Osmanlıca Sözlük (H Harfi)-Osmanlıca Sözlük (H Harfi) İle İlgili Kelimeler...

**Prof. Dr. Sinsi** · 09-10-2012

Osmanlıca Sözlük (H Harfi)-Osmanlıca Sözlük (H Harfi) İle İlgili Kelimeler

Osmanlıca Sözlük (H Harfi) HA Osmanlı alfabesinde sekizinci harftir ve ebced sayısı ile de sekizi ifade eder

şeklinde okunursa: Haram şey, haşarı yüzsüz kadın mânâlarına gelir

HA harfinin ismidir

Ebcede göre beş sayısına delâlet eden ( ) harfi, mehmusedendir

Bazan başka harfe yâni "yâ" veya "hemze" veya "elif"e kalbolur

Bir kelimenin evveline ve âhirine ilâve edilebilir

Arabçada beş vecih üzere müstameldir:1- Zamir olarak, nasb ve cerr yerlerinde kullanılır

2- Gaib harfi olur

Mücerret gaib mânasına gelir: ( Ebûhu: Onun babası) kelimesinde olduğu gibi

3- Sekte "Hâ"sıdır

Kelimenin sonunda olan harekeyi veya harfi beyan için diğerine eklenir

( Mâ-hiye) ve ( Hâ-hünâ) da olduğu gibi

4- Soru hemzesinden değişmiş olan "hâ" dır

5- Müennes işareti olan "hâ" dır

HA f

"İşte!" mânasınadır

* Cemi edatıdır

Kelimelerle birleşerek onları çoğul yapar

Meselâ: Ayine-hâ : Aynalar

Der-hâ : Kapılar

Esb-hâ : Atlar

Zülüf-hâ : Zülüfler

HA(Y) f

Çiğneyen mânasına gelir ve birleşik kelimeler yapılır

Meselâ: Şeker-hâ : Şeker çiğneyen

* Mc: Tatlı sözlü, güzel ve dokunmaz sözler söyleyen

HA Kelime-i tenbihtir

İşaret ismi olan Zâ ve Zi kelimeleri ile Hâzâ Hâzihi Hâzâke gibi

Bundan başka "hâ" tenbih edatı olarak kelimeye dâhil edilir

(Hâzâ ) da olduğu gibi yakını ifade eder

İşaret ismi veya nida olur

(Eyyühâ ) daki gibi

HAB' Gizli, saklı, hafi

* Gizlemek, örtmek, setretmek

HAB f

Uyku

Rü'yâ

HÂB-I ADEM Ölüm uykusu

HÂB-I CÂVİD Ebedî uyku, ölüm

HÂB-I GAFLET Gaflet uykusu

HÂB-I GİRAN Ağır uyku

HÂB-I HARGUŞ Tavşan uykusu

Şüpheli ve hafif uyku

* Yalan, hile

HÂB-I NUŞİN Tatlı uyku

HÂB-I RAHAT İstirahat için uyku

HAB (HÂBE) Günah

Suç

HABAB (Habâbe) Son derece muhabbet

* Su üzerindeki hava kabarcığı

HABAİB (Habibe

C

) Habibeler, sevgili kadınlar

HABAİK (Habike

C

) Kehkeşanlar, samanyolları

* Çizgiler

HABAİL (Hibale

C

) Ağ, tuzak, bağ, kement

HABAİL-İ MEVT Ölümün sebepleri

HABAİL-ÜŞ ŞEYTAN Şeytanın tuzakları

* Kadınlar

HABAİS (Habise

C

) Kötülükler

Murdar ve pis şeyler

HABAK f

Mandıra, ağıl

* Dört yanı bir duvar veya set ile çevrilmiş yer, avlu

HABAL Bozulma, düzensizlik

Karma karışıklık

* Sıkıntı, hüzün, keder, üzüntü

HABALA (Hublâ

C

) Gebeler

HABALEYAT (Habâlâ

C

) Hâmileler, gebeler

HAB-ALUD Uykulu

Uyku karışık

HABAR (C

: Habârât) İmzâ

Mühür, damga

HABARAT (Habâr

C

) İmzâlar

* Damgalar

HABARÎR (Hıbrîr

C

) Dağçiçekleri

Dağda yetişen çiçekler

HABASET (Hubs) Murdarlık, pislik, kötülük

HABAT Vücuttaki bir yara iyileştikten veya vücuda bir sopa ile vurulduktan sonra bedende kalan iz

* Davarın çok yemekten dolayı karnının şişmesi

HABAYA Gizli işler, gizli şeyler

* Defineler

HABAZ Hareket

* Bâtıl olmak

* Eksilmek

HABB Tane, çekirdek

* Yuvarlak olarak hazırlanmış ilâç

* Buğday tanesi veya buna benzer tohum

HABB Aldatıcı, kurnaz, hileci, hilekâr

* Denizin kabarması, denizde dalga olması

HABBAL (Habl

dan) Urgan ve ip satan kimse

HABBAR Terzi

* Mürekkepçi

HABBAS Zindancı, gardiyan, hapseden

HABBAT (Habbe

C

) Habbeler, tohumlar, tâneler

* Haplar

HABBAZ (Hubz

dan) Ekmekçi

Ekmek yapan veya satan kimse

HABBAZÎ Ekmekçilikle ilgili

HABBE Tane

Tohum

* İhtiyaç

* Parça

* Dirhemin 1/48 kadarı

HABBET-ÜL KALB (Bak: Süveydâ)
HABBET-ÜS SEVDA Çörek otu

HABBE (HUBBE) Yol, tarik

HABBE Gammazlık yapan kadın

(Müz: Habb)
HABBEYİ KUBBE YAPMAK Değeri olmayan bir şeye çok fazla ehemmiyet vermek

Zihinde büyütmek

HABBEZA "Ne güzel, ne sevimli, ne hoş" mânâsında bir takdir edatıdır

HABBÜL BÜLUĞ (Habb-ül büluğ) Erginlik çağındaki erkek ve kız çocukların yüzlerinde ve alınlarında çıkan sivilceler

HABC Vurmak, darbetmek

HABC Devenin ot yemekten dolayı karnının şişmesi

* Vurmak

HABCAME f

Gecelik ve pijama gibi gece uyurken giyilen elbise

HAB-DİDE f

"Rüya görmüş

" Büluğa ermiş genç

HABE f

Sıkılma, bunalma, darlanma, boğulma

HABE Zarara ziyana uğradı (mânâsına fiil)

HABEB Aldatma, kandırma

Hile, kurnazlık

HABEK f

Üzülme, sıkıntı yapma

* Sıkılma, bunalma

HABEL Ana rahmindeki çocuk, cenin

* Gebelik, gebe olma zamanı

* Fls: Musallat fikir

HABELE Üzüm çubuğu

HABELLAK Küçük olup büyümeyen koyun

HABEN Siroz denilen ve karında su toplanmasından ileri gelen bir hastalık

HABEN Kısaltma, azaltma, kasma

* Edb: Aruzda "fâilâtün" den "ât" hecesini atarak, nazmı "fâilün" veznine sokma

HABENDAT Şişman kadın

HABENNEKA (Bak: Hebenneka)
HABENTA' Kısa boylu, tıknaz kişi

HABER Hâriçten insanın fikrine intikal eden ilim

* Yeni havadis

Ağızdan ağıza nakledilen söz

* Peyam

Peygam

Nebe'

İlim ve malumat

Bilgi

* Hadis, Resul-i Ekrem Aleyhissalatü Vesselâm'ın sözü

* Edb: Hâdiseyi bildiren fiil veya cümle

* Gr: Müsned

Mübtedanın mukabili

Bir isme yakıştırılan sıfat

Allah büyüktür cümlesinde: Allah, mübteda; büyüktür, onun haberidir

Bu, mübteda ise beraber tam bir cümle teşkil eden; merfu' bir isim, fiil veya cümle olabilir

(Bak: Müsned)
HABER-İ KÂZİB Yalan haber

HABER-İ MEŞHUR Bidayette râvisi mahdut iken sonraki devirlerde, yalan üzere ittifakları muhal olan bir cemaat tarafından nakledilegelen makbul hadistir

(Ist

Fık

K

)
HABER-İ MÜTEVATİR Birçok kimselerin çokları vasıtası ile rivâyet ettikleri hadis

HABER-İ SÂDIK Doğru haber

Hz

Peygamber'in (A

S

M

) sözü

Hadis

HABER-İ VÂHİD Bir sahabeden, bir kişiden veya bir koldan gelen sahih hadis

(Bak: Mütevatir)
HABER Berelenme, yaralanma

Çürüme

HABERDAR Haberli, vâkıf, bir mes'eleden haberi olan

HABERÎ (Haberiyye) Haberle ilgili

Haberden ibaret olan

* Gr: Yüklemle ilgili

HABERKAS Küçük deve

* Küçük adam

HABERPİJUH f

Haber almaya çalışan

Haber araştıran, haber toplayan

HABES(E) (Habis

C

) Kötüler

Alçaklar

Pisler

* Necaset denilen ve maddeten pis şeyler (Necis veya necaset-i hakikiye de denir

)
HABEŞ Afrika'nın Kızıldeniz sâhili güneyinde müstakil bir memleket

Bu memleket ahalisinden olan

* Beyaz ve siyah arasında koyu esmer adam

HABEŞÎ Habeş memleketi ahalisinden olan

Habeş'e mensub ve müteallik olan

* Koyu esmer renkli adam

* Hat, tezhib, minyatür gibi güzel san'atlarda kullanılan bir cins kâğıt

HABETIKTIK Atın tırnağı taşa dokunduğunda çıkan ses

HABEVKERA Belâ, mihnet

**Prof. Dr. Sinsi** · 09-10-2012

RE: Osmanlıca Sözlük (H Harfi) HABGAH f

Yatak odası

* Uyunacak yer

HAB-GÜZAR f

Uyuyan, uyuyucu

HABHAB Karpuz

HABHAB (C: Habâhıb) Kısa boylu adam

HABHAB Takunye

* Canbaz ayaklığı

HABHABE Yumuşaklık, rahavet

* Muzdarip olmak, acı çekmek

HABHABÎ İşsiz güçsüz boş olarak dolaşan adamlar

HABIT Susturucu

* Batıl kılan

İptal ettiren

* Değersizleşen

HABIT (Hübut

dan) Yukarıdan aşağıya inen

İnici

Düşen

Hübut eden

HABİ Sürünüp emekleyen ufak çocuk

HABİB (Hubb

dan) Sevilen

Sevgili

Seven

Dost

HABİB-ÜL BEKKÂÎN Ağlayanların sevgilisi

Ağlayanların habibi

HABİB-ULLAH (Habib-i Hudâ) Allah'ın sevgilisi

Hz

Muhammed (A

S

M

) (Eğer Allah'a muhabbetiniz varsa Habibullah'a ittiba edilecek

İttiba edilmezse netice veriyor ki; Allah'a muhabbetiniz yoktur

Muhabbetullah varsa netice verir ki; Habibullah'ın sünnet-i seniyesine ittibaı intac eder

L

)(Sâni-i Âlem'in; âsârın şehadetiyle nihayetsiz cemâl ve kemâli vardır

Cemâl, hem kemâl, ikisi de mahbub-u lizâtihidirler

Yâni bizzat sevilirler

Öyle ise, o cemâl ve kemâl sahibinin cemâl ve kemâline nihayetsiz bir muhabbeti vardır

O nihayetsiz muhabbeti, masnuatında çok tarzlarda tezahür ediyor

Masnuatını sever, çünki, masnuatının içinde cemâlini, kemâlini görür

Masnuat içinde en sevimli ve en âlî, zihayattır

Zihayatlar içinde en sevimli ve âli, zişuurdur

Ve zişuurun içinde câmiiyet itibariyle en sevimli, insanlar içinde bulunur

İnsanlar içinde istidadı tamamiyle inkişaf eden, bütün masnuatta münteşir ve mütecelli, kemâlâtın nümunelerini gösteren fert, en sevimlidir

İşte: Sâni-i Mevcudat, bütün mevcudatta intişar eden tecelli-i muhabbetin bütün envaını; bir noktada, bir âyinede görmek ve bütün enva-ı cemâlini, Ehadiyyet sırriyle göstermek için şecere-i hilkatten bir meyve-i münevver derecesinde ve kalbi, o şecerenin hakaik-ı esasiyyesini istiab edecek bir çekirdek hükmünde olan bir zâtı, o mebde'-i evvel olan çekirdekten tâ münteha olan meyveye kadar bir hayt-ı ittisal hükmünde olan bir Mi'rac ile, o ferdin, kâinat nâmına mahbubiyyetini göstermek ve huzuruna celbetmek ve rü'yet-i cemâline müşerref etmek ve ondaki hâlet-i kudsiyyeyi başkasına sirayet ettirmek için kelâmiyle taltif edip, fermaniyle tavzif etmektir

S

)
HABÎDE (C

: Hâbidegân) f

Uyuya kalmış, uykuya dalmış, uyumuş

HABÎE Görülmemiş, daha henüz keşfedilmemiş

* Göze görülmeyen şey

* Kesilmiş, parça parça olmuş

HABİH Ağaçla vurmak

* Bölmek

HABÎKE (C

: Habâik) Kehkeşan, samanyolu

* Çizgi

* (C

: Hubük) Dikkat ve itina ile, sağlam ve san'atlı dokunmuş, yol yol hâreli güzel kumaş

HABİL Sihirbaz, efsuncu, büyücü

* Kement ile yakalanan canavar

HABÎL Yiğit, bahadır, genç, delikanlı

* Tuzak, ağ

HABİL İlk insan Hz

Adem'in (A

S

) oğullarından birinin ismi

HABİLE Gebe, hâmile, yüklü

HABÎN Zakkum ağacı

HABİR Taze ve yeni şey

HABİR Haberli

Haberdar

Agâh

Âlim

Arif-i billâh

* Herşeyi bilen Allah (C

C

)
HABİRÂNE f

Bilgili ve haberdar olana yakışır şekilde

HABİS Bağışlanan şey

Mukabilinde bir ücret istenmeyen şey

Parasız olarak verilen nesne

HABÎS (Hubs

dan) Fesadcı

Hilekâr

Alçak tabiatlı

Kötü

Pis

HABİS Hapseden

Tutan

Hapishâneye atan

HABİS(A) Un helvası

HABİSTAN f

Yatakhane, yatak odası

HABÎT Fâsid, yaramaz, bozuk

HABİYE (C: Havâbi) Küp

* Küçük havuz

* Kuyu

HABK Bükmek

* Sağlam yapmak

* İyi dokumak

HABL Bir şeyin bozulması

Noksan olmak

* Delirmek

HABL İp

Urgan

Halat

* Tıb: Vücudda ip gibi olan âzalar

HABL-ÜL MESAKÎN Sarmaşık bitkisi

HABL-ÜL METİN Sağlam ip

* Mc: İslamiyet

Kur'an-ı Kerim

HABL-İ MEVHUM Mc: Daima olacak gibi görünüp de gittikçe uzaklaşan istek, gaye

Mevhum ip

HABLULLAH Allah'ın ipi

Kur'an-ı Kerim

Allah'a kavuşma vasıtası

İhlâs

İtaat

Cemaat

HABL-ÜL VERİD Şah damarı

Atar damar

HABN Karnın şişmesi

HABN Eteğini kaldırmak

* Bir şeyi kabzetmek, almak

HABNA' Çıbanları olan kadın

HABNADİDE (Hâb-nâdide) f

Büluğa ermemiş çocuk

Erginlik çağına gelmemiş erkek veya kız

HAB-NAK f

Uykusu gelmiş kimse, uykulu kişi

HABNAME f

Rüya kitabı

HABR (C

: Ehbâr) Alim ve sâlih kimse

Bilgili

Ehl-i ilim

* Ferahlık

* Nimet, vüs'at

* Refah, sürur

(Bak: Hibr) * Tıb: Dişlerin beyazına ârız olan sarılık

HABR-ÜL ÜMMET Ümmetin âlimi, meşhur âlim

HABR (C: Hubur) Büyük tuluk

HABRA' (C: Habâri-Haberât) Sedir ağacı biten düz yer

Yumuşak yer

HABREKÎ Kene böceği

HABRENCE Güzel yemek

* Yumuşak

HABRÎR Şey mânâsına gelir bir isim

HABS Murdar, pis

Çirkin

* Ayıp, günah

HABS Hapis, alıkoyma, bir yere kapatıp dışarı çıkarmama

Salıvermeme

* Zaptetme, tutma

HABS-İ BEVL İdrarını tutma

HABS-İ DÜMÛ' Metanet gösterip gözyaşlarını zaptetme

HABS-İ MÜNFERİD Tek başına olan hapis

Hapishanede bir kişilik hücre

* Ehl-i dalâlet için olan ölüm ve kabir

HABS Bir kaç şeyi birden karıştırmak

HABŞ Cemetmek, toplamak

HABT Şiddetli vurmak

Önünü görmeyerek körcesine basıp yürümek

* Yanılmak, unutmak, hatâ etmek

* Fesada vermek

* Hiç umulmayan birisinden yardım istemek

* Cin çarpmak

HABT (C

: Ahbât) Sükun

Huşu

* Sönmek

* Çukur yer

* Düz yer

HABT Yanlış hareket

* Maktulün kanının heder olması

* Bozma, ibtâl etme, muteberliğini kaybettirme

* Bir bahis veya münazarada karşısındakinin hatasını isbat ile onu ilzam edip susturma

HABT-İ A'MÂL İrtidad eden, yâni dinden çıkan bir kimsenin, dindar iken yapmış olduğu ibadetlerinin ibtâl olup sevapsız kalması

HABTER : Kısa boylu

HABT U HATA Düzensizlik, yanlış, hata

HABUL Hurma ağacına çıkarken kullanılan urgan

HABUS Galip kimse

HABY (C

: Hıbâyâ) Örtmek

* Gizli olan

HABZ Ekmek pişirmek

* Ekmek vermek

* Sözü birbiri ardınca söyleyip yürümek

* Devenin ayağını yere vurması

HAC (Hâcet

C

) İhtiyaçlar

* Devedikenleri

HAC f

Put, haç

HACA Haris olmak

* Akıllı

HACA' (C

: Ahcâ) Akıl

* Nahiye

HACAC (HİCÂC) Kaş kemiği

**Prof. Dr. Sinsi** · 09-10-2012

RE: Osmanlıca Sözlük (H Harfi) HACACE (C

: Hıcc) Su üstünde olan yağmur kabarcığı

HACALET Utanma

Utanç

HACALET-ÂVER f

Utandırıcı

Utanç veren

HACAMET (Hacamat) Tıb: Vücudun bir tarafından kan aldırmak

HACAT (Hacet

C

) Hâcetler

İhtiyaçlar

HACB Men'etme

Mahrum etme

HACB-İ HİRMÂN Huk: Bir vârisi mirastan tamamen mahrum etme

HACB-İ NOKSAN Bir vârisi mirastan kısmen mahrum etme

HÂCC (C

: Hüccac) Hacca gitmiş kimse

Hacı

HACC Kasdetmek

Muârazada delil ve bürhan ile galip olmak

* Bir yere çok tereddütle varıp gelme

* Şâyan-ı tâzim bir şeye teveccüh

* Bir şeyden feragat etmek

* Fık: İslâmın şartlarından ve hâli vakti müsait olan her müslümana farz olan, Mekke-i Mükerreme'deki Kâbe-i Şerif'i usulüne uygun olarak Arabi Zilhicce ayı, Kurban Bayramı günlerinde bir defa ziyaret etmek

Farz olan hacca, Hacc-ı Ekber denildiği gibi, umreye de Hacc-ı Asgar denilir

Maamafih arefe günü cumaya tesadüf eden bir hacca da Hacc-ı Ekber denilir

HACC-I İFRAD Umreye niyet etmeksizin yalnız başına yapılan farz, vâcib veya nâfile hacdır ki, ihrama girerken yalnız hacca niyet edilmiş olur

Bunu yapana "müfrid" denir

HACC-I KIRAN Hac aylarından önce veya hac aylarında hac ile umrenin ikisi için birden ihrama girilip umre yapıldıktan sonra usulü dairesinde ifa edilen hacca denir

Bunu yapan kimseye "karin" denir

HACC-I TEMETTU' Hac mevsiminde evvelâ umre için ihrama girilip umre yapıldıktan sonra; aynı mevsimde daha yurda, aile ocağına dönülmeden tekrar ihrama girilerek usulü dairesinde yapılan hacdır

Bunu yapan kimseye "mütemetti" denir

HACC SURESİ Kur'an-ı Kerim'in 22

suresidir

HACCAC Çok eskiden Irakta vâlilik yapan fakat, Hz

Resul-ü Ekremin (A

S

M

) soyundan gelenlere ve onlara taraftar olanlara çok zulmeden, haddini aşmış bir zâlimin ünvânı

Asıl ismi Yusuf bin Sakafi'dir

Haccac-ı Zâlim diye de anılır

HACCAL Şatafatlı, debdebeli, gösterişli

HACCAM Hacamat eden, kan alan

HACCAR Taş işçisi, taş işinde çalışan, taşçı

HÂCCE (C

: Havâcc) Hacca giden, usulüne uygun olarak Kâbe'yi ziyaret ederek hac vazifesini yerine getiren kadın veya kız

* (C

: Hâcc) Bir cins diken

HACCE Cadde

HÂCC-ÜL HAREMEYN Usulüne uygun surette, Mekke-i Mükerreme'yi ve Medine-i Münevvere'yi ziyaret eden

HÂCE f

Hoca, efendi, sâhib, muallim, âile reisi

HÂCE-İ ÂLEM (Hâce-i Kâinat) Peygamberimiz Hz

Muhammed'in (A

S

M

) bir ünvanı

HÂCE-İ EVVEL Milletin ilmen ve fikren terakki etmesi için, çeşitli bilgileri, halkın rahatlıkla anlayabileceği bir lisan ile yayan kimse

HACEB Gırtlak

HACEBE (Hâcib

C

) Perdeciler, kapıcılar

* İnsanın oturak yeri olan uzvu, kalça

(İkisine "hacebetan" derler)
HÂCEGÂN (Hâce

C

) f

Hocalar

* Eskiden yüzbaşı rütbesi karşılığında sivil rütbe

* Bâb-ı Âli kalemleri efendilerinden hususi bir rütbe taşıyan adam

HÂCEGÂN-I DİVAN-I HÜMAYUN Eskiden devlet dairelerindeki yazı işlerinin başında ve bir takım mühim memuriyetlerde bulunanlar hakkında kullanılan bir tâbirdi

İkinci Mahmud zamanında yenilikler yapılıp memuriyete mahsus rütbeler ihdas olunurken hâcegânlık da rütbe sayılmış ve bunlara ait nişanla, resmi günlerde giyecekleri elbise de tâyin olunmuştu

Bu suretle hâcegân-ı divân-ı hümâyun tâbiri de tarihe karışmıştı

(O

T

D

S

)
HACEGÎ f

Tüccar, ticaretle meşgul olan kimse

* Efendilik, hocalık

HACEL (Hacl) Utanma, sıkılma, hayâlılık

HACEL Keklik kuşu

HACELAN Ayağında köstek olan kişinin yürümesi

* Bir ayak üstüne yürümek

HACELE (C

: Hacel-Hacelân-Haclâ) Dişi keklik

* Çeşitli elbiselerle süslü gelin evi

HACEN Eğrilik

HACER Taş, kaya

* İsmail Peygamber'in anasının ismi

HACER-İ SEMAVÎ Gökten düşen taş

* Gök taşı

HACERAT (Hacer

C

) Taşlar, kayalar

HACEREYN İki taş

* Mc: Altun ile gümüş

HACER-ÜL ESVED (El-Hacer-ül Esved) Kâbe'de bulunan meşhur siyah taş

Rengi siyah olduğundan "Esved" denmektedir

(İslâm Ansiklopedisi'ne göre: Kâbe'nin şark köşesinde olup, yerden bir buçuk metre yükseklikte kapıya yakın bir yerde yerleştirilmiş, üç büyük ve bir kaç tane de küçük parçadan müteşekkil ve gümüş bir halka ile çevrili ve bir adı da El-Ruh-ul Esved denilen taştır

)Rivayetlere göre; bu semavi bir taş olup Hz

İbrahim Aleyhisselâm'a Cebrail Aleyhisselâm tarafından getirildi

Daha evvel Ebu Kubeys Dağı'nda muhafaza ediliyordu

Hz

Ömer Radiyallahu anhu, Hacer-i Esved'e yaklaşıp öpmüş ve demiştir ki; "Çok iyi bilirim ki, sen zararı ve menfaatı olmayan bir taş parçasısın

Eğer Resul-i Ekrem Aleyhissalâtü Vesselâm seni takbil ettiğini görmese idim, aslâ seni takbil etmezdim

" (Sahih-i Buhari Tecrid-i Sarih Tercemesi) Kâbe'nin şark köşesinde ve yine yerden bir buçuk metre yüksekte diğer bir taş, El-Hacer-ül Es'ad (Mes'ud) da vardır ki; tavaf esnasında buna yalnız el ile temas edilir

HÂCE-SERA f

Haremağası, hadımağası

HÂCET (C

: Hâcât) İhtiyaç, lüzum, muhtaçlık

HÂCETAŞ f

Eskiden bir efendinin müteaddit kölelerinden her biri

HÂCETMEND f

İhtiyaç sahibi, muhtaç

HÂCET-MENDÂNE f

Muhtaçcasına, ihtiyaçlı olarak

HÂCET-MENDÎ f

Muhtaçlık, ihtiyaçlı olma

HÂCETREVA İhtiyacı gideren, ihtiyaç olan bir şeyi te'min eden

HACEVCA' Uzun ayaklı adam

* Uzun adam

HACEZE Zâlimler

HACFE (C

: Hucuf) Sade demirden olan kalkan

HACHACE Korkudan melul olmak

* Sırrını demek isteyip yine dememek

HACHACE Gizlenmek

HACI (C

: Hüccâc) Hacc farizasını yerine getirmiş olan müslüman

HACIYATMAZ Dibindeki ağırlıktan dolayı yere ne şekilde bırakılırsa bırakılsın, dik bir durum alan oyuncak

* Mc: Zor durumlarda kendisini çabucak toparlamayı beceren kişi

HACÎ (Hicv

den) Hiciv yazan, hicveden, yeren

HÂCİB Perde

* Perdeci

Kapıcı

* Eskiden Osmanlı İmparatorluğu zamanında Devlet Reisinin en yakın me'muru

Vezirler veya âmirler

* Kaş

HÂCİB-İ BÂRİ Cebrail (A

S

)
HÂCİB-İ YEMİN Sağ kaş

HÂCİB-İ YESAR Sol kaş

HÂCİBEYN İki kaş

HACÎC (Hâcc

C

) Hacılar

HACİD Uyuyucu, uyuyan

HACİF Karın gurultusu

HACİL Utanmış

Utanan

Utanmaktan yüzü kızaran

HACİL Ayaklarından üç tanesi beyaz olan at

HACİL Otu çok olan yer

HACİM Saldıran

Hücum eden

HACİM (Bak: Hacm)
HACİN Küçük hayvan

* Büluğdan önce evlenmiş olan kız

HACİR Hicret eden

Bir yerden bire yere göçen

* Sayıklıyan

HACİRE (C

: Hâcirât) Terbiye sınırlarına sığmayan kötü söz ve hezeyan

* (C

: Hevâcir) Günün en sıcak anları

HACİRÎ Yapıcı, kurucu

HACİS Tasa, keder, hüzün, gam

* Hâtıra

Kalb ve hissin en derin ve gizli sesleri

HACİSE (C

: Hevâcis) Merak, kalbe gelen endişe

HACİYAN (Hâcı

C

) Hacılar, hacc farizasını yerine getirmiş olan müslümanlar

HACİZ Ayıran

Bölen

* Vücudun içindeki bazı uzuvları ayıran karın zarı gibi zarların adı

* Haczeden

Borcunu ödeyemeyenin diğer mallarına el koyan

* Tıb: Bâdemin içindeki bazı oyukları ayıran bölme zarlarına denir

(Bak: Hicab)
HACL (HİCL) (C

: Ahcâl-Hucul) Köstek

* Bukağı

* Küçük deve yavruları

HACLA' Ayakları beyaz olan koyun

HACLE (Haclegâh) f

Gelin odası

Gerdek odası

HACLET Şaşırma, acaibine gitme, taaccüb

* Utanma, arlanma

HACLET-ÂVER f

Utanç verici, utandırıcı

HACLET-DİH f

Utanç verici, utandırıcı

**Prof. Dr. Sinsi** · 09-10-2012

RE: Osmanlıca Sözlük (H Harfi) HACLET-ENGİZ f

Utandırıcı, sıkıltıcı

HACM (Hacim) Bir cismin kapladığı yer

Cirm

Cüsse

* Emmek

Massetmek

HACM-İ İSTİABÎ Bir şeyin içine alabildiği miktar

HACMEN Büyüklükçe

Hacim bakımından

HACR (Hicr) Men'etmek

Birisine bir şeyi yasak etmek

Malını kullanmaktan men'etmek

* Kucak

Ağuş

HACRA' Taş gibi katı ve sert olan şey

HACREN Malını kullanmaktan menetmek suretiyle

HACUC şiddetli esen rüzgâr

HACUN Eğrilik

* Uzak

* Mekke'de bir dağ

HACUR (C

: Hucerât) Dere kenarı

HACZ Men'etmek

Mâni olmak

* İki şeyin arasını ayırmak

* Alacaklı, borçludan alacağını alabilmesi için borçlunun malına el konulmak

HAÇ (Ermeniceden) Put

Haç

İstavroz

HAD f

Çaylak kuşu

HAD' (Hıd') : Aldatmak

* Dühul etmek, girmek

* Kurumak

HAD' Baş aşağı eğmek

* Tevâzu etmek

HAD'A Kamçıdan çıkan ses

HADAA (Hâdı'

C

) Hileciler, hilekârlar, aldatıcılar, dalavereciler

HADACİR Sırtlan

HADAD Mürekkep

* Nakış

* Akılsız, ahmak adam

* Kolay

HADAD Küçük, beyaz boncuk

HADADE Hamâkat, ahmaklık

HADAE İki yüzlü balta

HADAFİL Eski kaftanlar, eski elbiseler

HADAİ' (Hadîa

C

) Hileler, dalavereler, aldatmalar, yalanlar

HADAİC (Hidâce

C

) Deveye yüklenen yükler

HADAİD (Hadîd

C

) Demirden yapılmış şeyler

Sert şeyler

HADAİK (Hadîka

C

) Bahçeler

HADAİK-I HÂSSA Saray bahçeleri

Bunlar biri saray içinde, diğeri saray dışında olmak üzere iki kısımdı

Saray içindeki bahçe ve bostan işleriyle meşgul olanlara "Has Bahçe Bostancıları"; saray dışındakilere ise "Hassa Bostancıları" denilirdi

Saray dışı bahçe ve bostanların bazıları şunlardı: Kadıköy bağı, Davut Paşa bahçesi, Beşiktaş bahçesi, Dolmabahçe, Paşa bahçeşi, Florya, Fenerbahçe, Alibeyköyü, Hasköy bahçeleri ve daha birçok bahçe ve bostanlar

(O

T

D

S

)
HADAK Patlıcan

HADAKA Elmas

* Her görüp beğendiğini aldırmak için kocasına teklif eden kadın

HADALET Baldırı ve kolu etli olma

HADAN Necid'de bir dağ

HADANE Çocuk beslemek

HADAR Suyu çok olan süt

HADAR Mukim olmak, ikâmet etmek, oturmak

HADAR Çabuk yetişen ot

HADARET Bir şeyin yanında bulunmak

* Huzur

Yakında olmak

* Hazır etmek

Hazır olmak

* Medeniyet

HADASET Gençlik

Yenilik

Tazelik

Yeniden oluş

Bir şeyin evveli, ibtidası

HADB şefaat etmek

HADB Vurmak, darb etmek

* Deriyi etiyle ayırmak

* Isırmak

* Yalan söylemek

* Uzunluk

HADBA' (C

: Hudeb) Kalçaları sıyrılıp çıkan zayıf dişi deve

HADBA' Uzun boylu akılsız kadın

* Yumuşak gönüllülük

HADBE Arka yumruluğu, kamburluk

HADC Deve palanı

HADD Hudut

Çizgi

Sınır

* Cürüm

* Salahiyyet

* Şeriatça verilen ceza

* Derece

Son derece

Münteha

* İnsana ârız olan şiddet ve titizlik

* Def etme

Men etmek

* Keskin

Sivri

* Sert

Gergin

* Man: Üç tasavvurdan ibaret olan kıyas

* Ekşi

* Tesirli, müessir

HADD-İ ASGAR Man: Bir hükmün veya neticenin mevzuu

Küçük kaziye

HADD-İ BÜLUĞ Büluğa erme yaşı

Teklif-i İlâhînin başladığı, namaz ve oruç gibi dinî emirleri ifaya başlanılan yaş

HADD-İ EKBER Man: Bir hükmün veya neticenin mahmulü, yani sıfatı veya hali, oluşu

Büyük kaziye

HADD-İ EVSAT Man: Hadd-i asgar ile hadd-i ekberden çıkartılan diğer bir hüküm veya netice

Meselâ: Âlem hâdistir

Bunu, bu dâvayı isbat için: "Çünkü: Âlem mütegayyerdir ve her mütegayyer hâdistir" dediğimizde: Âlem, "hadd-i asgar"; hâdis, "hadd-i ekber", mütegayyer, "hadd-i evsat" olur

HADD-İ İ'CAZ Edb: Fasahatın mu'cize şeklinde olanı

(Bak: İ'caz)
HADD-İ İMKÂN Mümkünün son haddi

Olabilirlilik

İmkân nisbetinde olan

HADD-İ İTTİSAL Bitişme noktası

HADD-İ KAT'-İ TARÎK Huk: Yolkesenlere verilecek ceza

HADD-İ KAZİF Nâmuslu bir kadına zina isnad edene karşı verilen şer'î ceza

HADD-İ KEMAL Olgunluk hâli

Kemalât haddi

HADD-İ KİFAYE Kifâyet derecesi, yeterlik derecesi

HADD-İ KUSVA Son derece

Son had

HADD-İ MA'RUF şeriatça bilinen, makbul olan had

Emredilen, müsaade edilen hudud

HADD-İ MÜNTEHA Son nokta

HADD-İ MÜŞTEREK Ortak derece

HADD-İ SEKR Fık: Şarap haricindeki diğer içkilerin bil'ihtiyar içilmesinden hâsıl olan sarhoşluğun icab ettirdiği ceza

HADD-İ ŞER'Î Şeriat kanunlarıyla verilen ceza

HADD-İ ŞÜRB Fık: Az veya çok miktarda şarap (alkollü içki) içilmesinden dolayı uygulanacak ceza

HADD-İ TE'DİB Bir suç işleyeni başkalarına örnek olacak şekilde cezalandırmak

Darp ve ta'zir gibi

HADD-İ ZÂTINDA Aslında

Yaradılışında

HADD-İ ZİNA Zinâ suçu işleyene verilen ceza

HADD Gürültülü bir sesle çağıran

* Denizden gelen gürültülü dalga sesi

* Gürültü ile yıkılan

HADD Yol

* İnsan cemaatı

* Bir şeye tesir ederek iz bırakmak

* Yanak, yüz, vecih

* Yeri kazmak, yeri yarmak

HADDA' (Hud'a

dan) Aldatıcı, hilekâr, dalavereci

HADDA Deve çobanı

HADDAD Demir işleri yapan usta, demirci, çilingir

* Muhâfız, bekçi, gardiyan

* Kapıcı

HADDADÎ Demircilik

HADDAM Muvaffakiyetli kişi

* İşlerinde başarılı ve becerikli kimse

* Çalışkan ve gayretli olan

* Hademe, hizmetçi

HADDAN İki yanak

HADDAS (Hads

den) Anlayışlı, zeki, çabuk kavrayan

HADDE Erimiş madeni döküp tel yapmağa mahsus delikli maden levha

HADDE-İ TEDKİK İnceden inceye araştırmak

HADD-NA-ŞİNAS f

Haddini bilmez

**Prof. Dr. Sinsi** · 09-10-2012

RE: Osmanlıca Sözlük (H Harfi) HADEB Kambur olma, kamburluk

HADEB Uzun boylu, akılsız kimse

HADEBE Kambur, yumru

* Vücuttaki kamburluk

HADEBİYYET Yumruluk, kamburluk

HADED Engel, mâni, set

HADEKA Gözün siyahlığı, gözbebeği

HADEKA-İ AYN Göz güllesi, göz hadakası

HADEMAT Hademeler

Hizmetçiler

HADEME Hizmetçiler, hâdimler

* (C

: Hıdâm) Halhal

* Devenin ayağını bağladıkları kayış

HADENG (Hadenk) f

Kayın ağacı

* Kayın ağacından yapılmış ok

HADER Uyuşma

HADER-İ UMUMÎ Bütün vücudu kaplayan uyuşukluk

HADERNAK Örümcek

HADES Yeni olmak

Eskiden olmayıp sonradan görülmek

* Taze

Yiğit

Genç

* Fık: Abdest almayı icabettiren hal

Bazı ibadetlerin yapılmasına mâni olan ve necaset-i hükmiye sayılan hal

* Pislik

HADES-İ ASGAR Fık: Taharet-i suğra ile, yani yalnız abdest ile giden taharetsizlik hali

Bevletmek, kan gelmek sebebi ile hasıl olan hades gibi

HADES-İ EKBER Fık: Taharet-i kübra ile, yani gusül abdesti ile giderilen taharetsizlik halidir

HADES (Hads) Sür'atle idrak etmek

Zan ve tahmin eylemek

Fikrini, re'yini bildirmek

Bir sözün mâna ve mefhumunda, bir hususun vaz' ve üslubunda başka tarz tasavvur eylemek

(Bak: Hads)
HADESAN Şanssızlık, kısmetsizlik, talihsizlik

* Kaza

HADESAT (Hades

C

) Hadesler

Pislikler

(Bak: Hades)
HADEYAN Yelmek

HADF Yürüme hızı

HADI' Alçaltıcı

* Gönül alçaklığı ve huzu ile muttasıf

HADIL Yumuşak taze ot

* Islanmış, nemlenmiş

HADIM AĞASI (Bak: Hâdim ağası)
HADINE Süt nine

HADIR Tembel, uyuşuk, uyumuş

HADIYD (Hazîz) Oturaklı, mütemekkin, yer

* Dağ eteği

Zir

Alçak yer

* Koz: Ayın veya başka bir seyyarenin mahreki üzerinde dünyaya en yakın bir mesafede bulunan nokta

Dünya ile diğer seyyarelerin güneşin merkezinden en uzak oldukları bir nokta

HADÎ Birinci

* Mazluma yardım eden

* Deveyi şarkı söyleyerek süren

HADİ' Hileci, aldatıcı

* Bozuk, fena

HÂDÎ Hidayete ermiş

Mürşid

Rehber, delil

Hidayet yolunu gösteren

Hidayete, doğruluğa eriştiren

Önde giden

HÂDİY-ÜT TARİK Hidayet yoluna sevkeden, mürşid

Doğru yolda giden

HADÎA (C

: Hadâyi') Ustalıklı bir şekilde aldatma, oyun yapma

HADÎA Davarın karnından gelen ses

HADİÂNE f

Hile ile, hile yaparak

HADÎ AŞER Onbirinci

HADÎB Kınalı, kına yapılmış

* Boyalı, boyanmış

HADİC(E) Vaktinden evvel doğan erkek veya kız çocuğu

HADİD Demir, çelik

Sert, kavi olan

* Çabuk kavrayışlı, keskin, öfkeli, hiddetli, titiz

* Hudut ve sınır komşusu

HADİD-ÜL BASAR Gözü keskin

HADİD-ÜL MİZÂC Öfkeli, çabuk kızan

HADİD-ÜN NAZAR Görüşü keskin olan

HADİD SURESİ Kur'an-ı Kerim'in 57

suresi

HADÎD Dağ eteği

* İçinde yağmur suyu biriken alçak çukur

* Arz, yer, dünya

HÂDİFE Halktan bir kısım

HADÎKA Etrafı duvarla çevrilmiş bahçe

Sulu, ağaçlı bahçe

HADÎKA-YI FERAHFEZA İç açan bahçe

Gönüle ferahlık veren bahçe

HÂDİL (Hadl

den) Aşağıya sarkıtılmış

* Gözlerinde ve ağzında çıban olan deve yavrusu

HADÎLE Çayır, çimen

HÂDİM (Hidmet

den) (C

: Huddâm) Hademe, hizmetçi, hizmet eden, işe yarayan

* İmân ve İslâmiye'te ve millete faydalı olmağa çalışan

* Erkekliği yok edilmiş olanlar

Bunlardan saraylarla büyük kişilerin konaklarında çalışanlara Hadim ağası denilirdi

Osmanlı İmparatorluğunda bunlardan, büyük mevkilere yükselenler olmuştur

Hattâ sadrazam olanlar bile vardır

HÂDİM-ÜL FUKARA Fakirlere hizmet eden

HÂDİM-ÜL HAREMEYN-İŞ ŞERİFEYN Hilâfeti haiz olmaları hasebiyle Osmanlı Padişahlarına verilen ünvandır

Haremeyn; Mekke ile Medine'ye denilir

İslâm âleminin bu iki şehre hürmet-i mahsusaları sebebiyle ve daha fazla tâzim kasdiyle şerif sıfatını da ilâve ederek "Haremeyn-iş şerifeyn" denilmiştir

Haremeyn'in Hâdimi mânasına gelen bu tâbir ise ilk evvel Yavuz Sultan Selim hakkında kullanılmış, daha sonra bütün padişahlar hakkında istimal olunmuştur

Yavuz Sultan Selim Han Halep'i fethettiği haftanın ilk cum'a namazını Melik Zâhir camiinde eda ederken, hatib hutbede "Malik-ül Haremeyn-iş Şerifeyn" şeklinde adını anar anmaz, Yavuz Selim derhal yerinden kalkarak: "Haremeyn'in maliki olmak ne haddimdir

Ben Haremeyn'in hizmetkârı olmakla iftihar ederim

" demek suretiyle tevazu göstermiş ve bu tabir ondan sonra, hutbelerde o suretle söylenmiştir

HÂDİM Yıkıcı olan, yıkan, tahrib eden

HÂDİM-ÜL LEZZAT Lezzetleri mahveden, yıkan

(Ölüm)
HADİM AĞASI Erkekliği yok edilmiş olan

Böyle kimselere "Tavaşi" de denilirdi

Bu gibiler, yabancı erkekler için mahrem sayılan harem dairesine girip çıktıkları ve muhafaza ile beraber harem hizmetini de gördükleri için kendilerine "Hâdim Ağası" adı verilirdi

(O

T

D

S

)
HADİME (Hâdim

den) Kadın hizmetçi

HADÎME Su içinde eriyince pişmiş olan buğday

HADÎN (C

: Hudenâ) Sâdık dost, vefadar arkadaş

HADÎN-İ KADÎM Eski dost

HADİN Bir kuş cinsidir

(Hiç doymak bilmez, yediğini hemen hazmedip yine yemek ister, yüksek yerleri sever, değme yer üstüne konmaz, ağaç başlarına konup bütün yemişini yer, yemişleri kalmazsa başka yerlere gider

)
HADİR Öten güvercin

Kişneyen at

* Üstü koyu, altı sulu olan yoğurt

HADİR (C

: Hadere) Şişen aza, yumrulanan organ

HADİR Gevşek, tembel, uyuşuk

HADÎRE Kalabalık olmayan topluluk

* Yaranın içinde toplanan kan ve irin

HADÎRE Hurması gök iken dökülen hurma ağacı

HÂDİS Yeni

Sonradan olan şey

Değişen

Hudus eden

HÂDİS-ÜS SİNN Yaşı taze

Genç delikanlı

HADÎS Her söylenişinde yeni haber gibi dinlenmeğe lâyık

Peygamberimizin (A

S

M

) sözü, emri ve hareketi

Sünnet-i Nebeviyye

Hadisten bahseden ilim

(Bak: Tevâtür)
HADÎS-İ Bİ-L MA'NA Kelâm itibarı ile değil de mânaca doğru olan hadis

HADÎS-İ KUDSÎ Mânası Peygamberimiz'e (A

S

M

) vahy veya ilham edilen, kelimesi kendisinden sudur eden kudsî kelâm

HADÎS-İ MEŞHUR (Bak: Meşhur)
HADÎS-İ MEVZU' Başkası tarafından söylendiği hâlde Peygamberimize (A

S

M

) isnad edilen hadis

Muan'an veya senedlerle tesbit edilmemiş hadistir

Manası yanlış demek değildir

HADÎS-İ MUALLAK Senedinin yalnız ibtidasından bir veya birkaç ravisi hazf edilmiş olan hadistir

Meselâ: Bir zat kendi şeyhini ve şeyhinin şeyhini zikr etmeksizin onların fevkindeki râvilerden itibaren senedi zikr etse ta'likte bulunmuş olur

(Ist

Fık

K

)
HADÎS-İ MÜRSEL Peygamberimiz'den (A

S

M

) işitildiği bildirilen hadis-i şerif

HADÎS-İ MÜTEVATİR Kizb üzerine ittifakları aklen tecviz olunmayan cemaatlerin birbirinden ve ilk cemaatin de bizzat Hazret-i Peygamber Aleyhissalâtü Vesselâmdan rivâyet ettiği Hadis-i şeriftir

(İlm-i yakîni ifade eder

"Bu hadis-i şerif Peygamber'den (A

S

M

) sâdır olmuş mu?" demeğe imkân kalmaz)

HADÎS-İ SAHÎH Hakkında şüphe edilemiyen ve doğru senetlere ve râvilere isnad edilerek müsbet olarak kat'i bilinen hadis-i nebevidir

HADÎS-İ ŞEYHEYN En muteber ve büyük hadis âlimlerinden İmam-ı Buharî ve İmam-ı Müslim'den rivayet edilen hadis-i şerif

HÂDİSAT (Hâdise

C

) Yeni olan şeyler

Hâdiseler

HÂDİSE (C

: Hâdisat, Havadis) Vâkıa, olay

Yeni bir şey, ilk defa olan

Haber

HÂDİŞE Derisi parçalandığı halde kan çıkmayan yara

HÂDİYE Değnek, asâ, sopa

* Su içinden sivrilerek yükselen kaya

HADL Meyletmek, yönelmek

HADLEKA şiddetle bakmak

HADM Birşeyi ağzına koyup, bir lokmada çiğneyip yemek

HADMA' Beyaz koyun

HADME Ateş gürültüsü

**Prof. Dr. Sinsi** · 09-10-2012

RE: Osmanlıca Sözlük (H Harfi) HADR Evmek, acele etmek

* Vücutta bir organın şişip yumrulaşması

* Men etmek, engel olmak

* Saçak bükmek

HADRA (Müennestir) Yeşillik

* Sebze

En yeşil

Pek yeşil

HADRAVAT (Hadrevât) (Hadrâ

C

) Yeşillikler, yeşillik

HADRE Yüz yüze olmak

HADREBAN Feryadı şiddetli olan, çok fazla bağıran

HADRECE Bükmek

* Sağlam yapmak, sağlamlaştırmak

HADS Uzun düşünce ve delile ihtiyaç kalmadan hâsıl olan ilim

Sür'at-i intikal

Ani ve doğru idrâk

Delilden neticeye çabuk varmak

(Akıl tâtil-i eşgal etse de, nazarını ihmal etse, vicdan Sânii unutamaz

Kendi nefsini inkâr etse de onu görür

Onu düşünür

Ona müteveccihtir

Hads ki, şimşek gibi sür'at-i intikaldir, dâima onu tahrik eder

Hadsin muzâafı olan ilham, onu dâima tenvir eder

Meyelânın muzâafı olan arzu ve onun muzâafı olan iştiyak ve onun muzâafı olan aşk-ı İlâhi, onu dâima mârifet-i Zülcelâle sevkeder

Şu fıtrattaki incizab ve cezbe, bir hakikat-ı câzibedarın cezbiyledir

M

N

)(

Hem hiç mümkün müdür ki: O hads-i kat'î, o yakîn-i şuhudî hadsiz emarelerden ve o emareler, hadsiz müşahedat vak'ıalarından ve o müşahedat vakı'aları, şeksiz ve şüphesiz mebâdi-i zaruriyeye istinad etmesin

Öyle ise, şu ehl-i edyandaki bu itikadât-ı umumiyenin sebebi ve senedi, tevatür-ü mânevi kuvvetini ifade eden pek çok kerrat ile melâike müşahedelerinden ve ruhanilerin rü'yetlerinden hâsıl olan mebâdi-i zaruriyedir, esasat-ı kat'iyyedir

S

)
HADS-İ SÂDIK Tam, doğru ve şüphesiz idrâk etme ve bilme

HADSEN Sezmekle

Sür'atle intikal ve idrâk etmekle

HADSÎ Hadsle

Hadse dâir ve müteallik

HADSİYYAT Mümkün olan şeyler

Olması ihtimali olan nesneler

Mümkinat

HADSİZ Hesapsız, sayısız

Belirli olmayan, çok

HADŞ Kaşımak

* Tırmalamak

HADŞE (C

: Hadeşât) Vesvese, kuruntu, merak, ye's, üzüntü, hüzün

HADŞE-İ DERUN İç sıkıntısı, gönül üzüntüsü

HADŞE-AVER f

Rahatsızlık veren, insanı sıkıntıya koyan

HADŞE-NİSAR f

Merak veren, vesvese

HADUN Memesinden biri diğerinden uzun olan koyun

HADUR Yemen diyarında bir şehrin adı

HADUR İniş

* Alçak yer

HADUŞ Pire

Sinek

HADV Sürmek

HADY Evmek, acele etmek

* Rüzgârın esmesi

HAFA Gizlilik

Gizli olmak

Saklılık

HAFA Berdi denilen otun beyaz ve yaş olan kökü

HAFA' Yalın ayak yürümek

HAFA (HAFÂYE) Çok yürümekten adamın ayağının ve davarın tırnağının aşınması

HAFAFÎŞ (Huffâş

C

) Yarasa kuşları

HAFAGÂH f

Gizlenilecek yer, gizlenme yeri, siper

HAFAİR (Hafîr

C

) Oyuklar, delikler, çukurlar

HAFAK (HAFAKAN) Muzdarib olmak, acı çekmek

* Deprenmek

HAFAKAN Sıkıntı

Kalb çarpıntısı

Iztırab

HAFAT (Hâfe

C

) Sahiller, deniz kenarları, kıyılar

HAFAVE Bir kimseyi mübâlâga ile sormak

* Şefaat etmek

* İkramda ve iltifatta mübâlağa etmek

HAFAYA (Hafi

C

) Gizli şeyler

Sırlar

HAFAYA-YI UMÛR İşlerin gizli tarafı

HAFAZA (Hâfız

C

) Muhafızlar

Muhafız melekler

HAFC Titremek

* Ayağını eğri basan

HAFCAG Tatar beyi

(Aslı: Kıpçak)
HAFD Evmek, sür'at

HÂFE (C

: Hâfât) Sâhil, kıyı, deniz kenarı

* İki veya daha fazla sathın, bir açı teşkil ederek birleşmesinden meydana gelen uzunlamasına keskinlik

HÂFE-İ NEHR Nehir kenarı

HÂFE-İ TARÎK Yol kenarı

HAFE İçine bal konulan sahtiyan tuluk

HAFEDE (Hafid

C

) Yardımcılar, hâdimler

HAFEF Fakirlik

Darlık

* Şiddet

HAFELLEH Ayaklarının uç kısmı birbirine yakın olup, ökçeleri uzak olan

HAFENDER Malını güzel tedbirlerle çoğaltan mal sahibi

HAFER Çukurdan çıkartılan toprak

* Dişin çürümüş kısmı veya kiri

HAFER Çok fazla utanmak

HAFEŞ (C

: Ahfâş) İğne ve iplik koyacak kap

* Sel

HAFEŞ Gözün küçük olması ve görme kuvvetinin zayıf olması

(Öyle kişiye "ahfeş" derler

)
HAFET Islıklı yılan

HAFF Bir şeyin etrâfını dolanan

Bir nesnenin çevresini dolanan

HAFF Tavaf etmek

* Süslemek

* Hizmet etmek

* Kesmek

HAFF Alaca renkli at

HAFFAF Ayakkabı, terlik vb

gibi şeyler yapan ve satan

Kavaf

HAFFANE (C

: Haffân) Deve kuşu yavrusu

* Hizmet

* Maiyyet

HAFFAR Çukur kazan, kuyu kazan

HAFFE (C

: Hıff) Çulhaların bez sardıkları ağaç

HAFHAFA (C

: Hafâhıf) Köpeğin, yemek yerken ses çıkarması

* Sırtlan sesi

HAFIK Ufkun nihayeti

Şark veya garb tarafı

* Vuran, çarpan, çırpınan

HAFIKAN (Hâfıkeyn) Mağrib ile maşrık

Şark ile garb

Doğu ile batı

HÂFIZ Kur'ân-ı Kerim'i tamamen ezbere okuyan

* Kur'an-ı Kerim'in mânası ile beraber her şeyini yaşamaya ve muhafazaya çalışan

* Muhafaza eden

Koruyan

Hıfzeden

(Hadis ilmi ile meşgul ve mütehassıs olup yüzbin hadis-i şerifi senetleri ile beraber ezberden okuyanlara da Hâfız-ül hadis denirdi

) (Ist

Fık

K

)
HÂFIZ-I HAKİKÎ Hakiki ve tam muhafaza eden

(Allah)
HÂFIZ-I KÜTÜB Kitabları hıfzeden, saklayan

Kütüphane me'muru, kütüphaneci

HÂFIZ-I ŞİRAZÎ (Bak: Sa'd-ı Şirazî)
HÂFIZ Alçaltıcı

* İnsana haddini bildiren

* Rahatta olan

HÂFIZA Muhafaza eden

Ezberleme kuvvesi

Kuvve-i hâfıza

HÂFIZA-PİRÂ f

Hafızayı süsleyen

* Uğur sayılarak ezberlenen şey

HAFİ Yalın ayak yürüyen veya koşan

* Çok ikram eden insan

İnsanı güler yüzle karşılayan

HAFÎ Gizli

Açıkta olmayan

Saklı

* Fık: Sigasından dolayı değil, bir ârızadan dolayı mânası kapalı kalan lafız

HAFÎD Evlâd

Oğul

Torun

HAFÎDE Kız torun

HAFİF Ağır olmayan

Hafif

Yeğni

HAFİF-ÜL MİZAC Kararsız, hoppa, temkinsiz

HAFİF-ÜR RUH Ruhu hafif olan, hoşsohbet

HAFÎF Kuş uçarken, at koşarken veya rüzgâr eserken meydana gelen hışırtı, hışlama

HAFİF-İ KEBUTER Güvercinin uçarken çıkardığı ses

HÂFİL Dolu, mümteli

HÂFİR Kazan, kazıcı, hafriyat yapan

Yerde çukur açan

(Esâsen kazıcı mânasına sıfat olmakla beraber, atın tırnağına isim olmuştur

Ve o münasebetle tırnağının kazdığı çukura, yani izine ve o suretle açılan çığıra dahi merdiyye mânasına râdiye ıtlak olunur

E

T

)
HÂFİR-İ Bİ'R Kuyu kazan

**Prof. Dr. Sinsi** · 09-10-2012

RE: Osmanlıca Sözlük (H Harfi) HÂFİR-İ KABR Mezar kazan, mezarcı

HAFÎR Kazılmış yer

Çukur

Mezar

HAFİR (C

: Havâfir) Davar tırnağı

HAFİRE Evvelki hâline ve evvelki yerine dönmek

HAFİŞE Sel yolu

HAFİY Her şeyi arayıp bilmiş olan âlim

* Bir şeyi mübâlağa ile arayıp bilen kimse

HAFİYE Saklı ve gizli şeyleri araştıran

* Casus

* Polis

HAFİYE (HÂFİYYE) (C

: Havâfi) İnsan bedeninde gizli olan can

* Kuş kanadında ebâhirden sonra olan dört kısacık yeleklerin her birisi

* Gizli, mestur

HAFİYEN İkram ederek

* Yalınayak olarak

HAFİYYAT Gizli şeyler

Gizlilikler

HAFİYYAT-I UMÛR İşlerin saklı tarafları, gizli kısımları

HAFİYYEN Gizlice, saklı olarak, gizliden

Aşikâr olmıgirsin bir tarafına

!!!

HAFİYYETEN Gizlice, gizli ve saklı olarak

HAFİYY Ü CELÎ Gizli ve âşikâr

HAFÎZ Esirgeyen

Koruyan

Muhafaza eden

Muhafız

HAFÎZ Hodbinliği, kibri, serkeşliği kırılmış kimse

Aşağı basılmış

HAFİZALLAH Allah korusun

Allah muhafaza etsin, Allah saklasın (anlamındadır)

HAFÎZİYYET Muhafaza edicilik, koruyup esirgeyicilik

* Cenâb-ı Hakk'ın, bütün tohum ve çekideklerde olduğu gibi, bir mahlûkun başına gelecek vaziyetleri ve başından geçenleri muhafaza edici sıfatı

Cenab-ı Hakk'ın muhafaza ediciliği

(İsm-i Hafız'in tecelli-i etemmine işaret eden: âyetidir

Kur'an-ı Hakîm'in bu hakikatına delil istersen: Kitab-ı Mübin'in mistarı üstünde yazılan şu kâinat kitabının sahifelerine baksan, ism-i Hafîz'in cilve-i azamını ve bu âyet-i kerimenin bir hakikat-ı kübrasının naziresini çok cihetlerle görebilirsin

Ezcümle: Ağaç, çiçek ve otların muhtelif tohumlarından bir kabza al

O muhtelif ve birbirine muhalif tohumların cinsleri birbirinden ayrı, nevileri birbirinden başka olan çiçek ve ağaç ve otların sandukçaları hükmünde olan o kabzayı karanlıkta ve karanlık ve basit ve câmid bir toprak içinde defnet, serp

Sonra mizansız ve eşyayı farketmeyen ve nereye yüzünü çevirsen oraya giden basit su ile sula

Sonra senevî haşrin meydanı olan bahar mevsiminde gel, bak! İsrâfil-vâri melek-i ra'd; baharda, nefh-i Sur nev'inden yağmura bağırması, yer altında defnedilen çekirdeklere nefh-i ruhla müjdelemesi zamanına dikkat et ki, o nihayet derece karışık ve karışmış ve birbirine benziyen o tohumcuklar, ism-i Hafîz'in tecellisi altında kemal-i imtisal ile hatasız olarak Fâtır-ı Hakîm'den gelen evamir-i tekviniyeyi imtisal ediyorlar

Ve öyle tevfik-i hareket ediyorlar ki: Onların o hareketlerinde bir şuur, bir basiret, bir kasd, bir irade, bir ilim, bir kemal, bir hikmet parladığı görünüyor

Çünki görüyorsun ki: O birbirine benzeyen tohumcuklar, birbirinden temayüz ediyor, ayrılıyor

Meselâ bu tohumcuk, bir incir ağacı oldu

Fâtır-ı Hakimin nimetlerini başlarımız üstünde neşre başladı

Serpiyor, dallarının elleri ile bizlere uzatıyor

İşte bu, ona sureten benziyen bu iki tohumcuk ise, gün âşıkı namındaki çiçek ile, hercâi menekşe gibi çiçekleri verdi

Bizler için süslendi

Yüzümüze gülüyorlar; kendilerini bizlere sevdiriyorlar

Daha buradaki bir kısım tohumcuklar, bu güzel meyveleri verdi

Ve sünbül ve ağaç oldular

Güzel tad ve koku ve şekilleri ile iştihamızı açıp, kendi nefislerine bizim nefislerimizi davet ediyorlar

Ve kendilerini müşterilerine feda ediyorlar

Tâ nebatî hayat mertebesinden, hayvanî hayat mertebesine terakki etsinler

Ve hâkeza

kıyas et

Öyle bir surette o tohumcuklar inkişaf ettiler ki, o tek kabza, muhtelif ağaçlarla ve mütenevvi çiçeklerle dolu bir bahçe hükmüne geçti

İçinde hiçbir galat, kusur yok

sırrını gösterir

Herbir tohum, ismi-i Hafîz'in cilvesiyle ve ihsaniyle ona pederinin ve aslının malından verdiği irsiyeti; iltibassız, noksansız muhafaza edip gösteriyor

İşte bu hadsiz harika muhafazayı yapan Zât-ı Hafîz, kıyamet ve haşirde, hafîziyyetin tecelli-i ekberini göstereceğine kat'i bir işarettir

Evet bu ehemmiyetsiz, zâil, fâni tavırlarda bu derece kusursuz, galatsız hafîziyyet cilvesi bir hüccet-i katıadır ki; ebedi te'siri ve azim ehemmiyeti bulunan emanet-i kübra hamelesi ve arzın halifesi olan insanların ef'al ve âsâr ve akvâlleri ve hasenat ve seyyiatları, kemal-i dikkatle muhafaza edilir ve muhasebesi görülecek

Âyâ bu insan zanneder mi ki, başıboş kalacak

Hâşâ!

Belki insan, ebede meb'ustur ve saadet-i ebediyeye ve şekavet-i daimeye namzeddir

Küçük-büyük, az-çok her amelinden muhasebe görecek

Ya taltif veya tokat yiyecek

İşte hafîziyyetin cilve-i kübrasına ve mezkûr âyetin hakikatına şâhidler had ve hesaba gelmez

Bu mes'eledeki gösterdiğimiz şahid; denizden bir katre, dağdan bir zerredir

L

)
HAFK Naldan çıkan ses

HAFL Kederlenme, hüzünlenme, tasalanma

* Toplantı, toplanma

HAFNE (C

: Hafenât) İki avuç dolusu olan şey

HAFR Kazmak ve çukur etmek

HAFR Ahdinde durmamak

* Kiraya vermek

HAFRİYAT Yeri kazıp derinleştirmeler

Kazılar

HAFS Toplama, cem'etme

Biriktirme

HAFS Hız

Sür'at

HAFS Her nesnenin boşu

HAFSA Peygamberimiz Hz

Muhammed'in (A

S

M

) zevcelerinden biri ve Hz

Ömer'in (R

A

) kızı

HAFŞ Tıb: "Tavuk karası" adı verilen bir göz hastalığı

HAFŞ Celbetmek, çekmek

* Yeri kazıp oymak

* Birbiri ardınca tez tez gelmek

HAFT Dövmek

HAFT Sâkin olmak

* Sözü gizli söylemek

HAFTA f

Yedi günden ibaret müddet

Yedi günlük müddet

HAFTAN Eskiden savaşlarda zırh üzerine giyilen bir cins pamuklu elbise

* Kaftan

HAFUD Karnındaki yavrusunu âzası belirmeden düşüren deve

HAFUR Bir ot cinsi

HAFV Men etmek, mâni olmak, engel olmak

HAFY Gizlemek

* Setretmek, örtmek

* İzhar etmek, görünmek

* Parlamak, yıldıramak

HAFZ Aşırı olmama hali

* Refah ve ferahlık

Huzur ve rahat

* Yavaş yavaş mülayim yürüyüş, itidal

Alçak

* Kelimenin son harfini esre, yâni "i" diye okumak

* Sözü boğaz içinden söylemek

HAFZ Taşımak için hazırlanmış ev eşyası

Ev eşyası taşıtılan deve

* Bir şeyi eğmek veya elden bırakmak

HAH f

(Hasten : "İstemek" mastarından yapılmıştır

) Kelimenin sonuna getirilerek isteyen, ister mânasında terkib yapılır

Meselâ: Bed-hah : Kötülük isteyen

HAHAM Mûsevilerin dinî reisi, râhibi, âlimi

HAHAN f

İstekli, arzulu, tâlib

HAHEM (Hâsten) mastarından, "İsterim" mânasına fiildir

HAHER f

Kızkardeş

Hemşire

HAHERÎ f

Hemşirelik, kızkardeşlik

HAHER-ZADE f

Hemşirezade, kızkardeş çocuğu

Yeğen

HÂHİŞ f

Fazla arzu, isteyiş

HÂHİŞ-İ VİCDANÎ Vicdanî isteyiş ve arzu

HÂHİŞGER (HÂHİŞKER) f

Arzulayan

İsteyen

İstekli

HÂHİŞGERAN (HÂHİŞKERÂN) f

Hâhişgerler, istekliler, tâlibler

HAH NA-HAH f

İster istemez

HAİB (Heybet

den) Kokan, Utanan

Utangaç

HAİB Mahrum

Ümidsiz

Kederli

Me'yus

Bi-behre olan

HAİBEN Muvaffakiyetsiz olarak

Mahrum olarak

HAİBÎN (Hâib

C

) Zarar ve ziyâna uğrayanlar

* Mahrum olanlar

* Me'yus olanlar, üzülenler

HAİC (Hâyic) Coşkun, heyecanlı

HAİD Pişman, nedamet eden, tövbekâr, nâdim

HAİF (Havf

dan) Korkan

Korkmuş olan

HAİF Gadir eden, azarlayan

Zulmeden

HAİFEN Korkarak, korkakçasına

HAİFANE Korkakcasına, ödlekçesine

HAİK (C

: Hayyak) Çulha

HAİL Perde

Mânia

İki şey arasını ayıran

HAİL Korku ve dehşet veren

HAİLE Neticesi fâcialı tiyatro piyesi

Trajedi

(Bak: Dram)
HAİM (Hâyim) Hayrette kalan

Mütehayyir

Sersem

HAİN Emanete hıyanet eden

İyiliğe karşı kötülük eden

HAİNANE Hâincesine, hâin bir kişiye yakışır şekil ve surette

HAİR Hayrette kalmış, mütehayyir

Şaşırmış, taaccüb etmiş

**Prof. Dr. Sinsi** · 09-10-2012

RE: Osmanlıca Sözlük (H Harfi) HAİR-İ BAİR Şaşkın, sapıtmış

* Aklını kaybederek ne yapacağını bilemiyen

HAİT Bir yeri çevreleyen duvar

Tahta perde

Çit

HAİZ Bir şeye sahip olma

Sahip

Mâlik

* Yer tutan

* Akranından mümtaz olan

HAİZ-İ EHEMMİYET Ehemmiyetli, mühim, önemli

HAİZ (Bak: Hayz)
HAK (Bak: Hakk)
HÂK Vasat

Vasatî

Orta

HÂK f

Toprak

Turab

(Hâk ol ki, Hüdâ mertebeni eyleye âli

Tâc-ı ser-i âlemdir o kim hâkk-ı kademdir

)
HÂK-İ MEZAR Mezar toprağı

HÂK-İ PÂK Temiz toprak

HÂK-İ VATAN Vatan toprağı

HAKAİD (Hakd

C

) Kinler, garezler, hasedler

HAKAİK (Hakayık) (Hakikat

C

) Hakikatler

HAKAİK-I NİSBİYE Nisbete, ölçüye göre olan hakikatlar

(Hakaik-ı nisbiye denilen şeyler, kâinatın eczası arasında bulunan rabıtalardır

Ve kâinattaki nizam, ancak hakaik-ı nisbiyeden doğmuştur

Ve hakaik-ı nisbiyeden kâinatın envaına bir vücud-u vahid in'ikas etmiştir

Hakaik-ı nisbiye, büyük bir ölçüde hakaik-i hakikiyeden çoktur

Hattâ bir zatın hakaik-ı hakikiyesi yedi ise, hakaik-ı nisbiyesi yediyüzdür

Binaenaleyh kubuh ve şerde, şer varsa da, kalildir

İ

)
HAKALLED Dar gönüllü, bahil kimse

HAKAN Eski Türklerde hükümdar mânasınadır

HAKAN-I MAĞFUR Ölmüş hükümdar

HAKANÎ Hâkan ile ilgili, hâkana mensub

HAKARET Küçüklük

İtibarsızlık

Hor ve hakir görmek

Küçümseme

Küçük görme

Tâzimsizlik

HAKARET-ÂMİZ f

Hakaretle karışık

Hakaretle beraber

HAKAYIK (Bak: Hakaik)
HAKAYIK-I NİSBİYE (Bak: Hakaik-ı nisbiye)
HAKAYIK-I SEB'A Yedi hakikat

Fatiha suresinin yedi âyeti

İmanın altı şartı ve İslâmiyet ile yedi olan mühim hakikatlar

Kur'an-ı Kerim'in yedi vechile hârika olması gibi hakikatlar

HAKAYIK-ÜL VEKAYİ' Hâdiselerin hakikatları

HAKB Devenin semerini karnına bağlamakta kullanılan ip

* Tutulmak

HAKBA' Yaban eşeğinin dişisi

HAK-BÎN f

Hakkı gören

Hak veren

Hakka imân eden

Hakka inanan

HAKBÎZ f

Toprak kalburu

HAKD Kin tutmak

Adâvetini gizlemek

(Bak: İhnet)
HAKDAN f

Dünya, arz, yer

HAKEK Yumuşak beyaz taş

HAKEM İki tarafın anlaşmak üzere hükmüne rıza göstermek için seçtikleri kimse

Haklı ve haksızın ayrılmasında aracılık eden

HAKEME (C

: Hakemât) Damak geminin halkası

HAKEMEYN İki hakem

* Tar: Sıffîn Vak'asında Hz

Ali (R

A

) ile Hz

Muaviye (R

A

) arasında hakem seçilen Amr İbn-ül As ile Ebu Muse-l Eş'arî

HAK-ENDİŞ f

Hakkı düşünen

Hakkı arayan, doğruluk için endişe eden

HAKESARÎ f

Perişanlık, düşkünlük

HAKEZA Öylece

Bunun gibi

Böyle

HAKHAH Gecenin ilk saatlerinde gitmek

HAKHAKA Zahmetli ve meşakkatli yolculuk yapmak

HAKIB Karnı guruldayan kişi

* Necaseti şedit kişi

HAKIL Erkek fâre

HAKIN Sidik zorluğu olan kimse

HAKINE Boğaz altındaki çukurcuk

HAKÎ Anlatan

Hikâye eden

HAKÎ f

Toprak rengi

Toprakla alâkalı

HAKÎ' Kırağı

HAKÎBE Heybe

HAKÎK Haklı, hak sahibi olan

* Müstehak, lâyık, münasib

HAKİKAT (C

: Hakaik) Bir şeyin aslı ve esâsı

Mahiyeti

Gerçek

Doğru

Sahih

Künh

Sâbit ve vâki

* Kadirbilirlik

Sadâkat, doğruluk

Kâinat ve tabiat ve uluhiyet hakkında bütün teşbih ve mecazlardan âri ve zâhir olan gerçek

* "Mecâz" karşılığı, esas olarak kullanılan kelime

* Edb: Bir kelime neyi anlatmak için konulmuş ise, bu kelimenin o mânada kullanılması; göz kelimesinin, aynı o bilinen uzuv mânasında kullanılması gibi

(Bak: Mahiyet, Mecaz)
HAKİKAT-I HÂRİCİYE Hayat gibi âlem-i şehadete gelmiş varlık

HAKİKAT-I SÂBİTE f

Sâbit, değişmez hakikat

HAKİKAT-BÎN f

Hakikatı gören, hakikatı anlayan

Hakikatşinas

Hakikata inanan

HAKİKATEN Doğrusu, gerçekten, hakikat olarak

HAKİKAT-GU f

Doğru sözlü

Doğru konuşan

HAKİKAT-PEREST f

Hakkı ve hakikatı seven, hakikata inanan

Dürüst, hakikat âşığı

HAKİKAT-ŞİNAS f

Hakikatı doğru tanıyan, bilen

Hakikata imân eden

HAKİKAT-ŞİNASÂNE f

Gerçeği, hakikatı tanıyana yakışacak surette

HAKİKÎ Gerçek

Hakikate mensub

Sâhici, doğru

HAKÎLE Uzun buğday

* Bağırsak içinde olan su

HÂK İLE YEKSAN Yerle bir

HAKÎM Hikmetle muttasıf olan ve mevcudatın hakikatına vâkıf olan

Hikmet mütehasssı

İlm-i hikmette mütebahhir ve mütehassıs olan

İş ve emirleri hikmetli ve yanlışsız olan

* Tabib, doktor

HAKÎM-İ LOKMAN (Bak: Lokman)
HAKÎM-İ MUTLAK Tam hikmet sahibi olan

Cenab-ı Hak (C

C

)
HÂKİM Galib

Haklı ve haksızı ayırıp hak ve adalet üzere hükmeden

Başkasını müdahale ettirmeden idare eden, Allah (C

C

) * Memleketi idare eden

* Mahkeme reisi

(Hâkim-i Hakikî, Hâkim-i Ezelî, Hâkim-i Mutlak, Hâkim-i Zülcelâl, Hâkim-i Lemyezel

gibi isimlerle, Cenab-ı Hakk'a âit olan Hâkim sıfatı Kur'ân-ı Kerim'de 86 def'a zikredilir

)
HÂKİM-ÜŞ ŞER' Kadılar (hâkimler) için kullanılan bir tâbirdir

Kadılar davaları şer'î hükümler dairesinde hall ü faslettikleri için bu tâbir meydana gelmiştir

Şeriat hâkimi demektir

HAKÎMANE f

Hikmetli olarak

Hakîm olana yakışır surette

HÂKİMANE Hükmederek, hâkim olarak

Hâkime yakışır tarzda

HÂKİME Kadın hâkim

HAKİM EBU ABDULLAH Muhammed bin Abdullah ibn-i Beyyi' (Hi: 321-405) Sâmâniye Devleti Nişabur Kadılığında bulunmuş büyük muhaddislerden, Şafiî fakihlerinden, asrının en büyük din âlimi diye bilinen bir zattır

Bir çok eser te'lif etmiştir

Başlıcaları: El Müstedrek Ale-s Sahihayn, Kitab-ül İlel, El-İklil, El-Emali, Teracüm-üş Şüyuh, El Medhal ilâ İlm-is Sahih, Fazâil-ül İmam-üş Şafiî, Tarih-i Ulemâ-i Nişabur, Marifet-ül Hadis ünvanlarındadır

HÂKİMİYYET Hâkim oluş

Hükmediş

Âmirlik

Üstünlük

Müdahale ve rakibi kabul etmemek hali

(

Evet, bu kâinata geniş bir dikkat ile bakan; kâinatı gayet haşmetli ve gayet faaliyetli bir memleket, belki idâresi gayet hikmetli ve hâkimiyyeti gayet kuvvetli bir şehir hükmünde görür, her şeyi ve her nev'i birer vazife ile musahharâne meşgul bulur

âyetinin askerlik mânasını ihsas eden temsiline göre; zerrat ordusundan ve nebatat fırkalarından ve hayvanat taburlarından, ta yıldızlar ordusuna kadar olan cünud-u Rabbaniyeden, o küçük me'murlarda ve bu pek büyük askerlerde, hâkimâne tekvinî emirlerin, âmirâne hükümlerin, şâhâne kanunların cereyanları, bedahetle bir hâkimiyyet-i mutlakanın ve bir âmiriyyet-i külliyenin vücuduna delâlet ederler

Ş

)
HAKÎ-NİHAD f

Mütevazi, kibirsiz, alçak gönüllü

HAKİR Küçük

Ehemmiyetsiz

Kıymetsiz

İtibarsız

Kudretsiz

HAKİRÂNE f

Hakircesine

Hakir bir kimseye yakışacak tarz ve şekilde

HAKİSTER f

Kül, ateş külü

HAKİYAN (Hâki

C

) İnsanlar, nev'-i beşer, dünya halkı

HAKK (Bâtılın zıddı) Doğru

Gerçek

Vâcib ve lâzım olan

Her sâbit ve doğru olan şey

Adalet

Herkesin meşru olan salahiyeti, iktidarı, bir şey üzerindeki mâlikiyyeti

* Dâva ve iddia

* Hakikate uygunluk

* Geçmiş, harcanmış emek

Pay, hisse

* Münasib * Din

İslâmiyyet

* Kur'an

* Vukuu vâcib, geleceği şüphesiz olan

* Kıyamet

* Mahz-ı hakikat

* Yapacağını yalansız yapan kimse

* Musibet

HAKK-I ÂMİRİYYET Âmirlik hakkı

**Prof. Dr. Sinsi** · 09-10-2012

RE: Osmanlıca Sözlük (H Harfi) HAKK-I İHTİTAB Ormana yakın olan kimselerin ormandan odun kesmek hakkı

HAKK-UL YAKÎN (Hakk-al yakîn) Mârifet mertebesinin en yükseği

En yakînî bir surette hakikatı müşahede edip yaşamak hali

Ateşin yakıcı olduğunu bütün hislerimizle yakından duyup yaşadığımız gibi

(Bak: Yakîn)
HAKK Kazıma

Oyma

Maden üzerine yazı işlemek

HAKK-İ MÜHÜR Mühür kazıma

HAKK-İ SEHV Yanlışı kazıma

HAKKA (Hakkan) Doğru olarak

Gerçek

Hakikat olarak

Lâzım ve sâbit kılmak

HÂKKA Kıyamet günü

* Âfet

Devamlı musibet

(Herkesin ve her kavmin amellerini isbat ve izhar eylediğinden kıyamet gününe bu isim verilmiştir) (L

R

)
HÂKKA SURESİ Kur'an-ı Kerim'in 69

suresi olup Mekkîdir

HAKKÂK Hakkeden

Mühür vesair kazıyan

HAKKÂKÎ Mühür ve saire kazıma, hakkâklık

HAKKAK Hokkacı, kutucu

HAKKAN Hakikaten, doğrusu

HAKKANÎ Hak ve adalete uygun

Haklılığa uyar ve yakışır

HAKKANİYET Haktan ve doğruluktan ayrılmamak

Adalet üzere bulunmak

Adalet ve insaf ile lâzım olanı icra etmek

HAKK-BÎNANE f

Hakkı tanıyana göre

HAKK-BÎNÎ f

Hakkı görme, hakkı tanıma

HAKK-CU f

Hak arıyan

HAKKE Arka yükü

* Diş

HAKKETMEK Oyarak veya kazıgirsin bir tarafına

!!! işlemek, yazmak

HAK-GÛ f

Doğru ve hak söyleyen

HAKK-GÜZAR f

Haktan ayrılmayan, hakkı tanıyan

HAKKIYET Haklılık

HAKK-ŞİNAS f

Hakka riayet eden

Hakkı tanıyan

Hak ile amel eden

HAKL Ziraate uygun yer

HAKLE (C

: Hıkâl) İçinde binâ ve ağacı olmayan mezrea

HAKM Atın ağzına gem vurmak

HAKM Bir nevi kuş

HAKN Sütü tuluma koyup toplamak ve sağıldıkça üzerine koymak

* Men etmek, engel olmak

HÂK-NİŞİN f

Dilenci, sâil, fakir

HÂK-NİŞİNÎ f

Dilencilik, yoksulluk, fakirlik, sefâlet

HÂK-PA(Y) f

Ayağın tozu, ayağın toprağı

Ayağın batığı toprak

HAK-PEREST f

Doğruluktan ayrılmayan, doğruluğu ciddi ve samimi seven

Hakka iman eden ve hak üzere âmil olan

(Fenn-i âdâb ve ilm-i münazaranın üleması mabeynindeki hakperestlik ve insaf düsturu olan şu: "Eğer bir mes'elenin münazarasında kendi sözünün haklı çıktığına taraftar olup ve kendi haklı çıktığına sevinse; ve hasmının haksız ve yanlış olduğuna memnun olsa, insafsızdır

" Hem zarar eder

Çünki: Haklı çıktığı vakit o münazarada bilmediği bir şeyi öğrenmiyor; belki gurur ihtimali ile zarar edebilir

Eğer hak hasmının elinde çıksa; zararsız, bilmediği bir mes'eleyi öğrenip, menfaattar olur; nefsin gururundan kurtulur

Demek insaflı hakperest, hakkın hatırı için nefsin hatırını kırıyor

Hasmının elinde hakkı görse, yine rıza ile kabul edip, taraftar çıkar; memnun olur

L

)
HAKR Hor görmek

HAKR Cem etmek, toplamak

HÂK-RAH f

Yol toprağı

HÂK-RUB f

Süpürge

HÂK-SAR f

Toz toprak içinde kalmış

Perişan hâlli

HÂKSARÎ Perişanlık, düşkünlük, rezillik

HAK-SEVER Adaletle hareket eden, doğru bildiği şeyden ayrılmayan, dürüst

HAKUD Çok kin güden, hasetçi

HAKV (C

: Ahkâ-Hukka) Fota

Don

* Böğür

HAKVE Yürek ağrısı

HÂL Durum, vaziyet

Görünüş

Tavır

Suret

Keyfiyet

* Cezbe

* Dert, keder, elem

* Mecâl

Kuvvet

* Gr: Fâili, mef'ulü veya her ikisinin durumunu bildiren sözdür

Halin sâhibine zi-l hâl denir

Meselâ : Reeytuhu mâşiyen: (Onu yürürken gördüm) cümlesinde Mâşiyen (yürürken) kelimesi, cümledeki mef'ulün hâlini bildirir

şimdiki zamanda olan fiilin durumuna da hâl denir

HÂL-İ HÂZIR Şimdiki zaman, bu anki durum

HÂL-İ İHTİZAR Can çekişme, ölüm ânı

HÂL-İ İNTİZAR Bekleme hâli

HÂL-İ SAHV Arızi veya dâimi sebeplerle, şuurunu kaybetmiş bir kimsenin, muvakkaten şuurunun yerine gelmesi hâli

HAL' Kaldırma

Kal' etme

* Hükümdarı tahttan indirmek

Azletmek

* Mansıb ve mesnetten ihraç etmek

* Elbise gibi şeyleri soymak

* Bir şeyi izâle edip ayırmak ve terketmek

* Karısını boşamak

Evlâdını evlâdlıktan reddetmek

HÂL Dayı

* Vücudda hususan yüzde görünen siyah benek, ben

HÂL-İ SİYAH Siyah ben

HAL' (HULÂE) Debbâğların dibâgat ettikleri derinin kazıntısı

* Vurmak

* Men etmek, engel olmak

* Hediye vermek, atâ etmek

* Cima etmek

HAL Küçük Hindistan cevizi

HALÂ (Harf-i cerrdir) İstisnaya delâlet eder

HÂLÂ (Hâlen) şimdi

Henüz

şimdiye kadar

Elân

HALÂ' Boş, hâli

* Ayak yolu, abdesthane

* Devenin çökmesi

HALA (C

: Hâlât) Babanın kız kardeşi, hala

Arapçada: Ananın kızkardeşi

Teyze

HALÂ Yaş ot

HALA' Koparmak

* Pişmiş et

HALÂA(T) Yüzsüzlük, utanmazlık, hayâsızlık

* Kötülüğünden dolayı ailesi ve cemaatı kendisinden ayrılan kimse

HALAB f

Çamur, bataklık

Bataklık arâzi

HALACA f

Ayak yolu, abdesthane

HALAFET Ahmaklık, hamâkat, budalalık

HALAHİL (Halhal

C

) Arap kadınlarının süs olarak ayak bileklerine taktıkları halkalar

Bunlar altun veya gümüşten yapılır

HALAİF Halifeler

HALAİK (Halayık) (Halk

C

) Mahlukat

Yaratılmışlar

* Huylar

Tabiatlar

HALAİL (Halile

C

) Nikâhlı kadınlar, zevceler, karılar

HALAK Nasib, hisse

HALAK Eskimiş ve yıpranmış bez

Paçavra

HALAK (Halka

C

) Halkalar

HALAKA (Hâlik

C

) Berberler

HALAKAT Halkalar

HALAKAT Halukluk, güzel ahlâklılık, iyi huyluluk

* Düzlük, dümdüzlük

HALAKÎ Paçavracı

HALAKİM (Hulkum

C

) İnsan ve hayvanlarda boğazlar

HALAL Dostluk, ahbaplık

* İki şey arasında açıklık olma

HALA'LA' Erkek sırtlan

HALALE Kadın eş

Halile, zevce

HALAL(ET) İki şeyin arası açık olmak

* Dostluk

Samimi dostluk

HALALUŞ f

Kavga, döğüş, şamata, gürültü

HALAS Kurtulma, kurtuluş

Selâmete ermek

HALAS Üzüm ağacına benzer bir ağaç (yanındaki ağaca sarılır gider; hoş kokusu vardır; akik gibi taneleri olur

)
HALAŞE f

Gemi dümeni

* Çörçöp

HAL-AŞİNA f

Hâl ve durumdan anlayan

HALAT (Hâlet

C

) Haller

Suretler

Keyfiyetler

HALAT Kalın ip, gemi ipi

HALAT (Hâle

C

) Halalar

Babanın kız kardeşleri

Arabçada: Ananın kız kardeşleri

Teyzeler

HALAVET Tatlılık

Şirin olmak

HALAVET-İ KELÂM Sözün güzelliği ve akıcılığı

HALAVETBAHŞ f

Zevk veren, hâlâvet veren

HALAVETYAB f

Zevk bulan, halâvet bulan

HALAYIK Cariye, hizmetçi

HALB Süt sağmak

HALB Parçalama, pençeleme

* Birinin aklını başından alma

HALBA Ahmak

Şaşkın

* Aldatıcı, hilekâr, sahtekâr

HALBE (C

: Halâbib) Bir yarış yapmak veya bir şeye yardım etmek için toplanan atlılar grubu

HALBES (C

: Halâbis) Bahadır, kahraman

Bir şeye sımsıkı bağlanıp ayrılmayan kişi

HALBUKİ (Hâl bu ki) Hakikat ve doğrusu şudur ki, öyle iken

HALBUS Serçeden küçük bir kuş

**Prof. Dr. Sinsi** · 09-10-2012

RE: Osmanlıca Sözlük (H Harfi) HALC Pamuğu temizlemek, havalandırmak ve kabartmak için yay ile atmak

HALC Çekmek

* Hareket etmek

HALCE Uzak, ırak yer, baid

HALCEM Uzun, tavil

HALD Devamlılık

Süreklilik

Dâimi

Bâki

HAL-DAR f

Benli, benekli

HALE Ay ve güneşin etrafında bazen görünen parlak dâire

HALE Annenin kız kardeşi

Teyze

Türkçede babanın kız kardeşine hala denir

Arabçada dayıya "Hâl" denir

HALEB Süt sağma

Sağılmış süt

HALEBE (Hâlib

C

) Kandıranlar, aldatanlar, hile yapanlar

HALEBE (Hâlib

C

) Süt sağanlar

HALEBÎ Halepli, Halep ahalisinden olan

HALEC Çalışmaktan, yürümekten veya ibadetten kemiklerin ağrıması

HALECAN Titreme

Kalb çarpıntısı

Heyecan

HALECAN-I KALB Kalb çarpıntısı

HALED Kalb

HALEDAR Haleli, halelenmiş

Parlak daireli

HALEDE Küpe

HAL' EDİLME Hükümdarın tahttan indirilmesi

* Boşanmış olmak

* Kovulmuş olmak

HALEF Birinin yerine sonradan geçen kimse

Babadan sonra kalan oğul

HALEF AN-SELEF Seleften halefe geçme

Geçen ve gidenden, gelene kalma

Babadan evlâda geçme

HALEFEN Arkadan gelerek

HALEFİYYET Haleflik, birinin yerine geçmiş olma

HALEK Kara, siyah

HALEL Bozukluk

Eksiklik

* Başkası tarafından verilen zarar

* İki şeyin aralığı

Boşluk

Açıklık

HALELDÂR f

Bozma

Bozulma

Bozulmuş

HALELPEZÎR f

Bozulan, Halel bulan

Eksik

Fesad kabul eden

Bozuk

HALEM Helâk olmak

* Dibâgat yaparken derinin kurtlanması

HALEMAT (Halme

C

) Meme uçları, meme başları

HALEME (C

: Halem-Halemât) Meme başı

* Büyük kene

* Bir ot cinsi

HALEN şu anda, henüz, şimdiki hâlde

HALENBUS Serçe renginde, ondan küçük bir kuş

HALENC (C

: Halânic) Ağaç, şecer

HALESA (Hâlis

C

) Hâlis, sâfi

HÂLET Suret

Hâl

Keyfiyet

HÂLET-İ CEHENNEM-NÜMUN Cehennem gibi çok azab verici hal

HÂLET-İ GAŞY Kendini bilmeyecek derecede baygınlık

HÂLET-İ NEZ' Ölüm hâleti

Can verme zamanı

Sekerat vakti

HÂLET-İ RUHİYE İnsanın ruh hâleti, manevi ve iç durumu

HÂLET-İ ŞUHUD şuhud hali, mânen veya misalen seyretme hâleti

(

Fakat ihatasız olan hâlet-i şuhudda ve rü'ya gibi rü'yetlerini tâbirde verdikleri hükümlerinde hakları olmadığı için kısmen yanlıştır

M

)
HALEVAR f

Ay şeklinde olan, hilâl gibi olan

HALEVAT (Halâ

C

) Halvetler, boşluklar

* Yalnız bulunulacak yerler

HALEZON Sümüklü böcek kabuğu

Kabuklu sümüklü böcek

HALF(E) Yemin etmek

Andiçmek

Kasem etmek

HALF Ardı

Arka

Kendinden sonra gelen

Arka taraf

HALF-I İMÂM İmâmın ardı, arkası

HALFE Yerine adam koymak

* Kılavuz

HALFE Andiçme, yemin etme

HALFÎ Arka, ard ile alâkalı olan

HALHAL Eskiden kadınların süs için ayaklarının topuklariyle baldırları arasına yani ayak bileklerine taktıkları altundan veya gümüşten yapılmış halka

Ayak bileziği

HALHAL (C

: Halâhil) Ulu, şerif kişi

HALHALE Esneklik, elâstikiyet

HALIK Yoktan yaratan

Yaratıcı

Allah (C

C

)
HALIK (C

: Huluk-Havâlık) Büyük dağ

* Ağaca dolaşmış olan üzüm çubuğu

* Süt ile dolu olan koyun memesi

* Tıraş eden

Berber

HALIKIYYET Yaratıcılık

Halk edicilik

İcad ve takdir

HALİ Tenhâ

Boş

Sahipsiz

Issız

İçinde bir şey olmama

HALÎ Hâl ile, vaziyet ile

Tavra âit

şimdiki

Hâle mensub

HALÎ Gamsız, kedersiz, gailesiz, dertsiz

* Evlenmemiş erkek, bekâr adam

HALİ' Boşanmış erkek, zevcesini şer'an terketmiş adam

(Müennesi: Hâlia'dır

) * İtaatsız, isyan eden, utanmaz, kayıtsız, hayasız

* Kovulmuş

* Soyulmuş

HALÎ' Ailesinden ayrılan kimse

* Kurt

HALÎ-ÜL-İZAR Yüzü yırtık

* Mc: Edepsiz, ahlâksız, utanmaz

HALİB Sütçü, süt satan kimse

* Sidik borusu

HALİB (C

: Halebe) Aldatıcı, hilekâr, sahtekâr

(Müennesi: Hâlibe'dir

)
HALÎB Taze süt

HALÎC Liman

Boğaz

Kanal

Körfez

Koy

Denizin kara içine nehir gibi uzanmış kısmı

* Irmak

* Büyük çanak

* İp

* Deve ağzı

HALÎC-İ FÂRİS Basra körfezi

HALİC(E) Hareket ettirme

Sarsma, oynatma

HALİCE Pamuk eğiren

HALÎCE İçinde hurma ıslanmış süt

* Üzüm sıkıntısı

HALİÇ (Bak: Halîc)
HALİÇE Küçük halı

Kilim

Seccâde

(Kaliçe de yazılır

)
HALİD (Hulud

dan) Sonsuz, ebedi

Daimi

HALİDAT (Hâlide

C

) Sürüp gidenler, devam edenler

HALİD BİN SİNAN Benî Abes kabilesinin Bin-Bagis'ten ehl-i tevhid bir zat olup; Hz

Peygamber Efendimiz, bu zat hakkında: "O bir nebi idi, fakat onun kavmi onu zâyi etti" buyurmuşlardır

Kendisi Peygamberimizin zamanına yetişememiş ise de kızı Nezd, Hz

Peygamberimize geldiğinde, o sırada Peygamberimizin âyetini okuduğunu işitince: "Bunu, babam da okurdu" demiş olduğu rivâyet edilir

HALİD BİN VELİD Câhiliye devrinde Kureyş eşrafındandı

Hudeybiye muahedesinden sonra Müslüman oldu

Resul-i Ekrem Aleyhissalâtü Vesselâm, kendisine Seyfullah namını vermiştir

Çok kahraman bir gazi idi

Suriye, Filistin, Şam gibi yerler onun himmeti ile feth olunmuştur

18 Hadis-i şerif nakletmiştir

Hicri 21 senesinde Suriye'de dar-ı bekaya göçerken: "Bunca muharebelerde bulunup bu kadar yaralar almış olduğum halde, hiç birinde vefat etmeyip akıbet yatakta öldüğüme kederleniyorum

" meâlinde konuşmuş, atını ve silâhlarını fisebilillah vakfetmiştir

(R

A

)
HALİDE f

Saplanmış, dürterek bastırılmış

HANÇER-İ HALİDE Saplanmış hançer

HALİDE Hâlid'in müennesidir

(Bak: Hâlid)
HALİF Yemin etmek

HALİF Yemin ederek sözleşenlerden herbirisi

HALİF (Half

den) Yemin eden

HALİF İki dağ arasındaki yol

* Eski elbise

* Arkadan gelen

Sonradan gelen

Birinin yerine geçen

HALİFE Öncekinin yerine geçen

* Fık: İlâhî, yâni şer'î hükümlerin tatbik ve icrası için Peygamber'e (A

S

M

) vekil olan zât

İmam

İmamet-i kübra

(Namazda imama uyan cemaat gibi, halifeye de şer'î emirlerde öylece itaat edilir

Halifede aranan dört şart: İlim, adalet, kifayet, a'zâ ve havâsta selâmet

) (Bak: Hilafet)
HALİFE-İ EVVEL Devlet dairelerinde yazı işlerinde çalışanlar

Tanzimattan evvel kalem teşkilâtı; halife, halife-i sâni, halife-i evvel olmak üzere üç derece idi

Ondan sonra bir kısım dairelerde bunun yerine baş kâtib, bazılarında da mümeyyiz-i evvel denilmiştir

HALİFE-İ MÜSLİMÎN Yavuz Sultan Selim Han'dan sonraki Osmanlı Padişahları hakkında kullanılmış bir tabirdir

Müslümanların halifesi demektir

HALİFE-İ RUY-İ ZEMİN Yeryüzünün halifesi mânâsına gelen bu tabir, Yavuz Sultan Selim Han'dan sonra Osmanlı Padişahları hakkında kullanılmıştır

HALİFE (C

: Hülef-Hulefât) Gebe deve

HALİFE (C

: Havâlif) Türklerin kıldan veya keçeden yaptıkları çadırların direği, çadır direği

HALİFE (C

: Halefâ) Su içinde biten bir ot

(Türkçede "kandıra" derler

)
HALİK Helâk olan

Mahv olan

Fenaya giden

Fâni

Zâil

HALİK Tıraş edilmiş

**Prof. Dr. Sinsi** · 09-10-2012

RE: Osmanlıca Sözlük (H Harfi) HALİKA (C

: Halayık) Tabiat, mahlukât

HALİKE Çok hırslı, haris olan nefis

HALİKÎ Demirci

HALİL (HALİLE) Zevc, koca

Nikâhlı karı

Zevce

HALİL Samimi dost

Sâdık dost

* Nahif ve fakir kimse

(L

R

)
HALİL-ÜR RAHMAN Allah'tan başkasından hiçbir zaman yardım dilemeyip, O'nun dostluğunu ihtiyar eden Hz

İbrahim'in (A

S

) lâkabıdır

HALİLİYYE Samimi dostluk ve kardeşlik

HALİLULLAH Allah'ın dostu, Hz

İbrahim (A

S

)

HALÎM Yumuşak huylu

Hoş muamele yapan

(Bak: Elhalîm)
HALÎMÂNE f

Yumuşak surette

Yumuşak huylulara yakışır bir tarzda

HALÎME Yumuşak huylu kadın

* Resul-i Ekrem Aleyhissalâtü Vesselâm'ın süt anasının ismi

Beni Sa'd bin Bekr kabilesindendir

Halime-i Sa'diye diye de anılır

(R

A

)
HALİN Ahmak

HÂLİS Hilesiz

Katıksız

Saf

Duru

Saffetli

* Pek beyaz

* Evvelce karışık iken kusuru zâil olan

* Her ameli, yalnız Allah rızası için işleyen

(Bak: İhlâs) (Müennesi: Hâlise'dir)
HÂLİS-ÜD DEM Arı kan, safkan

HALİS Bahadır ve haris kimse

HALÎS Karışmış, muhtelif

* Siyah ile beyazı karışmış saç

* Tel

HÂLİSANE f

Hâlise yakışır bir surette

Hâlis kimselere mahsus bir niyet ve fiil ile

HÂLİSEN Halis ve katıksız olduğu halde

Hilesizce, doğru olarak

HÂLİSET Edb: İbarenin düzgün ve akıcı olması

HÂLİSİYYET Doğruluk, hâlislik, hilesizlik

HALÎT Huk: Yol ve su gibi umumi olan araziler hukukunda ortak olan kimse

* Şerik, ortak

* Karışmış

HALÎT Buz

Kırağı

Dolu

HALİTA Karışık halde olan

Karma

İki veya muhtelif maddelerden yapılmış

* Madenlerin birbirleriyle birleşmelerinden hâsıl olan mürekkep madde

HALİTA-İ DİMAĞÎ f

Akıldaki muhtelif mes'ele ve fikirler

Dimağdaki karışık, muhtelif bilgiler

HALİYE (C

: Havâlî) Kendini süsleyen kadın

HALİYEN Şimdiki hâlde, şimdiki zamanda

HALİYEN (Hâli

den) Boş olarak, boş olduğu hâlde

HALİYYAT (Haliye C

) Bekâr kadınlar, evlenmemiş kızlar

HALİYYE Bağından boşanmış deve

* Yabancı bir yavru emziren deve

* Büyük gemi

* Arı kovanı

* Ahlâktan kinâyedir

* (C

: Haliyyât) Bekâr kadın, evlenmemiş kız

HALK Boğaz

* Tıraş etmek

HALK İnsan topluluğu

İnsanlar

* Yaratmak

İcad

Örneği ve benzeri olmayan bir şeyi yaratmak, ibdâ' eylemek

* Bir şeyi yumuşatıp düzleştirmek

(Bak: İnşa, İbda')(Sivrisineğin gözünü halkeden, güneşi dahi O halketmiştir

M

)(Kâinatı elinde tutamayan, zerreyi halkedemez

M

)(Hem semâvat ve arzı halkeden, semâvat ve arzın meyvesi olan insanın hayat ve memâtından âciz kalır mı? S

)
HALK-I CEDİD Ba'sü bade-l mevt, yeniden yaratılış

Yeniden yeniye tekrâren yaratılma

Ana karnındaki çocuğun, insan suretine inkılâb ettiği devre

HALK-I DÜ CİHAN İki cihanın halkı

* Ölülerle diriler

HALK-I EF'ÂL Mu'tezile fırkasının bir tabiridir

Hayvan ve insanların, kendi fiillerinin hakiki müessiri olduğunu iddia etmelerine verilen isimdir

(Bu iddiâlarını Ehl-i Sünnet ulemâsı müsbet delillerle reddetmiştir

)(Ehl-i dalâlet ve bid'at fırkalarından bir kısım zatlar, ümmet nazarında makbul oluyorlar

Aynen onlar gibi zatlar var; zâhiri hiçbir fark yokken, ümmet reddediyor

Bunda hayret ediyordum

Meselâ: Mu'tezile mezhebinde Zemahşerî gibi, İ'tizalde en müteassıb bir ferd olduğu halde, muhakkıkîn-i Ehl-i Sünnet, onun o şedit itirâzâtına karşı; onu tekfir ve tadlil etmiyorlar, belki bir rah-ı necat onun için arıyorlar

Zemahşerî'nin derece-i şiddetinden çok aşağı Ebu Ali Cübbaî gibi Mu'tezile imamlarını, merdut ve matrud sayıyorlar

Çok zaman bu sır benim merakıma dokunuyordu

Sonra lütf-u İlâhî ile anladım ki: Zemahşeri'nin Ehl-i Sünnet'e itirâzâtı, hak zannettiği mesleğindeki muhabbet-i haktan ileri geliyordu

Yâni, meselâ: Tenzih-i hakiki; onun nazarında, hayvanlar kendi ef'âline hâlik olmasiyle oluyor

Onun için, Cenab-ı Hakk'ı tenzih muhabbetinden, Ehl-i Sünnet'in halk-ı ef'âl mes'elesinde düsturunu kabul etmiyor

Merdut olan sâir Mu'tezile imamları muhabbet-i haktan ziyade, Ehl-i Sünnet'in yüksek düsturlarına kısa akılları yetişemediğinden ve geniş kavânin-i Ehl-i Sünnet, onların dar fikirlerine yerleşemediğinden, inkâr ettiklerinden merdutturlar

M

)
HALK-I EZDAD Birbirine zıd halleri bir şeyde yaratmak

Meselâ: Bir zerrede hem def edici hem de cezb edici (çekici) kuvvetin bulunmasını yaratmak

HALK-I ŞER Şerrin yaradılışı

(İşte Mu'tezile bu sırrı anlamadıkları için "Halk-ı şer şerdir ve çirkinin icadı çirkindir

" diye Cenab-ı Hakk'ı takdis için şerrin icadını ona vermemişler, dalâlete düşmüşler

M

)
HALKA Ortası boş yuvarlak şekil

* Dâire şeklinde olan şey

HALKA-İ ÂB-GÛN Gökyüzü, semâ

HALKA-İ DÜRR İnci dizisi

HALKA-İ ZİKİR Tasavvufta, zikir esnasında daire şeklinde oturmak

HALKABEGUŞ f

Kulağı küpeli, kulağı halkalı

* Mc: Köle, esir

HALKABEND f

Toplanıp yuvarlak meydana gelecek şekilde oturma

HALKAN Yaradılışça, hilkatça

HALKAVÎ Halka şeklinde

HALKAZEN f

Kapı çalan, kapı halkasını vuran

HALL Sağlamlaştırmak

* Dostluk, sadâkat

* Fakir, hastalıklı, nahif insan

* Sirke

HALL Giren, dâhil olan

İnen

HALL Çözme

Çözülme

Karışık bir mes'elenin içinden çıkma

* Anlayıp karar vermek

Neticelendirmek

* Susam yağı

* Ezmek

* Açmak

* Dühul etmek, girmek

HALL-İ MES'ELE Mes'elenin halledilmesi

HALL-İ MÜŞKİLÂT Müşkilâtın yenilmesi, zorlukların çözülmesi

HALLAC Pamuk atan

Pamuğu didik didik eden

HALLAC-I MANSUR Asıl adı Hüseyin olan bu zat, tasavvuf mesleğinde meşhurdur

Manevi istiğrak hallerinde hissettiklerini, şeriata zâhiren zıd düşen ifadelerle söylediği için, Hicri 306 senesinde idam edilmiştir

HALLAF Çok fazla yemin eden kimse

HALLAK İyi traş eden

Berber

* Hamal

HALLAK Yaratan, her şeyi halkeden, Kadir-i Zülcelal, Allah Teala Hazretleri (C

C

)
HALLÂL Halleden, çare bulan, çözen

HALLÂL-I MÜŞKİLÂT Zorlukları yenen, müşkülâtı halleden kimse

HALLÂL-ÜL UKAD Düğümleri çözen

* Mc: Zorlukları yenen

HALLAL Sirkeci, sirke yapan kimse

HALLAS Yakalıyan, tutan kimse

HALLAT Yersiz ve münâsebetsiz sözler konuşan

* Ortalığı karıştıran

HALLE Fakirlik

* Hâcet, ihtiyaç

* Kum içindeki yol ve gedik

HALLEDALLAH Allah dâim ve bâki eylesin (meâlinde duâ)

HALLER Bakla

HALLİ Zengin, gani, malı mülkü çok olan

* Kuvvetli, kavi

**Prof. Dr. Sinsi** · 09-10-2012

RE: Osmanlıca Sözlük (H Harfi) HALLİ (Halliye) Sirke ile ilgili

HALLİSNÂ Bizi halâs eyle, bizi kurtar (meâlinde duâ

)
HALL Ü AKD Çözme ve düğümleme

İdame etme

Müşkül mes'eleleri ve işleri halledip neticeye bağlama

HALL Ü FASL Çözme ve ayırma

Açıklayarak bitirme

Bir mes'eleyi müsbet bir neticeye bağlama

HALLÜSİNASYON Lât

Tıb: Hakikatte olmayan bir şeyi varmış gibi görme ve işitme

HALME Meme başı, meme tepesi

HALS Bir şeyi soymak

Çalmak

Kapmak

* Dibinden taze yetişen çayırla karışık olan kuru çimen

HALSAN Kişinin dostu, sevgilisi ve yâri

HALT Karıştırmak

Münasebetsiz söz söylemek

Bir şeyi bir şeye karıştırmak

Hatâ etmek

HALTA Köpeklere takılan boyun halkası

Tasma

HALTIYYAT Yersiz ve münasebetsiz sözler

HALUB(E) Sağılan şey

HALUF Sütün veya yemeğin bozulması

HALUK İyi huylu

Güzel ahlâklı

İslâma yakışır ahlâkta olan

İnsâniyyetli

HALUM Yaş peynir gibi olan koyu yoğurt

HALVET Yalnızlık

Tek başına kalmak

Tenhaya çekilme

* Gizlilik

HALVET-İ FÂSİDE Karı-kocanın aralarında şer'î mâni olmasına rağmen birleşmeleri

HALVET-İ SAHİHA Karı-kocanın aralarında şer'î mâni bulunmaması halinde birleşmeleri

HALVETGÂH f

Tek başına oturup ibadetle vakit geçirilen yer

* Halvet yeri

Gizli olarak görüşülecek yer

HALVETGÜZİDE (Halvetgüzin) f

Halveti, tenha bir yeri seçmiş olan kimse

HALVETHANE f

Gizli ibadet yeri

* Gizli konuşup görüşmeye mahsus yer

HALVETÎ Halvete müteallik, halvetle alakalı

* İbadet ve zikirlerini tenhada yapan bir tarikat adı

* Halvetiye Tarikatından olan kimse

HALVETNİŞİN Yalnız başına bir yere çekilip ibadetle meşgul olanlar

HALY Ot biçmek

HALY (C

: Huliy) Altından ve gümüşten olan süs eşyâları

HALZ Kabuğunu çıkarmak, derisini soymak

HAM f

Olmamış, pişmemiş, çiğ

* Nâfile, beyhude, boşuboşuna

* İşlenmemiş, üzerinde çalışılmamış

* Acemi kimse, tecrübesiz

Terbiye görmemiş kişi

HAM f

Bükülmüş, kıvrılmış, eğrilmiş

HAM-I ZÜLF Saç lülesinin kıvrımı

HAM' (HIM') (C

: Ahmâ') : Kaynata

Zevc tarafından olan kimseler

HAM' (HUMU') Eğrilik, aksaklık

HAMA Hıfzetmek, korumak

* Kovmak, defetmek

HAMA' Kara balçık

HAMAİD (Hamîde

C

) Bir kimsenin medhedilmeğe lâyık olan işleri

HAMAİL (Himâle

C

) Tılsım, muska

* Kılıç kayışı, kılıcı bele bağlamaya yarayan kayış

HAMAİM (Hamâme

C

) Güvercinler

HAMAK İki ağaç veya direk arasına asılarak içine yatılan ağyatak

HAMAKAT Ahmaklık

Budalalık

Bönlük

Anlayışsızlık

HAMALE Bir mala kefil olma

HAMAM(E) (C

: Hamâim) Güvercin kuşu

HAMAN Peygamber Hz

Musa (A

S

) zamanındaki Mısır Fir'avununun vezirinin ismi

HAMARAT Becerikli, elinden iş gelir, cerbezeli

HAMAS Verem

* Yumuşaklıkla ve kolaylıkla bir şeyi çıkarmak

HAMASET Yaradılıştan olan cesâret

Bahadırlık

Cesurluk

Kahramanlık

Yiğitlik

HAMASÎ Hamâsetle alâkalı

Fıtrî cesarete âit ve müteallik

HAMASİYYAT Kahramanlık destanları

HAMAT Kaynana

HAMATA Katılık

* Yanmak

* Boğaz ağrısı

* Darı samanı

* Kalbin ortası

HAM-BE-HAM f

Kıvrım kıvrım

Büklüm büklüm

HAMD Medih, övmek

Cenab-ı Hakk'a karşı kulların memnuniyet ve sevinçlerini ve O'na hamd ve şükür ile medihlerini bildirmeleri, senâ etmeleri

(Bak: Elhamdülillah) (Hamd'in en meşhur mânası; sıfat-ı kemaliyeyi izhar etmektir

Şöyle ki: Cenab-ı Hak insanı, kâinata câmi' bir nüsha ve onsekizbin âlemi hâvi şu büyük alemin kitabına bir fihriste olarak yaratmıştır

Ve Esmâ-i Hüsnâ'dan her birisinin tecelligahı olan her bir âlemden bir örnek, bir nümune insanın cevherinde vedia bırakmıştır

Eğer insan, maddi ve manevi her bir uzvunu Allah'ın emrettiği yere sarfetmekle hamdin şubelerinden olan "şükr-ü örfi"yi ifâ ve şeriata imtisal ederse, insanın cevherinde vedi'a bırakılan o örneklerin her birisi kendi âlemine bir pencere olur

İnsan o pencereden o âleme bakar

Ve o âleme tecelli eden sıfatla, o âlemden tezahür eden isme bir mir'at ve bir âyine olur

O vakit insan; ruhu ile, cismi ile, âlem-i şehadet ve âlem-i gayba bir hülâsa olur

Ve her iki âleme tecelli eden, insana da tecelli eder

İşte bu cihetle insan, sıfat-ı kemaliye-i İlâhiyyeye hem mazhar olur, hem müzhir olur

İ

)(Hamd ü senâ, medih ve minnet O'na mahsustur, O'na lâyıktır

Demek nimetler O'nundur ve O'nun hazinesinden çıkar

Hazine ise dâimîdir

M

)
HAMDE Ateş gürültüsü

HAMDELE "Elhamdülillah" demenin kısaca ismi

Bu sözün masdar haline getirilip kısaltılması

HAMD Ü SENA Cenab-ı Hakk'a hamd ve O'nu isimleriyle medhetmek

HAME Kafatası, başın üst kısmı

HAME' Uzun müddet su ile yumuşayıp değişmiş cıvık ve kokar çamur

Balçık

HAME Yaş ot demeti, taze ekin destesi, bir sap üzere bitmiş taze ekin

* Havası bozuk hastalıklı yer

HÂME f

Yontulmuş kalem

HÂME-İ EDEB Edebiyat kalemi

HÂME-İ ŞEKVÂ şikâyet kalemi

şikâyet yazan kalem

**Prof. Dr. Sinsi** · 09-10-2012

RE: Osmanlıca Sözlük (H Harfi) HÂME-İ ZERRİN Altın kalem, altından yapılmış kalem

HÂME VÜ ŞEMŞİR Kalem ve kılıç

HAMEC Zayıflık

HÂMEGÜZAR f

Kalemle yazılmış

HAMEK Her şeyin küçükleri

* Siyah bulut

HAMEL Kuzu

* Ast: Burçlardan birinin adıdır

Bu burcu teşkil eden yıldızlar kuzuya benzediği için arapça kuzu demek olan hamel denilmiştir

Güneş bu burca 21 Mart'ta girer ve gece ile gündüz bir olur

HAMELAT (Hamle

C

) Saldırışlar, saldırmalar

* Atılmalar, atılışlar

HAMELE Taşıyanlar, yüklenenler, kaldıranlar

HAMELE-İ ARŞ İsrâfil, Cebrâil, Mikâil, Azrâil (A

S

)lar

HAMELE-İ HÜCCET Günah ve sevabları yazan melekler

HAMELE-İ KUR'AN Hâfızlar

Kur'anı ezbere okuyup ilmi ile amel eden mes'ud kimseler

HAMELE-İ MÜMTESİL Aldığı emri imtisal edip yüklenen, mes'uliyeti üzerine alan

HAM-ENDER-HAM f

Kıvrım kıvrım, büklüm büklüm

HAMER Davarın arpa yemekten dolayı içinin ve ağzının kokması

HÂME-RÂN f

Kalem yürüten, yazan

HAME-ZEN f

Üzerinde kalem kesilecek âlet

HAMH Fahirlenmek, büyüklenmek, kibirlenmek

HAMHAMA Hımhımlık, sözü genizden söyleyerek konuşma

HAMHAMA Atın yulaf ve su gördüğünde çıkardığı ses

HÂMIZ Sirke gibi ekşi olan

Ekşiliği fazla olan, asit

HÂMIZ-I FAHİM Kim: Karbonik asit

HÂMIZ-I HALL Kim: Sirke asidi

HÂMIZ-I KARBON Kim: Karbonik asit

HÂMIZAT (Hâmız

C

) Asitler

Sirke gibi ekşi olan şeyler

HÂMIZAT-I ŞAHMİYE Yağ asitleri

HÂMIZİYYET Ekşilik, kekrelik

HAMÎ f

Gevşeklik, hamlık

HAMÎ Himaye edici, himaye eden

Koruyucu, koruyan

Kayıran

HÂMİD Cenab-ı Hakk'a hamd ü sena eden

Allah'a şükreden

* Hz

Peygamber'in (A

S

M

) isimlerindendir

HAMÎD Sena edilmeğe, medhedilmeğe elyak olan

Dünya ve âhirette hamd kendisine mahsus olan Allah (C

C

) * Isparta Vilâyetinin Osmanlılar devrindeki adı

HAMİD Alevi sönen ateş

* Ölü, ölmüş

Sönmüş

idrâksiz

Sâkit ve sessiz

Ölü gibi halsiz olan

HAMİDE f

Kambur, eğrilmiş, kemerli

HÂMİDE Uzun müddet geçmesi sebebi ile rengine tegayyür ve siyahlık gelip eskimiş olan

* Nebatsız kuru yer

* Yanmış kül olmuş

HAMİDEGÎ f

Kamburluk, eğri büğrü olmaklık

HÂMİDÎN (Hâmid

C

) Hamdedenler, hâmidler

HÂMİDÛN (Hâmid

C

) Hamdedenler, hâmidler

HAMİE Hararetli, çamurlu, volkanlı, alevli, dumanlı

HÂMİL (Hâmile) Yüklü yüklenmiş

* Gebe

* Taşıyan, götüren

* Hâiz

* Mâlik, sahib

* Uhdesinde bir poliçe bulunan

HÂMİL-İ VAHY Vahyi Peygamberimize (A

S

M

) getiren Cebrail (A

S

)
HAMİL Kötü tanınmış olan kimse

HAMÎL Kefil

* Başka yerden getirilen oğlan

HAMÎLE Sıklığından dolayı birbirine girmiş olan ağaçlar

* Ağaç ve ot bitmiş kumlu yer

* Döşek çarşafı

HAMİLEN Hâmil olarak

Taşıgirsin bir tarafına

!!!, götürerek

* Hâmil olduğu halde

HAMİM Sıcak ve kızgın su

* Yakın hısım, soy sop

* Samimi arkadaş

HAMÎME (C

: Hamâyim) Her nesnenin iyisi

HAMİNNE Hanım nine sözünün bozulmuş şekli, büyük anne

HAMÎR (Hımâr

C

) Eşekler

Hımarlar

HAMÎR(E) Eyer yapmada kullanılan tüysüz beyaz deri

HAMÎR Hamur

HAMÎR-İ MÂYE Mayanın hamuru

HAMÎRE Hamur içine katılan maya

HAMÎR-GÂR f

Hamurcu, hamur yoğurucu

HAMÎS Beşinci

Hamis günü

Perşembe günü

HÂMİSEN Beşinci olarak, beşinci olmak üzere

HAMİŞ Mektubun altına sonradan yazılan sözler

Hâşiye

HAMİT Şiddetli, sağlam

* Üzerinde kıl olmıyan yağ tulumu

HAMİT (HÂMİT) Yanmış ve pörsümüş süt

HAMİYE Tırnak kenarı

* Kızmış, kızgın

HAMİYET Gayret

* Nâmustan gelen gayretle utanma veya kızma

* İstinkâf etmek

* Mukaddesatı ve milletin haklarını, mâmus ve haysiyeti korumak hususlarında gösterilen gayret ve ihtimam hasleti

İman ve İslâmiyeti ve Hz

Peygamber'in (A

S

M

) Sünnet-i Seniyyesini ve din ve mücahede kardeşlerini muhafaza ve müdafaa etmek gayreti

HAMİYET-İ CÂHİLİYE f

Câhillikten gelen ırkçılık gibi bâtıl inanışları koruma gayreti

* Cenab-ı Hakk'ın ve Resul-ü Ekrem'in (A

S

M

) nehyettiği ve hak dine uymayan eski ve kötü inançları muhafaza gayreti

HAMİYET-FÜRUŞ f

Kendini beğenip hamiyetli olduğunu iddia eden

Hamiyetli olduğunu göstermeğe çalışan

HAMİYET-KÂR f

Hamiyetli

Haysiyet ve şeref sahibi

HAMİYET-MEND (C

: Hamiyyet-mendân) f

Hamiyetli

HAMİYET-MENDÂNE f

Hamiyetlicesine

Hamiyetli olan bir kimseye yakışacak şekil ve surette

HAMİYET-MENDÎ f

Hamiyetlilik, hamiyetli oluş

HAMKA Ahmak ve budala kadın

HAMKE (C

: Humuk) Bit

HAML Yük

* Sırtına yük alıp getirmek

* Kadının karnındaki çocuk

* İsnad

Yüklenme

HAML Saçak

* Büyük saçaklı halı

HAMLE Hücum etme

Atılış, saldırış

Savlet

HAMLEC Bükmek

HAMLETMEK Yüklemek, zannetmek

**Prof. Dr. Sinsi** · 09-10-2012

RE: Osmanlıca Sözlük (H Harfi) HAMM Çok sıcaklık, şiddetli hararet

HAMM Kuyuyu temizlemek

* Evi süpürmek

* Etin kokması

HAM MADDE Bir şeyin meydana getirilmesi için işlenilen ana maddelerden her biri

HAMMADUN Çok hamdedenler

Çok çok şükür ve duâ edenler

HAMMAL (Haml

den) Bir ücret karşılığında eliyle veya sırtıyla yük taşıyan adam

* Mc: Kaba, görgüsüz, terbiyesiz

HAMMALİYYE Hamal ücreti

HAMMAM Banyo, hamam

HAMMAMÎ Hamam idare eden adam veya kadın

Hamamcı

HAMMAMİYYE Edb: Divan Edebiyatında giriş kısmı hamam eğlencesi tasvirine tahsis olunan kaside

HAMMAR (Hamr

den) Şarap yapan veya satan kimse

Meyhaneci, şarapcı

* Tas: Mc: Mürşid, şeyh, kılavuz

HAMMAR Eşekçi

HÂMME (C

: Hevâmm) Haşerât-ı muzırra, zararlı böcekler

* Binek hayvanı

HÂMME Bir kişinin akrabası, yakınları

(Hâssa mânâsına da gelir, mukabili âmme'dir

)
HAMME (C

: Humm) Kaplıcanın sıcak suyu

* Kuyruk yağının kıkırdağı

* Kızdırmak mânasına mastar da olur

HAMMURABİ (Bak: Nemrud)
HAMNANE Kene

HAMR Ekşi

Şarap

İçki olup sarhoşluk veren şey

* Birine bâde içirmek

* Bir hususu söylemeyip setreylemek

Ketmeylemek

(L

R

)
HAMR Yüzmek

HAMRA (Müennes) Çok kırmızı, kızıl renk

* Şiddet ve meşakkatli geçen yıl

* Şiddetle olan ölüm

* Arap olmayan cinsten

* Yüzü kızarmış kadın

HAMS(E) Açlık

* Yaradaki şişin inmesi

HAMSE Beş (sayısı)

HAMSE-İ ÂL-İ ABÂ (Bak: Âl-i Abâ)
HAMSE Mesnevi şekliyle yazılmış beş kitabdan ibaret bir takım demektir ki, böyle eser meydana getirmiş olanlara "Hamsenüvîs", yâhut "Hamseci" denilir

XII

yüzyıla kadar hamse-nüvîslik mutâd değildi

1195'de vefat etmiş olan Genceli Şeyh Nizamî, manzum olarak beş kitab yazmış ve hepsine birden "penc genç", yâni "beş hazine" "ünvanını vermişti

Ondan sonra o yolda mesnevîler vücuda getirmek İran şâirlerince moda oldu

İran'ın Hüsrev-i Dehlevî, Mevlânâ Câmi gibi şâirleri hamse yazdılar

Çağatay şâiri Ali Şir Nevaî de Çağatay lehçesinde hamse tanzim etmiştir

Bizim lehçede ilk hamse yazan, daha doğrusu Şeyh Nizamî'nin hamsesini terceme eden Behiştî'dir

Bu Behiştî, İkinci Bayezid'in adamlarındandı

Yine bizim lehçemizle yazılmış birçok hamseler vardır

Ak Şemseddin'in oğlu Hamdullah Çelebi (Vefatı: M: 1508) Yusuf ve Züleyha, Leylâ ve Mecnun, Muhammediye, Mevlid-ün Nebi adlı hamseleri yazmıştır

(Edb

L

)
HAMSENÜVIS f

Hamseci, hamse yazan

Mesnevi tarzıyla beş kitabdan ibâret bir takım yazan kimse

HAMSÎN Elli

* Erbaîn denen kırk günlük kara kıştan sonra gelen elli günlük kış

HAMSUN Elli sayısı

HAMŞ Baldırı ince olan

HAMŞ Kaşımak

* Tırmalamak

HAMŞEK Mestin üstüne vurulan parça

HAMŞÜDE f

Bükülmüş, eğrilmiş

HAMT Misvak ağacı

* Ekşimiş süt

* Koyunun derisini yüzüp kebap yapmak

* Gadap etmek, kızmak

* Kibirlenmek, tekebbürlenmek

HAMT Şiddetli ve zahmetli olmak

* Çürümek

* Mütegayyer olmak, değişmek

HAMTA Üzüm çiçeğinin kokusu

HAMTAR Dolu kırba

* Yay kirişi

HAMUL (Haml

den) Sabırlı, metanetli, tahammüllü, dayanıklı kimse

HAMULANE f

Tahammüllü kimseye yakışır şekilde

HAMULE f

Yük

Yük taşıyan nakil vasıtalarının yükü

HAMULÎ Tahammüllülük, sabırlılık, dayanıklılık

HAMUM İç yağı

HAMUN f

Bozkır

Büyük sahra, düz ova

HAMUS Sâkin olmak, susmak

HAMUŞ f

Susmuş

Sessiz

Sâkit

HAMUŞ Sivrisinek

HAMUŞAN Mevlevi tâbirlerindendir

Konya'da Mevlâna'nın türbesi haricinde ve kıble cihetindeki büyük kabristana verilen isimdir

* Sessizler, susmuş olanlar, uykuda olanlar

HAMUŞANE f

Sessizce, ses çıkarmadan

Sessizliği andırır bir şekilde

HAMUŞÎ f

Susma, sükut etme

Sessizlik, sükunet

HAMVÎ Sıcaklık

HAMYAZE f

Esnek, elâstik, esneme

* Kötü hareket, fenâ iş

HAMYE İçine yağ ve zeytin konulan kap

HAMZ Keskinlik, katılık, şiddet

Metinlik, sağlamlık

HAMZ Ekşilik

Kekrelik

HAMZA (R

A

) Abdulmuttalib'in oğlu olup, Resulüllah'ın (A

S

M

) amcasıdır

Önceleri, İslâm dinine karşı olanlarla beraberdi

Ebucehil'in İslâm düşmanlığını çok ileri götürmesi karşısında, imana girip Ebucehil ve din düşmanlarına karşı çıktı ve İslâm'a büyük hizmetleri oldu

Uhud Gazası'nda 57 yaşında iken şehid edildi

HAMZA İstemek

Arzu etmek

* Ekşi olan her ota derler

HAMZE Baklaya benzer bir bitki

HAN f

Hükümdar

Eski Türklerde Hakan da denen devlet reisi

HAN f

Yolcuların misafir olduğu bina

Kervansaray

Otel

* Ticaret ehlinin sakin olduğu yer

HAN f

Yemek sofrası

Üstüne yemek konan tepsi

* Yemek, taam

* Ahçı dükkânı, lokanta

HAN f

Okuyan, okuyucu, çağıran manasına gelir

Meselâ: Duâ-hân : (Niyaz ve tazarrukârane bir tezellül ile) duâ okuyan

HANA Yaramaz ve boş sözler konuşmak

HANACIR (Hancere

C

) Gırtlaklar, hançereler

HANADIK (Handek

C

) Hendekler

Bir mekânın etrafına kazılan geniş ve derin çukurlar

HANADIR Görme kabiliyeti kuvvetli olan

HANADİS (Hındıs

C

) Musibetler

* Karanlık geceler

* Şiddetli hâller

HANAK (C

: Hınâk) Hiddetlenme, kızma

HANAN Merhamet, şefkat, acıma

HANAN (Hân

C

) f

Hânlar, hükümdarlar, pâdişahlar, kağanlar

HANASÎR Helâk olmak

HANASİRE Hıyânet ehli, hâinler

HANAT (Hân

C

) Dükkânlar, meyhaneler

HANAZÎR (Hınzır

C

) Hınzırlar, domuzlar

HANBELÎ Dört hak mezhepten birisi

İmam-ı Ahmed bin Hanbel Hazretlerinin mezhebinden olan

(Bak: Mezheb, İmam-ı Hanbelî)
HANCER Ucu sivri, iki tarafı keskin büyük bıçak

Halk dilinde hançer şeklinde kullanılır

Divan edebiyatında şâirler, güzellerin kaşlarını hancere benzetirlerdi

HANCER-İ BÜRRAN Keskin hançer

HÂNÇE f

Küçük tepsi, ufak sini

HÂNÇE-İ ZER Küçük altın tepsi

* Mc: Güneş

HANÇERE Gırtlak, boğaz

HANDA HAND f

Devamlı gülme, sürekli olarak gülme

* Devamlı gülen, sürekli gülen

HANDAN f

Gülen, gülücü, mesrur

HANDAN-RU(Y) f

Güler yüzlü, güleç, mütebessim

HANDE f

Gülme, gülüş

HANDE-İ ÂFTÂB Güneşin gülmesi

Güneşin doğması

HANDE-İ GÜL Gülün açması

HANDEBAHŞA f

Güldürücü, tebessüm ettirici

HANDEBAR f

Güldüren, güldürücü

HANDEFERMA f

Güldürücü, güldüren

HANDEFEŞAN f

Gülümsemeler dağıtan, gülmeler saçan

HANDEHARİŞ f

Bir kimseye alay tarzında gülme

HANDEK Kale ve tarla gibi yerlerin etrafına kazılan geniş ve derin çukur

Hendek

HANDEKÂR f

Gülen, tebessüm eden, gülücü

HANDEK GAZVESİ Peygamberimizin (A

S

M

) büyük muharebelerinden birisi olup, hicretin beşinci senesinde Şevval ayında vuku bulmuştur

Asıl muharebeyi uyandıranlar Beni Nadir kabilesi olup bunlar Kureyş ve Gatfan kabilelerini de davet etmekle hepsi birden Medine-i Münevvere'ye hücuma geçtikleri vakit, Hz

Resullulah Efendimiz Selman-ı Fârisî'nin (R

A

) reyiyle Medine'nin etrafına hendek kazılmasını emretti

Bu münasebetle Gazve-i Handek denmekle meşhur oldu

Muharebe bir ay kadar devam edip, nihayet Yahudilerle Kureyş arasına nifak düşmüş ve kâfirler şiddetli bir fırtınaya tutulup perişan bir halde dönmüşlerdir

HANDEKÜNAN f

Gülerek, güle güle

HANDEMEŞHUN f

Devamlı gülen

Çok gülen

HANDEMU'TAD f

Devamlı gülmeye alışmış olan, her zaman gülme alışkanlığı olan

HANDEN f

Okumak

HANDENÜMA f

Gülen

HANDERİS Eski şarap

HANDERİZ f

Gülüp duran, devamlı gülen

HANDERUY f

Mütebessim, güler yüzlü

HANDEZEN f

Gülen

HANDİSTAN f

Şaka, lâtife

HANE f

Ev, mesken, beyt

* Mat: Basamak, bölüm, göz

* Bazı kelimelerle birleştirilip mürekkep isim yapılan bir "ek" tir

"Hasta-hane, ecza-hane, yazı-hane, kıraat-hane" gibi

HANE-İ AVARIZ Avarız ve bedel-i nüzul ve buna benzer vergiler ve tekâlifin toplanmasında tutulan ölçü

Buradaki hanenin, lügat mânası olan evle münasebeti yoktur

Kasabalar, köyler nüfuslarına ve emlâk ve arazilerinin miktar ve hâsılatlarına göre hane itibar edilir ve mahallî masraflarla sair vergiler ona göre tanzim edilirdi

Bu usul Tanzimat-ı Hayriyeye kadar devam etmiştir

(O

T

D

S

)
HANE-İ ÂYİNE Her yanı birbirinin aynı olan oda, salon veya köşk

HANE-İ DEVVAR Dâim dönen, devreden hane

* Mc: Yıldız

HANE-İ FERDA Ahiret

HANE-İ HUDA Beytullah, Kâbe

HANE BER-DUŞ Evi omuzunda

Avare

Serseri

HANE Meyhane

HANEBERENDAZ (Hâne ber-endaz) f

Ev yıkıcı

HANEDAN f

Soyca dindar ve asil âile

* Peygamber (A

S

M

) sülâlesi

HANEF İstikamet, doğruluk

* Ayak eğriliği

* Eğrilik, udûl

HANEFÎ Dört hak mezhepten birisi

Veya bu mezhepten olan kimse

(Bak: İmam-ı A'zam)
HANE-FÜRUŞ f

Ev komisyoncusu, ev tellâlı

HANE-GÎ f

Evcil, evde beslenen

Evde bulunanlardan, evdekilerden

HANE-GİR f

Bir yeri mekân sayan kimse

HANE-HARAB f

Câhil, bilgisiz

* Evi yıkılmış, evsiz barksız kalmış

* Hâli perişan olmuş kimse

* Mc: Müflis, züğürt, sefil

HANE-HUDA f

Ev sahibi, sahib-ül beyt

HANEK Ağzın tavanı, damak

HANE-KÜŞ f

Mirasyedi, sefih

HANEN şevk

* Nefsin cima arzusu

HÂNENDE f

Okuyan, şarkı söyleyen

HÂNENDE-GÂN f

(Hânende

C

) Hânendeler, şarkı söyleyenler, şarkıcılar

HÂNENDE-GÎ f

Şarkıcılık, hânendelik

HANES Burnun uç tarafının biraz yüksek olup geri kısmının basık olması

* Sığır burnu

HANE-SUZ f

Ev yakıcı

* Mc: Gözü dışarda olan, kendi âilesini düşünmeyen kimse

**Prof. Dr. Sinsi** · 09-10-2012

RE: Osmanlıca Sözlük (H Harfi) HANEŞ (C

: Ahnâş) Avlanan haşere veya kuş

* Yılan

HANEV Eğmek

* Davar kösnemesi

HANEZ Mütegayyer olmak, değişmek

* Kokmak

HANE-ZAD f

Efendisinin evinde dünyaya gelmiş olan köle veya cariye çocuğu

HANFEC şişman, etli kişi

HANFES (C

: Hanâfis) Yellengen böceği

* Pislik yuvarlayan böcek

HANGAH f

Allah rızası için ve misafirleri minnet altında bırakmamak ihlâsı ile fakir ve dervişlere ve talebe-i uluma yemek verilen ve misafir edilen yer

HANGAR Fr

Eşyayı muhafaza etmek için yapılan üstü örtülü, yanları açık yer

* Uçakları barındırmaya mahsus garaj

HANHANA Sözü burun içinden söylemek

Hımhımlık

HANIK (Hunk

dan) Boğucu, boğan

* Küçük dar yarık ve sokak

HANIK Boğmak

HANIM SULTAN Tar: Osmanlı hanedanında "sultan" nâmı verilen İmparatorluk prenseslerinin kızlarına verilen resmi ünvan

HANİ' Karısını boşamış koca veya kocasından boşanmış kadın

HANİF İslâmiyetten evvel Allah'ın birliğine inanan ve Hz

İbrahim'in (A

S

) dininden olanların vasfı

* İslâmiyete kuvvetle bağlı olan ve ilmiyle âmil olan kimse

* Eğri

* Eski kötü hallerinden vazgeçip hakka ve doğruluğa yönelen

HANİF Gururlu, mağrur, kibirli

* Dargın, küskün

HANİFE Bir kabile ismi

HANİFEN MÜSLİMEN Müslim ve hanif olarak

HANİN Fazla istekten dolayı inleyiş, şiddetli ağlayış

Sızlanmak

* Şevk ve arzu

HANİN-ÜL CİZ' Kuru direğin inleyip ağlayışı

Hurma kütüğünün inlemesi

(Mescid-i Şerifte hurma ağacından olan kuru direk (Resul-ü Ekrem (A

S

M

) hutbe okurken, ona dayanıyordu) sonra minber-i şerif yapıldığı vakit Resul-ü Ekrem (A

S

M

) minbere çıkıp hutbeye başladı

Okurken, direk deve gibi enin edip ağladı; bütün cemaat işitti

Tâ Resul-ü Ekrem (A

S

M

) yanına geldi, elini üstüne koydu, onunla konuştu, teselli verdi, sonra durdu

Şu mu'cize-i Ahmediye (A

S

M

) pek çok tariklerle tevatür derecesinde nakledilmiştir

M

)
HANİN-İ HAZİN Acıklı sızlanma

HANÎN Burun içinden ağlamak

* Burun içinden gülmek

HANÎRE (C

: Hanâyir) Parmak başlarındaki boğum

* Kadınların yün ve pamuk attıkları yay

* Kirişi olmayan yay

HANÎS Yeminini bozan, ahdinde durmayan

Rücu' eden

Te'hir eyleyen

HANİS Sinen, dönen

(Bak: Hannas)
HANİS Ettiği yemini yerine getirmeyen

Yeminini bozan

HANİS İki kat olmuş kimse

HANÎS : Zayıflık, gevşeklik

HANİYE Şarap

* Erkeği öldükten sonra evlenmeyip, çocuğuna bakan kadın

HANÎS Kebap olmuş nesne

HANK (Hınk) Boğmak

Boğazını sıkıp öldürmek

Boğazı sıkılıp boğulmak

HANK Muhkem etmek, sağlamlaştırmak

* Bir şeyi çiğneyip damağıyla ezmek

* Davarın ağzına gem vurmak veya urgan koymak

HANKAH (Bak: Hangâh)
HANKAN Boğmak suretiyle, boğarak

HÂNMÂN f

Ev-bark, ocak

HÂNMÂN-SÛZ f

Ocak yakıcı, ev-bark yakan

HANN Yalvarmak

* İnlemek

* Esirgemek

HANNAK Boğan, boğucu

HANNAN Rahmetlerin en lâtif cilvesini gösteren, Rahman ve Rahîm olan ve çok merhametli olan Allah (C

C

)
HANNAS (El-Hannâs) (Hunus

dan) Geri çekilerek veya büzülerek, sinerek fırsat bulunca vesvese vermek için dönüp gelen

Sinsi şeytan

Besmeleyi işitince kaçan, gaflete dalınca musallat olan şeytan

(Bak: Hunnes)
HANNASÎ Şeytanla alâkalı

HANSA Sırtlan

HAN-SALAR f

Kilerci, sofracıbaşı

HANSİR (C

: Hanâsir) Yaramaz, boş, faydasız

* Bir yerden taşınan veya göçen kimseler, eşya ve elbiselerini yükletip gittiklerinde yerde kalan kıymetsiz şeyler

HANŞEFİR Bela, zahmet

HANŞUŞ Bakiyye, artan

HANTAL Kaba, büyük ve ağır

HANTEM (C

: Hanâtim) Kara bulut

* Desti

* İbrik

* Topraktan yapılan kap

HAN U MAN (Hanmân) Ev

Bark

Ocak

Ehil ve iyal

HANUN Gümleyerek esen rüzgâr

HANUT Ölüyü, bozulup kokmaması için ilaçlama

HANUT (C

: Havânit) Meyhane, içki içilen yer

* Dükkân

HANVE Güzel kokulu bir ot

HANYA' Beli bükülmüş kadın

HANZ Kebap yapmak

HANZAL(E) Zakkum

Zakkum ağacı

Ebu Cehil karpuzu denilen portakal büyüklüğünde mevyesi çok acı bir nebat

Karga kabağı diye de adlandırılır

HAPİS (Bak: Habs)
HÂR f

Diken

HÂR-I FİRKAT Ayrılık acısı

HAR' Yarmak

HAR (Her) f

Merkep, himar, eşek

* Çay ve havuz diplerinde olan balçık

* Mc: İdraksiz kimse

* Kargaşa

HAR-İ DEŞTÎ Yaban eşeği

HAR Yıkılmış, hedmolmuş

HAR f

Hor, hakir, âdi

Aşağı

(Dinsiz, imansız ve din düşmanı ahlaksızların ve sefihlerin vasıfları

)
HARA' Süstlük, zayıflık

HARA Deve kuşu yumurtasının yeri

* Ev ortası

HARAB Viran

Issız

Yıkık

Perişan

HARAB-ABAD f

Harabiyetle dolu olan yer

Tam harabe

HARABAT Harabeler

Viraneler

Meyhâneler

HARABE Harab yer

Şehir veya ev yıkıntısı

Perişan yerler

HAR'ABE İnce kemikli, genç ve güzel kadın

* Uzun

* Yeşil üzüm çubuğu

HARABENİŞİN f

Viranelerde, harabelerde oturan

HARABEZAR f

Viranelik

Yıkıntı yeri

HARABİYET (Harabî) Yıkılma

Yıkılış

Parçalanıp dağılış

Zillet ve sefalet içinde
HARAC Vaktiyle müslüman olmayan vatandaşlardan alınan vergiye denirdi

Arazi hasılatından veya çalışanların emeğinden elde edilirdi

Reşit ve vücudu sağlam olan gayr-ı müslim erkek verirdi

Buna harac-ı rüus veya cizye denirdi

Topraktan alınan vergiye de harac-ı araziye denilirdi

HARAC-I MUKASSEME Arazinin hâsılatından yerin tahammülüne göre alınacak bir vergidir

bu harac, hâsılata taallûk eder

Bir sene içinde hâsılat tekerrür ederse bu harac da tekerrür der

Fakat mahsulât mevcud olmayınca bu vergi de alınmazdı

HARAC-I MUVAZZAF Tar: Arazi üzerine her dönüm başına senevi maktuan muayyen bir miktar meblağ olarak alınacak bir vergidir

Buna "harac-ı vazife" adı da verilir

Bu vergi, zimmete taalluk eder ve araziden yalnız bilfi'l intifa edilmekle değil, intifaa temekkün ile de tahakkuk eder

Binaenaleyh, böyle bir araziyi sahibi kasden muattal bırakacak olsa, vergisini yine vermek mecburiyetindedir

(O

T

D

S

)
HARAC (Bak: Harec)
HARAC Beyazdan ve siyahtan meydana gelen, iki renk olan

HARAC-GÜZAR f

Haraç verici

HARAFE Aklın bozulması

Delilik

HARAFET Hararetiyle dili yakan tad

HARAHİR (Harhara

C

) Tıb: Akciğerden gelen hırıltılar

* Uykuda iken horlamalar

HARAİB (Harîbe

C

) Bir kimsenin geçineceği şeyler

HARAİD (Harîde

C

) Kızlar, bâkireler

* Delinmemiş inciler

HARAİF (Harife

C

) Ev için yapılan güz hazırlıkları

HARAİT Haritalar

HARAK Ateş, nâr

HARAK Korkudan veya utanmaktan dolayı dehşet içinde kalmak

HARAM Helâl olmayan, İslâmiyetçe ve dince nehyedilen şeyler ve ameller

Allah'ın izin vermediği, men'ettiği şeyler

Helâlin zıddı olan şey

HARAMİ Katı-üt tarik, yol kesen

Haydut

HARAMİLİK Tar: Akıncı kumandanının iştirak etmediği ufak kuvvetler tarafından düşman memleketlerine yapılan akınlar

Bu akınlara yüz ve daha fazla akıncı iştirak ederdi

Akıncı kuvvetleri yüzden az olduğu takdirde "çete" ismini alırlardı

Büyük akınlarda olduğu gibi haramilik suretiyle yapılan akınlarda da alınan esirlerden "pencik" denilen beştebir vergi alındığı halde, çeteden bu vergi alınmazdı

HARAM-ZADE Gayr-ı meşru münasebetten doğmuş çocuk

Piç

HARARET Sıcaklık

HARARET-İ GARÎZİYE Vücudun normal harareti

HARARET-İ GARİZİYYENİN İLTİHABI ZAMANI İnsanda şehvanî ve nefsanî hislerin galeyanda olduğu devresi

HARARET-İ HEVÂ Havanın harareti

Havanın sıcaklığı

HARARET-BİN f

Termometre

Sıcaklık derecesini gösteren âlet

HARÂS f

Hayvanla döndürülen değirmen

HARÂS-I HARÂB Harap olmuş değirmen

* Mc: Dünya

HARAS f

Dilsizlik, dilsiz olma

HARASET Çift sürme

* Sürülen yer

Tarla

* Ekincilik, çiftçilik

HARAŞ f

Hayvan ile döndürülen değirmen

HARAŞİF (Harşef

C

) Balık pulları

Pul pul olan şeyler

* Yaprakları balık puluna benzeyen bitkiler

HARAT Davarın memesinde olan bir hastalık

(Sütün parça parça, ufanmış gibi çıkmasına sebep olur)
HARATÎN-İ HASSA Osmanlılar zamanında Topkapı Sarayı'ndaki bir sınıf san'atkârın adı idi

Bunlar demir ve ağaç eşyayı tesviye ederlerdi

Bugünkü tâbirle tornacı demekti

Bileziklerden çarklara ve silâh yivlerine kadar her çeşit şey yaparlardı

(O

T

D

S

)
HARAZ Tasadan veya aşktan dolayı zayıflayan

HARAZET Hastalığın uzaması, derdin müzminleşmesi

HARB İki veya daha çok devletin birbirleriyle siyasi alâkaları keserek silahlı kuvvetlerle çarpışmaları, vuruşmaları

HARB-İ UMUMÎ Genel harp, umumî savaş

1914 senesinde başlayan Birinci Cihan Harbi

09-10-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Osmanlıca Sözlük (H Harfi)-Osmanlıca Sözlük (H Harfi) İle İlgili Kelimeler... Osmanlıca Sözlük (H Harfi)-Osmanlıca Sözlük (H Harfi) İle İlgili Kelimeler Osmanlıca Sözlük (H Harfi)-Osmanlıca Sözlük (H Harfi) İle İlgili Kelimeler Osmanlıca Sözlük (H Harfi) HA Osmanlı alfabesinde sekizinci harftir ve ebced sayısı ile de sekizi ifade eder şeklinde okunursa: Haram şey, haşarı yüzsüz kadın mânâlarına gelir HA harfinin ismidir Ebcede göre beş sayısına delâlet eden ( ) harfi, mehmusedendir Bazan başka harfe yâni "yâ" veya "hemze" veya "elif"e kalbolur Bir kelimenin evveline ve âhirine ilâve edilebilir Arabçada beş vecih üzere müstameldir:1- Zamir olarak, nasb ve cerr yerlerinde kullanılır2- Gaib harfi olur Mücerret gaib mânasına gelir: ( Ebûhu: Onun babası) kelimesinde olduğu gibi3- Sekte "Hâ"sıdır Kelimenin sonunda olan harekeyi veya harfi beyan için diğerine eklenir ( Mâ-hiye) ve ( Hâ-hünâ) da olduğu gibi4- Soru hemzesinden değişmiş olan "hâ" dır5- Müennes işareti olan "hâ" dır HA f "İşte!" mânasınadır * Cemi edatıdır Kelimelerle birleşerek onları çoğul yapar Meselâ: Ayine-hâ : Aynalar Der-hâ : Kapılar Esb-hâ : Atlar Zülüf-hâ : Zülüfler HA(Y) f Çiğneyen mânasına gelir ve birleşik kelimeler yapılır Meselâ: Şeker-hâ : Şeker çiğneyen * Mc: Tatlı sözlü, güzel ve dokunmaz sözler söyleyen HA Kelime-i tenbihtir İşaret ismi olan Zâ ve Zi kelimeleri ile Hâzâ Hâzihi Hâzâke gibi Bundan başka "hâ" tenbih edatı olarak kelimeye dâhil edilir (Hâzâ ) da olduğu gibi yakını ifade eder İşaret ismi veya nida olur (Eyyühâ ) daki gibi HAB' Gizli, saklı, hafi * Gizlemek, örtmek, setretmek HAB f Uyku Rü'yâ HÂB-I ADEM Ölüm uykusu HÂB-I CÂVİD Ebedî uyku, ölüm HÂB-I GAFLET Gaflet uykusu HÂB-I GİRAN Ağır uyku HÂB-I HARGUŞ Tavşan uykusu Şüpheli ve hafif uyku * Yalan, hile HÂB-I NUŞİN Tatlı uyku HÂB-I RAHAT İstirahat için uyku HAB (HÂBE) Günah Suç HABAB (Habâbe) Son derece muhabbet * Su üzerindeki hava kabarcığı HABAİB (Habibe C) Habibeler, sevgili kadınlar HABAİK (Habike C) Kehkeşanlar, samanyolları * Çizgiler HABAİL (Hibale C) Ağ, tuzak, bağ, kement HABAİL-İ MEVT Ölümün sebepleri HABAİL-ÜŞ ŞEYTAN Şeytanın tuzakları * Kadınlar HABAİS (Habise C) Kötülükler Murdar ve pis şeyler HABAK f Mandıra, ağıl * Dört yanı bir duvar veya set ile çevrilmiş yer, avlu HABAL Bozulma, düzensizlik Karma karışıklık * Sıkıntı, hüzün, keder, üzüntü HABALA (Hublâ C) Gebeler HABALEYAT (Habâlâ C) Hâmileler, gebeler HAB-ALUD Uykulu Uyku karışık HABAR (C: Habârât) İmzâ Mühür, damga HABARAT (Habâr C) İmzâlar * Damgalar HABARÎR (Hıbrîr C) Dağçiçekleri Dağda yetişen çiçekler HABASET (Hubs) Murdarlık, pislik, kötülük HABAT Vücuttaki bir yara iyileştikten veya vücuda bir sopa ile vurulduktan sonra bedende kalan iz * Davarın çok yemekten dolayı karnının şişmesi HABAYA Gizli işler, gizli şeyler * Defineler HABAZ Hareket * Bâtıl olmak * Eksilmek HABB Tane, çekirdek * Yuvarlak olarak hazırlanmış ilâç * Buğday tanesi veya buna benzer tohum HABB Aldatıcı, kurnaz, hileci, hilekâr * Denizin kabarması, denizde dalga olması HABBAL (Habl dan) Urgan ve ip satan kimse HABBAR Terzi * Mürekkepçi HABBAS Zindancı, gardiyan, hapseden HABBAT (Habbe C) Habbeler, tohumlar, tâneler * Haplar HABBAZ (Hubz dan) Ekmekçi Ekmek yapan veya satan kimse HABBAZÎ Ekmekçilikle ilgili HABBE Tane Tohum * İhtiyaç * Parça * Dirhemin 1/48 kadarı HABBET-ÜL KALB (Bak: Süveydâ) HABBET-ÜS SEVDA Çörek otu HABBE (HUBBE) Yol, tarik HABBE Gammazlık yapan kadın (Müz: Habb) HABBEYİ KUBBE YAPMAK Değeri olmayan bir şeye çok fazla ehemmiyet vermek Zihinde büyütmek HABBEZA "Ne güzel, ne sevimli, ne hoş" mânâsında bir takdir edatıdır HABBÜL BÜLUĞ (Habb-ül büluğ) Erginlik çağındaki erkek ve kız çocukların yüzlerinde ve alınlarında çıkan sivilceler HABC Vurmak, darbetmek HABC Devenin ot yemekten dolayı karnının şişmesi * Vurmak HABCAME f Gecelik ve pijama gibi gece uyurken giyilen elbise HAB-DİDE f "Rüya görmüş" Büluğa ermiş genç HABE f Sıkılma, bunalma, darlanma, boğulma HABE Zarara ziyana uğradı (mânâsına fiil) HABEB Aldatma, kandırma Hile, kurnazlık HABEK f Üzülme, sıkıntı yapma * Sıkılma, bunalma HABEL Ana rahmindeki çocuk, cenin * Gebelik, gebe olma zamanı * Fls: Musallat fikir HABELE Üzüm çubuğu HABELLAK Küçük olup büyümeyen koyun HABEN Siroz denilen ve karında su toplanmasından ileri gelen bir hastalık HABEN Kısaltma, azaltma, kasma * Edb: Aruzda "fâilâtün" den "ât" hecesini atarak, nazmı "fâilün" veznine sokma HABENDAT Şişman kadın HABENNEKA (Bak: Hebenneka) HABENTA' Kısa boylu, tıknaz kişi HABER Hâriçten insanın fikrine intikal eden ilim * Yeni havadis Ağızdan ağıza nakledilen söz * Peyam Peygam Nebe' İlim ve malumat Bilgi * Hadis, Resul-i Ekrem Aleyhissalatü Vesselâm'ın sözü * Edb: Hâdiseyi bildiren fiil veya cümle * Gr: Müsned Mübtedanın mukabili Bir isme yakıştırılan sıfat Allah büyüktür cümlesinde: Allah, mübteda; büyüktür, onun haberidir Bu, mübteda ise beraber tam bir cümle teşkil eden; merfu' bir isim, fiil veya cümle olabilir (Bak: Müsned) HABER-İ KÂZİB Yalan haber HABER-İ MEŞHUR Bidayette râvisi mahdut iken sonraki devirlerde, yalan üzere ittifakları muhal olan bir cemaat tarafından nakledilegelen makbul hadistir (Ist FıkK) HABER-İ MÜTEVATİR Birçok kimselerin çokları vasıtası ile rivâyet ettikleri hadis HABER-İ SÂDIK Doğru haber Hz Peygamber'in (ASM) sözü Hadis HABER-İ VÂHİD Bir sahabeden, bir kişiden veya bir koldan gelen sahih hadis (Bak: Mütevatir) HABER Berelenme, yaralanma Çürüme HABERDAR Haberli, vâkıf, bir mes'eleden haberi olan HABERÎ (Haberiyye) Haberle ilgili Haberden ibaret olan * Gr: Yüklemle ilgili HABERKAS Küçük deve * Küçük adam HABERPİJUH f Haber almaya çalışan Haber araştıran, haber toplayan HABES(E) (Habis C) Kötüler Alçaklar Pisler * Necaset denilen ve maddeten pis şeyler (Necis veya necaset-i hakikiye de denir) HABEŞ Afrika'nın Kızıldeniz sâhili güneyinde müstakil bir memleket Bu memleket ahalisinden olan * Beyaz ve siyah arasında koyu esmer adam HABEŞÎ Habeş memleketi ahalisinden olan Habeş'e mensub ve müteallik olan * Koyu esmer renkli adam * Hat, tezhib, minyatür gibi güzel san'atlarda kullanılan bir cins kâğıt HABETIKTIK Atın tırnağı taşa dokunduğunda çıkan ses HABEVKERA Belâ, mihnet