Kültigin Abidesi

KÜLTİGİN ABİDESİ

Güney Cephesi

Tanrı gibi gökte doğmuş Türk Bilge Kağanı,bu zamanda oturdum Sözümü tamamıyla işitBilhassa küçük kardeş yeğenim,oğlum,bütün soyum, milletim,güneydeki Şadpıt beyleri, kuzeydeki Tarkat,buyruk beyleri,Oğuz TatarDokuz Oğuz beyleri,milleti!Bu sözümü iyice işit,adamakıllı dinle:

Doğuda gün doğusuna,güneyde gün ortasına,batıda gün batısına, kuzeyde gece ortasına kadar,onun içindeki millet hep bana tabidirBunca milleri hep düzene soktumO şimdi kötü değildirTürk kağanı Ötüken ormanında otursa ilde sıkıntı yoktur

Doğuda Şantung ovasına kadar ordu sevk ettim,denize ulaşmama az kaldı Güneyde Dokuz Ersine kadar ordu sevk ettim,Tibete ulaşmama az kaldıBatıda inci nehrini geçerek Demir kapıya doğru ordu sevk ettim Kuzeyde Yir Bayırku yerine kadar ordu sevk ettimBunca yara kadar yürüttüm Ötüken ormanından daha iyisi hiç yokmuşİl tutacak yer Ötüken ormanı imiş

Bu yerde oturup Çin milleti ile anlaştımAltını,gümüşü,ipeği,ipekliyi sıkıntısız öylece veriyor

Çin milletinin sözü tatlı ipek kumaşı yumuşak imişTatlı sözle, yumuşak ipek kumaşla aldatıp uzak milleti öylece yaklaştırırmış Yaklaştırıp, konduktan sonra,kötü şeyleri o zaman düşünürmüşİyi bilgili insanı, iyi cesur insanı yürütmezmişBir insana yanılsa,kabilesi,milleti,akrabasına kadar barındırmazmışTatlı sözüne, yumuşak ipek kumaşına aldanıp çok çok,Türk Milleti,öldün;Türk milleti, öleceksin! Güneyde Çogay ormanına,Tögültün ovasına konayım dersen,Türk Milleti öleceksin!

Orda kötü kişi şöyle öğretiyormuş:Uzak ise kötü mal verir,yakın ise iyi mal verir deyip öyle öğretiyormuşBilgi bilmez kişi o sözü alıp,yakına gidip, çok insan, öldün!O yere doğru gidersen,Türk Milleti,öleceksin!Ötüken yerinde oturup kervan, kafile gönderirsen hiçbir sıkıntım yokturÖtüken ormanında oturursan ebediyen il tutarak oturacaksın

Türk Milleti,tokluğun kıymetini bilmezsinAçlık,tokluk düşünmezsin Bir doysan açlığı düşünmezsinÖyle olduğun için,beslemiş olan kağanının sözünü almadan her yere gittin Hep orda mahvoldun,yok edildinOrda geri kalanınla her yere hep zayıflayarak,ölerek yürüyordunTanrı buyurduğu için,kendim devletli olduğum üçün,kağan oturdumKağan oturup aç,fakir milleti hep toplattımFakir milleti zengin kıldımYoksa bu sözümde yalan var mı?

Türk beyleri,milleti,bunu işitin! Türk milletini toplayıp il tutacağını burda vurdumYanılıp öleceğini yine burda vurdumHer ne sözüm varsa ebedi taşa vurdumOna bakarak bilinŞimdiki Türk Milleti,beyleri,bu zamanda itaat eden beyler olarak mı yanılacaksınız?

Ben ebedi taş yontturdumÇin kağanından resimci getirdim, resimlettim Benim sözümü kırmadıÇin kağanının maiyetindeki resimciyi gönderdiOna bambaşka türbe yaptırdımİçine dışına bambaşka resim vurdurdumTaş yontturdumGönüldeki sözümü vurdurdumOn ok oğluna, yabancıya kadar bunu görüp bilinEbedi taş yontturdumİl ise,şöyle daha erişilir yerde ise,işte öyle erişilir yerde ebedi taş yontturdum,yazdırdımOnu görüp öyle bilinŞu taşdımBu yazıyı yazan yeğeni Yollug Tigin

Doğu Cephesi

Üstte mavi gök, altta yağız yer kılındıkta,ikisi arasında insanoğlu kılınmış İnsan oğlunun üzerine ecdadım Bumin Kağan,İstemi Kağan oturmuş Oturarak Türk milletinin ilini töresini tutuvermiş,düzenleyivermişDört taraf hep düşman imişordu sevk ederek dört taraftaki milleti hep almış,hep tabi kılmışBaşlıya baş eğdirmiş, dizliye diz çöktürmüşDoğuda Kadırgan Ormanına kadar,batıda demir kapıya kadar kondurmuşİkisi arasında pek teşkilatsız Gök Türk öylece oturuyormuşBilgili kağan imiş,cesur kağan imiş tabiiBeyleri de milleti de doğru imişOnun için ili öylece tutmuş tabii İli tutup töreyi düzenlemişKendisi öylece vefat etmiş Yasçı, ağlayıcı, doğuda gün doğusunda Bökli Çöllü halk,Çin, Tibet,Avar,Bizans,Kırgız,Üç Kurıkan, Oğuz Tatar,Kıtay,Tatabı,bunca millet gelip ağlamış,yas tutmuşÖyle ünlü kağan imiş

Ondan sonra küçük kardeşi kağan olmuş tabii,oğulları kağan olmuş tabiiOndan sonra küçük kardeşi büyük kardeşi gibi kılınmamış olacak,oğlu babası gibi kılınmamış olacakBilgisiz kağan oturmuştur,kötü kağan oturmuşturBuyruklu da bilgisizmiş tabii,kötü imiş tabiiBeyleri milleti ahenksiz olduğu için, Çin milleti hilekar ve sahtekar olduğu için,aldatıcı olduğu için, küçük kardeş ve büyük kardeşi birbirine düşürdüğü için,bey ve milleti karşılıklı çekiştirdiği için,Türk Milleti il yaptığı ilini elden çıkarmış,kağan yaptığı kağanını kaybedivermişÇin milletine beylik erkek evladı kul oldu,hanımlık kız evladı cariye olduTürk beyleri Türk adını bıraktıÇinli beyler Çin adını tutup, Çin kağanına itaat etmişElli yıl işi gücü vermişDoğuda gün doğusunda Bökli Kağana kadar ordu sevk edivermişÇin kağanına ilini,töresini alıvermiş

Türk halk kitlesi şöyle demiş: İlli millet idim,ilim şimdi hani,kime ili kazanıyorum der imişKağanlı millet idim,kağanım hani,ne kağana işi gücü veriyorum der imişÖyle deyip Çin Kağanına düşman olmuşDüşman olup, kendisini tanzim ve tertip edemediğinden yine teslim olmuş

Bunca işi gücü verdiğini düşünmeden,Türk milletini öldüreyim, kökünü kurutayım der imişYok olmaya gidiyormuş

Yukarıda Türk Tanrısı,Türk mukaddes yeri,suyu öyle tanzim etmiş Türk milleti yok olmasın diye,millet olsun diye babam İlteriş Kağanı, annem İlbilge Hatunu göğün tepesinden tutup yukarı kaldırmış olacakBabam kağan on yedi erle dışarı çıkmışDışarı yürüyor diye ses işitip şehirdeki dağa çıkmış,dağdaki ,inmiş, toplanıp yetmiş er olmuşTanrı kuvvet verdiği için babam kağanın askeri kurt gibi imiş,düşmanı koyun gibi imişDoğuya batıya asker sevk edip toplamış yığmışHepsi yedi yüz er olmuş

Yedi yüz er olup ilsizleşmiş,kağansızlaşmış milleti, cariye olmuş,kul olmuş milleti Türk töresini bırakmış milleti,ecdadımın töresince yaratmış, yetiştirmişTölis,Tarduş milletini orda tanzim etmişYabguyu,şadı orda vermiş

Güneyde Çin milleti düşman imişKuzeyde Baz Kağan,Dokuz Oğuz kavmi düşman imişKırgız,Kurıkan,Otuz Tatar,Kıtay,Tatabı hep düşman imiş Babam kağan buncaKırk yedi defa ordu sevk etmiş,yirmi savaş yapmış Tanrı lütfettiği için illiyi ilsizleştirmiş,kağanlıyı kağansızlaştırmış,düşmanı tabi kılmış,dizliye diz çöktürmüş,başlıya baş eğdirmişBabam kağan öylece ili,töreyi kazanıp,uçup gitmiş

Babam kağan için ilkin Baz kağanı balbal olarak dikmişo töre üzerine amcam kağan oturduAmcam kağan oturarak Türk milletini tekrar tanzim etti,beslediFakiri zengin kıldı,azı çok kıldıAmcam kağan oturduğunda kendim Tarduş milleti üzerinde şad idimAmcam kağan ile doğuda Yeşil Nehir,Şantung ovasına kadar ordu sevk ettikKögmeni aşarak Kırgız ülkesine kadar ordu sevk ettikYekun olarak yirmi beş defa ordu sevk ettik,on üç defa savaştıkİlliyi ilsizleştirdik,kağanlıyı kağansızlaştırdık Dizliye diz çöktürdük, başlıya baş eğdirdik

Türgiş Kağanı Türkümüz,milletimiz idiBilmediği için,bize karşı yanlış hareket ettiği için kağanı öldü Buyruku, beyleri de öldüOn ok kavmi eziyet gördü

Ecdadımızın tutmuş olduğu yer,su sahipsiz olmasın diye Az milleti tanzim ve tertip edip

Bars bey idiKağan adını burda biz verdikKüçük kız kardeşim prensesi verdikKendisi yanıldı,kağanı öldü,milleti cariye,kul oldu

Kögmenin yeri,suyu sahipsiz kalmasına diye Az,Kırgız kavmini düzene sokup geldikSavaştıkilini geri verdik

Doğuda Kadırkan ormanını aşarak milleti öyle kondurduk,öyle düzene soktukBatıda Kengü Tarmana kadar Türk milletini öyle kondurduk,öyle düzene soktuk

O zamanda kul kullu olmuştu,cariye cariyeli olmuştuKüçük kardeşini bilmezdiÖyle kazanılmış,düzene sokulmuş ilimiz,töremiz vardı

Türk,Oğuz beyleri,milleti,işitin:Üstte gök basmasa,altta yer delinmese,Türk milleti,ilini töreni kim bozabilecekti? Türk milleti,vaz geç, pişman ol! Disipsizliğinden dolayı,beslemiş olan bilgili kağanınla,hür ve müstakil iyi iline karşı kendin hata ettin,kötü hale soktun

Silahlı nereden gelip dağıtarak gönderdi? Mızraklı nereden gelip dağıtarak gönderdi Mukaddes Ötüken ormanının milleti,gittinDoğuya giden, gittin Batıya giden,gittinGittiğin yerde hayrın şu olmalı:kanın su gibi koştu, kemiğin dağ gibi yattıBeylik erkek evladın kul oldu,hanımlık kız evladın cariye olduBilmediğin için,kötülüğün yüzünden amcam kağan uçup gitti

Önce Kırgız kağanını balbal olarak diktimTürk milletini adı sanı yok olmasın diye,babam kağanı,annem hatunu yükseltmiş olan Tanrı,il veren Tanrı,Türk milletinin adı sanı yok olmasın diye,kendimi o tanrı kağan oturttu tabii

Varlıklı,zengin millet üzerinde oturmadımİşte aşsız,dışta donsuz; düşkün, perişan milletin üzerine oturdumküçük Kül Tigin ile konuştuk Babamızın amcamızın kazanmış olduğu milletin adı sanı yok olmasın diye, Türk milleti için gece uyumadım, gündüz oturmadım Küçük kardeşim Kül Tigin ile,iki şad ile öle yite kazandımöyle kazanıp bütün milleti ateş,su kılmadım

Ben kendim tahta oturduğumda,her yere gitmiş olan milleti öle yite,yaya olarak,çıplak olarak dönüp geldiMilleti besleyeyim diye,kuzeyde Oğuz kavmine doğru,güneyde Çine doğru on iki defa büyük ordu sevkettim, savaştımOndan sonra,Tanrı bağışlasın,devletim var olduğu için, kısmetim var olduğu için,ölecek milleti diriltip besledimÇıplak milleti elbiseli, fakir milleti zengin kıldımDört taraftaki milleti hep tabi kıldım,düşmansız kıldım Hep bana itaat ettiİşi gücü veriyorBunca töreyi kazanıp küçük kardeşim Kül Tigin kendisi öylece vefat etti

Babam kağan uçtuğunda küçük kardeşim Kül Tigin yedi yaşında kaldı Umay gibi annem hatunun devletine,küçük kardeşim Kül Tigin er adını aldıOn altı yaşında,amcam kağanın ilini,töresini şöyle kazandı:Altı Çub Soğdaka doğru ordu sevk ettik,bozdukÇinli Ong vali,elli bin asker geldi,savaştıkKül Tigin yaya olarak atılıp hücum ettiOng valinin kayın biraderini,silahlı,elle tuttu,silahlı olarak kağanına takdim ettio orduyu orda yok ettik

Yirmi bir yaşında iken,Çaça generale karşı savaştıkEn önce Tadıgın,Çorun boz atına binip hücum ettiO at orda öldüİkinci olarak Işbara Yamtarın boz atına binip hücum ettiO at orda öldüÜçüncü olarak Yigen Silig beyin giyimli doru atına binip hücum ettiO at orda öldüZırhından kaftanından yüzden fazla ok ile vurdular, yüzüne başına bir tane değmedi Hücum ettiğini,Türk beyleri,hep bilirsinizO orduyu orda yok ettik

Ondan sonra Yir Bayırkunun Uluğ Irkini düşman olduOnu dağıtıp Türgi argun Gölünde bozdukUluğ İrkin azıcık erle kaçıp gitti

Kül Tigin yirmi altı yaşında iken Kırgıza doğru ordu sevkettikMızrak battımı karı söküp,Kögmen ormanını aşarak yürüyüp Kırgız kavmini uykuda bastıkKağanı ile Songa ormanında savaştıkKül Tigin,Bayırkunun ak aygırına binip atılarak hücum etti

Bir eri ok ile vurdu,iki eri kovalayıp takip ederek mızrakladıO hücum ettiğinde, Bayırkunun ak aygırını,uyluğunu kırarak,vurdularKırgız kağanını öldürdük,ilini aldık

O yılda Türgişe doğru Altın ormanını aşarak,İrtiş nehrini geçerek yürüdük Türgiş kavmini uykuda bastıkTürgiş kağanının ordusu Bolçuda ateş gibi, fırtına gibi geldiSavaştıkKül Tigin alnı beyaz boz ata binip hücum etti Alnı beyaz boztutturduİkisini kendi yakalattıOndan sonra tekrar girip Türgiş kağanının buyruku Az valisini elle tuttukağanını orda öldürdük, ilini aldıkTürgiş avam halkı hep tabi olduO kavmi Tabarda kondurduk

Soğd milletini düzene sokayım diye İnci nehrini geçerek Demir Kapıya kadar ordu sevk ettikOndan sonra Türgiş avam halkı düşman olmuşKengerise doğru gittiBizim askerin atı zayıf,azığı yok idiKötü kimse erkahraman er bize hücum etmiştiÖyle bir zamanda pişman olup Kül Tigini az erle eriştirip gönderdikBüyük savaş savaşmışAlp Şalçı ak atına binip hücum etmişTürgiş avam halkını orda öldürmüş,yenmişTekrar yürüyüp

Kuzey Cephesi

ile,Koşu vali ile savaşmışAskerlerini hep öldürmüş Evini, malını eksiksiz hep getirdi

Kül Tigin yirmi yedi yaşına gelince Karluk kavmi hür ve müstakil iken düşman olduTamag Iduk Başta savaştıkKül Tigin o savaşta otuz yaşında idiAlp Şalçı ata binip atılarak hücum ettiİki eri takip Amcam kağanın ili sarsıldığında; millet,hükümdar ikiye ayrıldığında,İzgil millet ile savaştıkKül Tigin Alp Şalçı akına binip atılarak hücum ettiO at orada düştü İzgil milleti öldü

Dokuz Oğuz milleti kendi milletim idiGök,yer bulandığı için düşman olduBir yılda beş defa savaştık

En önce Togu Balıkta savaştıkKül Tigin Azman akına binip atılarak hücum etti

Altı eri mızrakladıAskerin hücumunda yedinci eri kılıçladı

İkinci olarak Kuşalgulukta Ediz ile savaştıkKül Tigin Az yağızına binip, atılarak hücum edip bir eri mızrakladıDokuz eri çevirerek vurduEdiz kavmi orda öldü

Üçüncü olarak Bolçuda Oğuz ile savaştıkKül Tigin Azman akına binip hücum etti, mızrakladıAskerini mızrakladık,ilini aldık

Dördüncü olarak Çuş başında savaştıkTürk milleti ayak titretti Perişan olacaktıİlerleyip gelmiş ordusunu Kül Tigin püskürtüp,Tongradan bir boyu,yiğit on eri Tonga Tigin mateminde çevirip öldürdük

Beşinci olarak Ezginti Kadızda Oğuz ile savaştıkKül Tigin Az yağızına binip hücum ettiİki eri mızrakladı,çamura soktuO ordu orda öldü

Amga kalesinde kışlayıp ilk baharında Oğuza doğru ordu çıkardık Kül Tigini evin başında bırakarak,müdafaa tedbiri aldıkKül Tigin öksüz atına binip dokuz eri mızrakladı,merkezi vermediAnnem hatun ve analarım, ablalarım,gelinlerim,prenseslerim,bunca yaşayanlar cariye olacaktı,ölenler yurtta yolda yatıp kalacaktınızKül Tigin olmasa hep ölecektiniz

Küçük kardeşim Kül Tigin vefat ettiKendim düşünceye daldım Görür gözün görmez gibi,bilir aklım bilmez gibi olduKendim düşünceye daldımZamanın Tanrı yaşarİnsanoğlu hep ölmek için türemişÖyle düşünceye daldımMüthiş düşünceye daldımİki şadın ve küçük kardeş yeğenimin,oğlumun,beylerimin,milletimin gözü kaşı kötü olacak diyip düşünceye daldım

Yasçı ağlayıcı olarak Kıtay,Tatabı milletinden başta Udar general geldi On binlik hazine,altın,gümüş fazla fazla getirdiTibet kağanından vezir geldi Batıda ülkesi halkından Enik general,oğlu Tarkan geldiOn ok oğlum Türgiş kağanından Makaraç mühürdar,Oğua Bilge mühürdar geldiKırgız kağanından Tarduş Inançu Çor geldiTürbe yapıcı,resim yapan,kitabe taşı yapıcısı olarak Çin kağanının yeğeni Çang general geldi

Kuzey-doğu Cephesi

Kül Tigin koyun yılında on yedinci günde uçtuDokuzuncu ay,yirmi yedinci günde yas töreni tertip ettikTürbesini,resmini (veya heykelini), kitabe taşını maymun yılında yedinci ay,yirmi yedinci günde hep bitirdikKül Tigin kendisi kırk yedi yaşında bulut çöktürdüBunca resimciyi Tuygut vali getirdi

Güney-doğu Cephesi

Bunca yazıyı yazan Kül Tiginin yeğeni Yollug Tigin,yazdımYirmi gün oturup bu taşa,bu duvarlara hep Yollug Tigin,yazdım

Değerli oğlunuzdan,evladınızdan çok daha iyi beslerdinizUçup gittiniz Gökte hayattaki gibi

Güney-batı cephesi

Kül Tigin altınını,gümüşünü,hazinesini,servetini,dö rt binlik at sürüsünü idare eden Tuygut buBeyim prens yukarı göktaş yazdımYollug Tigin

Batı Cephesi

Batıdan Soğd baş kalırdıKüçük kardeşim Kül Tiginiçin öle yite işi gücü verdiği için,Türk Bilge Kağanı,nezaret etmek üzere,küçük kardeşim Kül Tigini gözeterek oturdumInançu Apa Yargan Tarkan adını verdimOnu Övdürdüm