Afrika

Tropikal toprakların rengi sarı ile kahverengi arasında değişirBu grup içinde önemli bir yer tutan
kırmızı topraklar,rengini kimyasal süreçlerle oluşmuş demir oksitlere borçludurTropikal toprakların çoğunda lateritleşmenin değişik aşamalarına rastlanırve yüzeydeki katmanlar erozyona uğradığında alttaki oksitler hava temasıyla kristalleşerek gerçek bir laterit birikimi oluşturur

Akdeniz topraklarında humusun az oluşu,bitki örtüsünün yetersizliğinden çok,örtüyü humusa dönüştüren kimyasal süreçlerin yavaşlığından kaynaklanırGerçekten de,sıcaklığın iyice düştüğü dönemlerde yağışların az olması kimyasal ayrışmayı engeller,Ayrıca,yüzey şekilleri de humus oluşumunu olumsuz yönde etkiler

Afrikanın ekonomik yaşamının can damarı olan toprağın fiziksel ve kimyasal özelliklerinin yeterince değerlendirilememesi tarımda gelişmeyi amaçlayan girişimlerin başarısız kalmasına yol açmıştırÇöl topraklarının verimli kılınabilmesi öncelikle sulamaya ve aşırı tuz ya da alkali oranının azaltılmasına bağlıdırKestane,toprakları çöl topraklarına oranla daha kolay işlenir ve sulamayla verimliliği daha çok artarKara toprakların sürülmesi genellikle güçtürÜstelik kurak mevsimde derin çatlaklar oluşurKırmızı toprakların en büyük sorunu,nemle birleşen yüksek sıcaklığın etkisiyle,zengin bitki örtüsüne karşın organik maddelerin çok çabuk çürümesi ve humus içeriğinin bu yüzden düşük kalmasıdırErozyon ise,kıta toprakları için sürekli bir tehdittirAtlas ve Kap bölgelerinde toprağın tam verimli kılınabilmesi için büyük oranlara varan kalsiyum bileşiklerinin giderilmesi gerekir

BİTKİ ÖRTÜSÜ,

Afrika"nın bitki örtüsü yağış,sıcaklık,topografya ve toprağın cinsi gibi etmenlere doğrudan bağlıdırAyrıca orman yangınları ,tarım etkinlikleri ve otlakların tüketilmesi de bitki örtüsünü değişikliğe uğratır
Kıtadaki egemen bitki örtüsü,nem azalmasına koşut olarak,başlıca yedi kuşağa ayrılırTropikal yağmur ormanları dağ ormanları,ağaçlıklı savanlar,ağaçlıklı çayırlar,dikenli çalılar,çöl altı çalılıklar ve çöl bitkileri
Yağmur ormanları,ayda 5 cm"nin altına düşmemek koşuluyla yılda 125 cm"den çok yağış alan tropikal iklimlerde görülürTropikal yağmur ormanlarında eğrelti,yosun ve çalılardan oluşan bir örtü alt katı,2-3 m yükseklikteki ağaçlar,palmiyeler ve tırmanıcı bitkiler orta katı oluştururBunların üzerinde
de dalsız ve düz gövdeli,45m"ye kadar yükselebilen ağaçlar vardır



Kaynak:AnaBritannica cilt 1 den frmsinsinet için derlenmiştir

Etiyopya, Kamerun, Angola ve Doğu Afrika'daki yüksek dağların yamaçlarında görülen dağ ormanları da birbirini örten katlar biçiminde yükselirAncak ağaç yükseklikleri ve türleri daha sınırlıdırAyrıca, gerçek tropikal yağmur ormanlarından farklı olarak, bu grupta ilkel iğneyapraklılara da rastlanırDağ ormanları, örneğin Etiyopya ve Kamerun'da olduğu gibi bazı alçalma noktalarında tropikal yağmur ormanlarıyla birleşir

Ağaçlıklı savanlar Ekvator'un 10-15 derece kuzey ve güney enlemlerinden başlar ve yılda 100-140 cm yağış alan geniş alanları kaplarOtlar ve çalılar ilk katı, yapraklarını döken, 9-15 m yükseklikteki ağaçlar ikinci katı oluştururÜst katın sıklığı, alttaki çalı ve otların zenginliğini de belirler
Yıllık yağış toplamı 75 cm'den 50 cm'ye doğru azaldıkça, ağaçlıklı çayırlar ya da akasya savanları alır6-9 m yükseklikteki yapraklarını döken ağaçlar, özellikle akasyalar, 60-120 cm yükseklikteki otlarla çalıların arasına serpilmiş durumdadır

Yıllık yağışın 30-50 cm arasında değiştiği bölgelerde görülen dikenli çalılardan oluşmuş bitki örtüsünün özelliği, sürekli çayırların azalarak yerini, kuraklığa dayanıklı, dikenli ve çoğu kez su depolayan ağaçlara bırakmış olmasıdırBu bölgelerin tipik bitkisi olan baobab ağacının yüksekliği 30 m"ye ulaşırBu bitki örtüsü Doğu Afrika,Somali,Botsvana,Sudan ve Batı Afrika"da geniş toprakları kaplar

Yıllık yağışın 30 cm"den 13 cm"ye düştüğü bölgelerde ağaçlar ve çok yıllık otlar yalnız su kenarlarında bulunurken egemen bitki örtüsü biryıllık,otlar ve dağınık durumdaki alçak çalılardan oluşurBu tür bitki örtüsü Sahra"nın güney ucunda,Afrika Boynuzunda ve Güney Afrika ile Botsvana"daki Kalahari"de
geniş alanları kaplar

Afrika"nın yılda 12 cm"den az yağış alan dörtte biri aşkın bölümünde,çöl bitkilerinden oluşmuş çok zayıf bir bitki örtüsü egemendirBu bitkilerin bir türü,kök sistemleri çok gelişmiş mumsu bir zarla,tüyler ya da dikenlerle korunan toprak üstü bölümleri genellikle küçük olan çokyıllık bitkilerdirKökleri zayıf ,yaprakları az olan,ama güçlü fırtınalardan hemen sonra bile çiçek verebilen kısa ömürlü bitkiler ise ikinci türü oluşturur

Kıtada,yağış düzenine bağlı olmayan özel bitki türleride bulunurEn tanınmışı papirüs olan su bitkilerinin günümüzde üretim bakımından hemen hiç değeri yokturGeniş ırmak vadilerinin mevsime göre su altında kalan bölümlerinde yetişen çayırlar,iklimden çok toprağa bağlıdırBunlar su bitkilerinin tersine ,,hem evcil hem de vahşi hayvanlar için önemli bir besin kaynağıdır

Kuzeybatı Afrika ile Kap yöresinde maki örtüsüne rastlanırKüçük ağaçlardan ve su tutabilmek için yaprakları sertleşmiş kuraklığa dayanıklı,kolay ateş almayan çalılardan oluşan bu bitki örtüsü dağ yamaçlarında çam ve sedir ağaçlarıyla birleşirEtiyopya ve Doğu Afrikanın yüksekliği 3000 m"yi aşan ve geceleri don görülen dağlık bölgelerinde Alp tipi dağ bitkileri bulunurDoğu Afrika Dağlarında 5000 m"den Etiyopya Dağlarında 4100 m"den sonra bitki örtüsü sona erer


Kaynak:AnaBritannica cilt 1 den frmsinsinet için derlenmiştir

Günümüzden 10-15 bin yıl önce biten son yağış döneminde Afrika"nın bugün olduğundan yüzde 40-50 oranında daha çok yağış aldığı varsayılırBu varsayım doğruysa,o dönemde yıllık ortalama sıcaklık bugünkünden 5cdaha düşük,Doğu Afrika buzullarıda daha aşağılara inmiş olmalıdırBu durumda dağ bitkileri için üst yükseklik sınırı gerilemiş Alp tipi bitkilerde bugünkü savanların büyük bölümünü kaplamıştırBuna karşılık ılıman ve kurak dönemde bugünkünün yarısı düzeyindeki yağışla bozkırların ağaçlık alanlara,ağaçlık alanlarında ormanlara yayılmış ve sonuçta orman alanlarının azalmış olması gerekirYağış dönemlerinde Sahra boyunca kuzeye doğru genişleyen savanlar daha sonra buzullaşma ve başka etmenlerle gerilemiştirTüm Batı Sahra"nın çölleşmesi büyük bir olasılıkla son 5000 yıl içinde gerçekleşmiştir

Son 2000 yıl içinde özellikle de son yüzyılda Afrika"nın bitki örtüsü,yangınlar ,tarım ve otlak hayvancılığı gibi nedenlerle,bozulmuş 1900"den bu yana nüfusun üç kat artmasıve daha gelişkin tarım araçlarının artması ve daha gelişkin tarım araçlarının kullanılması bu süreci hızlandırmıştırBir çok bölgede toprağın ekime açılması,son 50 yılda yıkıcı etkilere neden olmuşturPek çok dağ ormanı neredeyse bütünüyle yok olmuş,ormanlar savanlara dönüşmüş savanlarsa yoksullaşmıştır

Hayvan hastalıklarının denetim altına alınmasından sonra çiftlik hayvanlarının sayıca çoğalması yanlış otlatma tarladaki anızların dikkatsizce yakılması ve çaprazlamada yanlış türlerin seçilmesi de yarı kurak kuşaktaki bitki örtüsünü olumsuz yönde etkilemiştirAşırı otlatmanın bir başka olumsuz sonucu da ağaç altlarında çıplak kalan toprağın emiciliğinin azalması nedeniyle yağmur sularının yüzeyde akıp gitmesidir

Bitki örtüsünün dış etkilerden uzak kalabildiği yerlerde,bitki örtüsü ile topografya ,toprak türleri ve akaçlama arasında yakın ilişki görülürSıcaklık ve yağışın görece sabit olduğu savanlardaki vadiler toprağın niteliğine göre,genişyapraklı ağaçlarla ya da akasyalarla kaplıdırÇok yağış alandar yapraklı savan ağaçlarına orman ağaçlarından su depolayan bitkilere kadar zengin ber çeşitlilik göze çarparİklim değişmeleriyle açıklanamayan bu sonuçlar,insan etmeni ve başka dış etkiler olmadığında Afrika kırlarının bitki örtüsü zenginliğini koruyabildiğini göstermektedir



Kaynak:AnaBritannica cilt 1 den frmsinsinet için derlenmiştir

HAYVAN VARLIĞI:

Afrika,hayvan varlığı açısından iki ana bölgeye ayrılırSahra"nın güneyinde kalan ve Arabistan"ın bir bölümüyle birlikte Madagaskar"ı da içine alan Etiyopyen bölge ile Yengeç Dönencesine kadar uzanan Kuzey ve Kuzeybatı Afrika

Toynaklı büyük memeliler ve tatlı su balıkları açısından yeryüzünün en zengin kıtası olan Afrika"da toynaklıların 90,etoburların 60 türü bulunurZürafa ve Suaygırı gibi kimi memeliler bugün yalnızca Afrika da yaşamaktadırEtoburlardan miskkedisi,genet ve sırtlan gibi türlerin yaşama alanı büyük ölçüde bu kıtayla sınırlı olduğu gibi yerdomuzu da yalnız Afrika"ya özgüdürKıta"da dünyanın en iri maymunu olan gorille birlikte 45 maymun türü yaşarİlkel maymunlardan maki ile böcekgillerden tenrek de yalnız Madagaskar da bulunurDeniz memelileri arasında biri Akdeniz"e öbürü Güney Afrika"ya özgü iki fok türü ile dugong ve manati sayılabilirSahra"nın güneyinde 1480 kadar yerleşik kuş türü bulunurBu bölgeye ya da kıtanın başka kesimlerine belli mevsimlerde gelen 275 göçmen kuş türü de buna eklenebilirDevekuşu pabuçgaga sekreterkuşu,toy,bağırtlak ,balkılavuzu,ve toygar gibi türlerin çoğu ya Afrika"ya özgüdür ya da yalnız bu kıtada soyunu sürdürmektedirSürüngenler arasında en çok keler,timsah ve kaplumbağalara rastlanırAyrıca pek çok zehirli yılan türü bulunurİguana cinsi kelerlerle boa yılanı yalnız Madagaskar"da yaşarAmfibyumlardan semenderlerle ağaç kurbağaları kıtanın kuzeybatısına özgüdürKurbağalar arasında ipliksi uzantıları yardımcı solunum organı işlevini gören Kamerun kurbağaları gibi ilginç türler vardırPhrynomeridae familyasından kurbağalar ise yalnızca Afrikada yaşarkıtada 2000 kadar türü bulunan tatlı su balıkları arasında çok ilkel türlere ya da yakın zamanlarda birdenbire evrim geçirmiş ilginç örneklere rastlanırDoğu ve batı kıyılarında yaşayan su canlılarının barınağıdır

Soğuk Benguela akıntısının yıkadığı güney batı kıyısı ise balık türleri bakımından çok zengindirEklembacaklılar arasında en çok büyük kelebek türleri ,iğneli böcekler,peygamberdevesi,çekirge ,karınca türleri,termit,örümcek ve akrep yaygındır
Afrika"da yaşayan büyüklü küçüklü hayvanların bir bölümü insanlara ve insanların beslediği evcil hayvanlara saldırarak ya da hastalık bulaştırarak yaşamlarını tehdit ederAsalak soluncanlar,körlükle sonuçlanan filaryoz hastalığının mikrobunu taşıyan sığır sineği ,çeçe sineği ,ve sivrisinek aslan ya da fil gibi korkutulan iri türlerden çok daha tehlikelidirÖrneğin Afrika"nın yerli memelileri çeçe sineğinin taşıdığı uyku hastalığına karşı
bağışıktırama kıtaya dışardan gelen çiftlik hayvanlarının hiçbirinde bu bağışıklık yokturÇeçe sineği günümüzde de 5000000 km2"lik orman ve savan alanında etkilidirBu alanların büyük bölümünün çeçe sineğinden temizlenebilmesi ekonomik açıdan olanaksızdır




Kaynak:AnaBritannica cilt 1 den frmsinsinet için derlenmiştir

Son yüzyılda özellikle 1940"tan buyana ateşli silahlarla avlanma,kıtanın hayvan varlığı için ciddi bir tehlike olmaya başlamıştırÖrneğin ,1900"de 1 milyon olarak tahmin edilen antilop sayısı 20yüzyıl sonlarına doğru 8 binin altına düşmüştürBu azalmada Avrupa"lı avcıların ve sömürgecilerin yanı sıra Afrikalıların da payı vardır1890"larda sığır vebası Afrikaya yerli hayvanlardan yayılmış bir çok antilopu kırıp geçirmiştirTarımın yaygınlaşması ağaç kesimi,aşırı hayvan otlatma ve orman yangını büyük hayvanları,geniş alanlardan silerken lüks deri ve kürk talebide bugün Nil timsahı ve leopar gibi hayvanları tehdit etmektedirBuna karşılık insanların doğaya yönelik etkinlikleri bazı küçük türlerin yaşımını güvence altına almış,örneğin barajlar ve sulama tesisleri ,su kuşları,kurbağa ve balık gibi pek çok türe yaşama alanı sağlamıştırEtkili alanların artmasıda kimi tarla böceklerinin çoğalmasına yol açmıştır

Afrikada bugün bile,hayvanların doğal ortam içindeki yaşamlarını izleme olanağı veren bozulmamış alanlar vardırAncak,zaman zaman evcil ya da vahşi türlerin sayıca baskın olması doğal dengeyi bozabilmektedirÖrneğin ,Kenya ve Uganda "daki ulusal parklarda fil sayısının çokluğu başka türlerinin yaşamını olumsuz yönde etkilerÖte yandan aslanlarla ilgili araştırmalar bu hayvanın öteki memelilerin sayısının azalmasında,örneğin hastalık ya da açlık kadar etkili olmadığını ortaya koymuşturDoğal yaşam alanlarının bozulmasından başka ,bulaşıcı hastalıklarla ve tarım zararlılarıyla savaşmak uğruna ya da boş inançlar nedeniyle öldürülen bazı türlerinde soyu neredeyse tükenmek üzeredir

Pek çok Afrika ülkesi doğayı koruma amacıyla geniş alanları ulusal park,ormandan en eskisi
ve ünlüsü Güney Afrika"daki Kruger Ulusal Parkı"dırDoğu ve Orta Afrika ülkelerinde de geniş ulusal parklar vardırKenya,Uganda ,Zambia,Zimbablavi"deki parklar özgün bitki örtüsü içinde çeşitli hayvan türlerini barındırmaktadır



Kaynak:AnaBritannica cilt 1 den frmsinsinet için derlenmiştir

NÜFUS

Sahra"nın kuzeyinde ağırlıkla Afrika-Asya grubu dilleri konuşan halklar yaşarBunlar arasında önemli yer tutan Berberiler,İS 7yüzyıldan başlayarak Kuzey Afrika"ya yerleşen Sami dil öbeğinden Araplarla kaynaşmıştırSahra"da ise Şuvalar gibi Arap halklarıyla Tuaregler gibi Berberi halklar yan yana yaşarÇölün güneyinde,Batı ve Orta Sudan"da yaşayan Fulaniler,açık tenlilerle kara tenlilerin kaynaşmasını gösterirDoğu Afrika kıyısına yerleşen Araplarla Bantu dilleri konuşan yerli halkın kaynaşması,özgün Svahili kültürünü doğurmuşturEtiyopya ve Somalide ise Hami dilleri konuşan halklar yaşar

Kıtanan geri kalan bölümünde siyah halklar baskındırBantu halkları Ekvator"un güneyinde geniş bir alana yayılırLoziler,Hererolar ve Zulular bunlar arasında en bilinen topluluklardırBölgede eski çağların kimi halklarının günümüzdeki uzantılarına rastlanırYağmur ormanlarında yaşayan Pigmeler ,Kalahari"deki Sanlar (Buşmanlar ) ve Namibia"daki Koikoiler ( Hotantolar) bunlardır

Kıtanın güney ucunda büyük ölçüde Hollanda ve İngiliz kökenli beyaz nüfus (Güney Afrika nüfusunun yüzde 20"si ) ile daha az sayıda olmak üzere Hindistan kökenli topluluklar yaşarGüney Afrika"nın önce kıyılarına sonra içlere çekilmiştirKıtanın güneyindeki Avrupa kökenli öteki yerleşmeler 19yüzyılda kurulmuşturİngilizler özellikle,Natal ,Zambia,Zimbabve ve Doğu Mozambik"e Almanlar da Namibia"ya yerleşmişlerdirKıtanın kuzey şeridine yerleşenler Fransızlar ,İspanyollar ve İtalyanlardır

Geçmişte kıta içinde gerçekleşen başlaca nüfus hareketinedeni tam bilinmeyen bir nüfus patlaması sonucu,Bantu dili konuşan halkların Ekvator"un güneyindeki büyük bir alana yayılmasıdırDışa yönelik en büyük nüfus hareketiyse 16-19 yüzyıllarda köle ticareti sonucunda özellikle batı Afrika yerlilerinin Amerika kıtası ile Antillere göç ettirilmesidirBunların toplamı 10 milyon dolayında tahmin edilmektedirAfrika"nın geçmişte bu yüzden uğradığı işgücü kaybı önemlidirve bu konu henüz yeterince incelenmemiştir

Hausaların Nijerya"dan bugünkü Sudan"a yoğun göçü dışında 20yüzyılda pek az büyük nüfus hareketi olmuşturAma azınlık konumundaki halklar,çeşitli çatışmalar yüzünden önemli ölçüde yer değiştirmiştirÖrneğin Nijerya"nın kuzeyindeki İbolar,1966"da kitleler halinde doğudaki asıl topraklarına dönmüşlerdirBu göçe 500 bin kişinin katıldığı sanılmaktadır

Dünya nüfusunun yüzde 12"si Afrika"da yaşarNüfus yoğunluğu km2"de 20 kişidirSahra ve Kalahari gibi geniş çöller,kıtadaki yerleşilebilir alanları azaltmaktadırNüfus yoğunluğunun yüksek olduğu bölgeler,Batı Afrika kıyılarında Gambia ve Kongo ırmaklarının ağızları arasındaki şeritkuzeyde Tunus kıyıları,ile Batı Fas ve Aşağı Nil Havzası Doğu Afrika"da ise büyük göller bölgesidir


Kaynak:AnaBritannica cilt 1 den frmsinsinet için derlenmiştir

Afrika"daki başlıca kentler şöyle sıralanabilirKahire ,İskenderiye,Gize,(Mısır) Kinşasa(Zaire),Lagos (Nijerya),Kazablanka (Fas) Johannesburg (Güney Afrika),Addis Ababa ( Etiyopya) ve Cezayir ,önemli liman,kentleri arasında Accra,Cape Town ve Lagos yer alırAddis Ababa dışında Nijerya"da Ibadan ve Onitsha,Kenya"da Nairobi önemli iç kentlerdir

Sahra"nın kuzeyindeki ülkelerle Sudan"da hem resmihem de konuşma dili Arapça"dırSahra ile Zambezi Irmağı arasında kalan bölgede İngilizce ya da Fransızcayı anlayanlar çokturMadagaskar ve Zairenin yanı sıra,eskiden Fransız Batı Afrikası ile Fransız Ekvator Afrikasını oluşturan bölgedeki devletlerde Fransızca resmi dildirLiberya"da resmi dil İngilizcedirAyrıca eskiden İngilizler yönetiminde olan Batı,Orta ve Doğu Afrika ülkelerinde de İngilizce ya resmi ya da yaygın dildirGeçmişte Portekiz yönetiminde olan ülkelerde de bu durum Portekizce için geçerlidirGüney Afrika"da 17yüzyılda konuşulan Flamancadan türemiş olan Afikaner dili ile İngilizce resmi dillerdirAmhara dili ise Etiyopya
nın resmi dilidir

Bir Hami -Sami dili olan Hausa,Batı Afrika"da Sahra"nın güneyindeki kuzey şeridinde yaşayan siyahlar arasında 30 milyon kişi tarafından konuşulurDoğu ve Orta Afrika"da konuşulan Svahili gibi Hausa da bir tür uluslararası dil olmuşturDaha batıdaysa bir Malinke lehçesi olan Dyula aynı durumdadır

Sömürgecilik dönemi boyunca Afrika,nüfusun etnik dağılımı hemen hiç dikkate alınmadan coğrafi ve siyasal temelli küçük birimlere bölünmüştürBugün de kıtanın toplam nüfusu 58 ülkeye dağılmış durumdadır

Yüzyıllardır kırsal nitelikte olan kıtanın batısında geçmişten beri yerel kentsel merkezler de olagelmiştirAma IIDünya Savaşı öncesine değin bu merkezler çok yavaş gelişmiştirSahra"nın güneyinde ve Akdeniz kıyısında savaştan bu yana kentleşme hız kazanmıştır

Denetimin zayıf olduğu sınırlarda önemli bir nüfus hareketliliği görülürBunların çoğu mevsimliktirPlanlı toplu nüfus hareketleri ise önemsizdirBuna karşılık toplu sığınma çok yaygındırHemen her ülkede mülteci grupları vardır

Afrika"da doğum oranı genellikle yüksektirÖzellikle bebek ve çocuk ölüm oranındaki hızlı düşüş hekimlik hizmetlerinin yaygınlaşmasının sonucudurYakın geçmişte bazı ülkelerde yıllık nüfus artışı yüzde 3"ün bile üzerine çıkmıştırBugün yıllık nüfus artışının yüzde 2"nin altında olduğu hemen hiçbir Afrika ülkesi yoktur

Çalışan nüfusun büyük bölümü günümüzde de geçimlik tarımla uğraşırSahra"nın hemen güneyindeki ülkelerde tarıma bağlı nüfusun oranı yüzde 90"a yakındırTarım dışı nüfus,kamu hizmetleriyle özel hizmetlerde ve sayıları giderek artan madencilik ve sanayi projelerinde çalışırTarım kesiminde gizli işsizlik yaygındırÖzellikle kentsel alanlarda işsizlik artmaktadırKadının çalışma yaşamına katılımı ülkeden ülkeye değişiktirKadınların çoğu,geçimlik tarım etkinliklerine katılır


Kaynak:AnaBritannica cilt 1 den frmsinsinet için derlenmiştir

GELENEKSEL KÜLTÜRLER

KÜLTÜR BÖLGELERİ

Sahra"nın güneyinde Afrika toplumunun temel birimleri sayıları 3 bine ulaşan etnik gruplar,kabileler ya da halklardırBir sınıflamaya göre kıta insanları 11 ana grupta 55 kabile kümesine ayrılırAyrıntılar bir yana bırakılırsa Kuzey Afrika dışında başlıca kültür bölgeleri Batı ,Ortabatı,Doğu ,Orta ve Güney Afrika"dır

Batı Afrika bölgesi ,biri Sahra"nın güney sınırı boyunca uzanan savan kuşağı ,öbürü batıda Atlas Okyanusu kıyısındaki yağmur Ormanları olmak üzere iki kesimi içine alırSavan kuşağının temel ürünleri akdarı,kumdarı,mısır,susam ve baklagillerdirDaha batıda Gambia"dan Liberya"ya doğru pirinç ekimi yapılırPamuk ekimi ile dokumacılık geleneksel etkinliklerdirYerli zanaatlar arasında pirinç ve bronz dökümü altın ve gümüş işlemeciliği dericilik,çamur ya da kerpiç yapı işçiliği yer alır

Ormanlık alanda yerelması,hindistancevizi ,hurma,hurma yağı,meyve,kakao ve kola cevizi gerek geçimlik ekonomi,gerekse dış ticaret açısından önem taşırKeçi,domuz ve kümes hayvanları beslenirOrman ve kıyı alanlarında boksitelmas ve altın gibi önemli madenler bulunurAğaç işleme,çanak,çömlek yapımı,döküm işleri ve demircilik de yaygındır

geleneksel toplulukların daha geniş ve güçlü olanları,geçmişte krallıklar biçimde örgütlenmiştiSavan kuşağındaki bu halklar arasında Mandeler,Senufolar,Lobiler,Grunşiler ve Dogonlar sayılabilirKıyı şeridinde de örneğin Yorubalar ,Asantiler ,İbolar,İBİBİOLAR,Sererler gibi topluluklar güçlenip krallıklar kurmuşlardır

Ortabatı Afrika bölgesi,Batı Afrikadan başlayarak kuzeyde Çad Savanlarına doğuda Sudan ve Nil kıyılarına güneydeyse Kongo ormanlarına kadar uzanırAraplar,Pigmeler,Sudan ve Bantu dilleri konuşan halklar bölgenin karmaşık etnik yapısını oluştururlarBölgenin tümünde temel uğraş tarımdırKuzey savanlarında kurulu krallıklar arasında en kalabalık halklardan birini oluşturan Bamileke kabilelerinin sözü edilebilirKamerun ile Sudan arasında sudan dillerini konuşan sayıca kalabalık halklar,güneyde ise en önemlileri,Fanglar,Mongolar,Bakubalar,Balubalar,L undalar ve Baçokueler olan çeşitli Bantu halkları yaşar




Kaynak:AnaBritannica cilt 1 den frmsinsinet için derlenmiştir

Doğu Afrika bölgesinde geleneksel ana ürün darı ve akdarıdırAncak bölgenin bazı verimli topraklarında kahve ve pamuk gibi ürünlerde yetiştirilirVictoria Gölü yöresinde muz en önde gelen üründürÇiftlik hayvanları bölgenin tümüne yayılmıştır

Bölgenin kuzeyinde Nil yöresi dilleri,Nil-Hami dilleri ve Kuşi dilleri,Etiyopya"da ise Amhara dili konuşulurBölgenin geri kalan bölümünde Bantu dilleri egemendirBüyük göller yöresinde Bantuların eski güçlü krallıkları vardırKenya yaylalarında Kikuyalar ve Luhyalar,kıyıda Svahili dili konuşan kabileler Tanzanya"daysa Çağalar Banyamueziler ve Sukumalar güçlü gruplardır

Önce avcılık,sonra çobanlıkla geçinen ve her ikiside Koisan dili konuşan Koikoi ve San halkları eskiden Orta ve Güney Afrika"da yaşardıKoikailer bugün Güney Afrikada Sanlar ise kıtanın güneybatısındaki kıraç alanlarda başka halklarla karışmıştırÖteki yerli halklar bölgeye 2000 yıl kadar önce yerleşen ve Bantuca konuşan SiyahlardırBantu kökenli topluluklar 18ve 19 yüzyıllarda bölgeye gelen Avrupalılarla ilişki kurduktan sonra aralarında çatışmaya başlamış Zulular ,Batsvanalar,Bandebeleler,Sotholar fetha dayalı devletler kurmuşlardır

Madagaskar da ayrı bir kültür bölgesi oluşutururSiyasal bakımdan en güçlü kabile olan Merinalar,Endonezya kökenlidirAsya kökenli halkların İS 5-6 yüzyıllarda Hint Okyanusunu aşarak adaya gelip yerliştikleri sanılmaktadır


Kaynak:AnaBritannica cilt 1 den frmsinsinet için derlenmiştir

ETNİK YAPI VE DİLLER

Saç biçimi,boy ve renge göre Afrika halkları genellikle şöyle sınıflanır
1)- bugün sayıları azalmış da olsa geçmişte Afrika"nın doğu ve güneyine yayılan halklar kısa boylu ve sarı-kahveringi tenlidirBu grubun bugünkü örneği Güney Afrika"daki San ve Koikoi topluluklarıdır

2)- Pigmeler,Siyah karışımdan etkilenmiş olmakla birlikte kahverengi derili ve kısa boyludur

3)- kıtada en yaygın etnik grup olan siyahların ten rengi tam siyahtan açık kahverengiye
kadar değişirBatı Afrika"da yaşayanların çoğu kısa boylu,Sudan"ın güneyindeki Nilliler
ise çok uzun ve ince yapılıdır

4)- kuzeyde ve kuzeydoğuda yaşayan kafkas tipleri,Akdeniz bölgesi Kafkas tipleriyle ilişkilidirRenkleri kuzeyde çok açık kahverengi Somali"de neredeyse siyahtırSaçları genellikle dalgalıdır

5)- Madagaskar"daki Moğol tipi halklar da görece yakın geçmişte Asya"dan göçenlerdir

Afrika dilleri,Hint-Avrupa dillerine ilişkin çözümleme yönteminden yola çıkılarak şöyle sınıflanırNijer -Kordofan dil ailesi kuzeyde Senegal"den Kongoya kadar en yaygın olanıdırBu ailenin iki alt ailesini Atlas Okyanusu kıyısındaki Batı Afrika ülkelerinde çeşitli alt gruplarla birlikte Nijer - Kongo dilleri ile Kordofan ( Sudan da konuşulan15 alt grup) oluştururBunların en özgünü tüm Bantu dillerini bir araya getiren Benue-Kongo grubudur

Nil-Sahra ailesi,Sahra"nın güneyindeki savan kuşağında konuşulan dilleri kapsarAfrika"da konuşulan Hami- Sami dilleri Eski Mısır,Berberi,Kuşi ve Çad dilleridirKoisan dil ailesi,San ve Koikoi dillerini içine alırMalezya dillerinin Madagaskar"da konuşulan çeşitli lehçeleri Malezya -Polinezya dil ailesindendir



Kaynak:AnaBritannica cilt 1 den frmsinsinet için derlenmiştir

Bunlar dışında pek çok lingua franca ya da ticari dil de yaygındırEski sömürgecilerin getirdiği diller bu kapsamdadırAfrika dillerinin çoğunun kendisine özgü yazısı yokturDevletler ve özel misyonlar Afrika dillerini yazıya dönüştürmeye çalışmaktadırSierra Leone"de Vaylar,Kamerun "da Bamumlar ,Tuaregler ile Sahra"nın güneyindeki öteki Berberi gruplar kendi yazılarını geliştirmişlerdir


TOPLUM YAPISI:

Afrika"daki tüm toplumlar hep yavaş bir değişim süreci içinde olmuş ama 20yüzyılın ikinca yarısında gelişme önemli ölçüde hızlanmıştırKıtada yaşayan toplumların pek çoğu geleneksel,evrensel ekonomik-siyasal sistemlerin parçası olan geniş ölçekli formlara geçiş sürecindedirBu süreç belki de dünyanın hiçbir yerinde bu ölçüde hızlı ve kapsamlı değildir

Afrikalılar ,geçmişte ilkel kaynaklar,araçlar,ve yöntemlerle geçimlik üretim,yapan küçük çiftçilerdiYaşam standartları da her bölgede az çok bir örnektiPazar olanakları çok kısıtlı olduğu ve para kullanılmadığı için mal değişimi ancak takas ya da armağan verme biçiminde gerçekleşirdiAma geçen yüzyılda köle ticaretiyeraltı kaynaklarının işletilmesi karlı tarımsal ihraç ürünleri üretiminin yaygınlaşması pazar için üretimin ve işgücü arzının artması,kentsel olarak gelişmesi eski tabloyu büyük ölçüde değiştirdiYaşam standardındaki geleneksel eşitlik bozulduzenginlerle yoksullar arasındaki fark büyümeye hem ekonomik,hem de siyasal düzeyde sınıflar belirginleşmeye başladıParaya ve pazara dayalı geniş ölçekli bir değişim sisteminin oluşması,malların ve işgücünün ulaşım şebekelerinin aracılığıyla geniş alanlara yayılması ,kırsal alanlardan kentlere göçenlerin işçiye dönüşmesi gibi gelişmeler kentlerden yönetilen ve kabilelerin geleneksel bağımsızlığını kıran ekonomik -siyasal birimlerin doğmasına yol açtıYoksul,,açıkça sömürülen yarı işsiz bir kent proletaryasının doğması kırsal kesimdeki genç ve sağlıklı işgücünün azalması gibi etmenler hem kentlerde hem de kırsal kesimde yolsulluğa yol açtı

Afrika"da en yaygın geleneksel yerleşim dokusu,dağınık köyler ya da birkaç barınaklı yerleşmelerdirSavunma ve iç yardımlaşma açısından yeterince geniş olsalar,bile,farklı ürün yetiştirme zorunluluğu ve dayanıksız yapı malzemesi kullanımı yüzünden bu yerleşmelerin sürekli olabildiği enderdirGene de kıtanın pek çok yöresinde büyükçe ve kalıcı kentlere her zaman rastlanmıştırBunlar,krallıkların yönetim merkezi konumundaki yerleşmelerdirÖrneğin Batı Afrikadaki Timbuktu,Cenne,Kano gibi kentler geçmişleri ortaçağa değin uzanan merkezlerdirDoğu Afrika"da da Mombasa,geçmişi gene ortaçağa giden bir Arap kentidirAncak buralarda tarım ve zanaat dışında iş kolu ya hiç yoktur ya da çok sınırlıdırSömürge döneminde sömürgecilere kurulan ya da geliştirilen kasaba ve kentlerse oldukça farklıdırTicaret ve sanayi merkezi ya da liman olarak kurulan bu kentlere Johannesburg,Lusaka,Harare,Kinşasa,Lubumbashi,Hai robi,Dakar,Freetown ve Abidjan örnek verilebilirYoksul kırsal kesimi kendilerine çeken bu kentlerde etnik yapı daha da karmaşıktır

Kıtadaki aile biçimleri,var olan üretim biçimleriyle uyumludurKırsal kesimin büyük bölümünde yaşlı erkek üyenin yetkesine bağlı ,çeşitli kuşaklardan akrabaları ve onların eşlerini kapsayan geniş aile tipi görülürBu tür aile,savunma,üretim,yardımlaşma,ve aile üyelerini yaşam boyu kollama açısından kararlı ve uzun ömürlü bir birimdirKocanın stasüsüne ve zenginliğine göre boyutları değişmekle birlikte çokeşlilik yaygındır

Bu yapı 20yüzyılın ikinci yarısında kentsel ve yoksul alanlarda hızla ekonomik ve siyasal gelişmelerden fazla etkilenmeyen alanlardaysa daha yavaş olarak değişmeye başlamıştırKentlerde ve başlıca işgücü merkezi konumundaki bölgelerde geniş aile tipinin yerini bağımsız çekirdek aile almaktadırKentlere işgücü göçü de geleneksel aile yapısını değiştirmektedir

Afrika"da üç geleneksel yönetim türü görülürBasit avcı kümesi bunlardan biridirKümeyle özdeş olan siyasal grup yakın akrabalardan oluşurve yönetim yetkesi en yaşlı üyenin elindedirİkinci türmerkezileşmiş siyasal yönetim olmadığı için düzenin başka araçlarla sağlandığı toplulukları içine alırBu toplulukların çoğu klan temeline dayanırSiyasal yetke,belirli akrabalık bağlarından ya da dinsel yekteden ayrışmamıştırTopluluk üyeleri biçimsel olarak benimsenmiş yaş kuşaklarına ayrılırve en yaşlı erkek grup yönetim yetkisini kullanır

Üçüncü ana tür,geleneksel Afrika krallıklarının siyasal sistemidirKralın siyasal gücünün boyutları ve tebasıyla ilişki biçimleri gibi ölçütlere göre bu tür de farklılaşırörneğin ,bazı sistemlerde kral,gerçek siyasal yetkeden uzak,yalnızca mistik bir kahraman bazılarındaysa gerçek bir despot olabilirKral,gene kimi yerlerde yalnız kabilenin en yaşlı üyesi iken,başka örneklerde kendini tebadan ayrı gören ,fetihçi bir otokrat grubun üyesidir



Kaynak:AnaBritannica cilt 1 den frmsinsinet için derlenmiştir

Bu örgütlenmelerin çoğu,yeni oluşan ulus-devletlerin bağımlı parçaları olarak bugün de varlıklarını sürdürürAma önce sömürge yönetiminde iktidarın merkezileşmesi sonra da yeni ulus-devletlerin bunları gerici ve ulusallığa karşı görerek tasfiye etmesi sonucunda hepsi de eski güçlerini yitirmiştirYeni oluşan ulus-devletlerde ,kabile ve dil temeline dayalı geleneksel bağlılık ilişkileriyle ulusalcı akım arasındaki çelişki,kıtanın pek çok ülkesinde gene de büyük önem taşır

Geleneksel Afrika toplumları oldukça durağan bir yapıdadırToplumsal akışkanlık çok azdırtek tek her toplum etnik ve sınıfsal bakımdan türdeştirAma 20yüzyılın ikinci yarısında hem dikey hem yatay akışkanlık artmış,toplumsal örgütlenmenin yeni biçimleri belirmiştirBöylece ortaya çıkan ilk örgütlenmeler kabile,üyelerini göç ettikleri yeni merkezlerinde dinsel ve eğitsel amaçlarla bir arada tutmaya yönelik olmuşturSonraki aşamada ise sendikalar ve siyasal partiler doğmuştur

Geleneksel Afrika toplumlarında varlık ve nüfuza dayalı toplumsal katmanların boyutları önemli değildir Ama yerli tüccar ve girişimcilerin ,yeni siyaset adamlarının ve dinsel,önderlerin,ortaya çıkması,eğitim düzenindeki eşitsizliklerle birlikte ekonomik-siyasal farklılaşmayı arttırmaktadırTüm ülkelerde geleneksel aile,ve kabile bağlarından kurtularak yeni üst ve orta sınıflarda yer almaya eğimli ekonomik siyasal seçkin kümeleri oluşmuştur




Kaynak:AnaBritannica cilt 1 den frmsinsinet için derlenmiştir

Özgün Afrika dinlerinin tümü ,insan kavrayışından ve denetiminden uzak,ulu ya da yaratıcı bir Tanrı kavramını içerirEn önemlisi tinsel güçler,genellikle insanların her gün karşılaştığı ya da öteden beri bildiği nesne ve varlıklarla ilişkilidirHava ,toprak,ırmak ve benzerinin ruhu olabilirBu dinlerin odak noktasını kozmoloji oluştururBu özelliğiyle din ölümün anlamından toplumun niteliğine ,kadın erkek ilişkilerine kadar her konuda açıklayıcı bir işlev görür

Geleneksel Afrika toplumlarında klanın ya da ailenin büyüklerinden biri,yağmur duacısı,kahin yalvaç ya da daha başka birisi ayin yöneticisi olabilirBunlardan pek azı alanlarının uzmanıdırÇoğunun dinsel yetkisi yaştan,soydan ve siyasal güçten gelirYalnızca başında bulundukları kabilenin ya da grubun ayin düzeninden sorumludurlar

Geçmişte büyücülüğün Afrika toplumlarında önemli yeri vardıAncak yabancı gezginlerin Afrika"da büyücülük ve halkın büyü korkusu konusunda anlattıkları büyük ölçüde abartılıdırGünümüzde büyüye duyulan inanç gittikçe azalmaktadırGene de gerek kırsal gerekse kentsel alanlarda büyücülük bütünüyle yok olmamıştırKendini şaşırtıcı bir toplum ortamda bulan yeni kentlilerin ve göçmen işçilerin başına gelenler büyüyle açıklanırKöklü değişim dönemlerini izleyen belirsizlik ve gerilim koşullarında büyücülük bir salgın biçiminde yayılabilmektedir

Afrika"da toplumsal ve dinsel değişimler,genellikle geleneksel yaşamı tehdit eden Avrupalıların kovulmasını savunan yeni yalvaçların ortaya çıkmasına yol açmaktadırSon zamanlarda Hıristiyanlığın ve bir oranda da İslamın yayılması ulusalcı ,kabileci,ya da ırkçı gerekçelerle Avrupa denetimindeki misyoner kiliselere karşı çıkan dinsel önderlerin doğmasına yol açmıştır




Kaynak:AnaBritannica cilt 1 den frmsinsinet için derlenmiştir

EKONOMİ

1980"lerin sonlarında kıtadaki ülkelerin gayri safi milli hasılaları (GSMH) toplamı 710 milyar dolar,kişi başına milli gelir ise 1100 dolar dolayındaydıGSMH toplamından tarımın payı yaklaşık yüzde 32 iken sanayinin payı yüzde 27,hizmetler sektörünün payı yüzde 41"diBu sektörlerin istihdam içindeki payları ise sırasıyla yüzde 74yüzde 10 ve yüzde 16 dolayındaydı

DOĞAL KAYNAKLAR

Dünyanın yeraltı zenginliklerinin önemli bir bölümü Afrikadadır1980"lerin başındaki tahminlere göre yeryüzündeki altın rezervlerinin yüzde 50"si petrol"ün yüzde 10"u boksitin yüzde 45"i ,uranyumun yüzdü 6"sı ,bakırın yüzde 20"si,fosforit yataklarının üçte ikisi bu kıtadadırDemir cevheri,manganez krom,kobalt,platin ve titan rezervleride önemlidir

Başlıca kömür yatakları kıtanan kuzey ve güneyiyle Nijerya"daki havzalardadırBaşlıca petrol rezervleri kuzeyde Libya,Cezayir,Mısır ve Tunus"ta bulunurSahra"da önemli rezervlerin bulunma olasılığı vardırNijerya"da önemli bir rezerv bulunmaktadırDoğal gaz rezervleri kuzey ve güneydeki havzalarda toplanmıştırAfrikanın güneyi,dünyadaki başlıca yedi uranyum bölgesinden biridir

Kuzeyde Atlas yöresiile Sahra"nın batısında demir cevheri bulunurama en önemli rezervler kıtanın batı ve güneyindedirBu bölgede Liberya,Gine,Moritanya,Zaire,ve Gabon"un yanı sıra daha güneyde Günay Afrika ve Zambabve"de önemli rezervler vardır

Afrika,demir rezervlerinin yanı sıra çelik sanayisinde kullanılan diğer minerallerin rezervleri bakımından da büyük önem taşırDünya krom revervlerinin hemen tümüne yakın bölümü bu kıtada özellikle güneyde toplanmıştırKalahari yöresinden başka Gabon ve Gana"daki manganez yatakları da önemlidirKıtanın güneyindeki nikel bir yana bırakılırsa demirle alaşım yapan öteki minarellerin rezervi pek önemli değildir

Bakır yataklarının büyük bölümü Zambia"dan Zaire"nin Katanga bölgesine kadar uzanan Orta Afrika bakır kuşağında yer alırBakıra eşlik eden madenlerde ağırlık kobalttadırKalay yalnız Nijerya ve Zairede önemli miktarda bulunurKurşuna çinkodan daha çok rastlanırKıtanın kuzeyi kurşun üretiminde eskiden beri önde gelmiştirGine"den Togo"ya uzanan 1900 km2"lik tropikal kuşakta boksit bulunurDünya kobalt rezervlerinin yarısı Zaire"dedirDağınık biçimde çeşitli yörelerde rastlanan titan işletmeye elverişli değildirKıtadaki antimonun tümü Güney Afrika"dadırBerilyum ve kadmiyum gene güneyde,cıva ise Tunus ve Cezayir"de çıkar

Geniş bir alana dağılmış olan altın en çok dünya rezervlerinin yarısını barındıran Güney Afrikada bulunurBu yöre,batı dünyasındaki toplam platin rezervlerinin de önemli bölümüne sahiptirAfrika"nın dünya rezervlerinde ağırlıklı pay taşıdığı tantalda Zaire başı çekerZirkonyumda Nijerya ve Senegal önde gelirGüneybatı kıyısı,Madagaskar,Sierra Leone ve Nil Deltası da zirkonyum bakımından zengindirDünya rezervlerinde Afrika"nın önde geldiği sayılı metallerden biri olan germanyum Zaire ve Namibia "da toplanmıştır

Kıtada ayrıca zengin kil yatakları vardırCezayir ve Fas"ta tuğla yapımına elverişli kil,Togo,Orta Afrika Cumhuriyeti ile Fildişi Kıyısındaki seramik kili,Cezayir Nijerya,Mali,Gana ve Gine"de kaolin bulunurKıtanın güneyinde ve Madagaskar"da mikaya rastlanırKükürt rezervleri dünya ölçeğinde önem taşımazÇok miktarda sodyum yatağı değerlendirmeyi beklemektedirEtiyopya"da kayatuzu yatakları vardırTuz daha çok buharlaştırma yoluyla üretilirBu tür tuz işletmelerinin başlıcaları Akdeniz,Kızıldeniz Hint Okyanusu ve Madagaskar kıyılarındadır





Kaynak:AnaBritannica cilt 1 den frmsinsinet için derlenmiştir

Kıtanın kuzeyindeki ülkeler geleneksel fosfat ihracatçılarıdırBatı da da fosfat rezervleri bulunurDoğuda fosfatlı çökeltiler Kızıldeniz kıyısı boyunca görülürSenegal"de Thies,dünyadaki tek aluminyum fosfat kaynağıdırÖteki fosfat yatakları Togo,Tanzanya,Uganda,ve Malavi"dedirAfrika"daki en büyük potasyum rezervi Uganda"dadırMadagaskar dünyanın en önemli yaprak grafit rezervine sahiptirİnşaata elverişli düşük nitelikli kum oldukça yaygındırAma cam üretiminde kullanılan silis oranı yüksek kum ancak kıtanın doğu ve güneyindeki bazı ülkelerde bulunur

Batı dünyasındaki elmas,rezervlerinin yüzde 95"i Afrika"dadırBaşlıca elmas kuşakları Sahra"nın güneyinde toplanmıştırBunlar arasında en önemlisi Güney Afrikadaki Vaal kuşağıdırAyrıca elmas içerikli kayaçlardan oluşan bir kuşak da Kongo Havzasını çevrelerBatı dünyasındaki sanayi elması rezervlerinin büyük bölümü Zaire"dedirAynı kuşağa giren ikincil yataklara ise Orta Afrika Cumhuriyeti ile Angola"da rastlanırZımparataşı kıtanın güneyindeki ülkelerde görülürYanardağ etkinliklerine sahne olmuş bölgelerde bulunan süngertaşı çok önemli değildir

İnşaatta kullanılan bazı maddelerin rezervleri Afrika"da oldukça yaygındırBunlar gelişen kentsel merkezlere yakınlıkları ölçüsünde işletilmektedirFas ve Nijeryada granit,Uganda ve Zaire"de kuvars,Güney Afrika"da dolerit çıkarılırSenegal"de yol yapımında kullanılan bazalt elde edilirMali,Togo,Nijerya ve Güney Afrikada mermer,kıtanın kuzey kıyılarında Orta Afrika Cumhuriyeti ile Atlas ve Hint Okyanusu kıyılarında kireçtaşı,Akdeniz kıyılarıyla Somali"de alçıtaşı yatakları vardırKıtanın batısındaki alçıtaşı yatakları da yüzeye yakın olduğu için ayrıca önem taşır

Elmas dışındaki değerli taşlar çok önemli değildirAma güney ve doğudaki elmas yataklarında aynı zamanda zümrüt,lal,ametist,topaz,opal,ve benzeri taşlara rastlanabilirGüney Afrikada dünya ölçüsünde önemli asbest yatakları bulunur

Afrika"nın tatlı su kaynakları,yağışlarla beslenen ırmak ve gölller ile gene yağışlarla oluşan yeraltı su kaynaklarıdırKıtanın yeryüzündeki karaların yüzde 21"inin kaplamasına karşın,ırmaklarındaki yıllık su akışı dünya ırmakları toplamının yüzde 7"sini oluştururKuzeydeki az sayıda ırmaktan sulamada yararlanılırBu yöredeki pek çok vadi,kısa süreli sağanaklarla biriken yüzey suları dışında genellikle kurudurNil,güneyde Burundi Dağlarından doğar,ama sularının yüzde 60"ının Etiyopya yaylalarından alırAssusan Barajı"nın devreye girmesinden bu yana Mısır"a Nil aracılığıyla ulaşan suyun az bir bölümü Akdenize dökülmektedir



Kaynak:AnaBritannica cilt 1 den frmsinsinet için derlenmiştir