Kopuzda (Bağlamada) Meydana Gelen Değişimler Hakkında Bilgi

Kopuzda (Bağlamada) Meydana Gelen Değişimler Hakkında Bilgi

Kopuzda (Bağlamada) Meydana Gelen Değişimler

Kopuz ve onun devamı olan bağlama, en önemli değişim ve gelişimini Anadolu’da sağlamıştır Asya Türk kültürünün köklü bir uzantısı olarak Anadolu’ya getirilen kopuz, çeşitli medeniyetlerin beşiği olan Anadolu topraklarının zengin kültürü içinde yoğrularak, zamanla çok gelişmiş bir yapıya ulaşmıştır Fiziksel özellikleri, tınısı ve çalış teknikleri ile özgün bir karakteri olan ve sürekli gelişerek, büyüyerek gelen bu sazın ufkunu ve oluşabilecek yeni gelişmelerini kestirebilmek, bu gün bile güçtür Kopuzda geçmişte meydana gelen köklü değişikliklerden en önemlisi, metal tele geçiştir Zira, metal tel bu çalgıya tınlayış ve kullanım ( el ile ve mızrapla) bakımından at kılı, bağırsak ve ipek tel gibi birbirine yakın mat tınılardaki, dayanıksız maddelerin çok ötesinde farklılıklar getirmiş, adeta çığır oluşturmuştur

Madeni tellerin halk sazlarına ilk kez nerede ve ne zaman takıldığı konusu müzik tarihimizin henüz çözülmemiş konularından biridir Gazİmihal, Groves Müzik Kamusu’nun String (tel) maddesindeki metal tellerin eskiden doğuda bilinmediği ve ilk olarak Miladi 1350 yılında Avrupa’da keşfedilerek klavikord ve harpsikordun icadı üzerine bu aletlerde kullanılıp yayıldığı görüşüne karşılık olarak, 13 yüzyılda Urmiyyeli Safiyfiddİn Abdülmümİn’in icat ettiği ”nüzhe” adlı yatağan türü, 103 kirişli bir çalgıyı örnek göstermektedir Gazimihal, bu çalgının kirişlerinden bazılarının pirinçten olduğunu belirterek ”Madeni tellerin sazlara benimsetiliş başlangıcı Şarkta Avrupa’dan biraz daha eskidir, Horasan ötesi Asya kaynağına çıkmaktadır” demektedir Tarihçi Von Hammer, kendi Osmanlı Tarihi ciltlerinde madeni saz telini Türklerin İstanbul’a soktuğunu İfade etmektedir

Madeni tellerin bağlamada ilk kez ne zaman kullanıldığı konusunda ise, kopuz olarak bilindiği yaklaşık 14 yüzyıl Osmanlı Devleti döneminde Anadolu’da madeni tel takıldığı ve buradan Asya’ya yayıldığı yolunda araştırmacılar arasında ortak bir görüş vardır Evliya Çelebi’nin Seyahatnamemde yer verdiği tel tanburun Kütahya’da icad edildiği bilgisi üzerine araştırmacı Sadık Uzunoğlu şu yorumu yapmaktadır ”Halen kullanılmayan bu saz, adından da anlaşılacağı üzere tellidir ve ilk madeni telli bağlama bundan doğmuş olmalıdır Yani, madeni tel ilk olarak Kütahya’da saza tatbik edilmiş diyebiliriz Ancak, ihtimaller üzerine kurulu olan bu görüşü kanıtlayacak başkaca bir bilgi bulunmamaktadır

Düşüncemize göre, metal telin kolay ve uzun tınlayış özelliği sonucu doğmuş olan ve yalnızca Güneybatı Anadolu Yörük kültüründe görülen ”parmak vurma” tekniğine, Asya’da rastlanılmaması da metal tele Anadolu’da geçildiğinin bir başka kanıtı olabilir

Fiziksel yapısı ve ses rengi daha önceki malzemelerden çok farklı olan madeni tel, kopuzda muhtemelen önceleri-kirişlerle birlikte ve az sayıda kullanılmıştır Zira, asırlar boyu süregelen bir ses zevkinin içine oldukça farklı yeni bir tınının girebilmesi, hatta bu yeni tınının bütünüyle eski anlayışın yerini alması kanımızca çok uzun bir süreçte gerçekleşmiş olmalıdır Madeni tellerin zor bulunuşu ve yeni gelişmeleri kolayca kabullenmeyen gelenekçi anlayış da, bu sürecin uzamasının sebepleri arasında düşünülebilir Tel konusunda bir çok eski, yeni ve yabancı kaynağı inceleyerek kopuz tipli eski sazların takriben 14 yüzyılda Anadolu’da metal tele geçtiği tespitini yapan Gazimihal, 16 yüzyıldan bahisle:

“Tanbura tipli sazlarda mucitlik o çağlar için tel ve düzen yenilikleri yapmaktan ibaretti Boy boy sazlarda çap ve cins bakımından en kaynaşık tel takımlarını denkleştirip benimsetmeye bakıyorlardı ki işin sonu bütün telleri madeni olan bağlama vasatında XVII yüzyıl sonlarında karar kıldığı anlaşılıyor Bu ad eski (orta boy) kopuzun tek ismi kalarak öbür eski sıfatlar ve hatta kopuz kelimesi kamilen tarihe karıştılar” demektedir