Duyu Organları

DUYU ORGANLARI

A GÖZ

Cisimleri görmeyi sağlayan duyu organıdır Cisimlerden gelen ışığı algılayarak beyne iletir Böylece cisimlerin uzaklığı, şekli, rengi, büyüklüğü algılanır Göz evinde bulunan gözün çevresinde koruyucu organlar bulunur Kaşlar terin göze ulaşmasını önler, kirpikler tozların göze ulaşmasını önler, göz kapakları gözün dış kısmını temizler, göz yaşı gözün dış kısmını yıkar
Göz yuvarlağı ortadan kesildiğinde, üç tabakadan oluştuğu ve görme yapılarını taşıdığı görülür

1 Sert Tabaka

Bağ dokudan oluşur ve beyazdır Sık dizilimde hücrelerden oluşur Göze yuvarlak şeklini ve direnç kazandırır Böylece gözdeki iç ve dış basıncı dengeler Gözün ön tarafındaki saydam tabakayı oluşturur
Saydam tabaka (kornea) : İnce ve esnek olup ışığın kırılarak göze girmesini sağlar ince kenarlı mercek gibi davranır ve göze gelen ışığı göz bebeğinde toplar

2 Damar Tabaka

Orta tabakadır Bol miktarda kan damarı taşır göz yapılarının beslenmesini sağlar Göz boşluğuna bakan yüzeyi siyah maddelerle kaplıdır Böylece göz içinin karanlık odaya dönüşmesini sağlar Karanlık oda göze giren ışığın yansımasını önler Bu tabaka farklılaşarak iris, göz bebeği, mercek ve mercek kaslarını oluşturur

İris : Düz kaslardan oluşan renkli yapıdır Göze siyah, kahverengi, yeşil, mavi gibi özel renkleri kazandırır Işık miktarına göre kasılır Göze girecek ışığı ayarlar

Göz bebeği : İrisin ortasındaki açıklıktır Işığın merceğe ulaşmasını sağlar

Mercek : Canlı, esnek ve ince kenarlıdır İncelip kalınlaşarak gözün uzak ve yakına uyumunu sağlar

Mercek kasları : Bakılan mesafelere göre merceğin şeklini değiştirir

3 Ağ Tabaka (Retina)

En içte bulunan tabakadır Ağ şeklinde göz içini astarlamıştır Üzerinde ışığı alan duyu almaçları bulunur Işığın kırılmaları sonucu oluşan görüntüyü alarak göz sinirine aktarır Farklılaşmasıyla sarı benek ve kör nokta oluşur
Sarı benek : Görme düzleminin tam karşısında bulunur Üzerinde yoğun olarak da duyu almacı taşır Görüntünün en net olarak algılandığı yerdir
Kör nokta : Üzerinde almaç taşımadığı için görüntü alınmasında etkili değildir

Görme Olayı

Cisim ---- Işık ışınları ---- Kornea --- Göz bebeği --- Mercek --- Ağ tabaka ----Sarı benek --- Ters görüntü -- Almaç ---Sinirler --- Beyin ----- Değerlendirme

Göz Kusurları

Gözün normal görüşünü etkileyen yapısal ve işlevsel bozukluklarına göz kusurları denir Görüntünün bulanık ya da bazı renklerin alınamaması şeklinde etkili olur
• Miyopluk : Göz yuvarlağının uzaması ve merceğin kırığının artmasıyla oluşabilir Uzağın bulanık, yakının net görülmesini sağlar Kalın kenarlı mercekle düzeltilir

• Hipermetropluk : Göz yuvarlağının kısalması ve merceğin kırılıcığının azalmasıyla oluşabilir Uzağın net, yakının bulanık görülmesini sağlar İnce kenarlı mercekle düzeltilir

• Astigmatlık : Işığı kıran kornea ve merceğin pürüzlenmesiyle oluşur Yakının ve uzağın bulanık görülmesini sağlar Silindirik mercekle düzeltilir

• Presbitlik : Merceğin esnekliğini kaybetmesiyle oluşur Uzağın net, yakının bulanık görülmesini sağlar İnce kenarlı mercekle düzeltilir

• Kataraktlık : Merceğin saydamlığını kaybetmesiyle oluşur Cisimlerin eksik görülmesine neden olur Ameliyatla düzeltilebilir

• Şaşılık : Göz yuvarlağını hareket ettiren kasların bozulmasıyla oluşur ameliyatla düzeltilebilir

• Renk körlüğü : Kalıtsaldır Nesilden nesile aktarılır Kırmızı ve yeşil renkler algılanamaz Tedaviside yoktur

B KULAK

Sesleri algılayan işitme duyu organıdır ses, maddelerin titreşmesi sonucu oluşur Hava moleküllerinin üzerinde çevreye yayılır Kulak, ses titreşmelerinin yönünü, derecesini ve özelliğini algılayarak sinirlere aktarır Kulak dıştan içe doğru 3 farklı kısımdan oluşur

1 Dış kulak

Ses titreşmelerini alarak kulak zarına taşır Kulak kepçesi ve kulak yolundan oluşur
Kulak kepçesi : Sesi toplar ve kulak yoluna verir
Kulak yolu : Havadaki toz ve mikropların kulak içine girmesini önler

2 Orta Kulak

Ses titreşmelerini düzenleyerek oval pencere zarına aktarır kulak zarı, kulak kemikleri ve östaki borusundan oluşur
Kulak zarı : İnce ve esnektir Ses dalgaları etkisiyle titreşerek uyarıları çekiç kemiğine aktarır

Çekiç - örs - üzengi kemikleri : Çevresinde kaslar bulunan özel kemiklerdir Ses titreşimlerinin derecesini ayarlar Fazlaysa azaltır, azsa yükseltirler

Östaki borusu : İşitmeyle ilgisi yoktur Orta kulağı ağız boşluğuna bağlar Çok gürültülü ses ve basınçlarda kulak zarının iç ve dış kısmındaki hava basıncını dengeler

3 İç Kulak

Uyarıların sinirlere aktarıldığı yerdir salyangoz, dalız, oval pencere ve yarım daire kanallarından oluşur

Dalız : İçi sıvı dolu yoldur Ses titreşimlerini sıvı dalgası şeklinde salyangoza iletir

Salyangoz : İki buçuk kez kıvrımlı olup, kıvrımların sonundaki almaç ve sinirler titreşimleri algılarlar Son kısmında esnek zar ve duyu almaçlarının bulunduğu yere korti organı denir Korti organı ses titreşimlerini alarak duyu sinirlerine aktarır
Yarım daire kanalları : İşitmeyle ilgisi yoktur Birbirine dik olan 3 yarım kanaldan oluşur Kanalları yardımıyla vücudun duruşunu beyinciğe bildirir Böylece dengeye yardımcı olur

C DİL

Yenilen besinlerin tadını algılar Yapısında çizgili kaslar bulunur İstemsiz ve istemli olarak çalışabilir Üzerinde kabartılar şeklinde tat tomurcukları bulunur Bu tomurcukların üzerinde çok sayıda duyu almacı ve sinir bulunur Dil üzerinde 4 çeşit almaç bulunur Bu almaçlar tatlı, tuzlu, ekşi ve acıyı algılar
Bu almaçlar dilin her tarafında bulunmakla beraber bazı kısımlarda yoğunlaşmıştır Bu nedenle dilin ucu tatlıyı, arkası acıyı, ön yan tuzluyu ve arka yan kısımlar ekşiyi daha iyi algılar Almaçların çalışabilmesi için tat moleküllerinin tükürükte erimesi gereklidir

D BURUN

Koku alma duyu organıdır Nefesle alınan havadaki koku taneciklerini algılar İçerisinde kıllar, mukus tabakası, kemik kıvrımlar ve kılcal damar tabakası bulunurBurun alınan havanın temizlenmesini, ısıtılmasını, nemlendirilmesini ve kokusunun alınmasını sağlar
Uçucu olan koku maddeleri burun içindeki mukus sıvısında eriyerek almaç ve sinirleri uyarır Buradaki almaçlar aşırı ve uzun süreli uyarımlardan dolayı koruyucu olarak yorulma özelliğine sahiptir

E DERİ

Vücut çevresini örten ince, esnek ve canlı bir dokudur Hücreleri sık dizilimli olup çok farklı görevleri yapabilir İki tabakadan oluşur

• Üst deri : Derinin en dış kısmıdır Dış ortamla etkileşim halindedir İki kısımdan oluşur

Ölü kısım (Korun) : Protein tabakasından oluşur Yabancı maddelerin vücuda girmesini önler

Canlı kısım (Malpigi) : Deriye özel renk kazandırır Ölü tabakanın sürekli olarak yenilenmesini sağlar

• Alt deri : Derinin beslenmesini, uyarıları almasını, kılların oluşmasını sağlayan kısımdır


DESTEK ve HAREKET SİSTEMLERİ

İnsanların yer ve yönlerini değiştirmelerine hareket denir Hareketi sağlayan organlar hareket sistemini oluşturur Destek ve hareket sisteminin oluşmasında kemikler, kaslar ve eklemler kullanılır

1 İskelet

Kemiklerin birleşmesiyle oluşan yapıya iskelet denir İnsan iskeletinde 210 civarında kemik bulunur İskeleti oluşturan kemikler eklemlerle birbirine bağlanırlar İskelet insan vücudunda;
– Genel şeklini kazandırır
– Aktif hareketi sağlar
– İç organlara desteklik sağlar
– Merkezi sinir sistemini dış etkilerden korur
– Kan hücrelerini üretir ve mineral depolar
İnsan iskeleti özelliğine göre 3 kısımdan oluşur

a Baş iskeleti : Kafatası kemiklerini oluşturur Beyin ve beyinciği dış etkilerden korur Çene kemikleriyle beslenmeyi sağlar Yapısında yüz, elmacık, burun, çene ve şakak kemikleri bulunur

b Gövde iskeleti : Vücudun karın ve göğüs kısımlarını oluşturur İç organları tutar Kalp ve akciğeri korur Yapısında omurga, kaburga, kürek, köprücük, göğüs kemikleri bulunur

c Üye iskeleti : Kol ve bacakların oluşmasını sağlar Aktif hareket ve ellerin oluşmasında etkili olur Uyluk, kaval, baldır, pazu, dirsek, parmak kemiklerinden oluşur
Şekil ve büyüklüğüne göre 4 çeşit kemik bulunur

• Kısa kemik : Eni boyuna yakın olan kemiklerdir El ve ayaklardaki parmak ve bilek kemikleri bu gruba girer

• Uzun kemik : Boyu eninden uzun olan kemiklerdir Kol ve bacaklarda bulunur

• Yassı kemikler : Yüzeyi geniş, levha şeklindeki kemiklerdir Kafatası, kaburga, kürek, köprücük, çene kemiği bu gruba girer

• Düzensiz şekilli kemikler : Belli bir şekle sahip olmayan omurlar bu gruba girer

Kemiğin Yapısı

Kemiklerin enine kesilmesi durumunda farklı yapı ve özelliklerdeki kısımlardan oluştuğu görülür Yapısında kemik zarı, sert kemik dokular, süngersi kemik doku, kemik kıkırdağı, sarı ilik ve kırmızı ilik bulunur

Kemik zarı (periost) : Kemiğin dışında bulunur Kemiğin beslenmesini, büyümesini, (kalınlaşmasını) ve onarılmasını sağlar

Kemik kıkırdağı : Kemiğin uç kısmında bulunur Kemiğin boyuna uzaması ve eklemlerin oluşmasını sağlar

Sert kemik dokusu : Mineral oranı fazla olan sıkı dizilimli kısımdır Kemiğe direnç ve şekil kazandırır

Süngersi kemik dokusu : Kemik içerisinde oyuk şeklinde boşluklar oluşturur

Sarı ilik : Yağ depolanmasında etkili olur

Kırmızı ilik : Alyuvar, akyuvar ve kan pulcuklarının üretilmesini sağlar

2 Eklemler

İskeleti oluşturan kemiklerin birbirine bağlanmasını sağlayan yapılara eklem denir Kemiklerin hareket yeteneğine göre 3 çeşidi bulunur

a Oynamaz eklemler : Bağladığı kemiklerin hareket etme yeteneği yoktur kemikleri tamamen birleştirmiştir, Kafatası ve kalçada bulunur

b Yarı oynar eklemler : Kemiklerin kısıtlı ve dar açıda hareket etmesini sağlar Omurgadaki eklemler gibi

c Oynar eklemler : Kemiklerin farklı şekil ve açıda hareketine imkan sağlar Kol ve bacaklardaki eklemler bu gruba girer

3 Kaslar

Uzayıp kısalma şeklinde, şeklini değiştirebilen hücrelerden oluşurlar Yapısında, kas dokunun hücreleri demet şeklinde bulunur Kasların kasılıp gevşemesi sinirlerin uyarılarıyla gerçekleşir Çalışmaları sırasında bol miktarda enerji harcarlar

İnsan vücudundaki kaslar;

– Aktif hareketi sağlar
– Bazı iç organlara hareket yeteneği kazandırır
– Kalbin çalışmasını sağlar
– Konuşmanın gerçekleşmesini sağlar
– Yedek enerji depolanmasını sağlar
Kasların kasılması sırasında kısalma, şişme, sertleşme ve kalınlaşma gerçekleşir Kol ve bacaklardaki kemiklerin çalışması sırasında ön ve arkada birbirine zıt çalışan kaslar bulunur Bu zıt (açıcı ve bükücü) kasların kasılıp gevşemesiyle kol ve bacaklardaki bükülme ve gerilmeler gerçekleşebilir