Eski Cami (Edirne)

Eski Cami (Edirne) Edirne il merkezinde, Babunî Mahallesinde Selimiye Camisi ile Bedesten arasında kalan dört yol kavşağında bulunmaktadır

Osmanlıların Edirne’de yaptırdığı ilk cami oluşundan dolayı hutbeye çıkan hatipler ellerine kılıç alırlardı Hacı Bayram Veli’nin burada kürsüsünün oluşu ve mihrabın sağındaki pencerede Kâbe’den kopmuş bir parçanın bulunuşu halk arasında bu caminin önem kazanmasına neden olmuştur

Caminin yapımını Yıldırım Beyazıt’ın oğullarından Emir Süleyman (h805/1403) başlatmış, çalışmalar Musa Çelebi döneminde sürmüştür Çelebi Sultan Mehmet’in kardeşlerini yenerek tahta çıkışından sonra da (h816/1414) cami tamamlanmıştır Kuyumcular çarşısı yönündeki batı kapısı üzerindeki üç satırlı sülüs kitabeden mimarının Konyalı Hacı Alaeddin, yapının da Ömer bin İbrahim olduğu öğrenilmiştir Badi Efendi, çelebi Sultan Mehmed zamanında ibadete açılan camide bazı eksiklikler olduğunu, bunların Sultan IIMurad tarafından tamamlandığını kaydetmiştir Büyük bir olasılıkla, iki şerefeli minare de Onun zamanında yapılmış, daha sonra da Mimar Sinan, duvarlarda yeni bazı pencereler açarak caminin aydınlatılmasını sağlamıştırEvliya Çelebi’nin Ulu Cami olarak tanımladığı caminin mihrap duvarı arkasında kuşların bulunduğu bir çiçek bahçesinden söz etmektedir Sultan IIMurad’ın vakıf listelerinde de cami bahçesinde yetişen çiçeklerden sağlanan gelire değinilmiştir

Eski Cami yeterince araştırılmamış, CGurlit ilk defa planını çizmişse de bunun yetersiz olduğu iddia edilmiştir YMimar ASaim Ülgen’in çizimleri ise bugün Vakıflar Genel Müdürlüğü arşivindedir

Eski Cami (h1158)1748’ de yangınla, (h1165) 1752’de depremden zarar görmüş ve Sultan IMahmud tarafından tamir ettirilmiştir Bunu Cumhuriyet dönemindeki 1924-1934 arasında yapılan onarımlar izlemiştir Ancak 1953 depremi yapıya bir kez daha zarar vermiş, 1965’te Vakıflar Genel Müdürlüğü minareyi kurşun saçağa kadar yıkarak yenilemiştir Bu arada şerefe altındaki bezemeler de aslına uygun olarak yapılmıştır

Burada kemerlerle birbirlerine bağlanmış paye ve duvarlar arasındaki bölümlerin üzerini örten eşit ölçüdeki kubbelerin oluşturduğu plan düzeni vardır Böylece 280 m Ölçüsünde dört ağır paye ve dört duvarın taşıdığı 1350 m çapında dokuz kubbe ana mekânın üzerini örtmektedir Bursa Ulu Camisinden daha ileri düzeyde bir plana sahip olan yapıda yan neflerdeki yuvarlak kasnaklı kubbelerde pandantifler, orta nefteki sekizgen kasnaklı kubbede ise mukarnaslarla geçişler sağlanmıştırMihrap önünde prizmatik üçgenlerle kubbeye geçilmiştir Ayrıca girişteki ilk kubbe de değişik bir görünümde olup, sekiz dilimli kasnak üzerine aydınlık feneri yerleştirilmiştir Orta kubbelerin yan kubbelerden daha yüksek olmalarına rağmen kalın payeler ve alçak kubbelerle oldukça karanlık bir mekân etkisi dikkati çekmektedir Bu ağırlığın etkisi dışarıdaki boş kubbeli, son cemaat yeri ile minarelerde de kendini göstermektedir Asıl yapının kalın kesme taştan olmasına karşılık son cemaat yerinin tuğla hatıllı kesme taş ve anılmız derzli bir işçilikle yapılmış oluşu bu bölümün XVyüzyıldan daha sonra yapılmış olabileceğini düşündürmektedir XVIIIYüzyılda yapılmış, stalaktitli mermer giriş kapısı kitabesiyle görkemli bir görünüşü vardır

Eski Caminin kuzeybatı ve kuzeydoğuda iki minaresi vardır Bunlardan kuzeydoğudaki tek şerefeli minare caminin iki duvarının birleştiği köşede olup Çömlekçiler kapısı denilen kapı aralığından, duvar içerisinden girilmektedir Minarenin duvar köşelerine oturtulması XVyüzyılda Bursa ve İznik eserlerinde sık sık karşılaşılan bir özelliktir Camiye bitişik olmayan batıdaki iki şerefeli minarenin her şerefesine ayrı merdivenlerden çıkılmaktadır

Minber beyaz mermerden olup yan yüzleri rumi ve geometrik örgülerin karışımı bir bezemeyle süslenmiştir Bunun da benzerleri XIV-XV Yüzyıl Bursa Yeşil Camide görülmektedir Ayrıca burada Sultan IIMurad’ın davetiyle Edirne’ye gelen Hacı bayram Veli’nin kürsüsü de bulunmaktadır Kadınlar mahfilini de (h1020) 1612’de Filibeli Ramazan Ağa yaptırmıştır Caminin beyaza boyanmış duvarları ve payeleri üzerinde XVIII-XXYüzyıllarda yazılmış çeşitli yazılar vardır Bunların bazıları Sultan IMahmud zamanında, bazısı da 1863 yılındaki onarımda ilave edilmiştir Sonraki dönemlerde de zamanın ünlü hattatları yazılarını buraya vermiş veya yerine yazmışlardır Mihrap yönündeki payeler üzerindeki hadisleri Cezayirli Hasan Oca, Hünkâr mahfilindekileri de Mustafa Tevfik Efendi’nin eseridir Minberin sağındaki altın yaldızlı besmele de Sultan IIAbdülhamid’in imzası görülmektedir Bu yazıların dışında kalan yüzeyler ise 1863’de yapı ile bağdaşmayacak kötü bir barok süsleme ile doldurulmuştur

Çelebi Sultan Mehmed, 108 dükkân ile 35 odalı bedesteni camiye vakfetmiştir Böylece Eski Cami ve çevresi Edirne’nin dini ve ticari bir merkezi olmuştur

Selimiye Cami (Merkez)



Edirne’nin ve Osmanlı İmparatorluğu’nun simgesi olan Cami, kentin merkezinde, eskiden Sarıbayır ve Kavak Meydanı denilen yerdedir Burada daha önce Yıldırım Beyazıt’ın bir saray yaptırdığı bilinmektedir

Mimar Sinan’ın 80 yaşında yarattığı ve "Ustalık eserim" dediği anıtsal yapı Osmanlı Türk sanatının ve Dünya Mimarlık Tarihinin baş eserlerindendir

IISelim’in (1564-1575) emriyle yaptırılan, çok uzaklardan dört minaresi ile dikkat çeken cami, kurulduğu yerin seçimi ile de Mimar Sinan’ın aynı zamanda usta şehircilik uzmanı olduğunu göstermektedir Mimar Sinan’ın ağzı ile yazıldığı söylenen “Tezkiret ül Bünyan” da, Selimiye Cami şöyle anlatılmaktadır:

“Cennet mekân Sultan Selim Han-ı sanî Şehr-i Edirne’ye kemal-i mertebe nazar-ı şefkatleri olmağın bir cami binasına emr-i hümayûnları olduki rüzgârda misali olmiya Bu hakir dahi bir resm-i âli eyledim ki Edirne içinde menzur-i halk ola, dört minaresi kubbenin dört canibinde vaki olmuştur Hep üç şerefelidir Üçer yollu ve ikisinin yolları başka başka vaki olmuştur Ol mukaddema bina olunan Üç Şerefeli, bir kule gibidir, gayet kalındır Emma bunun minareleri hem nazik, hem üçer yollu olmak gayet müşkil olduğu ukalaya malûmdur Halk, cihan, dairesi imkândan hariç dediklerinin bir sebebi, Ayasofya kubbesi gibi kubbe Devlet-i İslamiye’de bina olunmamıştır deyu taifei nasarının mimar geçinenleri Müslümanlar’a galebemiz vardır derlermiş Ol kadar kubbe durdurmak gayet müşküldür dedikleri bu hakirin kalbinde bir azim ukde olup kalmış idi: Mezbur cami binasında himmet edip biavnillah savei Sultan Selim Han’da izharı kudret edip bu kubbenin Ayasofya kubbesinden altı zira kaddim ve dört zira derinliğin ziyade eyledim”



Kesme taştan yapılan cami iç bölümüyle 1575 m2’lik, tümüyle 2475 m2’lik bir alanı kaplar Mimarlık tarihinde en geniş mekâna kurulmuş yapı olarak nitelenen Selimiye Camisi, yerden yüksekliği 43,28 m Olan, 31,28 m Çapındaki kubbesiyle ilgi çekmektedir Ayasofya’nınkinden daha büyük olan kubbe, 6 m Genişliğindeki kemerlerle birbirine bağlanan 8 büyük payeye oturtulmuştur Köşelerde dört, mihrap yönünde bir yarım kubbe merkezi kubbeyi destekler Yapıyı, kubbe kasnağında 32 küçük pencereyle, yüzlerdeki üst üste 6 dizide çok sayıdaki pencere aydınlatmaktadır Mimar Sinan’ın yarattığı 8 dayanaklı cami planının en başarılı örneğidir Önünde 18 kubbe ve 16 sütunla çevrili revak bulunmaktadır Ortada mermerden bir şadırvanı vardır Son cemaat yeri, kalın yuvarlak 6 sütun üzerine 5 kubbelidir Mermer işlemeli giriş kapısı üzerindeki kubbe yivli, diğerleri düzdür Caminin 3,80 m Çapında, 70,89 m Yüksekliğindeki üçer şerefeli dört minaresi bulunmaktadır Giriş yönündeki minarelerde şerefelere tek yolla, diğer ikisin de ise üç şerefeye ayrı ayrı yollardan çıkılmaktadır



Cami, mimari özelliğinin yanında, taş, mermer, çini, ahşap, sedef gibi süsleme özellikleri ile de çok önemlidir Mihrap ve minberi mermer işçiliğinin baş eserlerindendir Ortasında 12 mermer sütuna oturan müezzin mahfili yer almaktadır Sağda kitaplık bulunmaktadır Mihrabın solunda hünkâr mahfili vardır Bunun alt bölümü tavanındaki kalem işleri ise dönemin özgün özelliklerini yansıtmaktadır Kubbe ve kemerleri süsleyen özgün kalem işleri, son onarımlarla temizlenmiştir

Yapının çini süslemelerinin de Osmanlı ve dünya çini sanatında ayrı bir yeri vardır XVIYüzyıl çiniciliğinin en güzel örnekleri olan bu çiniler, sır altı tekniğinde olup, İznik’te yapılmıştır Mihrap duvarı, minber köşk duvarı, hünkâr mahfili duvarları, kadınlar mahfili, kemer köşelikleri, kıble yönündeki pencere alınlıkları çinilerle bezenmiştir Mihrap duvarındaki büyük çini panolarda da al, mavi çiçek ve yaprak süslemeler, pencere üstlerinde lacivert üzerine ak, sülüs Elham suresi yazılı kartuşlar, en üstte de geniş bir ayet bırdürü yer almaktadır Minber köşkündeki çini pano, lacivert üzerine ortada kırmızı, ak bahar çiçekli ağaç altında yaprak, sümbül ve lalelerle bezenmiştir

Mermer mihrabın sivri kemerli alınlığında lacivert üzerine ak sülüsle, ayet yazısı vardır Bu bölümdeki kırmızı, mavi, yeşil renkli şakayıklar, bahar ağaçları, beyaz üzerine iri mavi rozetli ve çevresi çiçekli panolar, baklava biçimi yapraklar arasında karanfiller ve bahar dalları XVIYüzyıl çinilerinin en güzel örnekleridir Hünkâr mahfili çinileri arasında, bir saraydan getirilerek buraya sonradan konmuş olabileceği düşünülen iki elma ağacının oluşturduğu “Elmalı Pano”nun Osmanlı çinilerinde özgün süsleme olarak ayrı bir yeri vardır Bu bölümde sivri kemerli pencere alınlıklarında, lacivert üzerine ak sülüsle ayetler ve iki pencere arasında tepeye yine lacivert üzerine ak kûfi yazılı kare pano da ilgi çekicidir Hünkâr mahfili duvarlarının yarısını kaplayan bu çiniler, mihrap çinilerinden daha niteliklidirAncak düzenleme ve anıtsallık yönünden daha sadedir

Selimiye Camisi’nin taş duvarlarla çevrili geniş avlusunda, Darül-Sübyan, Darül-Kurr’a ve Darül-Hadis yapıları bulunmaktadır Bu yapıların bir bölümü ve medrese, Edirne Müzesi’nin çeşitli bölümlerini oluşturmaktadır

Cami terasının altında yer alan Arasta (çarşı) IIIMurad zamanında Selimiye’ye vakıf olarak yaptırılmıştır Mimarı Davut Ağa’dır

Üç Şerefeli Cami (Merkez)

Murat tarafından yaptırılmıştır Cami Osmanlı sanatında, erken ve klasik dönemler üslubu arasında yer almaktadır Burada ilk kez uygulanan bir planla karşılaşılmaktadır 24 m çapındaki büyük merkezi kubbe, ikisi paye, dördü duvar payesi olmak üzere altı dayanağa oturur Yanlarda daha küçük ikişer kubbe ile örtülü kare bölümler vardır Yapı, bir yenilik olarak enine dikdörtgen planlıdır Bu planı Mimar Sinan, İstanbul camilerinde daha gelişmiş biçimi ile uygulamıştır Ayrıca, Osmanlı mimarisinde revaklı avlu ilk kez bu camide kullanılmıştır Avlunun dört köşesine minareler yerleştirilmiştir Üç şerefeli cami, bu özellikleriyle sonraki camilere öncü olan anıtsal bir yapıdır Basamaklı üç kapıdan girilen avlunun sütunları, serpantinli breş, granit ve mermerdendir Avlu pencerelerinden ikisinin alınlıkları çini süslemelidir Lacivert ve ak renkli çiniler, bitkisel kıvrak dal bordürü ile çevrilidir Revak kubbelerindeki özgün kalem işleri, Osmanlı camilerindeki en eski örneklerdendir

Camiye adını veren üç şerefeli anıtsal minare, 67,62 m yüksekliğindedir Her şerefeye ayrı yollardan çıkılmaktadır Minare gövdesi kırmızı taştan zikzaklar ve beyaz karelerle hareketlendirilmiştir Kaidesinde Bursa kemerli sağır nişler bulunmaktadır

Üç Şerefeli Cami’nin, süslemeleri de ilginç özelliklere sahiptir Taçkapı, yan kapılar, minareler, sütun başlıkları ve pencerelerde mermer, ak ve kiremit rengi taş kullanılmıştır Taçkapı’da mukarnaslar ve yan nişlerin üst bölümlerindeki yazıların arasında kıvrık dal ve rumiler göze çarpmaktadır Büyük kubbede, yan ve avlu revaklarındaki kubbelerde lacivert, al, ak ve sarı renkte kalem işleri vardır Süslemelerde, yazı kuşakları, rumi, palmet, lotüs motifleri vardır Kubbe eteği ve pandantiflerde de Rokoko süslemeler bulunmaktadır Ayrıca ceviz ağacından, kündekâri tekniği ile yapılmış ahşap pencere ve kapı kanatları da dikkat çekici ve bir o kadar da önemlidir

Muradiye Cami (Merkez)

Murat tarafından yaptırılmıştır Yazıtında tarih bulunmamaktadır Vakfiyesine ve kaynaklara dayanılarak 1436’da yapıldığı sanılmaktadır Mimarı konusunda da herhangi bir bilgi yoktur Yan mekanlı (zaviyeli) camilerin en güzel örneğidir Ana mekân, arka arkaya iki kubbeli mekân ve son cemaat yeri, avlusunda da şadırvan bulunmaktadır Cami, dış görünüşünün sadeliğine karşılık, iç süslemesi bakımından XVYüzyıl Osmanlı sanatının en önemli yapıtlarından biridir Mihrap ve duvarlarını kaplayan çiniler, Türk çini sanatının en güzel örnekleridir Mihrap önü kubbeli mekânın duvarları doğadan çiçek motifleri ile işlenmiş altıgen mavi, ak çini levhalarla, bunların arası da firuze renkli düz üçgen levhalarla kaplıdır Hatayili, kıvrık dallarla çevrili çini panoların üstünde kabartma çinilerden bir palmet frizi vardır Pencereler, rumili kıvrık dal motifleriyle süslenmiştir Çini mihraptaki kabartma levhalar, geometrik yıldız, rumi, hatayi ve palmetlerden oluşan zengin motiflerle bezenmiştir Burada renkli sır ve sıraltı tekniği uygulanmıştır

Aynalıktaki pano, rumili kıvrık dallar arasında iki dize kûfi ve biri aynalı iki dize nesih yazı ile süslüdür Çinilerde sarı renk egemendir; rumi motif çokça kullanılmıştır Ayrıca rozet, şakayık ve karanfil de görülmektedir

Camide çiniden başka, orta kubbeleri birbirine bağlayan kemerde, duvarların üst bölümlerinde ve örtü düzeninde zengin kalem işi süsleme olduğu da izlerden anlaşılmaktadır Sonradan sıva ile kaplanmış bu süslemelerde al üstüne ak, sarı, lacivert renkte doğa bitkileri, rumiler ve hatayiler işlenmiştir Minberi ise ahşaptır

IIMurat’ın, caminin solunda yaptırdığı büyük imaret, Mevlevi tekkesi ve Semahane günümüze ulaşamamıştır

Sultan II Bayezid Külliyesi (Merkez)

Bayezid Külliyesi’ni Tunca Nehri kıyısında Sultan II Bayezid 1484-1488 yıllarında Cami, Tabhane,Tıp Medresesi, İmaret, Köprü, Hamam, Değirmen ve Su Deposu, olarak yaptırmıştır Sıbyan mektebi, mehterhane ve muvakkitane daha sonraki devirlerde yapı topluluğuna eklenmiştir Sıbyan mektebi, hamam, değirmen ve su deposu yıkılmıştırYapı topluluğunun mimarı Mimar Hayrettin’dir

Caminin planı, İstanbul’da Kanuni Sultan Süleyman tarafından yapımı tamamlanan Yavuz Sultan Selim Camisi’nden 34 yıl sonra tekrarlanmıştır Sultan Bayezid Camisi Klasik Osmanlı Cami tipinin erken bir örneğidir ve masif bir mimariye sahiptir

Caminin giriş kapısı üzerinde kitabesi bulunmaktadır:

Nâşir-ül hayrat Sultan Bayezıd
Ammâr-elhak hâzel el-mescidi
Hatifün kad kâl amel-ihtimam
Azze nasruh dâm-ı bil kadril celil
Lâ ceremi hakka lehül-ecrül-cezil
Camii tarihu hayr-cemil
893 (1488)

Beyazıt Camisi, kare planlı bir avlu, kare planlı bir ibadet mekanı ile iki yanındaki tabhaneden meydana gelmiştir Şadırvanlı avlu girişin iki yanında üçerden altı, yan kenarlarda da dörderden sekiz bölümlüdür Bunlar birbirlerine yuvarlak kemerli sütunlarla bağlanmış, üzerleri de kubbelerle örtülmüştür Bu avluya biri merkezden diğer ikisi de yandan üç kapı ile girilmektedir

25 m çapında bir kubbe ile örtülmüştür Kubbe aşağılara kadar uzanan pandantiflerin yardımıyla taş duvarların köşelerine oturtulmuştur Ana duvarlarda dört sıra halinde avlu cephesine sekiz, arka cepheye on dört, yan cephelerde de on birer pencere ile ibadet mekanı aydınlatılmıştır Ayrıca kubbe kasnağında da yirmi pencere bulunmaktadır Yanlarda üçerden altı adet pencere yan kanatlardakiler de tabhaneye açılmıştır

İç mekan son dönemlerde yapılmış barok süslemeler ile orijinal bezemesinden uzaklaştırılmıştır İbadet mekanı ile iki yandaki taphanelerin hiç bir bağlantısı bulunmamaktadır Tabhaneler dış hatları ile kare planlıdır İçerisi dokuzar kubbe ile dokuz eşit bölüme ayrılmıştır İbadet mekanından tabhanelere geçiş bulunmamaktadır Buraya şadırvan avlusundan veya dış avludan girilmektedir Avlunun köşelerine tek şerefeli taştan iki minare yerleştirilmiştir