Afyon Hakkında Bilgi

Afyon Sivil Mimari Örnekleri


Afyon Evleri

Bu mahallelerde yeni yapılanmaya gidilmemiştir Büyük bir bölümü sit alanı olarak belirlenen bu mahallelerdeki evlerde mükemmel bir şehircilik anlayışı dikkati çekmektedir Özellikle Hıdırlık ve kale eteklerindeki eğimli arazide kurulmuş olan sokaklar birbirine paralel doğu-batı doğrultusundaki caddeler Helenistik dönemin Hippodamos plan düzenine göre ızgara planlı olarak yapılmışlardır

Adyon evleri genelde iki veya üç katlı olup, bitişik düzende yapıldıkları için köşelerde çift, aralarda ise tek cephelidir Alt katlar sokağa üst katlar da değişik çıkmalarla dışa açılırlar Araziye uyum sağlayan bu evler bazen moloz taş temelli bazen de temeller su basmana kadar kesme taş kaplamalıdırlar Duvarlar arasında ahşap hatıllar, kerpiç dolgular bulunmakta olup, bunların üzeri sıvalıdır Üzerlerini örten kırma veya üçgen çatılar çoğu kez tuğladandır

Afyon evlerinde zemin katlarda taşlık ve avlular bulunur Burada kiler, depo, odunluk, ahır, çamaşırlık yer alırdı Orta katlar alçak tavanlı ve küçük pencereli olup, sokağa yakın pencerelerde çıkmaları destekleyen konsolların arasına pencereler yerleştirilir Üst katları taşıyıcı konsollar taşır ve geniş odalar manzaraya ve sokağa karşı açılırdı

Alt kat kapıları tek kanatlıdır Bazen kapı boşlukları üzerinde, bazen çatı üzerinde üçgen çatılı bir çatı odası ve bir balkon yapılmıştır Evlerde genellikle dış görünüme önem verilmiştir Afyon evleri çıkmalı evler, çatı odalı veya balkonlu evler, kapı boşluğu üzerinde balkonlu evler, kapı boşluğu üzerinde cumba biçiminde çıkıntısı olan evler olmak üzere dört ayrı grupta toplanmıştır

Çıkmalı evlerde çıkma biçimlerine göre, düz çıkmalı, gönye çıkmalı, çokgen çıkmalı olarak gruplara ayrılır ve bu çıkmalar ahşap konsollarla desteklenirdi Bu tür evlerde odalar dışa doğru yönelirdi Çatı odalı evlerde, bitişik nizamdan ötürü üstü kapalı, önü açık hayat denilen mekanlar bulunmazdı Dışarıya doğru açılabilmek için en üst katta önü balkonlu, kemerli ve üçgen alınlıklı çatı üzerinde ayrı mekanlar meydana getirilmişti Bunlar bazen balkon, bazen kapı boşluğu üzerinde yer alırlardı Bazen konsollarla desteklenir, bazen de çatı üzerine oturtulurdu Kapı boşluğu üzerindeki balkonlu evlerde de balkon korkulukları demir veya ahşap olur, cepheler çeşitli çıkmalarla hareket kazanır ve bunlara çok sayıda pencere açılırdı

Kapı boşluğu veya kapı üzerinde cumba çıkıntısı evlere Afyon’da az rastlanırsa da binaya hareketlilik kazandıran cumba veya şahnişler kapı boşluğu veya kapı üzerinde binanın cephesinde dışa doğru çıkıntı yaparlardı Afyon evlerinde cumbaların oldukça sade bir görünümü vardır

Bu katlarda sofa merkez konumunda olup, odalar buraya açılırdı Evlerde gelişmiş bir mutfak düzeni olmadığından odaların biri mutfağa ayrılmıştır Ayrıca yüklük denilen kapaklı dolaplar, gusülhaneler, çiçeklik denilen nişler ve ocaklar her evde yer alırdı Genellikle çıkmalı odalara baş oda denir ve bunlar tavanları ile oldukça bezemeli bir görünümdedirler

Tavanları alçı, ahşap ve kalemkâri süslemelidir Tavanlarda tavan göbeklerine önem verilir Tavan göbekleri yuvarlak veya çokgen kenarlı olup, ahşap çıtalarla ışınsal dizilmeler veya bitki motiflerinden oluşan bezemeler yapılmıştır Bazı örneklerde de zikzak bordürleri görülmektedir Bununla beraber Afyon evlerinde kalem işlerine çok az rastlanmaktadır

Afyon Köprüleri


Altıgöz Köprüsü (Merkez)

Afyonkarahisar’ın Çirit kayası eteğinde, Akarçay üzerindedir Selçuklu üslubunda, altı kemerli olarak yapılmıştır XIIIyüzyılda Akkoyunlu oymak beylerinden İlyas Bin Oğuz tarafından yaptırılmış, Osmanlı döneminde, 1861’de onarılmıştır

Köprünün doğu-güney yüzünde soldan ikinci ve üçüncü gözler arasında beyaz mermer üzerine yazılmış bir kitabe bulunmaktadır Bu kitabe antik bir lahit parçası olup, antik çağa ait bir kitabenin üzeri kazınmış ve Selçuklu sülüsü ile 16 satırlık kitabe buraya yerleştirilmiştir:

“Yüksek sıfatlara ve saygılara layık, bu köprünün sahibi ünlü emir ve rahmetli Oğuz oğlu Sabıküddin Ebül Vefa İlyas Bey, sağlığında köprüyü yaptırmış, öldükten sonra harap olunca bıraktığı vakfın gelirinden onarılmasını da evlatlarına emretmiş bulunduğundan O’nun kutlu oğlu ünlü emirlerden Bedrettin, İslamların direği, melikler ve sultanlar soyundan Ebu Hamid Hacı Mehmet Bin İlyas tarafından H606 senesinde (1209) onarılmıştır Hayır dua ve iyi dilekleri ile yazan Mehmet…”

Kırkgöz Köprüsü (Bolvadin)
Bolvadin’in 6 km Güneyinde Bolvadin ile Sultandağı arasında Akarçay üzerindedir Doğu Roma (Bizans) İmparatorluğu döneminde yapılmış olan Kırkgöz Köprüsü XVIyüzyılda Kanuni Sultan Süleyman’ın Bağdat seferine hazırlık olmak üzere yapılan yol onarımı sırasında Mimar Sinan tarafından onarılmış ve boyu uazatılmıştır Köprü 375 m Uzunluğunda, 64 gözlüdür Bolvadin yönündeki 175 mlik bölümü ile 22 gözünü Mimar Sinan yapmıştır Köprünün dört gözü Kurtuluş savaşı sırasında Yunan ordusu tarafından dinamitlenmiştir Bu gözler sonradan Türk askerleri tarafından yenilenmiştir
Osmanlı döneminde köprünün yatağı üzerine bir de namazgâh eklenmiştir Köprüden namazgaha girilen kapı üzerindeki beyaz mermer kitabeye bununla ilgili iki satırlık bir yazı yazılmıştır Bugün bu kitabe Afyonkarahisar Müzesi’ndedir
Kanuni Sultan Süleyman ordusu ile bu köprüden iki kez geçmiştir

Afyon Mevlevihanesi


Türbe-Mevlevi Camisi (Merkez)

Ancak, bu yapı yıkılmış ve 1844’de Sultan Abdülmecit tarafından yenilenmiş, 1905’te de Sultan IIAbdülhamit tarafından yeniden onarılmıştır

Mevlevi kültüründe Afyon Mevlevihanesi Konya dergâhından sonra önem sırasına göre 2 sırada gelmekte idi Mevlevihane, semahane, harem-selamlık, matbah, derviş hücreleri gibi bölümleri ile büyük bir alanı kaplıyordu Kesme taştan yapılmış olan semahanenin giriş kapısı üzerinde kitabesi ve Mevlevi sikkesi bulunuyordu Kuzeye bakan cümle kapısındaki merdivenlerden sonra dedegânın hücrelerinin bulunduğu bir avluya giriliyordu Bu avlunun ortasında da büyük bir şadırvan vardır Avlunun sağında matbah kısmının bir bölümü ile çilehane yer alıyordu

Mevlevihane’nin camisi kesme taştan olup, üzeri merkezi bir kubbe ile örtülmüştür Kasnağındaki renkli camlarla caminin içerisi aydınlatılmıştır Semahanenin doğusunda şerbethanenin üst katında da semahaneye bakan kafesli kadınlar mahfili bulunmaktadır Semahanenin sol tarafındaki türbe bölümünde de Mevlevi şeyhlerine ait 12 ahşap sanduka bulunmaktadır Burada Mevlana’nın torunlarından Aba Puş-i Veli, Sultan-ı Divani Mehmet Semai Çelebi, Hızırşah Çelebi, Şah İsmail’in oğlu Elkas Mirza ve diğer Mevlevi büyükleri gömülü bulunmaktadır

Tekke ve dergâhların kapatılmasından sonra Mevlevihane Afyon Müftülüğünce kullanılmış ve günümüzde de camiye dönüştürülmüştür

Afyon Kiliseleri


Ayazin Kiliseleri (İhsaniye)

kuzeydoğusunda ormanlık bir alanda İstanbul Fransız Arkeoloji Enstitüsü’nün 1938 yılında yapmış olduğu kazılarda kayalara oyulmuş iki Bizans kilisesi ortaya çıkmıştır Bunlar Erken Bizans sanatında görülen kapalı Yunan haç planında olup, girişteki iki sütundan sonra ortaya dört sütunun taşıdığı küçük bir kubbe yerleştirilmiştir Apsidin yanında iki küçük hücre bulunmaktadır

Afyon Kaplıcaları


Afyon ili jeolojik yapısından ötürü kaplıcaları ile ün yapmıştır Bu kaplıcaların içerdiği kimyasal elemanlar tıbbi yönden de burasını önemli kılmıştır Afyon çevresinde sıcak su kaynağı olan çok sayıda hamam ve kaplıca bulunmaktadır Afyon kaplıcaları uluslar arası düzeyde ün yapmıştır

Frigler döneminden itibaren buradaki sıcak su kaynaklarından yararlanılmış, Romalılar, Bizanslılar, Selçuklular ve Osmanlılar yörede bir takım tesisler kurmuşlardır Bunların en ünlüleri Gazlıgöl Kaplıcası ile Hüdai Kaplıcalarıdır


Gazlıgöl Kaplıcası (Merkez)

Afyon’a 21 km uzaklıkta, Afyon-Eskişehir demiryolu üzerindeki Hamamköy’de bulunmaktadır Buradaki kaplıcaların çok eski tarihlere inen geçmişleri vardır Gazlıgöl kaplıcalarında faaliyette olan dört hamamdan en eskisi olan Eskihamam Roma döneminden beri kullanılmaktadır

Gazlıgöl Kaplıcaları ile mitolojik bir öykü vardır Bu öyküye göre; Kral Midas’ın çocuğu olmamış, üzüntüsünden her gece Tanrı’ya yalvarmış Nihayet günün birinde kralın bir kızı olmuş; kız büyümüş ve genç kız olduğunda vücudunun her tarafını çıbanlar sarmış, hiçbir hekim iyileştirememiş Acı ve ağrılara dayanamayan genç kız, yollara düşmüş ve dağ tepe demeden dolaşmaya başlamış Bu arada kral Midas kızının kollanması amacı ile peşine gözcüler takmış Afyon yakınlarına kadar gelen kız, susamış ve bugünkü Gazlıgöl Kaplıcasının bulunduğu yerde bir su görmüş ve bu sudan içmiş Suyun vücuduna değdiği yerlerde sancılarının kesildiğini, içinin rahatladığını gören genç kız kendisini suyun içerisine atmış Daha sonra yorgunluktan yeşillikler üzerine uzanmış ve orada uyuyakalmış Uyandığında kız, suyun yansımasında eski güzelliğine kavuştuğunu, çıbanların kaybolduğunu görmüş Sarayına döndüğünde Kral Midas kızına sormuş: Seni hangi hekim iyileştirdi Söyle de onu hekimbaşı yapayım demiş Bunun üzerine kız; beni hekim değil ülkende çıkan sıcak bir su iyileştirdi diye cevap vermiş Kral Midas kaynağın olduğu yerde bir hamam yapılmasını ve bütün dertlilerin orada derman bulmasını istemiş Böylece Gazlıgöl kaplıcaları Friglerden günümüze kadar kullanılmıştır

Osmanlı döneminde Fatih Sultan Mehmet de Karamanoğulları seferine çıkarken yolu üzerindeki Gazlıgöl Kaplıcalarına uğramış ve burasını imar ettirmiştir

Gazlıgöl Kaplıcası kimyasal olarak suyunun içerisinde klorür, bromür, iyodür, florür, nitrat, sülfat, nitrit, hidrofosfat, karbonat, hidroarsenat, bikarbonat elemanları ile karbondioksit ve hidrojen gibi gazlar bulunmaktadır Kaplıcanın sıcaklığı 64 C’dir Bu kaplıcanın mide, karaciğer, safra kesesi, böbrek taşı, damar sertliğinin giderilmesinde büyük yararları olduğu ve tansiyon düşürücü niteliği ile de tanınmıştır


Hüdai Kaplıcaları (Sandıklı)

Sandıklı İlçesine 8 km uzaklıkta olan Hüdai Kaplıcaları çamur banyoları ile ünlüdür Bu kaplıcalarda Hıristiyanlığın ilk yıllarından itibaren şifa aranmıştır Hıristiyanlığın ilk yıllarında o çevrenin Başpiskoposu Aziz Michael bu kaplıcalarda hastaları tedavi ederek mucizeler göstermiş ve bu olay tarihe “Aziz Michael’in Mucizeleri” olarak geçmiştir Bizans döneminde yapılan hamamlardan üç tanesi günümüze kadar ulaşmıştır

Kaplıcanın suları jeolojik bir çatlama sonucu 500 m derinlikten kaynamaktadır Kaplıcanın şifalı çamurları ise özel bir şekilde hazırlanan toprağın 60 C’lik şifalı suyun karıştırılması ile elde edilmektedir Böylece 45 C sıcaklıkta bir çamur oluşturulmaktadır Suyun kalsiyumsülfatı radyoaktiviteli olup, romatizma, nevralji, safra yolları, kadın hastalıkları, metabolizma bozukluklarına iyi gelmektedir


Afyonkarahisar’daki Diğer Kaplıcalar

Afyon’a 18 km uzaklıktaki Araplı Dere yakınında Gecek Kaplıcası, Eski hamam (Büyük hamam), Çelikli veya Kapıaltı isimleri ile tanınmıştır Küçük Hamam ise Kükürtlü veya Hacethane olarak bilinmektedir Bu kaplıcalarda romatizma, metabolizma bozuklukları, cilt ve sinir rahatsızlıkları, kadın hastalıklarının tedavisinde faydalı olduğu görülmüştür
Afyon’a 16 km uzaklıktaki Ömerli kaplıcasının öyküsüne göre; Ömer dede isimli bir çoban yeri kazarak bu kaynağı bulmuştur Bu kaplıcanın da kadın hastalıkları, nevralji, romatizma, kırıklar ve metabolizma bozukluğu tedavisinde yarar sağladığı görülmüştür
Bolvadin’e 30 km uzaklıkta Heybeli Kaplıcasının üç ayrı kaynağı olup, burada içme ve banyo tedavisi yapılmaktadır Özellikle romatizma, nevralji, nefrit ve kadın hastalıkları tedavisinde yararlılığı görülmüştür
Bu kaplıcaların dışında Kaya Hamamı, Kınık Ilıcası, Uyuz Hamamı ve Bülgüldek Hamamı da tarihi çağlardan itibaren bilinmekte ve sularından yararlanılmaktadır
Afyon kaplıcalarının yanı sıra maden suları ile de ünlüdür XXyüzyılın başında Belçikalı bir doktor buradaki maden suyunun şifalı olduğunu dönemin padişahı Sultan IIAbdülhamit’e duyurmuş ve gerekli tahliller yapıldıktan sonra 1903 yılında çıkarılan bir ferman ile buradaki maden suları işletmeye açılmıştır Afyonkarahisar maden suyu Kızılay tarafından işletilmektedir

Afyon Kaya Mezarları ve Kabartmalar


Frigler ölülerini yer altında ardıç ağacından kalaslar üzerinde yaptıkları odalarda sedir üzerine yatırarak gömerlerdi Sonradan da bunların üzerine toprak yığarlardı Afyon yöresinde bu konuda pek çok gömü ile karşılaşılmıştır Afyon’un bazı yörelerinde, özellikle Emirdağ ve İhsaniye’de tüf kayalardan oyulmuş çok sayıda mezar ile karşılaşılmıştır


Aslanlı Mezar (İhsaniye)

Yazılıkaya’nın kuzeydoğusunda kubbemsi bir mezar anıtıdır Mezarın kapısının yanlarında kartal ve aslan kabartmaları bulunmaktadır Ayrıca doğu yüzüne alçak kabarma olarak aslan üzerine binmiş ve elinde mızrağı ile bir Tanrı kabartması yapılmıştır Büyük olasılıkla bu Tanrı At Tanrısı Men’dir Bu kabartmanın üzerinde çatı şeklinde daralan yerde, yine alçak kabartma olarak at üzerine binmiş savaşçılar işlenmiştir

Afyon’da kayalara oyularak yapılmış mezarların en eskisi olan Aslanlı Mezar MÖ1000 yıllarına tarihlendirilmektedir


Arslantaş (İhsaniye)

kuzeyinde, Hayranveli Köyü’nde kayalıklar üzerindeki Arslantaş kabartması Friglerden kalmış olup, 10,5 m yüksekliğinde bir anıt mezardır

Mezarın iki yanındaki iki arslan kabartmasından ötürü de Arslantaş olarak tanınmıştır Bu arslanların ayakları altında da birer arslan yavrusu bulunmaktadır Bu mezara ön yüzünde yüksekçe bir kapı boşluğundan girilmektedir Arslantaş mezar odasının MÖ900 yıllarında yapıldığı sanılmaktadır













Yılantaş (İhsaniye)

Ancak, buradaki kayalar bir deprem sonucu devrilmiştir Bu kalıntıların incelenmesinde kayalara oyulmuş çatı kirişleri ve ana kapı görülmektedir

Mezar odasında boydan boya yüksek bir sedir dikkati çekmektedir Bunun yanı sıra duvar kenarlarında, kapının yanında dört köşe küçük sekiler de bulunmaktadır Yere devrilmiş kalıntılar arasında arslan figürlerine rastlanmıştır

Kapı boşluğunun üzerindeki birbirine sarılmış yılana iki savaşçı ellerindeki mızraklarla saldırmaktadırBüyük olasılıkla bu mezar arslantaştan daha görkemli bir anıt mezardı Bu anıtın MÖ700 yıllarında yapıldığı sanılmaktadır




Ayazin Mezar Odaları (İhsaniye)

kuzeydoğusunda bulunan Ayazin Köyü’ndeki kayalıklarda Friglerin oyma mağaralarının yanı sıra bir çok mezar odası da ortaya çıkarılmıştır Bu mezarlarda da giriş kapılarının ardında bazen tek, bazen üst üste ranza biçiminde sekiler bulunmaktadır

Bu mezar anıtında da kayalara oyulmuş arslan kabartmaları bulunmaktadır Aynı zamanda burada kayalara oyulmuş bir Bizans kilisesine de rastlanmaktadır













Sarıçayır Mezar Odaları (Merkez)

Afyon Merkez ilçesine bağlı Selimiye Köyü’nün (Sarıçayır) çevresinde Frig döneminden kalma kayalara oyulmuş kilise ve mezar kalıntıları bulunmaktadır Bu mezar odalarının cepheleri çatılı ev şeklinde olup, sütunlarla desteklenmiştir Yaklaşık olarak burada 10-12 mezar odası bulunmaktadır


Mezar Ev

Afyon-Eskişehir arasındaki Bahşiş Köyü’nde ormanlık alandaki kayaların yüksek bir kesiminde kulübe biçiminde bir ev, kayalar oyularak yapılmıştır Bu evin ön yüzü saçaklı bir çatı ve kirişlerle desteklenmiştir Önünde tören yapılan küçük bir alan bulunmaktadır Frig dönemine ait olan bu yapının büyük olasılıkla mezardan çok bir tören yeri olduğu sanılmaktadır

Direkli Kale (İhsaniye)

Yazılıkaya’nın kuzeybatısındaki Çukurca Köyü’nün güney kayalıklarında bulunan Frig dönemine ait bir aile mezarıdır Kayaların oyulması ile oluşturulan bu anıtın önünde iki direk ve içerisinde iki oda bulunmaktadır Odaların içerisindeki kemerli oyuklarda üçer tane mezar çukuru bulunmaktadır Bu mezarın en büyük özelliği direkli sahanlığın tavanının kalın kirişlerle bindirme olarak tavana oyulmasından kaynaklanmaktadır Aynı zamanda bu mezar friglerin ahşap yapı tekniğinde ne derece ileri düzeyde olduklarını göstermektedir


Arslankaya (İhsaniye)

İhsaniye ilçesinin Bayramaliler Köyü ile Emre Köyü arasındaki bu anıt Frig dönemine aittir Arslankaya anıtı kayalar grubundan ayrı olarak yüksekçe bir kayanın güney yüzüne, üçgen çatılı bir eve benzetilerek yapılmıştır Çatının bağlantı kirişlerinin uçları evin tepesinde adeta bir ayı andırmaktadır Buradaki üçgen çatının kiriş boşluklarına, karşısına insan başlı kanatlı iki grifon yerleştirilmiştir Küçük tahta karelerle ve geometrik bezemelerle süslenmiş olan bu anıt 680 m eninde 240 m yüksekliğindedir Burada yüksek kabartma olarak arslan figürleri ve bir kadın tanrıça, büyük olasılıkla Ana Tanrıça Kybele bulunmaktadır

Arslankaya’nın MÖ900-850 yıllarında yapıldığı sanılmaktadır


Kapıkaya (İhsaniye)

Afyon’da iki tane Kapıkaya bulunmaktadır Bunlardan bir tanesi Liğen Köyü’ne giden yolun üzerindedir Buradaki kayanın doğu yüzüne üçgen çatılı ahşap bir eve benzer kabartma oyulmuştur Kapısı üzerinde de tanrıça Kybele ayakta tasvir edilmiştir Bu kabartmanın da MÖ:600 yıllarında yapıldığı sanılmaktadır

İkinci Kapıkaya anıtı, Emre Gölü kıyılarında Bayramaliler Köyü’nün doğusundaki kayalar üzerindedir Kayalardan oyularak ahşap bir ev şeklinde yapılmıştır Burada da tanrıça Kybele kabarma olarak işlenmiş, önünde de geniş bir sahanlık bırakılmıştır Büyük olasılıkla burada Frig döneminde tanrıça Kybele onuruna törenler düzenleniyordu

Bu kabartmanın MÖ800-750 yıllarında yapıldığı sanılmaktadır Diğerine göre bu anıt daha kaba bir üslupta yapılmıştır


Maltaş (İhsaniye)

İhsaniye’nin Hayranveli Köyü’nün yakınında toprağa gömülmüş olan Matlaş Anıtı MÖVIIIyüzyıldan kalma bir Frig anıtıdır Kayanın doğu yüzüne geniş bir kapı boşluğu açılmış ve üzerinde üçgen çatı ile ahşap bir eve benzetilmiştir

İstanbul Fransız Arkeoloji Enstitüsü’nün 1938 yılında burada yapmış olduğu kazılarda anıtın planları çıkarılmıştır Anıtın arkasında kuyu ve kapakları, bir de sunak bulunmaktadır Bu kuyuda tanrıça Kybele’ye sunulan hediyelerin saklandığı sanılmaktadır

Matlaş yapı üslubundan MÖ700 yıllarına tarihlendirilmiştir


Midas Anıtı (İhsaniye)

Ayrıca bu anıt yöresel kilimlerde görülen zengin desenler ile süslenmiş, geometrik bezemeler de onu tamamlamıştır

Kayaların oyulması ile çatıyı destekleyen direkler meydana getirilmiştir Burasının da Frig döneminde önemli bir ziyaretgah olduğu anlaşılmaktadır

Çevresinde bulunan adak taşları, heykel parçaları, aslan heykelleri Afyon Arkeoloji Müzesi’ne götürülmüştür