Parşömen

Alm Pergament (m), Fr Parchemin (m), İng Parchment Üzerine yazı yazmak ve resim yapmak için kullanılmak üzere, özel olarak hazırlanmış hayvan derisi Parşömenin MÖ 2 yüzyılda Pergamus (Bergama) şehrinde keşfedildiği söylenir Bundan önceki devirlerde, papirus kâğıdına yazı yazılırken, bu maksatla hayvan derileri de kullanılırdı Bu deriler sâdece kurutulurdu Bu bakımdan papirus kadar iyi değildi

Perganon Kralı II Eumenes, Bergama?da bir kütüphâne kurmak istiyordu Fakat Mısır Hükümdarı Epiphane (MÖ 205-181) papirus ihrâcını yasakladığından, Bergamalılar papirus yerine kullanılabilecek parşömen yapım metodunu MÖ 190?da geliştirdiler ve sözkonusu kütüphane keçi derisine yazılmış kitaplarla kuruldu Parşömen yapım tekniğinin geliştirilmesi ile en kıymetli kitaplar bu tür kâğıtlar üzerine yazıldı Fakat bununla berâber, papirüs gerek tedârikinin kolay oluşu, gerekse daha az mâliyetli oluşu sebebiyle, bundan sonra uzun yıllar kullanıldı

Parşömen, önceleri, kirli sarı renk tonundaydı Çünkü o yıllarda henüz beyazlatma işlemi bilinmiyordu Ancak çok kıymetli el yazmalarında altın ve gümüş harflerle yazılan yazının daha güzel görünmesi için eflatunî kırmızı renge boyanırdı Bu boyama işlemi, Hıristiyanlık döneminde mukaddes kitaplar için yapıldı ve asrımıza kadar devam etti Duâ kitapları için siyaha boyama da yapıldı

Parşömen üzerine en eski el yazmaları 3 asra kadar gitmektedir Yedinci yüzyılın sonundan îtibâren parşömen her yerde papirusun yerini almıştır Beşinci yüzyıldan 15 yüzyıla kadar hemen hemen bütün el yazması eserler parşömen üzerine yazıldı Bu şekilde artan talep, parşömen üretimi konusunda önemli bir sanâyinin gelişmesine sebep oldu Bu sanâyide çalışan işçilere ?pergaminari? denilmekteydi Artan tüketim, üretimi yetersiz hâle getirdi ve tabiî ki fiyatlar yükseldi Bu durumda ekonomikliği sağlamak bakımından daha az önemli ve târihî değeri daha az olan belgeler, silinmek sûretiyle veya önceki yazılar yıkanılarak, yeniden kullanıldı

Parşömenin esası olan, hayvan derisinin normal işlenme metodu şöyledir Derinin tüyleri kırkılır; kıl dipleri alınır; kazınır, parlatılır, kireçle muâmele edilir; gerilir ve kurutulur Bazan sünger taşı ile oğulur Tüyleri kesilen deri kireçlendikten sonra yarım silindirik bir ağaç üzerine serilerek bıçakla kazınabilir Bol su ile yıkanır Bu şekilde temizlenen deri bir tahta üzerine gerilerek tebeşir tozu serpilir ve yukarıda bahsedildiği gibi gâyet düzgün bir sünger taşı ile oğalanır Bu işlemler sırasında derinin yüzeyinin çizilmemesine dikkat edilir Bu şekilde hazırlanan deri, bir çerçeveye gerilerek kurutulur Böylece îmâl edilen parşömenin, üretim metodları zamanla daha da gelişmiştir

Parşömen en çok genç dana, koyun ve keçi derisinden yapılırdı Kuzu derisi daha beyaz ve daha ince olduğundan tercih edilirdi Bütün bu deriler, parşömen yapılmadan önce hertürlü yağdan temizlenirdi

Ortaçağda parşömenin hazırlanması ve kullanılması zaman ve yer bakımından çok değişiklik göstermektedir Onuncu yüzyıla kadar el yazmalarında kullanılan parşömen, genellikle yüksek parlaklıkta, çok ince ve beyazdı Daha sonra kalite bozularak, ekseriya sert, kalın, yağı iyi alınmamış ve şeffaf özellikler gösteren parşömenin kullanıldığı görülmektedir Sonra kâğıt kullanılmaya başlandı ve parşömenin yerini aldı ve matbaanın keşfi hat sanatını (kısmen) öldürdü Parşömene yazılan kıymetli kitaplar az veya çok sayıda dört yapraklı formalardan meydana gelirdi

Bugün parşömenin kullanılışı oldukça azalmakla beraber, çok uzun ömürlü olup, resim yapmaya ve yazı yazmaya çok uygun olduğundan bazı lüks kitaplar ve önemli vesikalar için kullanıldığı görülmektedir