Osmanlıca Sözlük (İ Harfi)-Osmanlıca Sözlük (İ Harfi) İle İlgili Kelimeler...

RE: Osmanlıca Sözlük (İ Harfi) İLAH Arabçadaki "ilâ âhir" kelimesinin kısaltılmışı "Sonuna kadar, böylece devam eder" demektir
İLAHE Müşriklerin kadın heykeli şeklindeki putları Bâtıl mâbud
İLAHÎ Cenâb-ı Hak ile alâkalı, Allah'a dâir Cenab-ı Hakk'a aid ve müteallik * Ey Allahım, ey İlâhım! (meâlinde duâ içinde söylenir) * Edb: Tasavvufî şairler tarafından dinî ve İlâhî fikirleri havi olmak üzere yazılmış olan ve makamla okunan şiirler
İLAHİYAT Hikmet ilminin dinden ve sadece Cenab-ı Hak'tan bahseden kısmı Filozoflarca fikir olarak ileri sürülen dine dâir nazariyeler, düşünceler
İLAHİYYUN İlâhiyatçılar * Fls: Sadece Allah'ın varlığından bahseden filozoflar Sadece akıllarına güvenerek Cenab-ı Hak'tan bahseden bir kısım filozoflar (Bak: Feylesof)
İ'LAK (Alak dan) Sülük yapıştırmak
İ'LAL Harf-i illetlerin kolaylık için başka harfe değiştirilmesine denir ( ) nin ( ) olduğu gibi
İLALLAH-İL MÜŞTEKA Şikâyet Allah'adır Allaha şikâyet edilir
İ'LAM Bildirmek Belli etmek Anlatmak * Mahkeme hükmünü bildiren resmi karar yazısı
İLAM Elem vermek Rencide etmek * Düğün yemeği
İ'LAMAT (İ'lam C) Bir dâvânın mahkemece nasıl bir hükme bağlandığını gösteren resmî vesikalar
İ'LAMAT-I NİZAMİYE Huk: Nizamiye mahkemelerinden çıkan ilâmlar
İ'LAMAT-I ŞER'İYE Huk: Şer'iye mahkemelerinden nafaka, nikâh vs ye dâir verilen i'lâmlar
İ'LAMAT-I ŞER'İYE MÜMEYYİZİ Şeyh-ül İslâm kapısındaki fetvahanenin üç kaleminden biri olan "İlâmat Odası"nın başındaki memurun ünvanı idi Kadılar tarafından verilen ilâmları tetkik vazifesiyle mükellef olduğu için, bu memuriyete, ulemadan tanınmış olanlar tâyin edilirdi (OTDS)
İ'LAN (İLÂN) Belli etmek Yaymak Herkese duyurmak * Gazetelerde veya sokaklarda duvarlara kâğıt yapıştırarak ticari bir iş, bir adres veya başka bir şeyi herkese bildirme * Açığa vurma, yayma, meydana çıkarma
İLÂN-I HARB Savaş açma Harb ilân etme
İLÂN-I İFLÂS Tüccarın işinde güçsüzlüğünü yani iflâs ettiğini resmî olarak söyleyip açığa vurması
İLÂN-I TEKVİNÎ Umumi âfetler ve gök taşları düşmesi gibi Cenab-ı Hakk'ın tekvinî âyetleri ve ibretli hâdiseleri ile hakaik ve hikmet-i İlâhiyesini ilân edip bildirmesi
İ'LANAT İlânlar
İLANE Yumuşatmak
İ'LANEN İlân ederek, ilân yoluyla
İLA-NİHAYE Sona kadar, nihayete kadar Böylece devam eder
İ'LANNAME f İçinde ilân yazılı olan kâğıt * Bir hususun herkese ilân edilmesi için hükümetçe hazırlanıp bastırılan resmi kâğıt
İLAS Kinâyeli ve iğneleyici sözler söyleme
İLAVAT (İlâve C) İlâveler, ekler, katmalar
İLAVE (C: İlâvât) Katma, ek yapma, arttırma, zam * Bir kitabın sonuna gerek yazarı ve gerek başkası tarafından sonradan eklenen kısım Zeyil * Bir gazetenin çıkardığı sayıdan başka ona ek olarak ve ayrıca çıkardığı sayı * İmzadan sonra mektubun altına yazılan şey
İLÂVETEN İlâve olarak, ekliyerek, katarak, arttırarak
İLA-YEVM-İL KIYAME Kıyamete kadar
İLBAD Yamama, yırtıkları kapatma * Yapıştırma veya yapıştırılma
İLBAS (Lebs den) Giydirme veya giydirilme * Örtme yahut örtülme
İLBAS-I HIRKA Bir tarikata intisab ile mutad olan menzilleri geçerek irşad mertebesine yükselenlere, şeyhlerinden gördükleri yolda başkalarını irşad ile izin verme salâhiyetini ihtiva eden "İcazetname: hilâfetname" verme
İLBAS-I HİL'AT Hil'at giydirmek (Üst elbisesi demek olan hil'at; padişahlar ile sadrazam ve vezirler tarafından memurlarla, âyân ve eşrâfa, taltif makamında giydirilirdi Sonradan bunun yerine rütbe ve nişan verilmeğe başlanmıştır) (OTDS)
İLBAS Durdurma, mâni olma, alıkoyma
İLCA' Mecbur etme Zorlama Muztar kılma * Tefviz eyleme
İLCAAT Zorlamalar * Lüzumlu şeyler
İLCAAT-I ZAMAN Zamanın zorlamaları ve mecburiyetleri Yaşanılan zaman içinde meydana gelmiş bazı sebeplerin neticesi olarak karşılanan mecburiyetler
İLCAC Feryad etme, bağırma
İLCAM Gemleme, gem takma Gemlenme
İLÇE t İdarî bakımdan vilâyetten sonra gelen yer Kaza Kaymakamlık
İLEL (İllet C) İlletler Esaslar Temeller Sebebler * Sakatlıklar Hastalıklar
İLEL-İ MUHTELİFE Türlü illetler ve sebepler, çeşitli hastalıklar
İLEL-İ MÜSTEVLİYE Tıb: Salgın hastalıklar
İLEL-İ MÜTESELSİLE Zincir gibi birbirine bağlı olup devam eden sebepler, illetler
İLEL-İ SÂRİYE Tıb: Bulaşıcı hastalıklar Sâri illetler
İLE-L-AN Şimdiye kadar, bu âna kadar
İLE-L-EBED Ebede kadar Nihayetsiz
İLEL Ü EMRAZ Hastalıklar ve sakatlıklar
İ'LEM ( $ masdarından emirdir) "Bil!" mânasına gelir
İLEYH Ona (Erkek olan tek kimse için)

RE: Osmanlıca Sözlük (İ Harfi) İLEYHA Ona (Kadın olan tek kimse için)
İLEYHİM Onlara (Erkek olan çok kişi için söylenir)
İLEYHİMA Onlara (Erkek olan iki kişi için söylenir)
İLEYHİNNE Onlara (Kadın olan çok kişi için söylenir)
İLGA Kaldırmak Hükümsüz bırakmak Lağvetmek Bâtıl eylemek
İLGAZ (Lugaz dan) Sözde maksadı gizleme
İLH "İlâ âhir" sözünün kısaltılmışı
İLHA' Boş şeylerle meşgul etmek Gaflet
İLHAB Tutuşturma, alevlendirme * İltihaplandırma, şişirip kızartma
İLHAD Dinden çıkmak Dinsizlik Dinden dönmek Allahın varlığına, birliğine inanmamak İmânsızlık
İLHAD Zulüm yapma, eziyet etme
İLHAF İstemekle ısrar etme, zorlama
İLHAH Zorlamak Israr etmek Bir şeyin kabulü için son derece üstüne düşmek
İLHAHAT (İlhah C) Direnmeler, zorlamalar
İLHAK İlâve etmek, eklemek Katmak
İLHAM Allah tarafından kalbe gelen mâna(İlhamın ekserisi vasıtasız olarak kalbe gelir İlhamın en cüz'îsi ve basiti hayvanat ilhamıdır Sonra avâm-ı nâsın ilhamatıdır Sonra melâikenin ilhamatıdır, sonra evliya ilhamatıdır, sonra melâike-i izam ilhamatıdır S) (Bak: Vahiy)(İlham, aslında bir şeyi bir defada yutmak mânasına "lehm" den if'al olup, lahzada yutturmak mânasınadır ET)
İLHAM Söverek ve hakaret ederek onur kırma
İLHAMAT İlhamlar Allah tarafından kalbe gelen mânalar
İLHAMÎ İlham ile elde edilen ve nâil olunan İlham ile alâkalı * Erkek adı
İLHAN Tar: Cengizlilerin İran kolunun Hülâgu hanedanının hükümdarlarına verilen ünvan
İLHANÎ İlhanlık İlhanla alâkalı İlhanın idare ettiği devlet şekli, imparatorluk Bu idareye bağlı memleketler İlhan olma hâli
İLHANLILAR İlhanlılar hanedanı ve bu hanedanın idare ettiği XIII asrın sonu ve XIV asrın ilk yarısında yaşayan bir yakındoğu imparatorluğu
İLHAZ Yan bakışla bakma
İLİK t Elbisenin düğme geçmeye mahsus deliği * Kemiğin içinde bulunan madde
İLİM (Bak: İlm)
İLKA' Koymak, bırakmak Terk etmek Öne atmak
İLKAAT Zararlı sözlerle şaşırtmak * Bırakmalar, terk etmeler
İLKAH Döllenmek Döllemek Gebe bırakmak Aşılamak * Tıb: İki ayrı cins hücrenin birleşmesi
İLKAHAT (İlkah C) İlkahlar, döllemeler, gebe bırakmalar
İLKAM Yutturma, boğazından geçirtme
İLKAN Çabuk ezberleme
İLKBAHAR t Mart, nisan ve mayıs aylarını içine alan mevsim
İLKE (Bak: Unsur - Umde - Mebde')
İLKEL (Bak: İbtidâi)
İLKTEŞRİN Ekim ayı Teşrin-i evvel
İLL Keskinlik veya parlaklık mânasından alınmış olup; feryat, yemin, ahid ve karâbet mânalarına gelir İbrânice "il", ilâh demek olduğu da söylenmiştir (ET)
İLLÂ (İstisnâ edatıdır) Maadâ, olmadığı suretle, alel-husus, mutlaka, illâ, meğer, aksi hâlde, ne olursa olsun, bâhusus, ancak (gibi mânalara gelir)
İLLÂHU Ancak O Allah (CC)
İLLE (İllet) Esas sebeb Vesile * Hastalık, maraz, dert, sakatlık Mûcib, maksad, gaye(Göz ile görünmeyen bir mikrob, bir hayvancık, küçüklüğüyle beraber pek ince ve garib bir makine-i İlâhiyeyi hâvidir O makina mümkinattan olduğundan vücud ve ademi mütesavidir İlletsiz vücuda gelmesi muhaldir O makinenin bir illetten vücuda geldiği zaruridir İİ)

RE: Osmanlıca Sözlük (İ Harfi) İLLE-İ GAİYE Elde edilmesi için çalışılan gaye, maksad ve netice Vazifeye terettüb eden maslahat, fayda, semere, iş
İLLE-İ IZTIRARÎ Kabul edilmesi mecburi görülen sebeb
İLLET-İ TÂMME Herhangi bir şeyin var olması için lâzım gelen sebeblerin tamamı Bu sebebler var olunca neticesinin vücuda gelmesi bizzarure ve bilvücub iktiza eder
İLLÎ Sebebe ait Neden ve sebeple alâkalı
İLLİYET Sebeb ile alâkalı Esas sebeble alâkadarlık Sebeb arayış
İLLİYYE (Ulliyye) En şerefli, yüksek
İLLİYYUN (İlliyyîn) (Aliyyu C) Cennetin en yüksek tabakası Ahirete giden tam kâmil mü'minlerin yeri Hafaza meleklerinin divanları ismidir ki, salihlerin amelleri oraya yükseltilir Ahirette yüksek dereceye, dergâh-ı rızâya en yakın olan derecedir
İLLİZYON Lât Cisimleri yanlış idrak etme Meselâ su borusunu yılan gibi görme
İLM (İlim) Okumakla veya görmek ve dinlemekle veya ihsan-ı Hak'la elde edilen malumat Bilmek İdrak etmek(İlim, hakikatı bilmekten ibarettir İlim, marifetten daha umumidir Marifet, tefekkürle bilmek mânasına olmakla beraber, Cenab-ı Hakk'a nisbeti câiz olmaz Gerek huzurî olsun (ilm-i İlâhî gibi) ve gerek husulî olsun (ilm-i ibad gibi) ve vech-i dikkat üzere bilmeye de denir Şuur, fıtnat gibi İlmin zıddı "cehil"dir Marifetin zıddı ise "inkâr"dır) * İlm-i Kelâm'da: İlim; bilmek, idrak etmek sıfatıdır Cenab-ı Hak ilim sıfatı ile de muttasıftır O'nun ilmi, mahlukatın ilmi gibi basit ve mahdut olmayıp, bütün kâinatı muhittir Hiç bir şey onun ilminden gizlenemez ve haricinde kalamaz Allah'ın ilmi mutlaktır Allah, Alîm-i Mutlak'tırİlim mâluma tâbidir Yani: İlim sıfatı varlıkları icad etmez ve hâdiseleri meydana getirmez Belki, varlıkları ve hâdiseleri bilmekle ilim olurCenab-ı Hak ilmi ile, olmuş ve olacak herşeyi ezelî ve ebedî olarak bilir Böylece o eşya, ilm-i İlâhîde bilinmesiyle vücud-u ilmîye mazhardır Fakat maddî vücutlarının icadı, kudret-i İlâhiyeye istinad eder Yani mahlukatın maddî vücudunu ilim icad etmez, kudret icad eder Bu itibarla malumun yani mahlukun icadı, ilme değil, kudrete tâbidir (Bak: İrfan, Ulum)
İLM-İ ÂDÂB Yemek, içmek, yatıp kalkmak, giyinmek, sefer gibi hâllere dair hadisler için, ilm-i hadis istılâhında kullanılan tâbirdir
İLM-İ AHBÂR (Bak: İlm-i hadis)
İLM-İ AHLÂK Ahlâk bilgisi
İLM-İ AHVÂL-İ CEVV Meteoroloji
İLM-İ ARZ (İlm-ül arz) Yer bilimi Jeoloji
İLM-İ ÂSÂR (Bak: İlm-i hadis)
İLM-İ BEDEN (İlm-ül ebdân) Hekimlik bilgisi, tabâbet
İLM-İ BEDİ' İlm-i beyânın üç bölümünden üçüncü bölümüdür ki, bediiyat da denir Muktezâ-yı hâle uygun bir kelâmın lâfız ve mânâ bakımından daha da güzelleştirilmesinin kaidelerinden bahseder Bu kaidelere Edebî San'atlar da denirHer şeyin güzellik cihetlerinden bilhassa Arabi terkiblerden bahseder, kelâmın güzelliğini ve muktezâ-yı hâle mutabakatını ve vuzuh-u delâletini işitmeğe ve ruha mülâyim ve hoş gelecek surette intisak, insicam, tertib ve intizamını bildiren usul ve kaidelerin ilmidir Cemi olarak hepsine ulum-u bedi'a dendiği gibi, İlm-i bedi' diye de söylenir İki kısma ayrılır1- Muhassınât-ı mâneviye : Kelâmın mânâsına ait san'atlar Tevriye, hüsn-ü ta'lil, üslub-u hakimgibi2- Muhassınât-ı lâfziyye : Kelâmın lâfzına ait san'atlar Seci', cinas gibi (Bak: Bedi')
İLM-İ BELÂGAT Edb: Güzel söz söyleme veya yazmayı öğreten ilim Edebiyatın bir şubesi
İLM-İ BEYAN Belâgat ilminin, yâni edebiyatın, hakikat, teşbih, istiâre, mecaz, kinaye kısımlarından bahseden ilim dalıdır
İLM-İ CİFİR Harflerin sayı değerlerinden mânâ çıkararak elde edilen ilim (Bak: Ebced)
İLM-İ FİTEN Asr-ı saadetten sonra zuhur eden hâdiselere, fitnelere dâir olan hadis-i şeriflere, ehl-i hadis ıstılahında İlm-i Fiten denilmektedir
İLM-İ HADİS (İlm-i Rivayet - İlm-i Ahbâr - İlm-i Âsâr) Resulüllah'ın (ASM) akvâli (sözleri), ef'ali ve hallerine dâir ilimdir Ehl-i hadis ıstılahında; tarihe ve siyere dâir hadis-i şeriflere bazan İlm-i Hadis-ül Halk, bazan da Sîre (Sîret) tabir edilir (Bak: Hadis)
İLM-İ HÂL İbadet usullerini, din kaidelerini bildiren kitap
İLM-İ HESAB Hesap bilgisi, aritmetik, matematik
İLM-İ HEY'ET Gökler ve yıldızlar ilmi Astronomi
İLM-İ HURUF Gr: Harflerden mâna çıkarıp tefsir etmek ilmi (Ebced hesabında olduğu gibi)
İLM-İ İCTİMAÎ İçtimaî hayat ilmi Toplu yaşayış ve cemiyet bilgisi Sosyoloji
İLM-İ KELÂM Cenab-ı Hakk'ın zât ve sıfatlarından ve nübüvvet ve itikada ait mes'elelerinden İslâmî esaslar dairesinde bahseden ilim Usul-üd din de denir Bu hususlara çalışan İslâm allâmelerine "Mütekellimîn" denir
İLM-İ KIRAAT Usul ve kaidesine uygun olarak Kur'an-ı Kerimin okunması ilmi Bak: (Kıraat) ve (Kıraat-ı seb'a) ve (Fenn-i kıraat)
İLM-İ LEDÜN (Bak: Ledün)
İLM-İ MEVALİD Tabiat, eşya ilmi Hayvanat, nebatât ve maddelerine ait ilim
İLM-İ NÜCUM (İLM-İ TENCİM) İlm-i Ahkâm-ı Nücum da denir Yıldızların ahvalinden, hareketlerinden mâna çıkarmağa çalışmak ve araştırmak ilmidir
İLM-İ RİVAYET (Bak: İlm-i Hadis)
İLM-İ RUH Ruh ilmi Psikoloji

RE: Osmanlıca Sözlük (İ Harfi) İLM-İ TABAKAT-ÜL ARZ Arzın tabakalarından bahseden ilim Jeoloji
İLM-İ TEVHİD Allah'ın varlığı ve birliğini isbat ve izah etme ilmi * Akaide müteallik hadis-i şeriflere ehl-i hadis ıstılahında İlm-i Tevhid tabir edilir
İLM-İ USUL Delillerden hüküm nasıl çıkarıldığını öğreten ilim (Usul-ü fıkıh, Usul-ü şeri'at veya hikmet-i teşriiye de denir)
İLM-İ USUL-ÜD DİN (Bak: İlm-i Kelâm)
İLMA Çalma, hırsızlama, sirkat
İLMA' Parlatma * İşaret etme
İLMAH Hemen gösterip çabucak yok etme * Bir şeyi parlatma * Güzel simalı bir kadın veya kız, yüzünü gösterip hemen çekilme
İLMAM İki şey birbirine yaklaşma * Küçük günah işleme
İLMÎ İlimle, bilgi ile alâkalı İlme ait ve müteallik Câhilce ve tetkiksizce olmayan
İLMİYE Fıkıh ve şeriat ilimleri, iman ve Kur'an hakikatları ve tahkiki iman dersleri ile iştigal eden zatların mensub oldukları yol Alimlerin mesleği
İLMİYE KIYAFETİ İlmiye mensublarının giyiniş tarzları İlmiye kıyafeti; şalvar, cübbe ve sarıktı Bununla birlikte ilmiye mensublarının kıyafetlerinde bazı değişiklikler de vardı Orta derecedekiler cübbe ile sokağa çıktıkları halde üst tabakayı teşkil eden ricâl kısmı, lata yahut biniş giyerlerdi Ayrıca ilmiyenin, "İlmiye" maddesinde yazılı, resmi günlere mahsus kıyafetleri de vardı (OTDS)
İLMİYE RİCALİ İlmiye tarikinin yüksek tabakasına verilen addır Bunun yerine "ricâl-i ilmiye" tabiri de kullanılırdı İlmiye mensubları cübbe ile sokağa çıktıkları halde ilmiye ricali lata yahut biniş giyerlerdi
İLMİYE RÜTBELERİ İlmiye denilen ulema sınıfına mahsus rütbeler Rütbeler, aşağıdan üste doğru şöyle idi: Müderrislik, kibar-ı müderrisîn, mahreç mevleviyeti, bilâd-ı hamse mevleviyeti, Haremeyn-iş şerifeyn mevleviyeti, İstanbul kadılığı, Anadolu ve Rumeli kazaskerliği
İLMÜHABER (İlm-i haber) Resmi bir daireye verilmek üzere hazırlanan ve bir adamın ahvâli hakkında bilgileri ihtiva eden kâğıt Resmi vesika * Para, evrak vs teslim olunduğunu gösteren ve bunları getiren adamın eline verilen pusula
İLSAK Yapışmak Bitişmek Ulaşmak Yapıştırılma Kavuşturulmak
İLTİAB Oynama Oyun oynama
İLTİAK Rengi bozulma, rengi değişme
İLTİAN (Bak: Lian)
İLTİBAS Birbirine benzeyen şeyleri şaşırıp birbirine karıştırmak Yanlışlık Karışıklık * Tereddüt Şüphe
İLTİCA Sığınmak Melce' ve penaha varmak Birinden himâye istemek
İLTİCAC Karışık olma, karışma * Sığınma İltica etme
İLTİCAGÂH f Sığınılacak yer Sığınacak şey Sığınak
İLTİDA' Yalvarma
İLTİFAF Örtünme, sarınma * Çiçeklerin katmerleşmesi
İLTİFAT Güzel sözle samimi olarak okşamak Yüz göstermek Teveccüh etmek İyilik etmek Lütfetmek * Dikkat, itina * Edb: Bir mevzu anlatılırken, o anda kalbe doğan bir ilham coşkunluğu ile -mevzu dışına çıkmadan- sözün ve hitabın yönünü değiştirme san'atıdır Meselâ: (Asım'ın nesli Diyordum ya Nesilmiş gerçek: İşte çiğnetmedi namusunu, çiğnetmeyecekŞüheda gövdesi, bir baksana, dağlar taşlarO, rüku olmasa, dünyada eğilmez başlarVurulup tertemiz alnından uzanmış yatıyor,Bir hilâl uğruna ya Rab ne güneşler batıyor! Ey bu topraklar için toprağa düşmüş asker,Gökten ecdad inerek öpse o pâk alnı değerMehmed Akif Ersoy)
İLTİFATAT İltifatlar
İLTİFATKÂR İltifat eden, mültefit Hal hatır sorup gönül alan
İLTİFATKÂRANE f İltifat edene yakışır şekilde
İLTİFATPERVER f İltifat eden, iltifatkâr, mültefit
İLTİHA' Oynama, eğlenme
İLTİHA' (Lihye den) Sakal bırakma * Kabuk soyma
İLTİHAB Caddede gitmek Geniş yolda yürümek
İLTİHAB Alevlenmek Yanmak * Tıb: Bir uzuvda olan hararet, yanma Cerahat toplanıp yaranın hararetlenmesi
İLTİHAB-I A'VER Tıb: Körbağırsağın iltihabı
İLTİHAB-I EDEME Tıb: Cildin iltihablanarak katılaşması
İLTİHAB-I KEBED Tıb: Karaciğer iltihabı
İLTİHABAT (İltihab C) İltihablar, alevlenmeler
İLTİHABÎ İltihabla alâkalı
İLTİHAF (Lihaf dan) Sarılıp bürünme Örtünme
İLTİHAF Parlama, yanma
İLTİHAK Karışmak Katılmak Yetişmek Bitişmek
İLTİHAM Yaranın iyi olup ağzının kapanması, etlenerek iyileşmesi * Muharebenin kızışması
İLTİHAP (Bak: İltihab)
İLTİHAS Açlık veya susuzluktan dolayı soluma
İLTİHAT Öfkelenme, kızma, gazaba gelme, hiddet etme
İLTİKA Rast gelmek Buluşmak Kavuşmak * Kavuşturulmak
İLTİKA' İnsanın rengi değişmek Benzi sararmak
İLTİKAM (Lokma dan) Lokma etme, yutma
İLTİKAT Yere düşen şeyi almak * Toplamak Çeşitli kitaplardan bilgi toplamak (Bak: Lükata)
İLTİMA Sararıp solmak Renk değiştirmek
İLTİMA' Parıldamak Işıldamak * Kapıp almak
İLTİMA-İ KEVAKİB Yıldızların parıldaması
İLTİMAH (Lemh den) Bir şeye şaşkın şaşkın bakınma
İLTİMAM Bir kimseyi ziyaret etme * Konma, konup durma
İLTİMAS Tavsiye Rica İstirham * Kayırmak, tutmak, haksız olarak yardımda bulunmak * Yapılmasını isteme
İLTİMASAT (İltimas C) İltimaslar, tavsiyeler, ricalar * Kayırmalar, tutmalar
İLTİMASGERDE f İltimas edilen, kayırılan
İLTİMASNAME f İltimas mektubu Kayırma yapılması için yazılan mektub

RE: Osmanlıca Sözlük (İ Harfi) İLTİSAK Rutubetlenmek, ıslanmak
İLTİSAK İki uzvun birbirine yapışık olması * Bitişmek Yapışmak Kavuşmak Yapışık olmak
İLTİSAK-I ECFAN Tıb : Ağrı ve sızıdan dolayı gözkapaklarının birbirine bitişmesi
İLTİSAKÎ İltisakla alâkalı * Yapışan, birleşen Kavuşan, bitişen
İLTİSAM Örtünmek, yaşmaklanmak, ağzını örtmek * Öpmek, takbil eylemek, öpülmek
İLTİSAM-I NİSVAN Kadınların örtünmeleri
İLTİTAM Dalgalanma, temevvüc
İLTİVA Burulmak * Kıvrılmak, bükülmek * Sarılıp birbirine dolaşmak * Dalgalanma * Eğri durma * Nehrin dolaşıklı bir yatağı olma
İLTİVA-Yİ EM'Â Tıb: Bağırsağın kendi üzerine helezoni biçimde kıvrılması
İLTİYA' Heyecanlanmak, iç alevlenmesi * İç sıkıntısı çekme, dertlenme
İLTİYAH Vücudun güneşten yanması * Susama * Şimşek çakma * Yıldızın parıltısı
İLTİYAH Mayalanmak * Karışmak
İLTİYAK Sıkı fıkı dost olma, candan arkadaş olma
İLTİYAM Yaranın kapanıp iyi olması * Cem' olmak * Zemmolunmak(Hayatın yarası iltiyam bulur İzzet-i İslâmiyenin ve namusun ve izzet-i milliyenin yaraları pek derindir M)
İLTİYAM-PEZİR f İyi olabilir, kapanabilir yara
İLTİYAM-NÂPEZİR f İyi olmaz, kapanmaz yara
İLTİZAK Yapışma, birleşme
İLTİZAK-I ESABİ' Parmakların yapışması
İLTİZAM Kendine lâzım kılma İcrasına cehdettiği şeyi kendi üzerine vâcib kılma Mülâzemet etme Gerekli bulma * Tarafgirlik etme, birinin tarafını tutma * Onyedinci yy dan itibâren devlete gelir getiren kaynaklar, yavaş yavaş belirli bedel karşılığında şahıslara verilmeğe başlandı Bu usulün adı iltizamdı İltizamı üzerine alan kimseler, yani mültezimler; geliri devlete peşin olarak öderler, sonra bunu halktan tahsil ederlerdi (Bak: Mültezim)(Dimağda merâtib var, birbiriyle mültebis, ahkâmları muhtelif Evvel tahayyül olur, sonra tasavvur gelirSonra gelir taakkul, sonra tasdik ediyor sonra iz'an oluyorSonra gelir iltizam, sonra i'tikad geliri'tikadın başkadır, iltizamın başkadır Her birinden çıkar bir hâlet: Salâbet i'tikaddanTaassub iltizamdan, imtisal iz'andan, tasdikten iltizam, taakkulde bitaraf, bibehre tasavvurda Tahayyülde safsata hasıl olur, mezcine eğer olmaz muktedirBâtıl şeyleri güzel tasvir etmek her demdeSâfi olan zihinleri cerhdir, hem idlâli S)
İLTİZAMEN İltizam yoluyla, iltizam suretiyle
İLTİZAMİYE Bilerek yapılmış olan ve iltizama müteallik
İLTİZAZ (Lezzet den) Lezzet duyma, hoş ve lâtif bulma
İLTİZAZAT (İltizaz C) İltizazlar, lezzet duymalar
İLVA Çevirmek Baş eğmek Başı eğilmek * Başkasının sözünü maksadı olmayan başka tarafa çevirmek * Birinin hakkını inkâr eylemek * Bayrağı kaldırmak Sancak dikmek
İLVİNAN Renklenme, televvün
İLYAS (ALEYHİSSELÂM) Benî İsrail peygamberlerinden olup, Kur'an-ı Kerim'de ismi geçen ve Tevrat'ta "Ella" diye mezkûr olan bir Peygamberin ism-i mübarekidir MÖ 9 asırda yaşamış olup ondan sonra Elyesa (AS) Peygamber olmuştur İlyâs (AS), zamanının hükümdarıyla çok mücadele etmiş, çok zaman mağaralarda yaşamış, çok mu'cizeler göstermiştir (Bak: Merâtib-i hayat)
İLYASÎN İlyas demektir Bazı kıraetlerde "âl yasin" okunduğundan, her iki kıraete de mutabık olmak için imlâsı, "el yasin" suretinde yazılırYasin, İlyas Aleyhisselâm'ın babası olmakla Âl-i Yasin, yine İlyas demek olur Yasin bir de Resul-i Ekrem'in isimlerinden olduğuna göre, bazıları Âl-i Yasin'den murad; ümmet-i Muhammed (ASM) olduğunu söylemişlerdir (ET)
İLYE Sağrı, but Kalçanın üst kısmı
İLYETEYN Kaba etler Sağ ve sol butlar
İLZAK (Lazk dan) Yapıştırma
İLZAM Muaraza veya muhakemede delil göstererek muhalifini susturmak, iskât etmek Söz ve fikirde galibiyet İltizam ettirmek İsnad ve isbat etmek
İLZAMİYAT Bir kimseyi ilzam edip susturmak için söylenen sözler
İMA İşaret etmek İşaretle anlatmak İşaret
İ'MA Kör etme, âmâ yapma
İMA' (Emen C) Câriyeler, kadın esirler

RE: Osmanlıca Sözlük (İ Harfi) İMAAT (İmâ C) İşaretler İmâlar
İMAD Direk, kolon * Temel, esas * Kuvvet * Bir kavmin reisi ve başta geleni * Yüksek bina
İMAD-ÜD DİN Dinin direği
İ'MAD Direk dikme
İMAEN İşaret vererek İşaret ederek
İ'MAK Derinleştirme Bir şeyin derinliğine varma
İ'MAK-I Bİ'R Kuyunun derinleştirilmesi
İ'MAL Yapmak İşlemek İhdas eylemek * Kullanmak * Zabt, idare ve hâkimlik etmek * Fık: Sözü mühmel bırakmayıp bir mâna ile mukayyed ve yüklü eylemek
İ'MALAT Bir memlekette veya bir fabrikada yapılan işler ve eserler
İMALAT (İmale C) İmaleler Meylettirmeler Eğmeler
İMALE Bir tarafa meylettirmek Bir tarafa eğmek * Benzetmek * Mal vermek * Edb: Bir heceyi vezne uydurmak için uzatarak okumak
İ'MALGÂH f Fabrika, atölye
İMAM Öne geçmek * Önde ve ileride olan Delil ve rehber * Cemaate namaz kıldıran * İçtihad sahibi zat Mezheb sahibi olan * Bir mahallenin lüzumlu işlerine ve içtimaî vazifelerine nezaret eden * Müslümanların imamı olan halife ve askerlerin başı Sultan Hâkim Reis * Ümmetin reisi İslâm hükümetlerinde Devlet Reisi * Hz Ali (RA) neslinden gelen zât * Dershanede günlük talim ve dersler için talebelerin önlerine konan tahtalar * Kıble tarafı
İMAM-I ALİ (RA) (Bak: Ali-ül Murtaza)
İMAM-I ALİ NAKİ (Hi: 212-254) Eimme-i İsnâ Aşer'den onuncu zât olup, manevi büyük nüfuz ve takva sahibi, ehl-i kemal bir zâttır Ali İbn-i Muhammed Hâdi diye de bilinir (RA)
İMAM-I ALİ RIZA (Hi: 153 de Medine-i Münevvere'de doğmuştur) Eimme-i İsnâ Aşer'in yedincisidir İmam-ı Musa Kâzım'ın oğludur Tus; yani Meşhed'de medfun olup kabri ziyaretgâhtır (RA)
İMAM-I A'ZAM (Hi: 80-150) Hanefi Mezhebinin imamı Asıl ismi: Ebu Hanife Nu'man bin Sâbit'tir Bağdatlı olup Abbasiler devrinde yaşamıştır Fıkıh ilminin en ileri geleni olup, bu ilmin tedvin ve tervicinde çok büyük hizmet etmiştir Böyle zâtların vicdan-ı umumiye nezdinde idareyi, hak ve adalette selâmet için, mânevi mürakabeleri çok ehemmiyetli bir husus olduğundan, teklif edilen Kadılık Makamını, hapse ve işkencelere mâruz kaldığı halde kabul etmemiştir Kudsi vazifesi, siyasetçe muhtelif düşünen müslümanların hepsine şâmil olması sebebi ile bilfiil siyasete girmemiştir (KS)
İMAM-I BEYHAKÎ (Bak: Beyhaki)
İMAM-I BUHARÎ (Bak: Buhari)
İMAM-I BUSİRÎ (Mi: 1213-1295) İmam-ı Muhammed bin Said "Busayrî" diye bilinir Kaside-i Bür'e ve Hemziyesi ile meşhur üstün bir İslâm şâiridir
İMAM-I CA'FER-İ SÂDIK (Hi: 83-148) Hazret-i Ali'nin (RA) torununun torunudur Medine-i Münevvere'de yaşamıştır Annesi, Hazret-i Ebu Bekir'in soyundandır Mânevi nüfuzu çok ileri idi, dine büyük hizmetleri görüldü Demiştir ki: "Kim nefsi için nefsi ile mücâhede ederse, keramete kavuşur, kim de Allah için nefsi ile mücâhede ederse, Allah'a kavuşur" Eimme-i İsnâ Aşerin altıncısıdır (KS)
İMAM-I EBU YUSUF (Hi: 113-182) İmam-ı A'zam'ın fıkha dair eserlerini te'lif etmiştir Fıkıh sahasının büyük imamlarındandır Dedesi Sahabe-i Kiramdan Sa'd'dır (RA) İmam-ı Muhammed'le ikisine Fıkıh kitablarında "İmameyn" denir (KS)
İMAM-I GAZALÎ Ahirete irtihâli Hi: 505 dir "Hüccet-ül İslâm İmam-ı Muhammed Gazalî" diye anılır O zamanın felsefesinin bâtıl akidelerini red ve cerh ederek Kur'anın eşsizliğini ve hakkaniyet ve mu'cizeliğini isbat etmiş pek çok eserler vermiştir (KS)
İMAM-I HANBELÎ (Hi: 164-241) (Ahmed İbn-i Muhammed İbn-i Hanbelî) Hanbelî Mezhebinin imamı olup ezberinde bir milyon hadis vardı Müsned adlı kitabında otuzbin hadis mevcuttur Zühd ve takvası çok ileri idi (KS)
İMAM-I MÂLİK (Hi: 93-179) Medine-i Münevvere'de doğdu İmâm Mâlik bin Enes diye anılır Mâlikî Mezhebinin imamı El-Muvatta isimli eseri, "Kütüb-ü Sitte"ye dahil olacak kıymettedir Mezhebinin mensubları, Afrika ve Endülüs'te çok yayılmıştır Bu mezhepte olana "Malikî" denir
İMAM-I MATÜRİDÎ (Bak: Matüridî)
İMAM-I MUHAMMED (Hi: 135-189) Kufe'de yetişti 99 kitab te'lif etmiştir İmâm-ı Mâlik'ten hadis okudu En meşhur Hanefî fakihlerindendir (KS)
İMAM-I MUHAMMED BÂKIR (Hi: 75-117) Hz İmam Zeynelâbidin'in oğlu, Hz İmam-ı Hüseyin'in torundur Hz İmam-ı Ca'fer-i Sadık'ın babasıdır On iki imamın beşincisidir Büyük bir âlim ve en meşhur velilerdendir (KS)
İMAM-I MÜBİN İlim ve emr-i İlâhînin bir nev'ine bir ünvandır ki, âlem-i şehadetten ziyade âlem-i gayba bakıyor Yani, zaman-ı halden ziyade mazi ve müstakbele nazar eder Yani, her şeyin vücud-u zahirîsinden ziyade aslına, nesline ve köklerine ve tohumlarına bakar(Evet, şu İmam-ı Mübin, bir nevi ilim ve emr-i İlâhînin bir ünvanıdır Yani, eşyanın mebadileri ve kökleri ve asılları kemal-i intizam ile eşyanın vücudlarını gayet san'atkârane intac etmesi cihetiyle elbette desatir-i ilm-i İlâhînin bir defteri ile tanzim edildiğini gösteriyorlar Ve eşyanın neticeleri, nesilleri, tohumları; ileride gelecek mevcudatın programlarını, fihristelerini tazammun ettiklerinden elbette evamir-i İlâhiyenin bir küçük mecmuası olduğunu bildiriyorlar Meselâ; bir çekirdek bütün ağacın teşkilatını tanzim edecek olan programları ve fihristeleri ve o fihriste ve programları tâyin eden o evamir-i tekviniyyenin küçücük bir mücessemi hükmünde denilebilirŞu mânadaki İmam-ı Mübin, kader-i İlâhînin bir defteri, bir mecmua-i desâtiridir O desâtirin imlâsı ile ve hükmü ile, zerrat, vücud-u eşyadaki hidemâtına ve harekâtına sevkedilir Amma Kitab-ı Mübin ise; âlem-i gaybdan ziyade âlem-i şehadete bakar Yani, mazi ve müstakbelden ziyade zaman-ı hâzıra nazar eder Ve ilim ve emirden ziyade kudret ve irâde-i İlâhiyenin bir ünvanı, bir defteri, bir kitabıdır İmam-ı Mübin kader defteri ise, Kitab-ı Mübin kudret defteridir Yani, her şey vücudunda, mahiyetinde ve sıfat ve şuunâtında kemal-i san'at ve intizamları gösteriyor ki; bir kudret-i kâmilenin desatiri ile ve bir irade-i nâfizenin kavanini ile vücud giydiriliyor Suretleri tayin, teşhis edilip, birer mikdar-ı muayyen, birer şekl-i mahsus veriliyor Demek o kudret ve iradenin küllî ve umumî bir mecmua-i kavanini, bir defter-i ekberi vardır ki; her bir şeyin hususî vücudları ve mahsus suretleri ona göre biçilir, dikilir, giydirilir S)

RE: Osmanlıca Sözlük (İ Harfi) İMAM-I RABBANÎ (Bak: Ahmed-i Farukî)(Silsile-i Nakşi'nin kahramanı ve bir güneşi olan İmam-ı Rabbanî (RA) Mektubat'ında demiş ki: "Hakaik-ı imaniyeden bir mes'elenin inkişafını, binler ezvak ve mevâcid ve keramata tercih ederim"Hem demiş ki: "Bütün tariklerin nokta-i müntehası, hakaik-ı imaniyenin vuzuh ve inkişafıdır"Hem demiş ki: "Velâyet üç kısımdır: Biri velâyet-i suğra ki, meşhur velâyettir, biri velâyet-i vusta, biri velâyet-i kübradır Velâyet-i kübrâ ise; verâset-i nübüvvet yoluyla, tasavvuf berzahına girmeden doğrudan doğruya hakikata yol açmaktır"Hem demiş ki: "Tarik-ı Nakşide iki kanad ile sülûk edilir" Yâni: "Hakaik-ı imaniyeye sağlam bir surette itikad etmek ve feraiz-i diniyeyi imtisal etmekle olur Bu iki cenahta kusur varsa, o yolda gidilmez" Öyle ise tarik-ı Nakşinin üç perdesi var: Birisi ve en birincisi ve en büyüğü: Doğrudan doğruya hakaik-ı imaniyeye hizmettir ki, İmam-ı Rabbanî de (RA) âhir zamanında ona sülûk etmiştir İkincisi : Feraiz-i diniyeye ve Sünnet-i Seniyyeye tarikat perdesi altında hizmettirÜçüncüsü : Tasavvuf yoliyle emrâz-ı kalbiyenin izalesine çalışmak, kalb ayağıyle sülûk etmektir Birincisi Farz, ikinci Vâcib, bu üçüncüsü ise Sünnet hükmündedirMadem hakikat böyledir, ben tahmin ediyorum ki: Eğer Şeyh Abdülkadir-i Geylanî (RA) ve Şâh-ı Nakşibend (RA) ve İmam-ı Rabbanî (RA) gibi zatlar bu zamanda olsaydılar, bütün himmetlerini, hakaik-ı imaniyenin ve akaid-i İslâmiyenin takviyesine sarfedeceklerdi Çünkü saadet-i ebediyenin medarı onlardır Onlarda kusur edilse, şekavet-i ebediyeye sebebiyet verir İmansız Cennet'e gidemez, fakat tasavvufsuz Cennet'e giden pek çoktur Ekmeksiz insan yaşayamaz, fakat meyvesiz yaşayabilir Tasavvuf meyvedir, hakaik-ı İslâmiye gıdadır M)
İMAM-I REMLÎ (Bak: Remlî)
İMAM-I ŞÂFİÎ (Hi: 150-204) İmam-ı Abdullah bin Muhammed diye de anılır Üçüncü ceddi olan Şâfiî, hayatında Resulüllâh'ı (ASM) gördüğü için o isimle anılır Nesebi, Abd-i Menaf'da Peygamberimiz (ASM) ile birleşir Gençliğinde çok fakir bir hayat yaşadı Çok ileri muhaddis ve müfessir-i Kur'andır Usul-ü Hadis ve Fıkha dair te'lifatı vardır Şâfiî Mezhebinin imamıdır Tıb, şiir ve edebiyatta da çok ileridir (KS)
İMAM-I TABERANÎ (Süleyman bin Ahmed Taberanî) Hadis âlimidir Şam'da Taberiyye'de doğmuş ve orada vefat etmiştir (260-360) Kebir, Evsat ve Sagir hadis kitablarını yazmak için 33 sene Irak, Hicaz, Yemen, Mısır ve başka yerleri dolaşmıştır
İMAME İslâma mahsus baş kisvesi olan sarık Zırhlı külâh * Çubuk ve sigaralığın başına takılan ağızlık * Tesbihin başındaki ve ipin iki ucu içinden geçen uzunca tane
İMAMET İmamlık Namazda cemaati idare eden zâtın hal ve sıfatı * Halifelikİmamet iki kısma ayrılır:1- İmamet-i suğra: Namazda cemaate yapılan imamlık2- İmamet-i kübra : Emir-ül mü'minîn olmak Yani müslümanlar arasında riyaset-i âmmeyi hâiz bulunmaktır
İMAMEVİ t Eskiden kadınlara mahsus hapishane
İMAMEYN İki İmam * Fık: Ekseriyetle Hanefî kitaplarında "İmameyn" dendiği zaman "İmam-ı Ebu Yusuf ile İmam-ı Muhammed" anlaşılır Bazan da İmam-ı A'zam ile İmam-ı Şâfiî Hzlerine söylenir
İMAMZADE İmam oğlu Babası imam veya imam ünvanını hâiz olan adam
İM'AN Fazla dikkat ve ihtimam Bir şeyde çok ileri gitmek * Bir adamın hakkını ikrar eylemek * Pek uzağa koşmak ve bir hususta hakkı mütecaviz olmak üzere, mübalâğa ve içtihad etmek
İM'AN-I NAZAR Bir işi dikkatle düşünmek; inceden inceye bakmak ve tedkik etmek
İMAN İnanmak İtikad Hakkı kabul, tasdik ve iz'ân etmek İslâmiyeti kabul edip amel etmek Dini bütün hakikatleri kabul edip gereğini yerine getirmek "Resul-i Ekrem'in (ASM) tebliğ ettiği zaruriyat-ı diniyeyi tafsilen ve zaruriyatın gayrısını icmâlen tasdik etmekten hasıl olan bir nurdur"(Öyle ise iman, Şems-i Ezelîden vicdan-ı beşere ihsan edilen bir nur ve bir şuadır ki; vicdanın iç yüzünü tamamiyle ışıklandırır ve bu sâyede, bütün kâinat ile bir ünsiyet, bir emniyet peyda olur Ve her şeyle kesb-i muarafe eder Ve insanın kalbinde öyle bir kuvvet-i maneviye husule gelir ki; insan o kuvvet ile her musibete, her hâdiseye karşı mukavemet edebilir ve öyle bir vüs'at ve genişlik verir ki; insan o vüs'atle geçmiş ve gelecek zamanları yutabilir İİ)(Ey arkadaş! Bütün lezzetler imanda olduğu gibi, bütün elemler de dalâlettedir Bunun izahı ise; bir şahıs, kudret-i ezeliye tarafından, adem zulümatından şu korkunç dünya sahrasına atılırken gözünü açar, bakar Bir lütuf beklediği zaman, birdenbire düşmanlar, hastalıklar, elemler, belâlar hücum etmeğe başlarlar Bir meded, bir yardım için müsterhimane tabiata ve anasıra baktığı vakit, kasavet-i kalble, merhametsizlikle karşılaşır Ecram-ı semâviyeden istimdat etmek üzere başını havaya kaldırır O ecram, atom bombaları gibi dehşetli ve heybetli hâlleriyle gözüne görünür Hemen gözünü yumar, başını eğer, düşünmeğe başlar Bakar ki, hayati hâcetleri bağırıp çağırmaya başlarlar Bütün bütün tevahhuş ederek hemen kulaklarını tıkar, vicdanına iltica eder; bakar ki; vicdanı, binler âmâl (emeller) ve emânî ile dolu gürültülerinden cinnet getirecek bir hâle gelir Acaba, hiçbir cihetten hiçbir teselli çaresini bulamayan o zavallı şahıs, mebde ile meâdi, Sâni' ile haşri itikad etmezse, onun o vaziyetinden Cehennem daha serin olmaz mı? İİ)
İMAN-I BİL-ÂHİRET Âhirete, öldükten sonra dirileceğine, haşir ve neşre, Cennet ve Cehennem'e inanmak(Evet, subutî bir emri ihbar etmenin kolaylığı ve inkâr ve nefyetmenin gayet müşkül olduğu bu temsilden görülür Şöyle ki:Biri dese: Süt konserveleri olan gayet hârika bir bahçe, küre-i arz üzerinde vardır Diğeri dese: Yoktur İsbat eden, yalnız onun yerini veyahut bazı meyvelerini göstermekle kolayca dâvasını isbat eder İnkâr eden adam, nefyini isbat etmek için küre-i arzı bütün görmek ve göstermekle dâvasını isbat edebilir Aynen öyle de: Cennet'i ihbar edenler yüzbinler tereşşuhâtını, meyvelerini, asârını gösterdiklerinden kat'-ı nazar, iki şâhid-i sâdıkın sübutuna şehadetleri kâfi gelirken; onu inkâr eden, hadsiz bir kâinatı ve hadsiz ebedî zamanı temaşa etmek ve görmek ve eledikten sonra inkârını isbat edebilir; ademini gösterebilir S)
İMAN-I BİLLÂH Allah'a ve O'nun sıfatlarına inanmak
İMAN-I İCMALÎ İcmalî iman, yani; taraf-ı Nebevîden tebliğ buyurulan şeylerin hey'et-i mecmualarına inanmak, yâni; "Her ne tebliğ buyruldu ise; cümlesi haktır" diye tasdik etmektir
İMAN-I MAKBUL Mü'minlerin imanı
İMAN-I MERDUD Münafık olan kimselerin imanı
İMAN-I TAHKİKÎ İmana aid bütün mes'eleleri yakînî surette tedkik ile bilmek ve yaşamak ve tahkikî iman derslerini veren ve taklidî imanı tahkike tebdil eden eserleri sadakatla okumak neticesinde hâsıl olan sağlam, sarsılmaz iman (Mü'minin kalbi tasdik nuru ile o derece münevver olmasıdır ki, o nur bütün letaif-i insaniyyeye nüfuz eder)
İMAN-I TAKLİDÎ Az şüphelere mağlup olabilen, başkalarını takliden olan iman Tahkik ehline ait olmayan, câhillere mahsus iman
İMAN-I YE'S Çaresiz kalan, hayatından ümidsiz olan bir kimsenin imanı
İ'MAR Yapmak Tâmir etmek Şenlendirmek Mâmur kılmak Harabilik ve ıssızlıktan kurtarmak

RE: Osmanlıca Sözlük (İ Harfi) İMARAT (İmaret C) İmaretler, genel aşevleri
İMARET Emirlik Beylik
İMARET Mâmur etmek, şenlendirmek Mâmurluk * Hayrat için fakirlere yemek verilen yer (Bak: Amâir)
İMARET KEMERİ Eskiden medresenin en güçlü, kuvvetli, kıdemli ve sözü dinlenen talebesi hakkında kullanılır bir tabirdi Ayrıca bu tabir, medrese talebelerinden iaşe işlerine bakmak üzere bir sene müddetle seçilenler hakkında da kullanılırdı Bunlar, bellerine kemer taktıkları için bu isim verilmişti
İMATA Uzaklaştırma yahut uzaklaştırılma
İMATE Ölü hale getirmek Öldürmek Fena etmek
İMATE-İ VAKT Vakit öldürme Boşu boşuna zaman harcama
İMBİK (Bak: İnbik)
İMDAD Yardım Yardıma yetişmek "Yetişin, kurtarın" mânasında da kullanılır * Yardıma gönderilen kuvvet * Vâdeyi uzatmak Mühlet vermek
İMDADİYE Savaş zamanlarında harp masrafını karşılamak, sulh vaktinde de bütçe açığını kapatmak için halktan alınan örfi vergi Harp için alınana "imdadiye-i seferiye", açığı kapatmak gayesiyle alınana da "imdadiye-i hazariye" denilirdi
İMECE Köyün umumi işlerinde veya köylünün kendi işlerinde köy halkının müştereken çalışması Beraberce birçok kimsenin toplanıp elbirliğiyle bir kişinin işini halletmesi ve herkesin işinin sıra ile bitirilmesi
İMHA Bozmak, yok etmek, mahvetmek Yıkmak Zâil etmek
İMHA Keskinletme, bileme
İMHAK Kararma * Bereketsiz
İMHAL Mühlet verme Sonraya kalmasına müsaade etme
İMHAR Hâtun için mehr tayin etmek Evleneceği kız veya kadın için mehr tayin etmek
İMHAZ Doğrulukla yapma
İMKÂN Mümkün olmak Olacak hâlde bulunmak (Bak: Hudus)
İMKÂN-I ÂDÎ Zâtında dâima mümkün olan Her zaman olabilen Olmasında bir mânia bulunmayan
İMKÂN-I AKLÎ Man: Aklen mümkün bilinen * Aklen mümkün olma
İMKÂN-I ÖRFÎ Emsaline pek az rastlanan hârika bir âdet veya keramet gibi
İMKÂN-I VEHMÎ Vehimle bir şeyi mümkün görmek, zannetmek
İMKÂN-I ZÂTÎ Vukuu mümkün olan iş Bir şeyin, aslında mümkün olması
İMKÂN-I ZİHNÎ Bir şeyin mümkün olabileceğini zihinle düşünmek(Vesveseli adam imkân-ı zâtî ile imkân-ı zihnîyi birbiriyle iltibas eder Yani, bir şeyi zâtında mümkün görse, o şeyi zihnen dahi mümkün ve aklen meşkuk tevehhüm eder Halbuki, İlm-i Kelâm'ın kaidelerindendir ki; imkân-ı zâtî ise, yakîn-i ilmîye münâfi değil ve zaruret-i zihniyyeye zıddiyyeti yoktur Meselâ: Şu dakikada Karadeniz'in yere batması zâtında mümkündür ve o imkân-ı zâtî ile muhtemeldir Halbuki yakînen o denizin yerinde olduğunu hükmediyoruz Şüphesiz biliyoruz ve o ihtimâl-i imkânî ve o imkân-ı zâtî bize şek vermez, bir şüphe getirmez, yakînimizi bozmaz Meselâ: Şu güneş zatında mümkündür ki, bugün gurub etmesin veya yarın tulu' etmesin Halbuki bu imkân, yakînimize zarar vermez, şüphe getirmez İşte bunun gibi, meselâ: Hakaik-ı imâniyeden olan hayat-ı dünyeviyenin gurubuna ve hayat-ı uhreviyyenin tuluuna, imkân-ı zâtî cihetinde gelen vehimler, yakîn-i imanîye zarar vermez Hem "lâ ibrete li-l-ihtimali-l-gayri-n-nâşi an delilin" yani: "Bir delilden neş'et etmeyen bir ihtimalin hiç ehemmiyeti yoktur" olan kaide-i meşhure, hem usul-üd din, hem usul-ü fıkhın kaide-i mukarreresindendir S)
İMKÂNAT Varlığı da yokluğu da mümkün olanlar Ademle vücudu müsavi olanlar Var olmasında başkasına muhtaç bulunan şeyler
İMLA Doldurma, doldurulma * Yazı yazma (Dikte) * Bir dildeki kelime ve sözleri doğru yazma bilgisi * Müddeti mühlet vererek uzatma
İMLAK Çok fakir düşmek
İMLAK Mülk sahibi olmak * Bey etmek * Evlendirmek
İMLAL (Melâl den) Usandırma veya usandırılma
İMLAS Karanlık * Karışma * Koyunun tüyü dökülme
İMLİSE Çöl, sahra
İMLİSÎ Hırsız, sârık
İMMA (Terdid edatıdır) "Ya, veya" diye tercüme edilir Şek, şüphe, ibahe, bağışlamak, hayret vermek mânâlarını da ifade eder
İMMİSAR (İmtisar ile aynı mânâdadır) Süt sağmak * Bir şeyi incelemek * Az olmak * Dağılmak * Hâil, perde
İMPARATOR Lât Büyük kral Birkaç devlete hükmünü geçiren büyük hükümdar Tahta çıkan kadın olursa ona imparatoriçe denir
İMRAC Ahde vefa etmeme, sözden cayma * Hayvanı çayıra salıverme
İMRAN Hz Meryemin babası (Bak: Âl-i İmran)
İMRAR Geçirmek Mürur ettirmek * İpi sağlam bükmek * Acıtmak Acı olmak
İMRAR-I EVKAT Vakitleri geçirmek
İMRAZ İllet sahibi olmak Hasta etmek Bir kimseyi hasta bulmak
İMREE(T) Kadın Hâtun Avrat
İMRUZ f Bugün
İMSA Akşama kalma * Bozma
İMSAK Kendini tutmak Bir şeyden el çekme * Oruca başlama zamanı * Hapsetmek * Şer'an müftirat denen şeylerden (orucu bozan şeylerden) nefsi hakikaten veya hükmen men' etmek * Yemez içmez adamın hâli Cimrilik, hasislik, pintilik

RE: Osmanlıca Sözlük (İ Harfi) İMSAKİYE Ramazanda imsak vakitlerini gösteren cetvel
İMSAL Boşuboşuna sarfetme, lüzumsuz yere harcama Har vurup harman savurma
İMSAS (Mass dan) Emdirme, emdirilme * Tıb: Suda erimiş ilâcı şırınga etmek
İMSAS Değdirmek Elle tutmak Meshetmek
İMŞEB f Bu gece
İMTAR Yağdırma veya yağdırılma
İMTAR-I AHCÂR Taş yağdırma
İMTAR-I MATAR Yağmur yağdırma
İMTİDAD Uzanmak Uzayıp gitmek Gerilip ve çekilip uzanmak * Boy Tul Uzunluk * Feza, uzay
İMTİDAH (Medh den) Medhetme, övme
İMTİDAH Aşma, taşma
İMTİHA' (Mahv dan) Mahvolma, perişan olma, yok olma
İMTİHA' Bileme veya bilenilme, yahut da bilenme
İMTİHA-Yİ SEYF Kılıcın bilenmesi, keskinleştirilmesi
İMTİHAK Bozulma
İMTİHAN Deneme, Tecrübe etmek * Bir şeyin hakikatına ıttılâ peyda etmek için çok dikkatle düşünmek * Salâhiyet veya salâhiyetsizliğini anlamak için yapılan teftiş ve tecrübe(Hakîm-i Ezeli, inâyet-i sermediye ve hikmet-i ezeliyenin iktizası ile, şu dünyayı, tecrübeye mahal ve imtihana meydan ve esmâ-i hüsnâsına âyine ve kalem-i kader ve kudretine sahife olmak için yaratmış ve tecrübe ve imtihan ise neşv ü nemâya sebeptir O neşv ü nemâ ise, istidatların inkişafına sebeptir O inkişaf ise, kabiliyetlerin tezahürüne sebeptir O kabiliyetlerin tezahürü ise, hakaik-ı nisbiyenin zuhuruna sebebtir Hakaik-ı nisbiyenin zuhuru ise, Sâni-i Zülcelâlin esmâ-i hüsnâsının nukuş-u tecelliyatını göstermesine ve kâinatı mektubat-ı Samedaniyye suretine çevirmesine sebeptir İşte bu sırr-ı imtihan ve sırr-ı teklif iledir ki; ervâh-ı âliyenin elmas gibi cevherleri ervâh-ı sâfilenin kömür gibi maddelerinden tasaffi eder, ayrılırİşte, bu mezkur sırlar gibi daha bilmediğimiz çok ince, âli hikmetler için, âlemi bu surette irade ettiğinden şu âlemin tegayyür ve tahavvülünü dahi o hikmetler için irade etti Tahavvül ve tegayyür için zıtları birbirine hikmetle karıştırdı ve karşı karşıya getirdi Zararları menfaatlara mezcederek, şerleri hayırlara idhal ederek, çirkinlikleri güzelliklere cem'ederek, hamur gibi yoğurarak şu kâinatı tebeddül ve tagayyür kanununa ve tahavvül ve tekâmül düsturuna tâbi kıldı Vaktaki meclis-i imtihan kapandı Tecrübe vakti bitti Esmâ-i Hüsnâ hükmünü icra etti Kalem-i kader, mektubatını tamamiyle yazdı Kudret, nukuş-u san'atını tekmil etti Mevcudat, vezaifini ifa etti Mahlukat, hizmetlerini bitirdi Herşey, mânasını ifade etti Dünya, âhiret fidanlarını yetiştirdi Zemin, Sâni-i Kadir'in bütün mu'cizat-ı kudretini, umum havârık-ı san'atını teşhir edip gösterdi Şu âlem-i fena, sermedi manzaraları teşkil eden levhaları zaman şeridine taktı O Sâni-i Zülcelâl'in hikmet-i sermediyyesi ve inayet-i ezeliyyesi; o imtihan neticelerini, o tecrübenin neticelerini, o Esmâ-i Hüsna'nın tecellilerinin hakikatlarını, o kalem-i kader mektubatının hakaikını, o nümune-misal nukuş-u san'atının asıllarını, o vezaif-i mevcudatın faidelerini, gayelerini, o hidemat-ı mahlukatın ücretlerini ve o kelimat-ı kitab-ı kâinatın ifade ettikleri mânaların hakikatlarını ve istidat çekirdeklerinin sünbüllenmesini ve bir mahkeme-i kübra açmasını ve dünyadan alınmış misalî manzaraların göstermesini ve esbab-ı zâhiriyyenin perdesinin yırtmasını ve herşey doğrudan doğruya Hâlik-ı Zülcelâline teslim etmesi gibi hakikatları iktiza etti ve o mezkur hakikatları iktiza ettiği için, kâinatı dağdağa-i tagayyür ve fenadan, tahavvül ve zevalden kurtarmak ve ebedileştirmek için o zıtların tasfiyesini istedi ve tagayyürün esbabını ve ihtilâfatın maddelerini tefrik etmek istedi Elbette kıyameti koparacak ve o neticeler için tasfiye edecek İşte şu tasfiyenin neticesinde cehennem, ebedî ve dehşetli bir suret alıp, taifeleri $ tehdidine mazhar olacak Cennet; ebedî, haşmetli bir suret giyerek ehli ve ashabı $ hitabına mazhar olacak S)
İMTİHAN Hor ve zelil kılmak
İMTİHAZ Hâlis, katıksız ve saf olma Durulanma
İMTİKÂR (Mekr den) Oyuna kanma, aldanma
İMTİLA' Dolma Dolgunluk * Tıb: Kan durma, kan toplanma
İMTİLA-İ MİDE Mide dolgunluğu
İMTİLAL Bir millete karışma
İMTİNA' Feragat edip geri durma * Muvafakat etmeme Çekinme İstememe Yapmama * İmkânsızlık, mümkün olmayış
İMTİNA-İ ÂDİ Bir şeyin olması âdeta mümkün olmamak
İMTİNA-İ HAKİKİ Bir şeyin mümkün olmamasının aklen zaruri olması (Meselâ: Bir kimse kendinden yaş bakımından büyük olan başka bir kimse hakkında: "Bu benim oğlumdur" diye iddia etse, dâvâsı dinlenmez Çünkü, kendinden yaşça büyük bir adamın, kendisinin neslen oğlu olması aklen muhaldir)
İMTİNAN Minnet Kendine minnet etmek Birisine yaptığı ihsan ve iyiliği başına kakmak * Memnun olmak * Birisinin çok iftiharla sevdiği ve mâlik olduğu şeye nâil olmak
İMTİRA' Çıkarma, ihrac etme, dışarı atma * Şüphelenme, kuşkulanma * Tereddüt, mütereddidlik, kararsızlık

RE: Osmanlıca Sözlük (İ Harfi) İMTİRAS Sürtünme, kaşınma
İMTİRAS-I HİMAR Eşeğin sürtünüp kaşınması
İMTİSAL Nümune kabul etme * Uymak Ayrılmamak üzere inkıyad etme * Mesel ve kıssa söyleme * Bir şeyin suretine girme * Muvafakat ve mutabakat etme * Katili kısas etme (Bak: Dimağ)
İMTİSALEN Bağlı olarak, imtisal ederek, uyarak, tâbi olarak
İMTİSAR (Bak: İmmisar)
İMTİSAS Emerek çekilmek, emmek, emilmek Hazmolunmuş olan maddelerin, damarlar tarafından emilmesi
İMTİŞAT Tarama Saç veya sakal tarama
İMTİYAZ Diğerlerinden ayrılmak Farklı olmak, benzerlerinden ayrılmak * Resmi veya hususi izin * Masraflı veya mes'uliyetli bir işin başkaları yapmamak üzere bir şahıs veya şirket yahut da bir hey'ete tahsis edilmesi
İMTİYAZAT (İmtiyâz C) İmtiyâzlar, izinler, müsâadeler
İMTİYAZ MADALYASI 2 Abdülhamid'in 11/10/1885 tarihli emriyle devlet ve memleket yararına hizmet edenlere, vazifeyle gönderildikleri yerde başarı gösterenlere verilmek üzere çıkarılan madalya Altun ve gümüşten olmak üzere iki çeşit olan bu madalyaların ön yüzünde II Abdülhamid'in "Elgazi" tuğrası, bunun altında saltanat arması yer alır Arka yüzünde: "Devlet-i Osmaniye uğrunda fevkalâde ibraz-ı sadakat ve şecaat edenlere mahsus madalyadır" yazısı altında madalyayı alacak olanın adının yazılacağı boş bir bölüm vardır En altta 1300 rakamı okunmaktadır
İMTİZAC Muvafık ve mutabık olmak Mezcolmak, uyuşmak İyi geçinmek Karışmak
İMTİZAC-I ELVAN Renklerin uygunluğu
İMTİZACAT (İmtizac C) İmtizaclar
İMTİZACKÂR f Uyuşarak, anlaşarak, karışarak Kaynaşmağa müsait surette
İMZA Kendi ismini veya kendine ait bir işareti, kendisinin kabullenerek yazması * İcra ve tamam eylemek
İMZA-İ KAZA Huk: Verilen hükmü infaz edip yerine getirme
İMZA-Yİ PADİŞAHÎ Padişahın imzası Osmanlı Padişahları tarafından vaktiyle hükümdarlara yazılan name-i hümayunların kenarlarına altun yaldızla imza konurdu Bunlara imza-yı padişahî denilirdi
ÎN İri ve güzel gözlülerİN : Yabani hayvanların barınağı, yuvası Mağara
İNA' Kap-kacak, tencere gibi lüzumlu ev eşyası * Bir şeyin vakti gelip çatmak
İNA Uzaklaştırma
İ'NA Zahmete uğramak
İNA' Yemiş toplama zamanı gelme
İNA Geciktirme, alıkoyma, zayıf düşürme
İNABE Günahları terk ile Hakka dönüş Hakka tâbi bir mürşide bağlanmak (Hakk'a ikbal ü teveccüh ve âyât-ı hakkı teemmül ile tevbedir ki, asl-ı hakikatı hayır nöbetine girmek demektir) (ET)
İ'NAC Hayvanı kıç üstü çökertmek (Omurga kemiği) ağrıma
İ'NAD Dinmeden akma * Çekişme
İNAD Israr, muannidlik, ayak direme, dediğinden vazgeçmeme
İNADEN İnad olsun diye Tersine olarak
İNADİYE Eşyanın hakikatlarını, varlığını inkâr eden bir zümre (Bak: Sofizm)
İNAF Bir kimseyi, bir şeyden vazgeçirmeğe çalışmak
İ'NAF Sertlik etme
İNAHA (Deve) Çökerme
İNAK Birbirinin boynuna sarılma, kucaklaşma
İNAK Sözüne inanılır, itimat edilebilir, mutemed* Müsteşar, müşavir * İstişare, re'y
İNAKA Aşırı güzelliği ve câzibedarlığı ile hayret verme
İN'AL Nallama veya nallama
İNALE Kavuşturma, vâsıl etme, nâil etme, ulaştırma * Yemin, kasem, and * İhsanda bulunma, bağışta bulunma
İN'AM Nimet vermek İhsan etmek * Doğruya sevketmek, hidâyete ulaştırmak * İyilik etmek, bahşiş vermek * Tar: Osmanlı İmparatorluğu zamanında yeniçerilerin aylıklarına yapılan zam (Bak: Nimet)
İN'AMAT (İn'am C) Yardım ve inayetler, meded vermeler Nimetlendirmeler
İN'AMAT-I KÜLLİYE Bütün in'amlar Cenab-ı Hakk'ın mahlukata, hususan insanlara hadsiz nimetler ihsan etmesi
İNAME Uyutma * Kıtlık
İNAME-İ ETFAL Çocukların uyutulması
İN'AMPERVER f Nimetlerle bezeyen, çok nimet veren Tehlikelerden sâlim kılan
İNAN Dizgin * İdare etme, yürütme
İ'NAN Büyü ile bağlanma
İNAN f Bu kimseler, bunlar (İşaret zamiridir)
İNANGERDAN f Dizgin çevirme, geri dönme
İNANGİR f Dizgin yakalama Dizgin tutma
İNANKEŞ f Dizgin çeken, hasaplı giden
İNANRİZ f Dizgin bırakmış, koşturan
İNANTAB f Dizgin çevirip dönen
İNARE (Nur dan) Nurlandırma, aydınlatma, ışıklandırma
İNAS (Ünsâ C) Kadınlar, kızlar
İNAS (Üns den) Alıştırma, ünsiyet ettirme * Görme, bilme
İN'AŞ Harekete getirme, canlılık kazandırma Yukarı kaldırma
İ'NAT Zahmete uğratma, meşakkate maruz bırakma * Edb: Mukayyed kafiye ve mukayyed seci' san'atı
İNAYAT (İnayet C) İnayetler, iyilikler, lütuflar, ihsanlar
İNAYET Yardım, lütuf meded etmek * Mühim bir işle karşılaşıp onunla meşgul olmak

RE: Osmanlıca Sözlük (İ Harfi) İNAYET-İ RABBANİYE Allah'ın inayeti
İNAYET-İ ŞÂMİLE f Herkese ait umumi inayet ve yardım
İNAYET DELİLİ (Bak: Delil-i inayet)
İNAYETEN İnayet, yardım ve iyilik olarak
İNAYETHAH f İnayet isteyen, meded bekleyen
İNAYETKÂR f Yardım ve iyilik eden Lütuf ve inayette bulunan
İNAYETKÂRÂNE f İnayet edene yakışır surette Yardım ve iyilikte bulunan kimseye yakışacak şekilde
İNBA Haber verme İhbar eyleme Tebliğ etme
İNBAC Münasebetsiz ve lüzumsuz konuşma
İNBAH Uyandırma, uyarma * Kımıldatma, harekete getirme
İNBAT Nebâtı bitirme Tohumu yere dikip yeşillendirme Nebâtın bitmesini sağlama
İNBAT Su arama
İNBİAS Gönderilme, yollanma * İleri gelme, meydana çıkma
İNBİGA Liyâkat, lâyıklık, beğenilme
İNBİHAR Yorgunluktan dolayı nefes kesilip soluk soluğa kalma
İNBİK Süzme âleti Akıcı maddelerin süzgeçten geçirilmesine mahsus âlet
İNBİKA (Bükâ dan) Ağlama, göz yaşı dökme
İNBİSAS Yayılıp dağılma
İNBİSAT Genişleme Yayılma * Açık yüzlü olma Şâd, mesrur ve mahzuz olma * Gönül açıklığı Kalb ferahlığı * Fiz: Sıcaklığın etkisiyle madenî cisimlerin enine, boyuna büyüyüp uzaması Genleşme
İNCA' Kurtarma, necata erdirme, selâmete çıkarma
İNCAH İşi tamamlama, işi bitirme * İsteğe erme, arzu edilen şeye ulaşılma
İNCAL Davarı çimene salma, yeşilliğe bırakma
İNCAM Meydana çıkarma * (Yağmur) dinme
İNCAS (Necis den) Pisleme, necisleme
İNCAZ (C: İncâzât) Yerine getirme Verilen sözü tutma
İNCAZ-İ VA'D Va'dini yerine getirme Verdiği sözünü tutma
İNCE DONANMA Tar: Hafif gemilerden meydana gelen donanma Bunun yerine "Hafif Donanma" da denilir Bunların en meşhurları: Uçurma, varna, beş çifteleri, karamürsel, aktarma, üstüaçık, çiftekayığı, brolik, celiyye, çamlıca, kütük, at kayığı, kancabaş, âyaska, işkampaviya, şahtur, çekelve, kırlangıç, firkate, kalite, pergandi, mavna, grıp, kadırga, baştarde vb dirBuharın icadından ve zırhlı harp gemileri yapıldıktan sonra hafif kruvazör ve gambotlardan teşekkül eden deniz kuvvetine "İnce Donanma" denmeğe başlanmıştır (OTDS)
İNCİBAR Kırılmış olan kemiğin bağlanıp tekrar kaynaması
İNCİFAF (Ceff den) Kurumak
İNCİL Dört büyük kitabdan birisi Hristiyanların mukaddes kitabı olup, Hazret-i İsa'ya (AS) gelen kitab * Beşaret, müjde
İNCİLA Cilâlanma Parlama * Görünme, belli olmak, açılma
İNCİLAB Celbedilme Çekilme Sürülüp götürülme
İNCİMAD Donma Buzlanma Sertleşme
İNCİRAD Mücerred olma, tecrid edilme, soyunma
İNCİRAR Çekilip uzanma Çekilme Bir neticeye doğru çekilerek sona erme
İNCİRAR-I KELÂM Söz gelişi
İNCİZA' (Değnek) Kırılma * (İp) Kopma
İNCİZAB Cezbedilme, çekilme(Fıtrat-ı zîşuur olan vicdandaki incizab ve cezbe, bir hakikat-ı câzibedarın cezbesiyledir M)
İNCİZAM Kesilme * Cüzzam hastalığına tutulmuş kimsenin bir organının (âzâsının) kopması
İNCİZAM (Kemik) Kırılma * Gr: Meczum olma Kelimenin son harfi harekesiz olarak telâffuz olunma
İNCİZAZ Kesilme
İNCU f İnci, lü'lü', dürr
İND Arapçada zaman veya mekân ismi yerine kullanılır Hissî ve manevî mekân Maddî ve manevî huzura delâlet eder Nezd, huzur, yan, vakt, taraf gibi mânâlara gelir Gayr-ı mütemekkindir Yani harekeleri değişmez İzafete göre zamanı ifade eder (Min) harf-i cerriyle birleşebilir Bazan da zarf olmaz Bazan kalb ve ma'kul irade olunur Yani, bazan huzur-u kalbîye delâlet eder ki, itikad mânasına kullanılır Bazan mâkuledeki hissi huzura zarf olduğu gibi, huzur-u manevîye de zarf olur Bâzan onunla fiil emir olur Hüküm, fazıl, ihsan, teşvik ve tergib etmek mânalarına gelir
İND-İ İLÂHÎ Allah'ın indinde Allah'ın nazarında
İNDA' Cömertlik etme
İNDAB (Nedeb den) Yara iyileşip kabuk bağlama
İNDALLAH Allah yanında Allah indinde
İNDEKE Senin yanında Sana göre
İNDELBA'Z (İnd-el ba'z) Bazılarına göre
İNDELHACE İhtiyaca göre İhtiyaç vaktinde

RE: Osmanlıca Sözlük (İ Harfi) İNDELİCAB (İnd-el icab) İcab ettiği zaman, gerekince, iktiza ettiğinde
İNDETTAHKİK (İnd-et tahkik) Tahkik sonunda, araştırma neticesinde
İNDÎ Şahsi Keyfi Zati Kendine göre * Bana göre Bence
İNDİBAG Deri tabaklama
İNDİFA Def olma * Meydana çıkma Yerden fışkırma * Söze girişme * Geri çekilme * Başlama * Teveccüh eyleme * Yer yer baş gösterme
İNDİFA-İ BÜRKANÎ Volkan püskürüğü, yanardağdan çıkan lâvlar
İNDİFAÎ Püskürme ile alâkalı * Püskürük
İNDİFAK (Su) birdenbire ve şiddetle dökülme
İNDİFAK-I NEHR Nehrin şiddetle dökülmesi
İNDİHAŞ Çok korkma, dehşete düşme
İNDİMAC Kenetlenme Dürülüp birbirine geçme
İNDİMAL Yara iyi olma, kapanma
İNDİMAM Pişman olma
İNDİMİZDE t Bize göre, bizce, yanımızda
İNDİRA' (Su) dağılıp yayılma
İNDİRA-İI MÂ' Suyun dağılıp yayılması
İNDİRA' Bir işe girişme, bir şeye teşebbüs etme * Öne geçme * Buluttan kurtulma
İNDİRAC Dahil olma İçeri girme, katılma * Nesil tamamen tükenip halefi kalmama
İNDİRAS Zail olma, eseri kalmama, mahvolma Bozulma
İNDİSAS Toprak altına gömme
İNDİYAL Çok ishâl olma İçi sürme
İNDİYYAT (İndî C) Birinin kendince uydurduğu şeyler Bir kimsenin kendi görüş ve inanışına göre söylediği sözleri
İNEB Üzüm
İNEBE Üzüm tanesi * Tıb: Göz kenarında çıkan sivilce, arpacık
İNEBÎ Üzüm biçiminde, üzümsü
İNFAD Bitirme, tüketme * Kuyunun suyu tükenme
İNFAK Nafaka verme Besleme Geçindirme * Harcayıp tüketme * Fakir olma
İNFAK-I MUHTACÎN Muhtaçları, yoksulları besleme
İNFAL Ganimetten mal ayırıp verme
İNFAR Ürkütme, ürkütülme
İNFAZ Sözünü geçirme Bir hükmü yerine getirme * Aldığı emre göre birisini öldürme * Öte tarafa geçirme
İNFAZ-I FERMAN Hükmünü geçirme, emrini dinletme
İNFİAL Gücenme Darılma * Can sıkılma Teessür * Hareketlenme Harici bir sebeb ve te'sirle hâsıl olan hâl, te'sir ve hareket * Harici te'sire kabil olmak * Ruhun kabul ettiği tahavvülât (Bir eser, müessirine nisbetle fiildir Zuhur ettiği yere nisbetle infialdir)
İNFİALAT (İnfial C) İnfialler Gücenmeler Aksi te'sirler Teessürler * Hareketlenmeler Teessür ve hareketler
İNFİCAR Tan yeri ağarma Fecir sökme * Tohumun yerde çatlaması * Suyun, yerden kaynayıp çıkması
İNFİDAD (İnfadda) Bir şeyin kırılıp dağılması Parça parça olma
İNFİHAM (Fehm den) Anlaşılma, fehmedilme
İNFİHANÎ Şişman adam
İNFİKAK Yerini terk etme Yerinden ayrılma * Ayrı düşme * Çözülme
İNFİLAK Açılma Yarılma Patlama İnşikak etme
İNFİLAL Delinme, delik açılma * Keskinliği kaybolma, körlenme, körleşme
İNFİLAL-İ SEYF Kılıcın keskinliğinin gitmesi, körlenmesi
İNFİRAC Gam ve gussadan kurtulma, açılma
İNFİRAD Tek başına kalma Yalnızlık hâli
İNFİRAG Boşalma
İNFİRAG-I CÜZ'Î Bir sıvının kısmen boşaltılması
İNFİRAH Ferahlanma Ferahlık duyma
İNFİRAK (Fark dan) Ayrılma
İNFİRAK-I TURUK Yolların ayrılması
İNFİRAZ Bulunmama, kalmama, münferiz olma
İNFİSAD (Fesad dan) Bozulma, fesada uğrama
İNFİSAH Bollaşma Genişleme
İNFİSAH Hükümsüz kalma, fesholma Bozulma

RE: Osmanlıca Sözlük (İ Harfi) İNFİSAL Olduğu yerden ayrılma Yeni bir fasıla geçme * Yerini bırakıp gitme * Azledilme
İNFİSALAT (İnfisal C) Yerinden ayrılmalar * Azledilmeler
İNFİSAM Kırılma * Kesilme * Yırtılma * Üzülme * Kopma
İNFİTAH Açılma Boşalma Tıkanan bir şeyin açılışı * Tecvidde: Harf okunduğu zaman dil ile üst çene birbirinden ayrılıp, aralarından nefes çıkması İnfitah harfleri ise şunlardır: (Min, Nun, Elif, Hı, Zel, Vav, Cim, Dal, Sin, Ayın, Te, Fe, Ze, Kef, Lem, Ha, Se, Kaf, He, Şın, Ra, Be, Gayın, Ya)
İNFİTAH-I EBVAB Kapıların açılması
İNFİTAH-I EZHAR Çiçeklerin açılması
İNFİTAHİYYET Kapalılığın açılıp inkişaf etmesi (Tohumların açılarak nebât hâline gelmesi gibi olan hâl)
İNFİTAK Yarılma, sökülme
İNFİTAM Kesilme * Sütten kesilme * Menedilen bir şeyden uzaklaşma
İNFİTAR Yarılma, açılma
SURET-ÜL İNFİTAR Kur'an-ı Kerim'de seksenikinci Sure olup Mekkidir
İNFİTAT Paralanma, kırılma
İNFİZAC Sıcaklık verme, ısı verme * Buharlaşma * Terleme
İNFİZAZ (Bak: İnfidad)
İNGAS (Tengis) Keder verme Rahatını bozma
İNGIMAM Kaygılanma, gamlanma, tasalanma
İNGIMAS Suya dalma
İNGIMAZ Göz yumulma
İNGISAS Suya dalma
İNGITAT Suya dalma
İNGIVA Dalâlete düşme, sapıtma, yoldan çıkma
İNHA Bir hususu resmen bildirme, tebliğ * Bir memurun daha üst makamdaki bir memura bir maddeyi hâvi olmak üzere yazdığı kağıt * Ulaştırma, yetiştirme
İNHA' Vazgeçme * Yöneltme, tevcih etme
İNHA f Bu şeyler (İşaret zamiridir)
İNHAC Meydanda, zâhir, açık Belli etme * Hayvanı yorarak solutma * Esvabı eskitme
İNHAF İnceltme, zayıflatma
İNHAK Çok eziyet etme Çok fazla sıkıntı verme
İNHİBAS Vakıf namına malı hapsetme * Nefes tutulma
İNHİBAT Yukarıdan aşağı inme
İNHİCAF Yalvarıp yakarma
İNHİCAM (Bina) çöküp yıkılma
İNHİDA' (Hud'a dan) Aldanmak, hileye düşme
İNHİDAB (Hadeb den) Kamburlaşma, yumrulaşma * Kamburluk, yumruluk
İNHİDAD (Hadde den) Keskinleşme, incelme, sivri olma * Basılıp ezilme, haddeden geçme
İNHİDAM Çökme, yıkılma Viran olma
İNHİDAR İnişe inme * Vurmakla derinin şişmesi
İNHİDAR Perdelenme
İNHİDAR-I NİSVAN Kadınların örtünmesi
İNHİDAŞ Dalaşma, hırlaşma (köpek)
İNHİFA Gizlenip saklanma
İNHİFAZ Aşağılanma, alçaklanma * Çökkünlük
İHHİKAK Kördüğüm olma * Mc: Sıkışıp kalma Halledilmeyip çözülmez hale gelme
İNHİKAK Kaşınma
İNHİLA' Def'olunma, çıkarılma, kovulma
İNHİLAK Kendini tehlikeye atma
İNHİLAL Çözülüp ayrılma Dağılma * Erime * Münhal olma
İNHİLAL-PEZİR f İnhilali mümkün olan Dağılabilen Çözülebilen Eriyebilen
İNHİMA Mahv olma
İNHİMAD Ateşi sönmeyip alevi geçme
İNHİMAK Ahmak olma Ahmaklaşma *Akılsız görünme
İNHİMAK Bir şeye fazla düşkün olma
İNHİMAL İhmal etme, önem vermeme * Mühlet alma * Göz yaşı dökme * Ciddi bir şekilde çalışma, uğraşma
İNHİMAM İhtiyarlama, yaşlanma
İNHİMAZ Ekşilenme
İNHİNA Eğilme, münhani olma, yay biçimine girme, kavislenme

RE: Osmanlıca Sözlük (İ Harfi) İNHİNAK Boğulma * Bunalma, nefesi kesilme
İNHİRAF Doğru yoldan sapma * Dönme * Bozulma Değişme * Kırıklık * Tecvidde: Harf okunduğu zaman o harfde, dil ucuna veya dil arkasına doğru bir meyli bulunmasına denir İnhirâf sıfatının harfleri Lâm ve Ra harfleridir Bunlara Münharif denir
İNHİRAK Yırtılma
İNHİRAT Bilmediği bir işe danışmadan girişme * Zarar verme, ziyana sokma * İpliğe boncuk dizme * Beden çelimsizlenip zayıflama * Bir yola süluk etme, girme
İNHİSAF Ay tutulması Husufa uğramak Ay'ın, dünyanın gölgesi altına girmesi veya o şekildeki gölgelenmek
İNHİSAF-I AYN Kör olma
İNHİSAM (Hasm dan) Kesip bitirme, halletme
İNHİSAM-I DA'VA Dâvânın halledilmesi
İNHİSAR Hasr olunma * Tecavüz etmeme * Bir iş veya malın idâresinin bir kişiye, bir ele bırakılması Bir elden idâre Bir şeye mahsus olup, başka şeye şümulü olmama Yalnız bir şeye veya bir şahsa hasrolunma(Zihniyet-i inhisâr, hubb-u nefisten geliyor, sonra maraz oluyor, nizâ ondan çıkıyor S)
İNHİŞAŞ (C: İnhişâşât) Birbirine dokunup hışırdama, hışırtı Şakırtı, şakırdama
İNHİŞAŞ-I ESLİHA Silâhların şakırtısı
İNHİŞAŞ-I EVRAK Yaprakların hışırtısı
İNHİTAK Bozulma, yırtılma * Bekârlığın bozulması Kızlığı bozulma
İNHİTAM Kırılma, ezilme, ufalanma
İNHİTAT Aşağılanma, aşağı inme * İhtiyarlama, yaşlıyığa yüz tutma * Kuvvetten düşme * Bir şişin inmesi * Düşme, inme
İNHİVA Yukardan aşağı düşme
İNHİYAŞ Ezilip büzülme, sıkılma, çekinme
İNHİZAL Beli kırılmış gibi ağır yürüme * Soruya karşılık verme
İNHİZAM Basılıp ezilme * Bozulma Askerin bozulup dağılması
İNHİZAM Yemek hazmolunma Yemeklerin midede erimesi
İN'İDAL (Udul den) Doğru yoldan çıkma, sapma, dalâlete düşme
İN'İDAM İdama gitme Mahvolma Yok olma
İN'İKAD Akdetme Bağlanma * Fık: İcab ve kabulün taraflarca eseri zâhir olup, meşru bağlılık ve alâkadarlık * Kurulma Toplanma
İN'İKAS Aksetme, tersine çevrilme * Işık veya sesin bir şeye çarpıp geri gelmesi * Aynada parlak şeyde eşyanın temessülü
İN'İRA Dişin (etleri çekilip) kökü çıkma
İN'İSAB Zorlaşma
İN'İSAM Muhafaza etme, koruma
İN'İSAN Emin ve muhafazalı bulunma
İN'İSAR Ezip sıkma, sıkıştırma, suyunu çıkarma
İN'İTAF İki kat olma, bükülme, katlanma * Bir tarafa dönme, temâyül Meyletme
İN'İZAL Bir tarafa çekilme, tek başına kalma
İNKA' Pâk ve temiz olma
İNKA-YI KALB Kalb temizliği, gönül temizliği
İNKA' Suda ıslatma
İNKÂH (Nikâh dan) Nikâh etme veya edilme
İNKÂR Bilmeme, tanımama Yaptığını ve söylediğini gizleme * Yapmadım deme ve ayak direme * Reddetme (Bak: Nefy)
İNKÂRÎ İnkârla alâkalı
İNKAS Eksilme, eksiltme
İNKAZ Kurtarma Kurtarılma Halâs etme
İNKAZ Kırma ve bozma * Tuhaf sesler çıkarma Küçük bir hayvanın veya böceğin kendine mahsus ses çıkarması * Vücuttaki oynak yerlerden çıkan ses
İNKIBAZ Büzülme Çekilip toplanma * Sıkıntı Gamlı olmak * Kabızlık Tutukluk
İNKIBAZÎ İnkıbazla ilgili
İNKIDAD Yıkılma * Perakende olup dağılma * Kuş havadan süzülüp inme
İNKIHAL Büsbütün zayıf ve güçsüz düşme
İNKIHAM Düşünmeden bir işe girişme
İNKILA' (Kal' den) (Ağaç) kökünden koparılma
İNKILÂB Başka tarza değişme Bir hâlden diğer hâle geçme Başka türlü olma * Altüst olma
İNKILÂB-I HAKAİK Hakikatlerin tam zıddına dönmesi (ki, böyle bir şey mümkün değildir) (Bak: İçtima-ı zıdden) (İnkılâb-ı hakaik ittifâken muhaldir Ve inkılâb-ı hakaik içinde muhal ender muhal, bir zıd, kendi zıddına inkılâbıdır Ve bu inkılâb-ı ezdâd içinde bilbedahe bin derece muhâl şudur ki: Zıd kendi mâhiyetinde kalmakla beraber, kendi zıddının aynı olsun S)
İNKILÂB-I SAYFÎ İlkbaharın bitip, yaz mevsiminin balayışı Gün dönümü (21 hazirana rastlar)
İNKILÂB-I ŞİTEVÎ Sonbaharın bitip, kış mevsiminin başlayışı (Aralık ayının 21'ine rastlar)
İNKILÂB ALE-L A'KIB Ökçeler üzerine dönmek demektir ki, asker yürüyüşünde olduğu gibi, tam sağdan veya soldan geri dönmektir İki ökçeyi birden yerinde çevirmek suretiyle inkılâb ale-l a'kıb, ayakları çaprazlaştırdığından yürümeyi imkânsız bırakır Kur'an'da bu tâbir ya harbde firardan kinaye veya dinde irtidaddan mecaz olmak üzere iki mânâya muhtemildir (ET)
İNKILÂBÂT İnkılâblar, değişmeler

RE: Osmanlıca Sözlük (İ Harfi) İNKIMA' Kökü kesilme Köksüzleşme
İNKIRAZ Sönme Zeval bulma
İNKISAM Kısımlara ayrılma Bölünme Taksim olunma
İNKISAM Kırılıp ayrılma Parçalanma
İNKISAR Kısalma, kısa olma
İNKIŞA' Mânilerin gidip havanın açılması Ayazlama
İNKIŞAR Bir şeyin derisinin veya kabuğunun soyulması
İNKITA' Tükenme Kesilme Arkası gelmeme
İNKITÂ-İ TAMS (Kadın) âdetten kesilme
İNKIYAD Boyun eğme Muti olma Teslim olma İtaat etme İmtisal
İNKIYADEN İnkıyad suretiyle Teslim olarak İtaat ederek, boyun eğerek
İNKIZA' (Kazâ dan) Sonu gelip bitme Tamam olma Mühleti sona erme
İNKIZA-Yİ MÜDDET Müddetin bitmesi, zamanın sona ermesi
İNKIZAF Kovulma, def olunma, atılma, uzaklaştırılma
İNKIZAZ Çatlama * (Kuş) havadan yere doğru süzülerek inme
İNKİBAB Yüzüstü düşme, yere kapanma
İNKİDAM Vücudun bir tarafı berelenme veya kızarma
İNKİDAR Hızlı yürüme * Düşme ve saçılma
İNKİLAL Yavaşça gülme, tebessüm etme * Körlenme, kesmez hâle gelme
İNKİLİS Yılan balığı
İNKİMAŞ Acele etme Çabuk iş görme
İNKİSAF (Küsuf tan) Parlaklığı sönme Güneş tutulması
İNKİSAR Kırılma Gücenme * Beddua ve lânet okuma * Şikeste olma
İNKİŞAF Açılma Meydana çıkma * Yetişme * Terakki etme, ilerleme * Gizli sırların bilinmesi
İNKİTAM Gizli tutulma, saklı tutulma
İNMA' (Nemâ dan) Arttırma, nemâlandırma
İNME t Nüzul, tenezzül * Nüzul, felç, sekte
İNNÂ (İnne ile Na zamirinin birleşmesi ile meydana gelmiştir) şüphesiz biz (meâlindedir)
İNNE Gr : Tahkik edatıdır Kat'iyyet ifade eder $ gibi bazı harf ve fiiller vardır ki, başına geldikleri isim cümlesinin kimi mübtedasına, kimi haberine te'sir ederek onların adını ve i'rabını değiştirirler Bunun için bunlara "neshedenler, başka hâle getirip değiştirenler" mânâsına "nevâsih" denir Şu altı edat (harf), başına geldikleri isim cümlesinin mübtedasını merfu' iken mensub kılarlar Sıra ile bu harflere "inne ve ehavâtihâ" (inne ve kardeşleri) ismi verilir ve şunlardır: $
İNNE-MÂ Ancak edatı ile, beyan olunan şey hakkındaki hükmü, maadâsından nefy etmek için kullanılır
İNNÎ Şüphesizlik ve kat'iyyet ifade eden "inne" ile mütekellim zamirinin birleşmesidir Türkçede karşılığını "muhakkak ben" diye söyleyebiliriz
İNNÎ Tecrübe ile edinilen, olaylardan çıkarılan netice
İNNİN Cinsi münâsebete muktedir olamıyan, cinsi iktidarı olmayan Kısır
İNORGANİK Fr Mâden cinsinden olan, cansız maddelerden bulunan Organik olmayan Hayvan ve insan gibi vücud yapısına ait olmayan
İNS İnsan
İNSA Unutma Unutturma * Te'hir eylemek * Veresiye verme
İNSA-YI MAZİ Geçmişi unutturma
İNSAF Yaprak yaprak olma, lime lime olup dağılma
İNSAF Merhamet ve adâlet dâiresinde hareket Hakikatı kabul ve itiraf (Eğer bir mes'elenin münâzarasında kendi sözünün haklı çıktığına tarafdar olup ve kendi haklı çıktığına sevinse ve hasmının haksız ve yanlış olduğuna memnun olsa, insafsızdır L)
İNSAFKÂR İnsaflı, insaf sahibi, haksızlık yapmayan
İNSAK (Nesak dan) Düzenli yazı yazma * Kâfiyeli, secili ve akıcı bir tarzda söz söyleme
İNSAK-I KELÂM Söz düzgünlüğü, kelâmın akıcılığı
İNSAL (Nesl den) Nesil çoğaltma Döl peyda etme, döllenme
İNSAN (Bu kelimenin aslı, lugat âlimlerince "ins" den geldiği söylenir Kamusta da kûfiun'a göre "Nisyan" kelimesinden geldiği zikredilmektedir)Akıl, şuur ve imân ile diğer canlılardan ayrı, Cenab-ı Hakk'ın en mükerrem yarattığı mahluku olup, Rabbanî ni'metleri unutkanlığı dolayısıyla insan denilmiş * Huy ve ahlâkı yüksek Terbiyeli(İnsan binler çeşit elemler ile müteellim ve binler nev'i lezzetler ile mütelezziz olacak bir zihayat makine ve gayet derece acziyle beraber hadsiz maddi, mânevi düşmanları ve nihayetsiz fakriyle beraber hadsiz zâhirî ve bâtınî ihtiyaçları bulunan ve mütemadiyen zeval ve firak tokatlarını yiyen bir biçare mahluk iken, birden iman ve ubudiyetle böyle bir Padişah-ı Zülcelâle intisap edip bütün düşmanlarına karşı bir nokta-i istinad ve bütün hâcâtına medar bir nokta-i istimdad bularak, herkes mensup olduğu efendisinin şerefiyle, makamiyle iftihar ettiği gibi, o da böyle nihayetsiz Kadir ve Rahim bir Padişaha iman ile intisap etse ve ubudiyetle hizmetine girse ve ecelin idam ilânını kendi hakkında terhis tezkeresine çevirse ne kadar memnun ve minnettar ve ne kadar müteşekkirane iftihar edebilir, kıyas ediniz S)(İnsanın bu ehemmiyetli câmiiyetidir ki: Zât-ı Hayy-ı Kayyum, insana, bütün Esmâsını ihsas etmek ve bütün envâ-ı ihsanatını tattırmak için öyle iştihalı bir mide vermiş ki o midenin geniş sofrasını hadsiz envâ-i mat'umatiyle kerimane doldurmuş Hem bu maddi mide gibi hayatı da bir mide yapmış O hayat midesine duygular, eller hükmünde gayet geniş bir sofra-i nimet açmış O hayat ise duyguları vasıtasiyle o sofra-i nimetten her çeşid istifadeler ile teşekküratın her nev'ini yapar Ve bu hayat midesinden sonra bir insaniyet midesini vermiş ki, o mide, hayattan daha geniş bir dairede rızk ve nimet ister Akıl ve fikir ve hayal, o midenin elleri hükmünde, semavat ve zemin genişliğinde, o sofra-i rahmetten istifade edip şükreder Ve insaniyet midesinden sonra hadsiz geniş diğer bir sofra-i nimet açmak için, İslâmiyet ve iman akidelerini, çok rızk ister bir mânevi mide hükmüne getirip, onun rızk sofrasının dairesini mümkinat dairesinin hâricinde genişletip, Esmâ-i İlâhiyyeyi de içine alır kılmıştır ki, o mide ile İsm-i Rahmânı ve İsm-i Hakimi en büyük bir zevk-i rızkî ile hisseder "Elhamdülillahi alâRahmaniyetihi ve alâ Hakîmiyetihi" der ve hâkeza Bu mânevi mide-i kübra ile hadsiz nimet-i İlâhiyyeden istifade edebilir; ve bilhassa o midedeki muhabbet-i İlâhiyye zevkinin daha başka bir dairesi varL)(S - İnsan, Arza nisbeten bir zerredir; Arz da, kâinata nazaran bir zerredir; ve keza insanın bir ferdi, nev'ine nisbeten bir zerredir; nev'i de, sâir ortakları bulunan enva' içinde bir zerre gibidir Ve keza, aklın düşünebildiği gayeler, faideler hikmet-i ezeliye ve ilm-i İlâhideki faidelere nisbeten bir zerreden daha aşağıdır Binaenaleyh, böyle bir âlemin insanın istifadesi için yaratılmış olduğu akla giremez?C - Evet, zâhire bakılırsa insan bir zerre hükmündedir Fakat, insanın taşıdığı ruha, kafasına taktığı akla, kalbinde beslediği istidatlara nazaran bu âlem-i şehadet dardır, istiab edemez Ancak o ruhun arzularını ve o aklın fikirlerini ve o istidatların meyillerini tatmin ve te'min edecek âlem-i âhirettir Ve keza, istifade hususunda müzahame, mümanea ve tecezzi yoktur; bir küllînin cüz'iyatına nisbeti gibidir Nasıl ki bir küllî bütün cüz'iyatında mevcud olduğu halde, ne o küllîde tecezzi ve inkısam olur ve ne de cüz'iyatında müzahame ve müdafaa olur Küre-i Arzdan da binlerce müstefid olsa, ne aralarında bir müzahame olur ve ne Küre-i Arzda bir noksaniyet peyda olur Yalnız insanın indallah kerameti olduğu için, âlem-i şehadetin yaratılışında insan, ille-i gaiye menzilesinde gösterilmiştir Ve insanın hatırı için, bütün envâa bir umumi ziyafet verilmiştir Bu ise, bütün âlemin fâideleri insana münhasır olup başkalara hiçbir faidesi yoktur demek değildir İİ)