Metamantık

METAMANTIK

Metamantık,biçimsel dilleri ve sistemleri inceleyen disiplinBu dilleri ve sistemleri anlambilim (içindeki anlam birimleri arasındaki ilişkiler) ve söz dizimi (içindeki dile getirişler arasındaki ilişkiler) açısından ele alındıkları ve uygulamalarından soyutlandıkları ölçüde matematik ve mantığın incelenmesini de içerir

Felsefedeki öteki disiplinler gibi,metamantık da mantık üzerine bilgileri içerir,ama onlardan farklı olarak temel mantık biçimlerini ele aldığı için,felsefenin başlangıç dalı sayılır

Metamantık 19yüzyılda farklı geometri sestemlerinin ortaya çıkması ve yaygın mekan algılarından bağımsız,yalnızca biçimsel açıdan işlenebilecek kavramsal bağlantıların önem kazanmasıyla geliştiAlman mantıkçı ve matematikçi David Hilbert,Grundlagen der Geometrie (1899;Geometrinin Temelleri) adlı yapıtında ,Eukleidesçi geometriyi çok daha ayrıntılı ve birçok gizli aksiyomu açığa çıkaran bir sistem haline getirdiBöylece metamatik ve mantığın başka alanlarını da aynı biçimde sistemleştirmenin yolunu açtıBu açıklığa kavuşturma ve bütünsellik kaygısı matematikçilerin ve mantıkçıların sistemlerin sezgiden kaynaklanan anlatımlarından çok,biçimsel ve sözdizimsel özelliklerine yönelmelerine yol açtıBaşlangıçta geleneksel mantı ve matematiğin bağlantısal yapıları ve bunların nitelikleri kullanıldıysa da ,önermeler mantığın gelişmesiyle aksiyomatik matematiği anlambilimi ve mantığı birleştiren metamantığa doru ilerleme sağlandı

Bu çabaların zamanla başarıya ulaşması,fizik başta olmak üzere fen ve davranış bilimlerinde biçimselleştirme girişimlerinin ağırlık kazanmasına yol açtıLudwig Wittgenstein'dan etkilenen Viyana Çevresi ve mantıksal olguculuğun Rudalf Carnap gibi birçok temsilcisi bu bilimlerde kullanılan biçimsel dillerin ortaklığını oluşturacak bir genel dili,mantıksal geçerlilik açısından incelemeye çalıştılarBu incelemenin sonucunda bütün olanaklı dünyalarda,yani araştırma alanlarında geçerli bir dil ortaya çıkacaktıUmulan,genel anlam sorununa saf biçimsel bir çözüm bulmaktıAma,bu çabaların başarısızlıkla sonuçlanması ( somut olarak da bu felsefeci,mantıkçı ve matematikçilerin ,Viyana'dan sonra Chicago'da sürdürdükleri Birleşik Bilimler Ansiklopedisi çalışmalarının tamamlanamadan kalması) metamantığın kapsamını daha sınırlı bir biçimde ele alma gereksinmesini doğurdu

Bu sınırlandırmayla metamantık tek tek aksiyomatik sistemlerin tamlığına ve tutarlılığına yöneldiAma Avusturyalı mantıkçı ve matematikçi Kurt Gödel 1931'de ,tam olarak biçimsel olan hiçbir sistemin kendi tutarlılığını sonuna kadar kanıtlayamayacağını ortaya koyduBöylece bir sistemin kendi içinde tamlığını ortaya koyabilmesinin olanağı ortadan kalkıyorduBu gelişmeden sonra çeşitli mantıkçılar tam bir tutarlılık peşine düşmekten çok,verilmiş bir sistemin verilmiş koşullar altında tutarlı işlemesinin yollarını aramaya yöneldilerAlonzo Church,Alan MTuring ve Emil LPost gibi çağdaş mantıkçıların çalışmaları sonucu,kendine geri-dönüşlü sistemlerin özellikleri önemli ölçüde açıklığa kavuştuBu arada,bilgisayar kuramında önemli yer tutan bazı sistemler de geliştirildi

Yeni gelişmeler metamantığın kendine geri-dönüşlülük düşüncesinin ağırlık kazanmasına yol açtıGödel'in belirlenemezlik ilkesinden yola çıkılarak birandan sistem düşüncesine açıklık getirilirken bir yanda da kendi tutarlılık ölçülerini taşıyan sistemlerin incelenmesi önem kazandıBu gelişmelerin sonucunda biçimsel mantık son yıllarda hızlı bir gelişme gösterdiÖzellikle önermeler mantığı küçük,ama kendi içinde uygulanabilecek sistemler geliştirdiBunların en son verimli uygulamaları ,1969'da mantıkçı Per Linström'ün modeller kuramında görüldüOlanaklı mantıkları bir metamantık anlayışı içinde ele alan mantıkçılar,günümüzde de metamantığın çeşitli biçimlerde geliştirmeye çalışmaktadır

Metamantığın Türkiye'deki en önemli temsilcisi,mantıksal olgucu Hans Reichenbach'ın öğrencisi Nusret Hızır'dır"Üstdil" ve metamantık araştırmalarını uzun yıllar sürdüren Hızır,aksiyomatik sistemler ve dil sistemleri üzerinde durmuşturMetamantığın Hızır'ın çalışmalarıyla da ilişkili bir gelişmesi 1960'larda Hüseyin Batuhan'ın günümüzde de ise Teo Grünberg'in öncülük ettiği ve Orta Doğu Teknik Üniversitesi'ne bağlı bir grup mantıkçının yürüttüğü,anlam kavramına ve mantığın biçimsel gelişmesine önem veren çalışmalarda görülür


Kaynak;AnaBritannica cilt 22 frmsinsinet için derlenmiştir