Hukuk

Hukuk



Batı Kültürlerinde adaletin simgesi



Hukuk, toplumun genel menfaatini veya fertlerin ve toplumun ortak iyiliğini sağlamak maksadıyla konulan ve kamu gücüyle desteklenen kaide, hak ve kanunların bütünüdür Daha yaygın bir tanımıyla hukuk, adalete yönelmiş toplumsal yaşama düzenidir

Kelime anlamı

Hukuk kelimesi Arapça "hak" kökünden gelir ve hak kelimesinin çoğulu olarak bilinmektedir (galat-ı meşhur) Arapçda "hak" kelimesinin çoğulu "ahkak"tır Türk Dil Kurumu'na göre hukuk kelimesi, "Toplumu düzenleyen ve devletin yaptırım gücünü belirleyen yasaların bütünüdür" Bunun dışında hukukun "haklar" anlamı da vardır Mecazi anlamda ise, ahbaplık, dostluk anlamında da kullanılır

Teknik anlamı

Hukuk dönemden döneme değiştiği için hala doyurucu bir tanım yapılamamıştır Kant "Hukukçular hala hukukun tanımını aramaktadırlar" der Günümüzde en çok kabul edilen tanımı ise: "Belirli bir zamanda belirli bir toplumdaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması devlet zoruna (müeyyide) bağlanmış kurallar bütünüdür"
Geniş bir kavramla ifade etmek istersek teknik anlamda hukuk;örgütlenmiş bir toplum içinde yaşayan insanların birbirleriyle veya kişilerin yine kendilerinin meydana getirdiği topluluklarla ve bu toplulukların birbirleriyle olan ilişkilerini düzenleyen,kişilerin güvencesini ve insan haklarını sağlamak amacıyla oluşturulan ve devlet gücü ile desteklenen bağlayıcı,genel,soyut ve devamlı kurallar bütünüdür

Bilimsel bir disiplin olarak hukuk, kendi içinde temel olarak ikiye ayrılır Genel olarak hukukun kişiler arası ilişkileri konu alan kısmına Özel Hukuk, kişiler ile devlet veya devleti oluşturan kurumlar arası ilişkileri düzenleyen kısmına ise Kamu Hukuku adı verilir Bu ayırım roma hukukundan kalma bir ayrımdır (ius privatum-ius publicum) Medeni Hukuk, Ticaret Hukuku ve Devletler Özel Hukuku özel hukukun, buna karşılık Anayasa Hukuku, Ceza Hukuku ve İdare Hukuku kamu hukukunun başlıca alt dallarıdır

örgütlenişine,işleyişine,gördükleri hizmetlere ilişkin kurallar içerirDemokratik toplumlarda kamu hukukuna başlıca egemen olan ilkeler hukuki güvenlik ve kanunilik prensipidirÖzel hukuk ise dar anlamıyla kişilerin birbirleriyle olan ilişkilerini düzenlerEgemen olan ilkesi irade serbestisidir(Privataautonomie)

Hukuk kuralları ve özellikleri

Ön not: Aşağıdaki yazı boyunca bazı yerlerde "hukuk bilimi" kalıbı geçmektedir Hukuk bir bilim değildir çünkü bir bilim dalı tanımı gereği çelişki içeremez Kanun yapanlar mantık eksiklikleri ve yetersizlikleri sebebi ile birbirleriyle çelişkili maddeler koyabilmektedir Eğer hukuk bir bilim dalı olsaydı, çelişkili kanun maddeleri olmaz, bunun sonucunda da her hakim aynı şartlarda aynı kararları veriyor olurdu

Hukuku diğer toplumu düzenleyici kurallar olan örf ve adetler, gelenekler ve dinlerden ayıran özellik devlet tarafından güvenceye alınmış ve cebri yaptırımlara sahip olmasıdırHukuk kuralları insan davranışlarını düzenler ve bulunduğu toplumun değer yargılarını taşırSoyutluk ve genellik özelliği sayesinde benzer nitelikteki bütün durumlarda uygulanması sağlanır

İngiliz bir avukat


Yaptırım (müeyyide):
Hukuk alanında yaptırım kamu gücü ile uygulanırHukuka uymayı zorlama, uymayanları cezalandırma ve uyulmadığı durumlardaki zararları en aza indirmek için kullanılırHukuk düzenini sağlamayı ve korumayı amaçlayan yaptırımlar gene hukuk düzeninin öngördüğü şekilde yerine geitirilir

Maddi ve manevi yaptırımlar olarak ikiye saf ayrılırMaddi yaptırımlar hukuka aykırı durumlarda uygulanırken manevi yaptırımlar bu durumları engellemek için kullanılır
Ceza hukukunda ölüm, hapis ve para cezaları; anayasa hukukunda siyasetten men, parti kapatma; vergi hukukunda vergi ve kaçakçılık cezaları gibi değişik hukuk dallarında değişik yaptırımlar vardır

Hukukun dayanağı

Hukukun dayanağı ile ilgili çeşitli dönemlerde kuramlar üretilmiştirBunları sıralamamız gerekirse; bilinçi bir irade olarak gören kuramlar, irade dışı olarak gören kuramlar ve pozitivist kuramlarBu kuramların bazılar felsefik değil ortaya konduğu dönemin sorunlarını çözmek veya politik görüşleri hukuk biliminde dile getirme ihtiyacından ortaya çıkmıştır

Hindistan Anayasası, Dünya'da şimdiye kadar yazılmış en uzun anayasadır



Dayanağı:Bilinçli irade

Genel irade kuramı'na göre hukuk toplumdaki insanların karşılıklı olarak birbirleriyle anlaşmalarını dayanak alır ve bunun sonucunda hukuka, toplumsal sözleşme olarak bakarİnsanların anlaşarak ortaya çıkardığı bu toplumsal sözleşmeye uymaları kendileri için ödev olarak görülür

• Tansırsal irade kuramı hukuku Tanrı'ya dayandırır ve ancak onun istemesi dahailinde ortadan kalkarHukuka uyma zorunluluğu, onu Tanrı'nın yansıması olarak gördükleri içindir
• Kişisel irade kuramı ise Devletin iradesine dayandırırHukuk devlet ve onu temsil eden güçler içindir
• Her yaptığımızdan kendi öz ve hür iradelerimiz sorumludurAncak günümüze kadar bu kuramları tamamen çürüten ve yok sayan birçok olay olmuşturBu olaylardan ötürü yeni verilen hükümlerde iyiniyet şartına bakılmaktadırEğer bir durum olduğunda kişinin ehliyeti bulunuyorsa vede ortada bir yanlışlık varsa en son olarak iyiniyet durumunun olup olmadığına bakılır ve gerekli duruma göre işlemler yapılır

Dayanağı:Bilinçdışı irade [

• Tarihsel hukuk kuramı, hukuku ulusların tarihlerine dayandırırHukuk bir ulusla doğar yaşar ve gelişir, bir yasa koyucunun iradesine bağlı değildir

• Doğal hukuk kuramı'na göre ise doğal hukukun insan var olmadan önce de var olduğunu ve insanların yaptığı hukukun bu doğal hukuka uygun olması gerekirİnsan hakları doğal hukuk kuramına göre değerlendirilirÖrnek olarak insanların doğal olarak sahip olduğu yaşam hakkı değiştirilemez veya kaldırılamazlar

Pozitivist kuramlar [

Bazı pozitivistler hukukun devlet iradesinden doğduğunu bazıları ise sosyal bir durum olduğunu söylerlerMarx'ın hukuk alanında ki düşünceleri de pozitivist kuramlar arasına girerOna göre tüm toplumsal olaylar ekonomik olaylara dayanmakta, dolaylı olark hukuku toplumsal olaylara dayandırmaktadır

Hukuk sistemleri [

Hukuk biliminde biçim, öncelikler ve ilkeler doğrultusunda bazı sistemler ortaya çıkmıştır

Roma hukuku [

Kara Avrupası ülkelerinin yanında Türkiye'nin de uyguladığı sistemdirBu sistemde hukuk, yurttaşlar arasındaki ilişkileri düzenlemeyi öncelikli hale getirmiştirBu sebeple Medeni Hukuk diğer sistemlere göre çok daha ileri düzeydedirBu sistemlerde hukuk özel hukuk ve kamu hukuku olarak ikiye ayrılırHukuku yaratan yasa koyucular yapar Continental-law da denir

Ortak hukuk [

Anglo-Amerikan ülkelerinde uygulanan sistemdir XI yüzyılda İngiltere'de gelişmiştirRoma hukuk sistemi gibi hukuku bölümlere ayırmaz ayrıca hukuk yaratıcısı olarak yargıçları görürler Fakat gelişme ve teknolojinin getirdiği yenilikler yüzünden ortaya çıkan eksiklikler çıkarılan yasalarala giderilmeye çalışılmıştır Hukuk fakültelerinde Common-law adıyla anılır

İslam hukuku [

Dinsel ilkelere dayanır ve hukukun yaratıcısı olarak Kur'an görülür ayrıca çıkan bazı eksikliklerde Peygamberin sözleri ve davranışları (Sünnet) dikkate alınır Kıyas (analoji) ve İcma (mahkeme içtihatları ve bilimadamlarının görüşleri) hukukun oluşumunda önemli paya sahiptir Osmanlı İmparatorluğunda da uygulanan bu sistem 1926'da çıkarılan Medeni Kanun ile Türkiye'de son bulmuştur
Osmanlı imparatorluğunda uygulanan hukuk sistemi bir padişahın varlığından dolayı batıdaki gibi monarşik algılansa da şeyhulislamın bir padişahı görevden alabilme yetkisinin varlığı islam hukukunun ne derece de uygulandığını gösterir
Günümüzde İslami kuralların uygulandığı ülkeler olmakla birlikte, hukuk olarak İslam Hukukunun uygulandığı bir ülke yoktur
İslam Hukuku'nda içtihat yolu kapanmamış, ancak bu yolun derin görüş ayrılıklarını da beraberinde getirebileceği düşünülerek içtihat etmeme, kabul edilen 4 imama uygun hareket etme yolu benimsenmiştir

Sosyalist hukuk

Rusya komünist devriminden sonra sosyalist ülkelerde uygulanan sistemdirDaha çok ekonomik koşullara dayanır ve en önemli dayanağı mülkiyet hakkının kişilere değil topluma ait olmasıdırBireyler arasındaki özel hukuktan çok toplum çıkarları gözetilmiştirAyrıca Marksist ve Leninist düşünceye göre sosyalist hukuk geçici bir durumdur ve toplumu düzenlemek içindir ve toplum komünist düzene geçtiği zaman yaptırıma dayanan bir hukuk sistemine gerek kalmayacaktırKomünizmin Avrupa'da çökmesinden sonra sosyalist hukuk sistemide olumsuz yönde etkilenmiştir

Uluslararası hukuk

Uluslararası hukuk bir devletin diğer bir devlet veya devletlerle veyahut bir devletin uluslararası örgütlerle ilişkilerini düzenleyen kamu hukuku dalıdır Bir devletin ülkesinde vatandaşları arasındaki ilişkileri düzenleyen hukuk kurallarına “iç hukuk” denir Bir devletin diğer devlet veya uluslararası örgütlerle ilişkilerini düzenleyen kurallar ise “dış hukuk”u meydana getirir İç hukukta devlet üstün bir iradeye sahiptir Fakat, uluslararası hukukta devlet gibi üstün bir iradeye sahip, yani devletlerin bağlı olacakları koyacak ve bunları uygulayacak bir otorite yoktur Uluslararası hukukta devletler arasında eşitlik söz konusudur Uluslararası toplum, eşit ve egemen devletlerin yan yana olduğu bir sistemdir Bu sistemde, eşit ve egemen devletlerin yan yana olması, hem ayırt edici, hem de zayıf olan özelliğidir Bu durum sistemi güçsüz kılar, çünkü kuralları oluşturan, uygulayan ve yorumunu yapan varlıklar, eşit ve egemen devletlerdir Birbirine eşit ve egemen varlıklar arasındaki ilişkileri düzenleyen hukuk kurallarının kaynağı olarak bir üst organ yoktur Dolayısı ile bu sistem içinde, kuralları yaratanla, ona tâbi olacak olanlar aynıdır Milletlerarası toplumda devletteki gibi merkezîleşme yoktur, teşkilâttan yoksun bir yapı sergiler Yasama işlevi, devletler tarafından gerçekleştirilir Uluslararası hukukun kaynakları, andlaşmalar, örf ve adet hukuku, hukukun genel prensipleri, içtihatlar ve doktrindir Uluslararası hukukun başlıca inceleme konuları şunlardır: Uluslararası hukukun kaynakları, uluslararası hukukun kişileri, uluslararası hukukun mekansal kuralları, kara, deniz, hava ülkesi, devletlerin tanınması, devletlerin halefiyeti, diplomasi ilişkileri, sorumluluk, uyuşmazlıkların çözümü, kuvvet kullanma…