, yiğit, kâmil vasıflara sahip Subuhi Dede, zamanın padişahı ve müminlerin emiri IIAbdülhamid el-Murtaza’nın yardımlarıyla, malını ve bütün himmetlerini sarf ederek burayı oturulacak bir hale getirdi Sabredip Rabbine güvenerek iş görenlerin mükâfatı ne güzeldirAyetini okuduk Tarihi düşüren Râmiz dedi ki: Buraya güven içinde esenlikle giriniz”

Evliya Çelebi de bu Mevlevihane’den söz ederek bu konuda bazı bilgiler vermektedir: “Cümleden mükellef binâ-ı cedid Canboladiye kethüda yeri Ali Ağa’nın hayratıdır Dört tarafı gül, gülistan ile müzeyyen ve havuz ve şadırvan sebilleri ile piraste bir Mevlevihane’dir” Evliya Çelebi’nin burada asitane olarak söz etmesi dikkate alındığında Mevlevihane’nin şeyh ve derviş yetiştiren büyük bir dergah olduğu da anlaşılmaktadır

Mevlevihane arşiv belgelerinden öğrenildiğine göre suyunu Abdullah isimli bir kişi 1639’da getirmiştir Ayrıca İbrahim Hakkı Konyalı’nın sözünü ettiği ancak, günümüze gelemeyen kubbedeki bir kitabede de 1890 yılında onarıldığı anlaşılmaktadır

Mevlevihane’nin yapım kitabesi bulunmamaktadır Günümüze gelebilenler ise onarım kitabeleridir Canbolat Paşa’nın Vakıflar Genel Müdürlüğü’nde bulunan arşivindeki 1553 tarihli vakfiyesinde sözünü ettiği ve cami ismi verilen tekkenin bu Mevlevihane olduğu sanılmaktadır Kilis Tapu ve tahrir Defterlerindeki 1584 tarihli bir notta da Canbolat paşa’nın Kilis’te bir tekke yaptırdığı belirtilmiştir Büyük olasılıkla bu tekke Mevlevihane’dir Canbolat paşa’nın Kilis Sancak Beyliği’ne 1535 yılında atandığı göz önüne alınırsa Mevlevihane’nin de bundan sonra, 1535-1553 yıllarında yapıldığı anlaşılmaktadır

Mevlevihane’den günümüze yalnızca semahanesi gelebilmiştir Mevlevihane’nin semahane çevresindeki diğer yapıları günümüze ulaşamamıştır Semahane muntazam kesme taş, beyaz ve sarımtırak taştan yapılmıştır Bu nedenle de buraya halk arasında “Ak Tekke” ismi verilmiştir

Semahane kare planlıdır Batı cephesinde biri kapı olmak üzere, altta dikdörtgen çerçeveli dört, üstte de yuvarlak kemerli dört alçı pencere bulunmaktadır Giriş kapısı üzerine de alçı şebekeli yuvarlak bir pencere yerleştirilmiştir Alt sıra pencereler ile giriş kapısı siyah ve beyaz taşların alternatif olarak kullanılması ile hareketli bir görünüm sağlanmıştır Alt sıra pencerelerin üzerlerine sağır kemerlerden oluşmuş birer alınlık yerleştirilmiştir Bu pencere sistemi güney cephede de aynen uygulanmıştır Bu pencereler altta ve üstte ikişer tane olmak üzere dört adettir Semahanenin doğu cephesinde batı ve güneyde olduğu gibi nişler bulunmamaktadır Burada da altı pencere vardır

Semahane batı, güney ve doğu cephelerindeki 21 pencereden ışık almakta olup, içerisi oldukça aydınlıktır Ana mekanı örten kubbe L şeklindeki paye üzerine oturtulmuştur Birbirlerine sivri kemerlerle bağlanan bu payelerin üzerlerinde mukarnaslı tablalar bulunmaktadır Kubbeye geçiş üçgenlerle sağlanmıştır Kubbe onikigen yüksek bir kasnak üzerindedir Mukarnas bezemeli bir friz buradaki pencereleri çepeçevre kuşatmıştır Bu kasnağın her cephesine yuvarlak kemerli birer pencere yerleştirilmiştir Semahanenin dört köşesine ayrıca dört küçük kubbe yerleştirilmiştir Bu kubbeler iki taraftan kemerlerin yardımı ile ana kubbeyi taşıyan ayaklara bağlanmıştır Semahanenin kuzey tarafına ahşap mutrıp yerleştirilmiştir Bu mutrıba kuzeybatı köşedeki bir kapıdan çıkılmaktadır

Semahanede çok fazla olmamakla beraber bezemeye yer verilmiştir Özellikle batı ve güney cephede siyah ve sarı renkli taşlar alternatifli olarak kullanılmış ve cephelerdeki nişlerin üzeri de mukarnaslarla doldurulmuştur İç mekandaki bezeme kubbe ve mihrapta görülmektedir İbrahim hakkı Konyalı’nın sözünü ettiği kubbe ve kasnaktaki yazılardan hiç birisi günümüze gelememiştir Büyük olasılıkla bu yazılar Mevlevihane’nin 1971 yılında Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından yapılan onarımı sırasında ortadan kaldırılmıştır Günümüzde bezeme olarak kubbede kasnağı çepeçevre dolanan mukarnaslı bir friz bulunmaktadır

Mihrap sivri kemerli olup, üzeri koyu mavi, açık yeşil, sarı ve koyu yeşil renkte boyanmış, üzeri de mukarnaslarla doldurulmuştur Mukarnasların bitiminde palmet, dal ve yaprak motiflerinden oluşan bitkisel bir friz bulunmaktadır Bu bezeme XVIIIyüzyılın başlarına ait barok ve rokoko intibaını vermektedir


Şurahbil Zaviyesi (Merkez)
Günümüze gelebilen kitabelerin hepsi onarım kitabesidir Zaviyenin ne zaman yapıldığı konusunda kesin bir bilgi bulunmamaktadır Zaviyenin haziresindeki Şurahbil bin Hasene gerçekten burada gömülü ise, bu zaviyenin de Türklerin Anadolu’ya yerleştiklerini ortaya çıkarmaktadır Osmanlı arşivlerindeki 1617 tarihli bir belgede bu zaviyenin ismi geçmektedir Evliya Çelebi de bu dergâhtan söz etmektedir Bu da zaviyenin XVIIyüzyılın ilk yıllarında bulunduğunu göstermektedir Daha önceki dönemi ile ilgili kesin bilgi bulunmamaktadır Dergâhın banisi ve mimarı hakkında da bir bilgi bulunmamaktadır

Zaviyenin Şurahbil’e ait olduğu söylenen mezarın yanındaki mescit zamanla doğuya doğru genişletilmiş, avlusunun çevresine diğer yapılar da yerleştirilerek dergah ortaya çıkarılmıştır Zaviye avlusu ile birlikte 2785x2410 m ölçüsünde dikdörtgen planlıdır Avlunun üç tarafında üç eyvan, güneydoğu köşesinde mescit, güneydeki eyvanın batısında türbe, doğusunda da mutfak ve kiler, kuzeyinde de derviş hücreleri bulunuyordu Zaviyenin doğusundaki eyvan mutfak, kiler ile kuzeydeki hücrelerin, eyvanın avluya bakan cepheleri muntazam kesme taştan yapılmıştır Dış cephelerde moloz taşa yer verilmiştir Mescit ile batısındaki eyvan ve türbe yine düzgün kesme taştan yapılmıştır Buradaki bir kitabeden 1902 ve 1913 yıllarında bu bölümlerin onarıldığı anlaşılmaktadır Buna göre zaviyenin en eski bölümleri avlunun kuzey ve doğu kanadıdır

Bu avlunun güneydoğu köşesinde 1440x415 m ölçüsünde dikdörtgen planlı mescit bulunmaktadır Tek sahınlı bu mescidin giriş kapısı üzerinde Kilis Ağası, Hüseyin Ağa’nın 1913 yılında yaptığı onarımı gösteren bir kitabe bulunmaktadır Mihrabın kuzeyindeki bir kapıdan da sağ tarafta Şurahbil’e ait olduğu sanılan türbe bulunmaktadır Mihrabın önünde kare mekanlı bir mekan meydana getirilmiş ve üzeri küçük bir kubbe ile örtülmüştür Bu kubbe beşik tonozların ve sivri kemerlerin yardımıyla yan duvarlar üzerine oturtulmuştur Kubbe kasnağı içten yuvarlak, dıştan da sekizgendir Bunun dışında kalan bölümler ise beşik tonozlarla örtülmüştür Mihrap mescidin güney duvarının kenarındadır ve dışa doğru çıkıntı yapmıştır Mihrabın bir özelliği bulunmamaktadır Buradaki bir kitabeye göre de bu bölüm 1902 yılında onarılmıştır

Türbeye batıdan girilmektedir Üzeri çapraz tonozlarla örtülmüştür Bir büyük, bir de küçük pencere ile içerisi aydınlatılmıştır İç kısmında bezeme elemanına rastlanmamaktadır Türbenin batısında 1960 yıllarında yapılan minare bulunmaktadır

Mescidin kuzeyindeki sivri kemerle avluya açılan eyvanın kuzeyinde kiler ve mutfak yer almıştır Zaviyenin helaları avlunun kuzeydoğusuna yerleştirilmiştir


Şeyh Efendi Tekkesi (Merkez)

Kilis Bölük Mahallesi, Kurtağa Caddesi’nde bulunan bu tekkenin banisi Şeyh Abdullah Sermest Efendi’dir Bu derg3ahı 1858-1859 yıllarında yaptırmıştır Ölümüne kadar da burasının şeyhliğini üstlenmiştir Sermest Efendi 1819 yılında Kilis’te dünyaya gelen Hacı Mehmet Efendi’nin oğludur Nakşibendi tarikatı’na bağlı olup, bu dergaha Baytazzade hanını, bu hanın etrafındaki 18 dükkanı, bir kahvehaneyi ve bir de fırını vakfetmiştir

Dergah geniş bir bahçenin doğusunda bulunmakta olup, ayrıca altı derviş hücresi, bir zikir evi (mescit), şeyhin selamlığı ve bahçenin güneybatı köşesinde de türbesi bulunmaktadır Dergahın yapımında kesme taş ve moloz taş kullanılmıştır Bugünkü Kurtağa Caddesi’ne açılan basık kemerli bir kapıdan girilen tekkenin sivri kemerli kapısı üzerinde yapım kitabesi bulunmaktadır Bu kitabede;

Habbezâ dergâh-ı feyz câh-i ali dil-pesend
Asıtani sâye bahş-i tâk-ı gerdun-ı bülend
İntisab-ı hâk-ı bâb-ı devlet-i bi-irtiyâb
Salikâni kurb-i vasl-ı Hak’tan eyler behre-mend
Himmet-i pirânla yazdım Zihniyâ tarihini
Nevbinâ a’lâdır vâlâ-yı şâh-ı Nakşibend
Tarihuhu 1275 (1858) yazılıdır

Derviş hücreleri üzerindeki selamlığa avludaki dehlizin karşısına gelen yerdeki merdivenlerden çıkılmaktadır Bu dehlizin güneyinde derviş hücreleri bulunmaktadır Bu hücrelerin basık kemerli kapıları, basık kemerli birer pencereleri bulunmakta olup, avluya açılmaktadırlar Avlunun güneydoğu köşesinde bulunan mescidin küçük bir son cemaat yeri vardır Basık kemerli bir kapıdan caminin ibadet mekanına girilmektedir Bu kapı üzerinde de bir kitabe vardır Bu kitabede;

Ya Hazreti müceddid-i elf-i sâni
Hakka ki kıldı himmet-i pir-i keramet ârâ
Bu dergâh-i reşâdet a’lâdan oldu a’lâ
Hak-ı dûrri dem-a-dem takbil gâh-ı âlam
Huld-ı berinden akdem ehl-i sulûke me’vâ
İlham ile yazıldı zihni bu tamam tarih
Bab-ı Hüdâyı zîba dergâh-ı feyz-i ‘ulyâ
Tarihu 1276 (1859) yazılıdır

Mescit 700x620 m ölçüsünde olup, iki sivri kemerle iki sahna ayrılmıştır İçerisi ikisi batı, ikisi de güney cephede olan basık kemerli dört pencere ile aydınlatılmıştır Mihrap son derece basit bir niş şeklindedir

Tekkenin banisi Şeyh Abdullah Sermest Efendi ölünce tekkenin avlusuna yapılan türbeye gömülmüştür Bu türbe dikdörtgen planlı, 1210x680 m ölçüsünde düzgün kesme taştandır İki ayrı mekandan meydana gelen türbenin batıdaki bölümü kubbe ile, doğudaki bölümü de çapraz tonozla örtülmüştür Kuzey cephedeki kapıdan girilen türbede Şeyh Abdullah Sermest Efendi’nin ailesine ait yedi sanduka bulunmaktadır Kubbeli mekanda da Şeyh Abdullah Sermest Efendi’nin büyük sandukasının yanında dört sanduka daha bulunmaktadır

Bu türbe 1987 ve 1990 yıllarında iki kez onarılmış, son onarımında içerisi çinilerle kaplanmıştır


Kilis’te arşiv belgelerinden öğrenildiğine göre, günümüze gelemeyen zaviyeler ve tekkeler bulunmaktadır Bunlar; Parsa Hatun Zaviyesi, Şemun Nebi Zaviyesi, Revhaniye Zaviyesi, Şeyh İyd Zaviyesi, Bekir Dede Zaviyesi, HzTalha Zaviyesi, Şeyh Ahmet Zaviyesi, Şeyh Kırbaç Zaviyesi ve Şeyh Yusuf Zaviyesi’dir Ayrıca Şeyh Muhammed Arabi tekkesi, Şeyh Muhammed Simati Tekkesi, Şeyh Muhammed Ensari Tekkesi de günümüze gelememiştir

Kilis Hanları


Evliya Çelebi’nin Kilis’i ziyareti sırasında, burada 11 hanın bulunduğunu belirtmiştir Şemseddin Sami de Kamusü’l Âlâm isimli eserinde Kilis’te 15 han olduğunu kaydetmiştir Ancak bu hanlardan günümüze sadece Baytazzade Hanı, Andibendi oğlu Ali Efendi Hanı, Çalkanlı Lilli Ahmet Hanı gelebilmiştir Bunların dışında Canbolat Paşa Hanı, Daltaban Paşa Hanı, Ömer Ağa Hanı, Nalbant Habib Hanı, Nalbant Hamdi Hanı, Şakir Ahmet Hanı, İsaki Hanı, Sarıeminler Hanı, Nalbant Nafi Hanı, Karahacci Hanı, Cambaz Durmuş Hanı ve Cambaz Hüseyin Efendi Hanı yıkılmış ve günümüze gelememişlerdir Bunların isimleri kaynaklarda ve Kilis ile ilgili defterlerde geçmektedir


Baytazzade Hanı (Merkez)

Kilis Tekke Mahallesi’nde, Kadı Camisi’nin batısında bulunan Baytazzade Hanı’nın kitabesi bulunmamaktadır Bu hanı büyük olasılıkla Canbolat Paşa’nın yaptırdığı sanılmaktadır Yapı üslubundan da XVIyüzyıl özelliklerini yansıtmaktadır Bunun yanı sıra mimarı ile ilgili kaynaklarda herhangi bir bilgiye rastlanmamıştır Kilis 1584 tarihli Tapu Tahrir Defterinde Canbolat Paşa’nın Kilis’te iki han yaptırdığı belirtilmiştir

Bu han büyük olasılıkla XIXyüzyılda Taze Baytazzade’lere geçmiştir Bu yüzden de Baytazzade ismi ile tanınmaktadır

Baytazzade Hanı Osmanlı döneminde yapılan çift katlı hanların tipik bir örneğidir Ahır kısmı bodrum katına alınmış ve dış cephelerde de dükkanlara yer verilmiştir Burada şehir içi hanlarının misafirhane ve ticaret fonksiyonları bir araya getirilmiştir Plan ve mekan olarak Osmanlı üslubunun ağırlık kazanmasına karşılık üç dilimli kemeri, renkli taş işçiliği ve kabartma pars figürleri ile de Memluklu etkisi burada açıkça görülmektedir

Baytazzade Hanı iki katlı olup, 2710x1850 m ölçüsünde dikdörtgen planlıdır Hanın 1978 yılında geçirdiği yangından sonra ikinci katı tamamen yanmıştır Daha sonra onarılan bu hanın bugünkü ikinci katı bu tarihten sonra yapılmıştır

Hana kuzey yönündeki kemerli bir kapıdan ve batısındaki basık kemerli diğer bir kapıdan girilmektedir Kuzey girişinden sonra beşik tonozlu bir dehliz ile karşılaşılmaktadır Bu dehlizin doğusunda biri kare, diğeri de dikdörtgen planlı olmak üzere iki küçük odası bulunmaktadır Girişten sonraki avlunun güney ve batısı üç, kuzeyi de iki kemerli bir revakla çevrilidir Bunların arkasındaki mekanlar sivri beşik tonozlarla örtülmüş olup, kuzey revağının arkasında dikdörtgen planlı büyük bir oda ile onun batısında bir başka odaya yer verilmiştir

Hanın ikinci katına avlunun doğusunda ve batısındaki iki merdivenle çıkılmaktadır Baytazzade Abdullah Efendi’nin 1879 tarihli vakfiyesinden öğrenildiğine göre, ikinci katta 19 oda ile bir de kahvehane bulunmaktadır Hanın zemin katında vakfiyede de belirtildiği gibi, doğusunda 10, güneyinde 7 ve batısında da 1 oda bulunmaktadır Hanın dışındaki dükkanlardan 8 tanesi doğu cephesinde sıralanmıştır Bu dükkanların hepsi beşik tonozla örtülmüş ve aynı ölçüdedir Yalnızca kuzeydoğu köşesindeki dükkan diğerlerinden daha büyük ölçüdedir Hanın güneybatı köşesindeki iki odanın altında beşik tonozlu bir dehlize, oradan da ahırlara geçilmektedir

Hanın cephesi muntazam kesme taştan ve moloz taştan yapılmış, giriş portalinde siyah ve sarı renkli taşlar alternatifli olarak sıralanmıştır

Hanın avlusunun güneyindeki bir dükkanın avluya açılan kemeri üzerinde iki kabartma pars figürü bulunmaktadır Bunlar Anadolu Selçuklu ve memluklu etkisini göstermektedir Bu figürlerin buraya daha sonraki yıllarda başka bir yerden getirildiği de düşünülmektedir


Andibendioğlu Ali Efendi Hanı (Merkez)

Kilis Hacı Derviş Camisi yakınında, Haki Bey Sokağı’nda bulunan hanın banisi ve mimarı hakkında kaynaklarda bir bilgi bulunmamaktadır yalnızca hanın güney bölümünde 1905 tarihli bir kitabe bulunuyorsa da bu kitabenin yapımı ile ilgili olup olmadığı bilinmemektedir Kaynaklarda hanın onarıldığı konusunda da bir bilgiye rastlanmamaktadır 1970’li yıllarda cephe yenilenmiş, güney bölümünün orta kısmını örten tonozlar ise çökmüştür

Hanın yapımında cephelerde düzgün kesme taş, diğer bölümlerde de yer yer moloz taş kullanılmıştır

Andibendioğlu Ali Efendi Hanı, halk arasında Koksa Mahmut Hanı ismi ile de tanınmaktadır Han kuzey-güney doğrultusunda uzanan dikdörtgen planlı olup, 1905 yılında kuzey bölümü yapılmıştır Güneydeki bölümün daha eski bir tarihe ait olduğu sanılmaktadır Güney bölümü 2210x1870 m ölçüsünde olup, üzeri çapraz tonozlarla örtülmüştür Bu tonozlar hanın avlusundaki dört payeye yanlarda da duvarlara dayalı ayaklara bindirilmiştir Doğu ve batı yönlerindeki mekanların eyvan şeklinde olduğu ve avluya açıldığı sanılmaktadır

Hanın kuzey bölümü yapılırken önündeki sokağın genişletilmesi amacı ile batı duvarı 1 mye yakın geriye çekilmiştir Bundan ötürü de bu cephe düzgün bir durumda değildir Bu bölümde iki dükkan ve dama çıkan merdivenler ile bir de kapı bulunmaktadır Bu merdivenler hanın ikinci bir katı olduğunu göstermektedir Girişin arkasında yaklaşık 9 m uzunluğunda dehliz, bunun iki yanında da birer oda bulunmaktadır Hanın batı yönünde çapraz tonozlu dört oda ve iki dükkan bulunmaktadır Hanın ortasındaki dikdörtgen planlı avlunun kuzey ve doğusu revaklarla çevrilmiştir Bunlar yığma ayaklar ile duvara gömme ayaklara dayanmış olup, üzerleri de çapraz tonozlarla örtülüdür


Calkanlı Lilli Ahmet Hanı (Merkez)

Kilis Şeyh Abdullah Mahallesi’nde, Abuş Ağa çeşmesi’nin yanında bulunan bu han, halk arasında Nalbant Mehmet Ali hanı olarak tanınmaktadır Hanın kitabesi bulunmadığından ve han içerisindeki bir yazı silindiğinden yapımı ile ilgili yeterli bilgi bulunmamaktadır Ancak, bugünkü giriş kapısı ile iki dükkanın XIXyüzyılın sonlarında yapıldığı sanılmaktadır Bununla beraber hanın revaklı bölümlerinin daha erken dönemler ait olduğu sanılmaktadır Kaynaklarda bu hanın onarım geçirip geçirmediği konusunda da bir bilgiye rastlanmamıştır Bununla beraber kuzey cephesindeki giriş dışında kalan bütün dükkanların yıkılarak yenilendiği bilinmektedir

Çalkanlı Lilli Ahmet Hanı, geniş bir avlunun kuzeyinde, bir revak ve caddeye açılan dükkanlardan meydana gelmiş, çarpık planlı bir yapıdır Bu hanın en büyük özelliği de revağın altında ahırın yer almasıdır

Kesme taş ve moloz taştan yapılan hana kuzeybatı köşesindeki basık kemerli bir kapıdan girilmektedir Bu kapının arkasında beşik tonozlu bir dehliz, onun iki yanında da birer hücre bulunmaktadır Hanın avluya bakan cephesindeki dükkanlardan iki tanesi orijinal olup, diğerleri daha geç dönemlerde yenilenmiştir Ayrıca avlunun doğu, batı ve güneyinde odaların olup olmadığı da bilinmemektedir

Hanın içerisinde bezeme elemanına rastlanmamaktadır Yalnızca kitabe panosunun etrafında birer palmet motifi görülmektedir Bunun altında ise yüzeysel mukarnas dekorları dikkati çekmektedir

Kilis Hamamları


Kilis’te günümüze ulaşmış beş hamam bulunmaktadır Bunların en eskisi Hoca Hamamı olup, daha sonra Eski Hamam ile Paşa Hamamı, Hasan Bey Hamamı, Tuğlu Hamamı onlara eklenmiştir Bu hamamlar da Osmanlı hamam mimarisinin en gelişmiş örnekleri görülmektedir


Hoca Hamamı (Merkez)

Sultan IIIMurat devrinde düzenlenmiş olan Tapu Tahrir Defterinde Canbolat Paşa’nın üç hamam yaptırdığı yazılıdır Bu hamamlardan Eski hamam ile Paşa Hamamı’nın Canbolat Paşa tarafından yaptırıldığı belirtilmişse de üçüncü hamamın ismi geçmemektedir Hoca Hamamı’nın da 1545 tarihli kitabesine dayanılarak Canbolat Paşa tarafından onarıldığı anlaşılmaktadır Bu bakımdan bu hamamın da XVIyüzyıldan önce tek hamam olarak yapıldığı ve Canbolat Paşa tarafından tamir edildiği sanılmaktadır

Hoca Hamamı köşelerinde hücreler bulunan dört eyvanlı hamam şemasına göre yapılmıştır Bu hamam plan tipinin örneklerindendir Kesme taştan yapılmış olan Hoca hamamı, soğukluk, ılıklık ve sıcaklık olmak üzere üç bölümden meydana gelmiştir Hamamın güneyinde giriş kapısı bulunmaktadır Giriş kapısı üzerinde üç beyitli Farsça bir kitabeye yer verilmiştir Bu kitabede mealen;

“Dünya şahı Sultan Süleyman Murad edince, yüce himmetli ve mürüvvet kaynağı Emir Canbolat’ın isteği ile, Gökçezad’ın sayesinde şehirlerin nişanı olmak üzere bu hamamın tamir edilmesi makbul bir iş oldu 952 yılının Şaban (Ekim 1545) ayında bu hamamın tamir işleri tamamlandı” yazılıdır

Hamamın portali beşik tonozlu olup, düz lentoludur Giriş kemerinin cephesine oyma suretiyle çiçek motifleri yapılarak hareketli bir görünüm elde edilmiştir Bu girişten beşik tonozlu, dikdörtgen planlı bir dehlize, oradan da sivri kemerli bir kapı ile hamamın soğukluk kısmına girilmektedir Soğukluk 1115x980 m ölçüsünde dikdörtgen planlı olup, üzeri 660 m çapında kasnaksız bir kubbe ile örtülmüştür Bu kubbe köşelere bitişik dört kalın paye ve bunları birbirine bağlayan kemerler üzerine oturtulmuştur Kubbe geçişlerinde pandantiflere yer verilmiştir Kubbenin altında sonradan yapılmış olan bir şadırvan, üzerinde de orijinal bir aydınlık feneri bulunmaktadır

Soğukluk kısmının doğusundaki düz lentolu bir kapıdan, bir dehlizle ılıklık ve helalara geçilmektedir Ilıklık bölümü üç eyvandan meydana gelmiş olup, orta mekanı basık bir kubbe ile örtülmüştür Bu kubbede de pandantiflerden yararlanılmıştır Ilıklığın üç eyvanı ise beşik tonozludur Bunun doğu ve batısına iki hücre yerleştirilmiştir Ilıklık bölümünden basık kemerli bir kapı ile haçvari dört eyvanlı ve dört halvetli sıcaklığa geçilmektedir Eyvanlar beşik tonozlarla, ortadaki mekan ve halvetler kubbelerle örtülüdür Sıcaklık bölümünün eyvanları içerisinde kurnalar, ortasında da sarı, siyah, kırmızı ve beyaz mermerlerden yapılmış sekizgen bir göbek taşına yer verilmiştir

Hamamın giriş kapısı üzerindeki çiçek motiflerinden başka içerisinde süsleme elemanı bulunmamaktadır


Eski Hamam (Merkez)

Kilis Meşetlik Mahallesi’nde Eski Hamam Sokağı’nda bulunan bu hamamı Kilis’in ilk sancak beyi Emir Kasım’ın oğlu Emir Canbolat yaptırmıştır Hamamın mimarı bilinmemektedir Giriş kapısı üzerinde iki satır halinde sülüs yazılı kitabesi bulunmaktadır Bu kitabenin mealen anlamı şöyledir:

“Bu mübarek hamamı 970 (1562) yılında, Sultan selim oğlu Efendimiz, Yüce Sultan, Büyük Hakan Allah onun mülkünü dâim kılsın Sultan Süleyman’nın hükümdarlık günlerinde Emir Kasım oğlu Emir Canbolat yaptırdı”

Eski Hamam, tek hamam olarak soğukluk, ılıklık ve sıcaklıktan meydana gelmiştir Dört eyvanlı hamam planında olup, köşelerine hücreler yerleştirilmiştir Ancak bu hamam aynı eksen üzerinde değildir Hamam düzgün siyah ve sarı taşlardan yapılmış, kubbelerde tuğla kullanılmıştır

Hamamın portali kuzey cephesinde olup, burada düz atkılı üç pencereye yer verilmiştir Sivri kemerli portal bu cephenin doğusunda olup, iki tarafında yonca yapraklı panolar ve üzerinde de kitabesi bulunmaktadır Portalden beşik tonozlu dar bir dehlize, oradan da sivri kemerli bir kapı ile soyunmalık bölümüne geçilmektedir Soyunmalık bölümü kare planlı olup, 100x1100 m ölçüsündedir Üzeri 640 m çapında kasnaksız bir kubbe ile örtülüdür Bu kubbenin ağırlığı birbirine sivri kemerlerle bağlanmış, dört paye üzerine oturtulmuştur Kubbenin altında sekizgen bir şadırvan bulunmaktadır Soğukluktan sivri kemerli bir kapı ile beşik tonozlu dehlize, oradan da ılıklığa geçilmektedir Ilıklığın üç tarafında üç eyvan olup, dikdörtgen planlıdır Üzeri basık bir kubbe ile örtülüdür Eyvanın doğu ve batısına iki hücre yerleştirilmiştir Ilıklık bölümünden sivri kemerli bir kapı ile sıcaklığa geçilir Sıcaklık haçvari planda, dört eyvanlı ve dört halvetlidir Orta mekan basık bir kubbe ile örtülmüştür Bu kubbe üzerinde, üzerleri fanuslu aydınlık delikleri bulunmaktadır Sıcaklıktaki haçın kollarını oluşturan eyvanlar beşik tonozludur Sıcaklığın ortasına beyaz ve kırmızı taşlardan yapılmış sekizgen göbek taşı yerleştirilmiştir Sıcaklığın güneyinde külhan, batısında da bir havuza yer verilmiştir

Hamamın portali dışında iç mekanlarda bezemeye rastlanmamaktadır Bu hamam 1992 yılına kadar harap bir durumda iken, aynı yıl Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından restore edilmiştir


Paşa Hamamı (Merkez)

Mimarı bilinmemektedir

Paşa Hamamı Kilis’teki diğer hamamlar gibi, tek hamam plan düzeninde olup, soğukluk, ılıklık ve sıcaklık bölümlerinden meydana gelmiştir Köşeleri halvetli, dört eyvanlı, haçvari
Planın gelişmiş şekline sahiptir Hamamın soğukluk, ılıklık ve sıcaklık bölümleri aynı eksen üzerinde yapılmıştır

Hamamın soğukluk bölümüne batı yönünden girilmektedir Giriş kapısı siyah ve beyaz taşların alternatifli yerleştirilmesi ile hareketlendirilmiştir Aynı zamanda bu cephede üç pencereye yer verilmiştir Bu pencerelerin ve portalin üzerinde siyah, beyaz ve sarı mermerden bir silme dolaşmaktadır Giriş kapısı sivri kemerli bir niş şeklinde olup, düz lentosunun üzerine kitabesi yerleştirilmiştir Kitabenin mealen anlamı şöyledir:

“Bu eseri 970 (1562) yılında Sultan Selim oğlu Efendimiz, Yüce Sultan, Büyük Hakan Allah onun mülkünü dâim kılsın Sultan Süleyman’ın hükümdarlık günlerinde Emir Kasım oğlu Emir Canbolat yaptırdı”

Kitabe tahrip olmuş ve bazı satırları eksik olarak günümüze gelebilmiştir Bu kitabenin üzerine de siyah-beyaz mermerlerin alternatifli yerleştirilmesi ile çeşitli motifler elde edilmiştir Portalden dikdörtgen planlı bir dehlize, oradan da soğukluğa geçilmektedir Soğukluk 1230x1250 m ölçüsünde kare planlı olup, üzeri 770 m çapında bir kubbe ile örtülüdür Bu kubbenin ağırlığı sivri kemerlerle, köşelerdeki ayaklara oturtulmuştur Kubbe dıştan altıgen kasnaklı, içeriden de yuvarlaktır Üzerine de aydınlık feneri yerleştirilmiştir Aydınlık fenerinin altına rastlayan yere taştan yuvarlak bir şadırvan yapılmıştır

Girişin doğu ve batısında bulunan bu halvetlere ayrıca basık kemerli bir kapı ile girilmektedir Halvetler ayrı birer kubbe ile örtülmüştür Ilıklık bölümünün eyvanları beşik tonozlu, ortadaki kare mekan da merkezi bir kubbe ile örtülüdür Burada da kubbeye geçiş pandantiflerin yardımıyla sağlanmıştır Zemin siyah, beyaz ve pembe renkli taşlarla çeşitli kompozisyonlar meydana getirecek şekilde düzenlenmiştir Ilıklık bölümünden sivri kemerli bir kapı ile sıcaklığa geçilmektedir Sıcaklık haçvari, dört eyvanlı ve dört halvetli bir plan düzenindedir Orta mekan kubbe ile, haçın kollarını oluşturan eyvanlar ise beşik tonozlarla örtülmüştür Buradaki haçın kolları arasına dört halvet yerleştirilmiştir Halvetin ortasındaki göbek taşı sekizgen planlı olup, kırmızı ve beyaz mermerdendir Ancak bu göbek taşı orijinal hali ile günümüze gelememiştir

Paşa Hamamı’nda, giriş kapısı dışında ve içerideki zeminin taş döşemesinden başka bezeme elemanına rastlanmamaktadır


Hasan Bey Hamamı (Merkez)

Kilis Çaylak Mahallesi’nde, Hasan Bey Hamamı Sokağı’nda bulunan bu hamamı, Kilis Zabıtı Candaroğulları’nın kâhyası Hasan Bey yaptırmıştır Hamamın kitabesinin üzeri sıvanarak kapatıldığından yapım tarihi kesinlik kazanamamıştır Bununla beraber Hasan Bey’in 1599 yılında öldüğü dikkate alınacak olunursa hamamın XVIyüzyılın sonlarında yapıldığı anlaşılmaktadır Hamamın mimarı bilinmemektedir

Hamam, tek hamam olarak soğukluk, ılıklık ve sıcaklık bölümlerinden meydana gelmiştir Kesme taş ve moloz taştan yapılan hamamın sıcaklık bölümü dört eyvanlı, köşeleri halvetli haçvari bir plan şeması göstermektedir Ilıklık bölümü ise tek halvetli ve bir eyvanlı olup, bu özelliğinden ötürü de Kilis’teki diğer hamamlardan ayrılmaktadır Hamamın bölümleri aynı eksen üzerinde bulunmamaktadır

Hamamın girişi kuzey cephesinde olup, dilimli bir kemer içerisinde basık kemerlidir Bu kapıdan on iki basamaklı bir taş merdivene, oradan da beşik tonozlu dehlize girilmektedir Soğukluk bölümü 920x880 m ölçüsünde dikdörtgen planlı olup, üzeri 6 m çapında bir kubbe ile örtülüdür Bu kubbeyi sivri kemerlerle birbirine bağlanmış köşelerdeki dört paye taşımaktadır Kubbenin üzerinde aydınlık feneri, altında da sekizgen taştan fıskiyeli şadırvanı yer almaktadır Soğukluğun zemini siyah, beyaz ve kırmızı taşların geometrik şekilde düzenlenerek döşenmiştir Soğukluktan düz lentolu kapı ile bir dehlize, oradan da ılıklığa geçilmektedir Ilıklık dikdörtgen planlı olup, üzeri basık bir kubbe ile örtülüdür Bu kubbe de pandantifler üzerine oturtulmuştur Hamamın eyvan, sıcaklık ve halveti doğusundadır Sıcaklığın üzeri kubbe ile, yanındaki eyvanlar beşik tonozlarla örtülüdür Eyvanların arasına halvetler yerleştirilmiştir Buradaki dört halvetin üzeri de ayrı ayrı kubbelerle örtülmüştür Merkezi kubbenin altına beyaz, kırmızı mermerlerden oluşan sekizgen bir göbek taşı yerleştirilmiştir

Hamam içerisinde bezeme unsuruna rastlanmamaktadır


Tuğlu Hamamı (Merkez)

Hamamı Kilis’in yönetimini 1782 yılında ele geçiren, 1783 yılında Paşalık unvanı verilen ve 1788 yılında da Antep Olayları’nda öldürülen Daltabanoğlu Mehmet Paşa yaptırmıştır Sonraki yıllarda Hafafzade Hacı Osman Bin Hacı Mehmet Bin Mustafa’nın mülkiyetine geçen hamamın mimarı hakkında bilgi bulunmamaktadır

Tuğlu Hamamı, Kilis’teki diğer hamamlar gibi soğukluk, ılıklık ve sıcaklık bölümlerinden meydana gelmiştir Tek hamam olarak dört eyvanlı, köşeleri halvet hücreli haçvari bir plan şemasına göre yapılmıştır Bu hamamda da soğukluk, ılıklık ve sıcaklık aynı eksen üzerinde bulunmamaktadır

Kesme sarı, beyaz ve siyah taş ile tuğladan yapılmış olan hamamın kuzey cephesinde beyaz ve siyah taşların alternatifli olarak sıralanması ile portal meydana getirilmiştir Portal geometrik geçmeler ve silmelerle hareketli bir görünümdedir Ayrıca tek sıra halinde mukarnaslar cephenin saçak kornişini meydana getirmektedir Giriş kapısı sivri bir kemerden olup, üzeri düz atkılıdır Burada kitabe ve renkli taş süslemelere yer verilmiştir Girişin üzerinde dört beyitli sülüs yazılı kitabesi bulunmaktadır:

Kitabe:

“Zehî devletlû Paşa-yı Mükerrem Daltabanzade
Bu câ-yı dil-küşâde böyle bir hamam edup inşâ
Yeni hamam-ı paşa ile âna nâm-ü nişan verdi
O nâm-ı şân-ı âli mir-i mirân-ı Kilis hâlâ
Bu âb-u tâb ile hamam-ı ikbali ânın yâ Rab
Hemişe işlesun bahtı gibi bâ-himmet-i vâlâ
İnşâ eyler iken Ruhiyâ Hâtif dedi tarih
Bu hamamı tamam-ı sa’y ile bünyâd eyledi Paşa
1200 (1785)”

Giriş kapısından beşik tonozla örtülü bir dehlize, oradan da soğukluk bölümüne geçilmektedir Soğukluk bölümü 1400x1090 m ölçüsünde olup, üzeri 730 m çapında bir kubbe ile örtülüdür Kubbe köşelerdeki sivri kemerli dört ayak tarafından taşınmaktadır Pandantifli kubbenin üzerinde aydınlık feneri, altında da siyah ve beyaz taşlardan yapılmış sekizgen bir şadırvan bulunmaktadır Soğukluğun kuzeybatı köşesindeki basık kemerli bir kapıdan beşik tonozlu dehlize, oradan da ılıklığa geçilmektedir Ilıklık basık kemerli bir kubbe ile örtülmüş olup, üç eyvan ve iki halvetten meydana gelmiştir Ilıklık bölümündeki halvetler de kubbe ile örtülüdür Buradan yuvarlak kemerli bir kapı ile dört eyvanlı ve dört halvetli sıcaklığa geçilir Üzeri kubbe ile örtülü sıcaklığın ortasında siyah ve kırmızı mermerden yapılmış bir göbek taşı bulunmaktadır Sıcaklığın çevresindeki eyvanlarda kurnalar sıralanmıştır

Tuğlu Hamamı’nın bezemesi siyah ve beyaz renkli taşlardan meydana gelmiştir Bunun dışında soğukluğun nişleri üzerinde selvi motifleri ve altı kollu yıldızlar görülmektedir Zeminler renkli taşlarla döşenmiştir Bunlar geometrik kompozisyonlar meydana getirmiştir Ayrıca kurnalarda palmet, yaprak ve kum saati motifleri bulunmaktadır Buradaki kurnaların malzemesinin farklı oluşu, başka yerden getirildikleri izlenimini vermektedir

Kilis Canbolad Paşa Külliyesi



Ancak bu kitabenin yeri caminin yapımında boş bırakılmış, daha sonra buraya yazılmıştır Caminin mimarının kimliği bilinmemektedir Yapım tarihi Mimar Sinan’ın Hassa Mimarlar Teşkilatı’nın başında olduğu döneme rastlarsa da Mimar Sinan’ın eserlerinin listesini veren Tezkiretü’l-Bünyan ve Tezkiretü’l-Enbiye gibi kitaplarda bu camiyi yaptırdığını belirten bir bilgiye rastlanmamıştır Ancak caminin planı ve yapı şekli Mimar Sinan dönemi eserlerine benzemektedir

Canbolat Paşa, Yavuz Sultan Selim’in Suriye ve çevresine yaptığı akınlarda babası Emir Kasım ile İstanbul’a getirilmiş, Babası idam edilmiş Canbolat da eğitimini sarayda yapmıştır Kanuni Sultan Süleyman tarafından 1535’te Kilis Sancak Beyliğine atanmıştır Kıbrıs’ın fethine katılmış 1571’de Magosa önlerinde şehit olarak orada gömülmüştür Canbolat Paşa Kilis’te bir çok eser yaptırmıştır

Cami medrese hücreleri ile çevrili bir avlunun güneyinde bulunmaktadır Önünde beş kubbeli bir son cemaat yeri olup, kare planlı ibadet mekanı merkezi bir kubbe ile örtülüdür Caminin güneyindeki hazire kuzeybatıdaki minareye kadar devam etmektedir Klasik dönem eserlerinin bir örneği olan bu caminin son cemaat yeri altı yuvarlak sütun tarafından taşınan beş kubbe ile örtülüdür Son cemaat yerinin doğusunda hazireye açılan kapı, batısında da minare bulunmaktadır Minarenin batısında Canbolat oğullarından Hacı Bekir Bey’e ait bir türbe vardır

Son cemaat yerinden ibadet mekanına açılan portal alternatif olarak sıralanmış renkli taşlardan meydana gelmiştir İki yanında birer gömme sütun, bu sütunların üzerinde de sivri at nalı şeklinde bir kemer bulunmaktadır Bu kemerle kapı arasında kalan bölümler mukarnaslarla doldurulmuştur Ayrıca portal nişinin her iki yanında birer mihrabiye vardır İbadet mekanı içten 1525x1470 m ölçüsünde, dıştan 2190x1820 m ölçüsündedir İbadet mekanının kuzeydoğu ve kuzeybatı köşelerine birer hücre yerleştirilmiştir İbadet mekanı dört yöne gömme ayaklarla genişletilmiştir Duvarlar 150 m kalınlığında olup, sekiz gömme ayağın iç mekanın her cephesine ikişerli olarak yerleştirilmesiyle derin nişler ortaya çıkmış ve bunların içerisine de birer pencere yerleştirilmiştir İbadet mekanı sekiz gömme ayağa dayanan 1140 m çapındaki büyük bir kubbe ile örtülmüştür Kubbeye geçiş tromplarla sağlanmıştır İçten yuvarlak kasnaklı olan kubbe kasnağında basık kemerli on altı pencere bulunmaktadır Altlı üstlü pencerelerle aydınlatma sağlanmıştır Doğu ve batı cephelerinde üçer, kuzey ve güney cephelerinde ikişer tane olmak üzere toplam on pencere bulunmaktadır Pencerelerin iç alınlıkları çini ile bezenmiştir Mihrap ve minber renkli mermerden caminin duvarları ise kesme taştan yapılmıştır Bu taşlar yöredeki Çilçime ve Mülük dağları ile Parsa ocaklarından getirilmiştir

Canbolat Camisi bezemeleri yönünden de Kilis’in en önemli eserleri arasındadır Renkli taş işçiliğinin yanı sıra sıva ve ahşap üzerine yapılmış renkli kalem işleri ile de dikkati çekmektedir Bunlardan bazıları zaman zaman yenilenmiş olmasına rağmen orijinal örneklere de rastlanmaktadır

Son cemaat yerinin doğusunda minaresi bulunmaktadır Minare siyah-beyaz taşlardan yapılmış bir kaide üzerinde, yukarıya doğru genişleyen dört sıra halindeki mukarnaslar ve üzerinde de çokgen minare gövdesi bulunmaktadır Minare üç tane bilezikle bölümlere ayrılmıştır Tek şerefeli korkulukları geometrik şekillerdedir Petek silindirik, külahı da taştan koni biçimindedir Külahın eteğine bir sıra ince mukarnas frizi yerleştirilmiştir

Caminin avlusunda bulunan şadırvanı 1950 yılında çekilen resimlerine dayanılarak tekne kısmının yuvarlak olduğu ve ortasında da bir fıskiyenin bulunduğu anlaşılmaktadır Bu şadırvan 1960 yılında tamamen yıkılmış ve yerine caminin yapısı ile uyuşmayan yeni bir şadırvan yapılmıştır

Medrese:
Canbolat Paşa Külliyesi’nin medresesinden günümüze kuzeydeki revağın üç kemeri, portal izleri ve batı tarafındaki üç hücresi gelebilmiştir Medresenin diğer bölümleri yıkılmıştır Günümüze gelebilen üç hücreden ikisine basık kemerli birisine de düz lentolu kapıdan girilmektedir Bunların üzerleri beşik tonozlu ve düz damlıdır Doğu duvarlarına birer pencere yerleştirilmiştir Ayrıca içerisinde nişleri bulunmaktadır

Bu medrese caminin bir bölümü olarak yapılmış olup, geniş bir avlunun doğu ve batısındaki hücreler ile kuzeydeki revaktan meydana geliyordu

Türbe:
Canbolat Paşa Camisi’nin avlusunda kıble duvarının önünde bulunan türbe, cami ile aynı, sarımtırak taştan yapılmıştır Duvar işçiliğinde yer yer siyah taş ta kullanılmıştır
Türbe altıgen planlı olup, üzeri tuğladan yapılmış bir kubbe ile örtülmüştür Kubbeye geçiş mukarnaslarladır Türbenin doğusunda basık kemerli kapısı ve altıgen gövdeli her cephesinde de birer pencere bulunmaktadır

Türbe içerisinde üç ahşap sanduka vardır Türbe kitabesi bulunmamaktadır Canbolat Paşa 1571’de Kıbrıs’ta şehit düşmüş ve oraya gömülmüştür

Kilis Çeşmeleri


Kilis çeşmeleri genellikle tek cepheli, arkalarında dikdörtgen su haznesi bulunan çeşmeler grubuna girmektedir Bu bakımdan Kilis’te dört cepheli anıtsal çeşmeler ile karşılaşılmamaktadır Bu çeşmeler bir niş içerisine alınmamıştır


İbşir Paşa Çeşmesi (Kasteli) (Merkez)

Çeşme üzerindeki onarım kitabesinden öğrenildiğine göre de 1844 yılında onarılmıştır

Çeşme, güneye ve batıya bakan çift cepheli olup, sivri kemerleri güneybatıda L şeklinde, güneydoğuda ise iki gömme ayak üzerine oturmuştur Bu ayaklarla da üzerindeki çapraz tonozu taşımaktadır Çeşmenin doğusu duvar şeklinde örülmüş ve iki nişle de hareketli bir görünüm sağlanmıştır Musluk ve tekne kuzeyde olup, bunun üzerine de kitabesi yerleştirilmiştir

Kitabe:

“Padişah-ı Al-i Osman’ın vezir-i a’zamı
Mustafa Paşa-yı âdil dil-i O zât-ı pûr sıfat
Mâyi’l etmiş fi’l-i hayra Hak vûcud-ı pâkını
Himmet vâlâsıdır hali-i umur-ı müşkilat
Hasbeten lillâh inşâ eyledi bu çeşmei
Taki feyzinden yete dil-teşneye gamdan necât
Didi Hızır-ı dil Nahif câna yaz tarihini
Akdı geldi bu sebile çeşme-i âb-ı hayât”

Sundurmanın kuzeyinde su deposu bulunmaktadır Çeşme 790x425 m ölçüsündedir



Hasırcı Çeşmesi (Kasteli) (Merkez)

Kilis Nuraddin Mahallesi, Medrese Sokağı’nda bulunan Hasırcı Çeşmesi’nin kitabesi bulunmamaktadır Kilis Hurufat Defterlerinde de bu çeşmenin ismi geçmemektedir Çeşme 1761 yılında Hacı Abdülkerim tarafından yapılmıştır

Çeşme Şemun Nebi Medresesi Mescidi’nin güney duvarında sivri kemerli bir niş içerisindedir Çeşmenin her iki tarafında birer yığma ayak bulunmaktadır Bu ayaklarla birlikte çeşme 355 m genişliğindedir Yapımında kesme taş kullanılmıştır


Küçük Çarşı Çeşmesi (Kasteli) (Merkez)

Ancak Hafafzade Hacı Mustafa oğlu, Hacı Mehmet oğlu Hacı Osman’ın, Tuğlu Hamamı ile ilgili vakfiyesinde Küçük Çarşı Çeşmesi ismi ile bir çeşme yaptırdığı yazılıdır

Üzerindeki onarım kitabelerine göre bu çeşme 1933 ve 1989 yıllarında iki defa onarılmıştır

Çeşme 340x340 m ölçüsünde iki cepheli bir meydan çeşmesidir Doğu ve kuzey cephesi sivri kemerli niş şeklindedir Güney ve batı cephesi düz taştan örülmüştür Muntazam kesme taştan kare planlı olarak yapılan bu çeşmenin kuzey ve doğu cepheleri bezemelidir Her iki cephede de sivri kemerli birer niş bulunmaktadır Bunlardan doğu cephesindeki sivri kemerin etrafı yaprak motifleriyle çerçeve içerisine alınmıştır Ayrıca cephelere bitkisel motifler ile rozetler yerleştirilmiştir Kuzey cephesi de sivri kemerli bir niş içerisinde olup, bir sıra yaprak motifi ile çevrelenmiştir Çeşmenin doğu cephesindeki ayna taşında üç, kuzey cephesinde de iki musluk bulunmaktadır Muslukların önüne yalak taşı yerleştirilmiştir


Aynönü Çeşmesi (Kasteli) (Merkez)

Kitabesinden öğrenildiğine göre Hacı Mehmet Bey’in dostları tarafından 1807 yılında yaptırılmıştır

Çeşmenin doğu ve batı tarafı sivri kemerlerle sundurma şeklinde dışarı açılmıştır Bunlardan güneydeki kemer iç içe iki sivri kemerden meydana gelmiştir Bu kemerler serbest yığma ayaklar üzerine oturmuştur Doğu ve batı yönündeki kemerlerin bir ucu bu serbest yığma ayaklara, diğer uçları da ayna taşının bulunduğu gömme ayaklara oturmuştur Çeşmenin yapıldığı döneme ait ayna taşı günümüze gelememiştir Ayna taşının üzerinde üç satırlık kitabesi bulunmaktadır

Kitabe:

“Hac-ı Muhammed Bik bi-tevfik-i Hüda
Rah-ı kastâle idub mâlın fedâ
Merhum oldukda ânın ahbâbı
Kıldı bu çeşme-i bâki inşâ
Ki ana hayırla Hâki tarih
Eylesin nûş ola anlara şifâ
Fi sene 1222 (1807)”

Çeşmenin arkasında büyük bir su deposu bulunmaktadır Çeşme 1991 yılında onarılmış ve kısmen de özelliğini yitirmiştir


Hafaf Çeşmesi (Kasteli) (Merkez)

Kilis Arslan Mahallesi’nde, Mercidabık Caddesi üzerinde bulunan bu çeşmeyi kitabesinden öğrenildiğine göre Hafafzade Hacı Osman 1844 yılında yaptırmıştır

Çeşmenin dört beyitlik sülüs yazılı kitabesi şöyledir:

“Hafafzâde bi tevfikât-ı Bâri
Bina eyledi bu nev çeşme-i sâri
Kızı hatun vasiyet eylemişti
Hulusiyle bu hayrâtı i’mârı
Hac-ı Osman dahi me’cur oldu el-Hâk
Bu yolda itti sa’y-i bi şumâri
Necibâ akdı âb tam oldu tarih
Yapıldı sa’y ile bu hayr-ı câri”

Bu kitabenin üzerinde madalyon içerisinde bir kitabe daha bulunmaktadır:

“Maşallah tarih sene 1260 (1844)”

Hafaf Çeşmesi’nin batıya bakan cephesi ile önü sundurmalıdır Doğusunda da su haznesi bulunmaktadır


Salih Ağa Çeşmesi (Merkez)

Kilis Tabakhane Mahallesi’nde, Tabakhane Camisi’nin doğusunda bulunan bu çeşme beş beyitlik talik kitabesinden öğrenildiğine göre Salih Ağa tarafından 1855 yılında yaptırılmıştır

Kitabe:

“Kân-ı hayrât-ü müberrât hazret-i Salih Ağa
Kıldı inşâ böyle dil-cü çeşme ol merd-i Güzin
Teşnegâmın has-ü âmından alub hayır duâ
Böyle hayra ânı mahzar eyledi Rabbü’l-âlemin
Bu beldeye sa’bü’l-mevâridden getirdi halka suyu
Hâsıl oldu bezl-i mal ile bu vazı’dilnişin
Ahirette ana cennet vire dünyada veli
Zât-ı pâkin eyleye afatdan Mevlâ emin
Elif ilhamıyla imza kıldı tarihin Vahid
Çeşme sâr-ı cû-yı Şâfi mevrid mâl muayyen
Fi sene 1272 (1855)”

Çeşme sundurma şeklinde olup, üç cepheye de birer kemerle açılmakta olup, bu kemerler yığma ayaklar üzerine oturtulmuştur Çeşme ilk yapıldığında bir evin duvarına dayanıyordu Günümüzde bu ev yıkılmış olup, çeşmenin kuzey cephesi açıkta kalmıştır Muntazam kesme taştan yapılan çeşmenin önünde yalak taşı bulunmaktadır Çeşme sundurmasının içerisinde basit bir ayna taşı bulunmaktadır


Pirlioğlu Çeşmesi (Kasteli) (Merkez)

Kilis Arslan Mahallesi’nde, Pirlioğlu Cami Sokağı’nda bulunan bu çeşmeyi kitabesinden öğrenildiğine göre, Sadrazam Mustafa İpşir Paşa 1654 yılında yaptırmıştır Bu çeşmeden günümüze yalnızca güney cephesinin bazı kalıntıları gelebilmiştir

Düzgün kesme taştan yapılan çeşmenin arkasında su deposu olup olmadığı anlaşılamamıştır


Fellah Çeşmesi (Kasteli)

Kilis Ebulûlâ Mahallesi’nde, Mercidabık Caddesi yakınında bulunan bu çeşmenin üzerinde iki kitabe bulunmaktadır Bu kitabelerden öğrenildiğine göre, Ayandan Hasan Ağa (Abaza Hasan Paşa) 1652 yılında annesinin ruhu için yaptırmıştır Diğer kitabede de Üştüroğlu Seyyid Abdurrahman tarafından 1787 yılında yenilenmiştir

Çeşmenin yapım kitabesi:

“Ziver Ayan Hasan Ağa-yı âli kadr kim
Hak Teala tabi’n itmiş mayil-i hayr-i cemil
Rah-ı Hâk da eyledi bu çeşmenin bünyâdını
Maderinin ruhuna a’fv eyleyub ecr-i cezil
Has ve amme feyz-i bahs oldu bu câ-yı hayr ile
Destgir olsun ânâ her halde Rabb-ı Celil
Şevkle itmamı ile Nahifi dil didi
Âb-ı kevserden zi-i zibâ sebil-i bi adil”

Çeşmenin bulunduğu yerden yakın tarihlerde yol geçmesi nedeniyle çeşme daha kuzeye, bugünkü yerine taşınmıştır Bu arada birkaç kez daha onarılmış ve bu nedenle de orijinalliğini yitirmiştir Günümüzde bu çeşme haznesi ile birlikte dikdörtgen planlıdır Tek cepheli olup, burada basık kemerli nişler içerisine dört musluk yerleştirilmiştir Önüne de betondan bir sundurma yapılmıştır


Kurtağa Çeşmesi (Merkez)

Yapım kitabesi olmayan bu çeşmenin Kurtağa tarafından yaptırıldığı kaynaklardan öğrenilmiştir
Bugün çeşme üzerindeki kitabesine göre, Mehmet Kasar tarafından 1991 yılında onarılmıştır Bu onarım sırasında ön tarafına yığma ayaklara oturan kemerli bir sundurma yapılmıştır Çeşme orijinalliğinden büyük ölçüde uzaklaşmıştır

Kurtağa Çeşmesi tek cepheli bir meydan çeşmesi olup, ön cephesinde muntazam taş, su deposu ile köşelerinde ise moloz taş kullanılmıştır



Mustafa Ağa Çeşmesi (Merkez)

Kilis Tırıhlı Mahallesi’nde, şeyh Camisi’nin yanında bulunan bu çeşme kitabesinden öğrenildiğine göre Mustafa Ağa tarafından 1656 yılında yaptırılmıştır Çeşme 1990 yılında yapılan onarımla özelliğini tamamen yitirmiştir

Bugünkü çeşme tek cepheli, arkasında su haznesi bulunan ve mimari değeri olmayan bir yapıdır


Murtaza Ağa Çeşmesi (Kasteli) (Merkez)

Kilis Deveciler Mahallesi, eskiden Hurdacılar Çarşısı denilen cadde üzerinde, Murtaza Camisi’nin yakınındaki bu çeşmeyi Murtaza Ağa 1666 yılında yaptırmıştır Çeşme 1979 yılında yeni baştan yapılmış orijinalliğini yitirmiş ve cephesi mermerle kaplanmıştır


Nahaslı Çeşmesi (Kasteli) (Merkez)

Kilis Vaiz Mahallesi İpşir Paşa Caddesi’nde, Kör İmam Camisi yakınında bulunan bu çeşmenin ne zaman yapıldığı bilinmemektedir Çeşme üzerindeki kitabeden Rumeli pazarcığı’ndan Yüzbaşı Osman Ağa tarafından 1834 yılında onarıldığı yazılıdır Odun Pazarı Caddesi genişletilirken bu çeşmenin de yeri değiştirilmiş olup, özelliğini tamamen yitirmiştir


Hacı Ömer Ağa Çeşmesi (Merkez)

Kilis Şeyh Abdullah Mahallesi, Maarif Sokağı’nda bulunan bu çeşmenin ne zaman yapıldığı bilinmemektedir Kitabesinden Akbabazade Hacı Ömer Ağa tarafından 1896 yılında onarıldığı öğrenilmektedir 1939 yılında yeniden onarılmıştır

Bugünkü hali ile çeşme kesme taştan tek cepheli olup, arkasında su haznesi bulunmaktadır Ön cephesinde bir niş olup, üzeri beton saçakla örtülüdür


Dereçli (Veli Ağa Kasteli) Çeşmesi (Merkez)

Kilis Ketenciler Mahallesi, Debboy Sokağı’nda bulunan bu çeşmeyi Veli Ağa 1843 yılında yaptırmıştır 1965 yılında onarılan çeşme, orijinalliğinden tamamen uzaklaşmıştır

Kesme taştan yuvarlak bir niş içerisinde yalak ve çeşme lülesi bulunmaktadır Üzerinde orijinal kitabesi bulunmaktadır

Kitabe:

“Habbezâ hayrat idüp Veli Ağa
Eyledi bu kasteli râ’nâ bina
Teşnegâne su virir kim şâd ola
Tâki ervâhı şehidi Kerbelâ
Geldi bir Hatif didi tarih Necip
Pek mubârek çeşme sâri dil-kûşâ
1259 (1843)”


Nemika Çeşmesi (Merkez)

Kilis Deveciler Mahallesi’nde, Adnan Menderes Parkı’nın kuzeybatısında bulunan bu çeşme kitabesine göre Davudağazade Abdurrauf Efendi’nin kızı Abuş Hanım, kızı Nemika Hatun için 1911 yılında yaptırmıştır

Çeşme 1963 ve 1985 yıllarında iki kez onarılmış, özelliğini kaybetmiş ve mozaik pamolarla üzeri kaplanmıştır Nemika Çeşmesi dört cepheli meydan çeşmesi olup, doğu cephesi düz, kuzey,güney ve batı cepheleri profilli yuvarlak sağır kemerlerle hareketlendirilmiştir Her üç cephesinde de birer musluk bulunmaktadır


Abuşağa Çeşmesi (Merkez)



Çeşme yapılan onarımlar ve çevre düzenlemesi nedeniyle özelliğini tamamen yitirmiştir Günümüze gelebilen kalıntılarından ön cephesinin güneydoğuya yönelik olduğu ve üç lülesinin bulunduğu anlaşılmaktadır


Kilis’te Şeyhler Mahallesi’nde, Ulu Cami ile Şeyhler Camisi arasında bulunan üç çeşme Eşref Kasteli olarak isimlendirilmiştir Bu çeşmeler günümüze ulaşamamıştır Tekke Mahallesi’nde, Tekke Camisi’nin kuzeyindeki cadde üzerinde bulunan Süt Kasteli ile Demirciler Mahallesi Abidinağa Caddesi’ndeki Şıpşıpı Kasteli de günümüze gelememiştir

Kilis Kaleleri


Ravanda Kalesi (Polateli)

Kalenin Hititler döneminde yapıldığı sanılmaktadır Memlukluların uzun süre kullandığı bu kale Bizans döneminde de kullanılmıştır Sonraki dönemde Arap akınları sırasında ve Osmanlı döneminde de kullanılmıştır Bu dönemde kaleye yeni ilaveler yapılmış, daha sonra da genişletilmiştir

Ravanda Kalesi iç ve dış kale olmak üzere iki bölümden meydana gelmiştir Kale bulunduğu dağın tepesi oyularak yapılmış ve günümüze gelen bölümleri iç kaleye aittir Dış kale ile ilgili sadece temel kalıntıları bulunmaktadır Kale içerisinde su sarnıçları ve ne oldukları anlaşılamayan temel kalıntıları ile karşılaşılmıştır İç kalenin giriş kapısı 220 m genişliğinde, 310 m yüksekliğindedir Bu kapının yanında bulunan ve daha sonra kaybolan bir kitabesi bulunmaktadır Bu kitabede:

“Eyyup oğlu Elmelik-ün-Nasr, Allah mülkünü muhallad etsin” yazılıdır

Bu sultan 1236-1260 yıllarında Kilis yöresine hakim olmuş, 1261 yılında Moğol istilası sırasında öldürülmüştür Yavuz Sultan Selim’in Suriye’yi ele geçirdiği yıllarda bu kalenin Halep’e bağlı olduğu kaynaklardan öğrenilmektedir Başbakanlık arşivindeki bir belgeye göre de bu kalenin bulunduğu yer Halep’e bağlı bir kaza olarak gösterilmiştir

Kalenin günümüze gelebilen kalıntılarından anlaşıldığına göre, duvarları bindirme tekniğinde yapılmış, kalın blok taşlar ve bunların yanı sıra moloz taşlar da kullanılmıştır İç kalenin duvarları moloz taştan yuvarlak kulelerle takviye edilmiş olup, bunların bazılarının kalıntıları günümüze kadar gelebilmiştir İç kale içerisinde birbirine geçen bölümler ve odalar dikkati çekmektedir Kaleyi oluşturan bölümler birbirlerinden yuvarlak kemerlerle ayrılmıştır Bu kemerler kesme taştan yapılmış olup, günümüze de iyi durumda ulaşabilmiştir


Horoz (Kiriş) Kalesi (Merkez)

Kilis’in 20 km güneybatısında bulunan bu kalenin bulunduğu yerde Kiriş isimli bir şehir bulunuyordu Grekçede Efendi anlamına gelen Kiriş kenti, Roma, Bizans ve Selçuklu dönemlerinde önemli bir yerleşim yeri idi

Kiriş Kalesi yüksek bir tepe üzerinde çevreye hakim bir yerde kurulmuştur Günümüze kalıntıları gelebilen bu kalenin içerisinde ev kalıntıları, Bizans dönemine ait kilise ve sarnıçlar bulunmaktadır Ayrıca çevresinde yeterli bir araştırma yapılmamakla beraber, tiyatro, su yolları gibi yapı kalıntılarının yanı sıra, cami ve türbe gibi yapı kalıntıları da bulunmaktadır

Kilis Kervansarayı


Vehhâb Efendi Kervansarayı (Merkez)

Kervansarayın ne zaman yaptırıldığı konusunda kesin bir bilgi bulunmamaktadır Kitabesi de günümüze gelememiştir Ancak, kervansarayın Mahmut Efendizade Vehhâb Efendi tarafından 1873’te yaptırıldığı söylenmektedir Bununla beraber bu kişiye ait olup olmadığı konusunda da somut bir kaynak bulunmamaktadır

Kervansarayın büyük bir bölümü yok olmuş ve günümüze yalnızca deve ahırı denilen kısmı gelebilmiştir Bu bölüm kareye yakın dikdörtgen planlı olup, kuzeybatısındaki basık kemerli bir kapıdan içeriye girilmektedir Deve ahırı bölümünün ortasında yığma taştan ayaklar bulunmaktadır Ayrıca duvar kalıntıları üzerinde de duvarlara gömülü taş ayaklar vardır Ahırın ortasındaki ayaklar ile duvardaki gömme ayaklar birbirlerine sivri kemerlerle bağlanmıştır Bunların taşıdığı üst örtünün ne şekilde olduğu bilinmemektedir Büyük olasılıkla içten tonozlu, dıştan da toprak bir damla örtülü olduğu sanılmaktadır
Kemer ayaklarında ve onların birbirine bağlandığı duvarlarda, kemerlerde kesme taşa geniş yer verilmiştir Bunun dışında kalan bölümler moloz taşla doldurulmuştur

Moloz ve kesme taştan yapılmış olan kervansarayın girişinden sonra, dikdörtgen bir avlusunun olduğu, diğer bölümlerin de bunların çevresinde sıralandığı sanılmaktadır Günümüze ulaşabilen ahırın batı duvarında iki, avluya bakan bölümünde de üç pencere bulunmaktadır Bunun dışında kervansaray ile ilgili başka bir bilgi ve kalıntı bulunmamaktadır

Kilis Sivil Mimari Örnekleri


Bunun da nedeni iklim koşullarından kaynaklanmaktadır Kuzeyden gelen soğuk hava ve çöl soğuğunun önüne geçebilmek için yapıların cephesi daha çok güneşe yönelik olarak yapılmışlardır

Kilis evleri Gaziantep evleri ile çok yakın benzerlikler göstermektedir Evler tek veya iki katlı olarak yöresel sarı, kırmızı ve siyah taşlardan yapılmışlardır Yapıların duvarları beyaz veya kirli sarı renkte taşlardan olup kemer, kapı girişleri ve pencere çevreleri alternatifli olarak yerleştirilmiş siyah, beyaz ve kırmızı taşlardan kuşaklarla çevrilidir Çoğunlukla avlu içerisindeki evlerde hela, kiler ve mutfak, çamaşırlık ve ahırlar gibi yapılar avlunun bir kenarına tek katlı olarak yerleştirilmiştir Bu bölümlerin üzeri toprak damlı olarak yapılmışlardır Bunun da nedeni un, bulgur gibi yiyecekler ve meyveler burada kurutulmuş olmalarıdır

Kilis evlerinin ön yüzleri iki katlı olup alt katlar kalın ve muntazam yontulmuş taşlardan subasman şeklinde yapılmışlardır Sokağa yönelik cepheler tamamen sağır duvarlar halindedir Evler daha çok içe yöneliktir Cephelerin ortalarına yuvarlak kemerli giriş kapıları yerleştirilmiştir Kapılar kırmızı,siyah ve beyaz taşlarla çevrelenmiştir

Bu kapıdan bahçe içerisinde olmayan evlerde dar bir dehlize oradan da zemini siyah ve beyaz taşlarla döşenmiş bir avluya girilmektedir Bu evlerde avlu çevresine sıralanmış olan odalar yazlık ve kışlık olarak iki ayrı konumda düzenlenmiştir Buradan merdivenle evin üst katına çıkılmaktadır Bu kat daha çok geleneksel Türk evi plan tipinde olup, ortadaki sofanın iki yanına odalar sıralanmıştır Bunlar genellikle yatak odalarıdır Odaların içerisinde yüklükler, dolaplar ve raflar bulunmaktadır Bazılarında ise gusülhaneye de yer verilmiştir Odaların önlerinde eşikler Kilis evlerini vazgeçilmez bir öğesidir Yüksek tavanlı odaların en süslemeli yerleri de tavanlardır Tavanlara ağaç işlemeli göbekler yapılmış ve buradan çıkan çıtalar boş alan bırakmamacasına tüm tavanı kaplamıştır Pencereler dar ve uzundur Ancak iklimden ötürü çoğunlukla pencerelerin küçük oldukları da dikkati çekmektedir
Pencere kapaklarına ve kafesler evlerde özen gösterilmiştir Pencere kapakları ve kapılar yöresel ağaç işçiliğinin güzel örnekleri olarak karşımıza çıkmaktadır

Kilis evlerinin en büyük özelliği üst örtüler toprak dolgulu dam şeklinde oluşudur Bunun da nedeni yaz aylarında çok sıcak olan şehirde geceleri burada yatıma geleneğinin sürmesidir

Kilis’de XIXyüzyıldan kalan yabancı mimariden esinlenen taş yapılar çoğunluktadır

Türkiye’nin bir çok yerinde olduğu gibi yeni yapılanma Kilis’te de kendisini göstermiştir Yeni açılan cadde ve sokakların çevresinde modern yapılar birbirini izlemektedir

Kilis Doğal Güzellikleri


Karataş ağaçlık ve yeşillikle örtülü olup, akarsular bulunmaktadır Çam ağaçlarıyla süslü olan bu tepeden Kilis Ovası bütün güzelliği ile gözler önüne serilmiştir

Kilis Akpınar mesiresi çevre projesi uyarınca İl Valiliği tarafından düzenlemesi yapılan tepe Kilis’in önemli bir mesire yeridir Akpınar'ın çevre onarımı, "Kilis Akpınar Mesiresi Çevre Düzenleme Projesi" ile Valilik tarafından yapımı programa alınmıştır Projenin içinde büfe, tuvalet, oturma, dinlenme, oyun yerleri, otopark alanı, yemek yeme alanları, su başı oturma yerleri yer almaktadır



Dinlenme konaklama ve piknik yeri olarak düzenlenmiş olan Söğütlüdere Kilis halkının sıkça akın ettiği doğal güzelliklerden birisidir 32 km2 alana sahip yerin 5656 m2’sinde gölet meydana getirilmiştir Göletin içerisinde 390 m2’lik bir alan üzerinde bir restaurant hizmet vermektedir

Göletin batısındaki 375 metrekarelik alana yapılmış olan çay bahçesinin ortasında su havuzu bulunmaktadır