Klasik Osmanli Mimarisinin Genel Özellikleri-Osmanlı Mimarisi Hakkında Mühendislik Bilgileri

KLASİK OSMANLI MİMARİSİNİN GENEL ÖZELLİKLERİ
AKlasik Anlayış

Fatih Sultan Mehmet’in İstanbul’u alıp Osmanlı’yı doğu ve batının birleştiği noktaya kadar genişletmesiyle devlet yönetiminde doğu ve batıyı kucaklamak isteyen bir politika önem kazandıBu sentez arayışı kültür-sanata da yansıdıDoğulu kaynakların yanı sıra batılı kaynaklardan da-yalnız burada batı olarak kastedilen Bizans’tır;Avrupa değil-beslenmeye başlandıBu durumun ilk örneğini ,Selimiye Camii’nin yapılışına kadar aşılamayacak bir şaheser olarak kabul edilen Ayasofya Kilisesi’nin incelenmesi oluşturur Bu inceleme
gerek estetik gerek teknik açıdan Osmanlı kubbe mimarisinin gelişimini hızlandırmıştır
Birçokları tarafından 16yy Osmanlı’nın en parlak dönemi kabul edilirSiyasi alandaki getirileri açısından bu yargının ne derece doğru olduğu tartışılabilir;fakat sanatsal açıdan özgün Osmanlı Mimarisinin en olgun devrini 16yy de yaşamış olduğu su götürmez bir gerçektirBu durumun temel sebepleri şöyle sıralanabilir:
a-Sınırların büyük bir hızla genişlemesine paralel olarak imar faaliyetleri hız kazandı böylece mimaride büyük gelişim yaşandı
b-16yyda çağını en büyük güçlerinden biri haline gelen Osmanlı buna paralel olarak kültürel alanda da en olgun devrini yaşadıKendisinden önceki kültürleri sentezlemeyi tamamlayarak kendi kültürünü oluşturdu
c-Devletin ekonomik açıdan oldukça güçlü olmasıyla sanatsal çalışmalar desteklendiBüyük binaların yapılması mimariyi gelişmesi için hem zorladı hem teşvik etti
d-Özellikle mimari alanda bir birini izleyen anıtsal nitelikli yapılar gözden geçirildiğinde bu dönem deki sanatsal üslupta sultanın ne kadar etkili olduğu ortaya çıkarSultanlar Osmanlı Devletinin büyüklüğüne uygun,onu mimari alanda simgeleştirecek özelliklere sahip eserlerin yapılmasına ön ayak oldularBu simgesel eserlerle sultanlar tanrıya bağlılıklarını bildirirken bir yandan kendi varlıklarını duyuruyorlardı(bu durumun kanıtı kamusal işlevi olmasına rağmen külliyelerin onu yaptıran sultanın varlığıyla özdeşleşmesi,bu yapıların o sultanın adını taşımasıdır)Bu soylu ve yüce amaca uygun olarak mimari de şaheserler yaratmalıydı Dönemin ileri gelenlerinin de hünkarın yolunu izlemesi mimarinin gelişimini hızlandırdı Klasik estetik doruk noktasına ulaştı
Klasik Osmanlı Mimarisi gündelik hayatın gereksinimlerini karşılayacak yapılarda ifadesini bulurYani diğer bir değişle klasik anlayış değişen çağla beraber değişen gündelik yaşamın ihtiyaçlarını erken dönem sanatının karşılayamaması üzerine ortaya çıkmıştırBu özelliğinden dolayı klasik Osmanlı mimarisinde yapının en önemli özelliği işlevselliğidir Mimarın amacı ise işlevselliği kapatmayacak ölçüde sanatsal yönü de olan yapılar ortaya koyabilmektirBöylece Klasik Dönem yapılarında abartıdan uzak duruldu,sade ve dengeli kompozisyonlar oluşturulmaya çalışıldı
15yydan 16yya kadar uzan dönemde (mimari halkın ihtiyaçlarına yanıt veren bir araç olarak ele alınması ve özel mülkiyet kavramının var olmaması nedeniyle)
kamusal yapılar ön plana çıktıBulunduğu yerde ,halkın tüm gereksinimlerine yanıt verecek bir yapılar topluluğu olan külliyelerin inşası hız kazandıBöylece hem kentleşme kontrol altına alınmış oluyor hem de devlet sosyal yükümlüklerini bir kerede yerine getirmiş oluyordu Ayrıca bu yapılar vakıflar arayıcılığı ile yönetildiğinden hem devlete yük olmuyor hem de yapıyı yaptıran bina üzerinde bir hak iddia edemiyordu Böylece de binalar tamamen halkın kullanımına açık oluyordu

BKlasik Mimarinin Tarihsel Gelişimi
Osmanlı Mimarisi bir çok alanda mirasçısı olduğu Selçuklular’ dan mimari alanda ayrılırOsmanlılar ve arasında görülen en büyük fark Selçuklular’ın süslemeyi yani biçimselliği Osmanlılar’ ınsa mekan kullanımı yani işlevselliği ön plana çıkarmış olmasıdırAyrıca Osmanlılar’ da dini mimariye daha çok önem verildiği görülürBu farklılıklarına karşın Osmanlılar özellikle erken dönemde Selçuklu sanatından etkilenmişlerdirÖrneğin Osmanlılar Selçuklu bezemelerini kullanmışlar fakat onları biraz sadeleştirmişlerdir
Erken Dönem Mimarisi:
·Bursa okulunun tek kubbeli yapılarıyla başlayıp Edirne okulunun çift yada çok kubbeli yapılarıyla devam eden bir dönemdirBursa okulunun etkisinin daha baskın olduğu görülür
·Bu dönem mimarlarının temel arayışı aydınlık ve ferah mekanlar yaratmaktır
·Topkapı sarayı,Çinili Köşk,İlk Fatih Camii bu dönem mimarisinin en iyi örnekleridir
·Devrin sonunda inşa edilen Üçşerefeli Camii planı açısından Osmanlı Klasik Mimarisine ilk adım sayılır:İç avlulu plan tasarımı ve ana kubbe anlayışının oluşturulması Klasik Anlayışın gelişinin işaretleridir
Klasik Dönem
15-16yy:
·Bu dönem Osmanlı mimarları camii mimarisinin özelliklerini belirlemeye çalıştılarAyrıca merkezi plan sorunun nasıl çözüleceği sorusuna yanıt aradılar
·Bu dönem mimarlarının baş amacı her yönden ve herkes tarafından görülebilecek kadar yüksek ve heybetli yapılar yaratmaktı
·Bu Dönemcamilerinde kubbeli ve yan kubbeli bir örtü sistemi kullanıldıBu tavan dörtlü filayak sistemi ile dengelendiYukarıdan aşağı genişleyen bir kütle kompozisyonu (prizma biçimli yapılarla hiyerarşik ,basamaklı bir görünüm) tasarlandıAna kütle ve kubbe arasında daha uyumlu bir geçiş yapabilmek için kubbe kasnağı sınırlı yükseklikte tutuldu:Bu dönem yapılarında kullanıla kubbeler tam yarı küre şeklinde değildi(Selatin camilerde) Minare sayısıysa iki veya dörttü
·Bu dönemde kullanılan yapı malzemeleri küfeki taşı ve mermerdi
16-17yy(Sinan Dönemi)
·İmparatorluğun ekonomik alandaki refahını yansıtan büyük boyutlu eserler yapıldı
·Şehircilik çalışmaları önem kazandı
·Mimari elemanların ölçüleri ve kompozisyonları yeniden düzenlendi:Ana kubbe genişletildi;yan mekanlar kullanışlı hale getirildi;filayak sayısı altı ve sekize çıkarıldı
·Yapı malzemelerinde yalınlık ön plana çıktıAyrıca renkli taşlar da yapılarda kullanılmaya başlandı
·17yy da ,16yyın etkileri görüldüBatı etkisi henüz kuvvetli olmadığından bu dönemde Osmanlı kendi kaynakları açısından kısırlaşmamıştı,hala özgün eserler verebiliyorduFakat Osmanlı’nın duraklama dönemine girişi,iç karışıklıklar,ekonomik sıkıntılar mimaride büyük atılımlar gerçekleştirecek büyük boyutlu yapıların inşasını engellediBu nedenle bu dönemde İmparatorluğun büyüklüğünün anısını yaşatacak eserlerle yetinildi Özetle mimari de devletle birlikte duraklama dönemine girdi

Batılılaşma Dönemi
18yy(Lale Devri):
·18yyda Lale Devri ile Osmanlı mimarisinde önemli değişiklikler yaşandıBatılı yaşam tarzının benimsenmesiyle mimaride de batı etkisi hissedilmeye başlandıBatılı üsluplar tercih edilmeye başlandıBunun sonucunda Klasik Osmanlı mimarisinin etki alanı daraldı,bir süre sonra da klasik anlatış yerin tamamen batılı üsluplara bıraktı
·Sadrazam Nevşehirli Damat İbrahim Paşa özellikle Paris ve Viyana’dan getirttiği projelerle İstanbul’un imarına el attı:Haliç ve Kağıthane Dersi gezinti yerleri haline getirildiKağıthane’de padişah için Sadabad Kasrı inşa edildi ve etrafı lale bahçeleriyle bezendiBatılı tarzdaki binaların yöneticiler tarafından da benimsenmesiyle varlıklı kesimler arasında lale yetiştirme ve köşk yaptırma modası başladıBöylece deniz kenarındaki semtler moda oldu:Üsküdar,Beylerbeyi, Bebek,Fındıklı, Alibeyköy , ve Topkapı
·Köşk modası cami mimarisinde de etkili oldu :”Yalı camii”denen deniz kıyısı camileri yapılmaya başlandı
19yy(Tanzimat Dönemi):
·Tanzimat ile birlikte batılılaşma hareketleri daha da hızlandıTamamen barok ,rokoko,neogotik ve amper üslupları etkin oldu
·Şehir yeni alanlara doğru genişlemeye başladıBoğaziçi ve Sarıyer’e iskan arttıAyrıca alt yapı ve kent hizmetleri gelişti:Haliç’e köprü kuruldu;tünel(metro),atlı tramvay,Şirket-i Hayriye(deniz taşımacılığı yapan bir şirket) açıldıKülliyelerden bağımsız ilk hastane (Vakıf Gureba Hastanesi) hizmet vermeye başladı
·Batılı yaşam tarzının orta kesimler tarafından da benimsenmesiyle lüks tüketim arttıMobilyalar evlere girdi ve böylece binalar buna uygun yapılmaya başlandıAynı zamanda yazlık ve kışlık adeti başladı ve bu nedenle ev fiyatları arttıSuriçi ve Beyoğlu kışlık ,Boğaz ,Kadıköy ve Adalar ise en gözde yazlık semtler arasındaydıKentin yerleşim dokusu değişmişti
·Mimari kamusal alanda hizmet vermeyi bırakıp bireye hizmet etmeye başladı
·Bu dönemin en önemli camileri Nuruosmaniye Camii,Dolmabahçe Camii,Aksaray Valide Camii ve Nusretiye Camiidir