Osmanlıca Sözlük Lügat Y Harfi

Osmanlıca Sözlük Lügat Y Harfi

YA Kur´ân alfabesindeki son harfin ismidir Ebcedî değeri 10´dur Hecâ harflerinin mahmuse kısmındandır Şedide ile rihve arasında, ortadadır
YA "Hey, ey!" mânasında nida olarak kullanılır Arapçada başına geldiği kelimenin i´rabını ötre okutur "Yâ-Halimu, Yâ-Rahimu" da olduğu gibi Yâ, terkibli kelimelerin başına gelirse; baştaki kelimeyi "üstün" meftuh okutur "Yâ Rabbe-l Âlemîn" de olduğu gibi"Yâ" üç şekilde kullanılır:1- Müennes zamiri olur Kübrâ $ Hüsnâ gibi2- Harf-i inkâr olur3- Harf-i tezkâr olur Bu hâlde elifle olursa "Harf-i nidâ" dır Bâzen te´kid için kullanılır: "Yâ Allah, Yâ Rabbi" denildiği gibi Bazen teessüf, istimdad ve istigase ifade ettiği de olur "Yâ meded Allah, Yâ Allah!" gibi Yâ, terdif beyan eder " Ve yahut" manasına: "Ya gelir ya gelmez" gibi Taaccüb ve istigrab beyan eder: "Ya öyle mi " de olduğu gibi Tasdik bildirir: "Evet, hay hay" mânasını ifade eder "Gider yâ" gibi
YAB f "Yaften: Bulmak" mastarından emir kökü olup, birleşik kelimeler yapılır Meselâ: Şifayab $ : Şifa bulan, iyileşen
YABAN f Çöl, sahra
YABANİ Yabana mensub Issız yerlerde yaşıyan Yabancı, alışmamış
YABENDE f Bulan, bulucu * Keşfeden, kâşif
YABİS Kuru
YABNAK f Bulan, bulucu
YA´BUB Hızla akan nehir * Suyu çok olan ark * Bulut * Hızla giden at
YÂD f Anma Hatırda tutma Zikretme * Hediye * Hâtıra * Hatır, gönül * Uyanıklık
YÂD-İ HAZİN Hüzünlü hâtıra
YÂD-I ŞEBÂBET Gençlik hâtırası
YAD-BUD f Armağan, yâdigâr
YADBÜD f Hâfıza kuvveti
YADDAR f Hatırda tutan, unutmayan
YADDAŞT f Hatırda tutulan şey Hâtıra
YADE f Hâtıra
YADİGÂR Hatıra Bir kimseyi veya bir şeyi hatırlatan
YADKERD f Hazırlama
YA EYYÜHEL HOTO Ey vahşi, kaba dağ adamı!
YAFE f Saçma ve mânasız söz
YAFES Hz Nuh´un (AS) üçüncü oğlu Tufandan sonra Hazar Denizinin kuzeyinde yerleşmiştir
YAFTE f "Bulunmuş, bulmuş, bulunan" mânalarına gelir ve birleşik kelimeler yapılır Meselâ: Şeref-yafte $ : f Şeref bulmuş
YAFUF Turaç kuşunun yavrusu
YAFUH Bıngıldak Yeni doğan çocukların baş kemiklerinin arasındaki yumuşaklık
YA´FUR (C: Yaâfir) Tüyleri toprak renginde olan ceylân * Ceylân yavrusu * Gecenin beşte veya altıda bir bölümü * Peygamberimizin merkebinin adı

Y Harfi

YAĞFİRULLAH Allah mağfiret eyler, eylesin, günahlarını örtsün (meâlinde söylenir)
YAĞMA f Zorla mal alma, çapul * Bir Türk boyu
YAĞMAGER (C: Yağmagerân) f Çapulcu, yağmacı, zorba
YAĞMAGERÎ f Çapulculuk, yağmacılık
YAH f Buz
YAHAMİM (Yahmum C) Kara dumanlar
YAH-AVER f Buzlu şerbet, buzlu su
YAHBESTE Buz tutmuş, donmuş, buz bağlamış
YAHÇE f Donmuş yağmur taneleri, dolu taneleri
YAHMUM (C: Yahâmîm) Kara duman * Tütün * Kara nesne
YAHMUR Yaban eşeği
YAHNİ f Et yemeği, yahni * Azık, zahire * Pişmiş şey
YAHPARE f Buz parçası
YAHTE f Benzer, misil, eş, nazir * Oda * Küçük küp
YAHTEMİL İhtimal
YAHUD f İsterseniz, veyâ İyisi
YAHUDİ Hz Yakub´un (AS) oğullarından Yehuda´ya mensub olan Benî İsrail Musevî (Bak: İsrail)Yahudilerin vaziyetlerine ve seciyelerine işaret eden âyetler şunlardır: 2: 60-66 arası 5: 62-64 arası ve 17: 4(Yahudilere müteveccih şu iki hükm-ü Kur´anî, o milletin hayat-ı içtimaiye-i insaniyede dolap hilesiyle çevirdikleri şu iki müdhiş düstur-u umumîyi tazammun eder ki, hayat-ı içtimaiye-i beşeriyeyi sarsan ve sa´y ü ameli, sermaye ile mübareze ettirip, fukarayı zenginlerle çarpıştıran, muzâaf riba yapıp bankaları te´sise sebebiyet veren ve hile ve hud´a ile cem-i mal eden o millet olduğu gibi, mahrum kaldıkları ve daima zulmünü gördükleri hükümetlerden ve galiplerden intikamlarını almak için her çeşit fesat komitelerine karışan ve her nevi ihtilâle parmak karıştıran yine o millet olduğunu ifade ediyor S)
YAHYA (AS) Zekeriya´nın (AS) oğludur Benî İsrail Peygamberlerinden ve İsa Aleyhisselâm´ın şeriatı ile amel edenlerden olmuştu Hz İsa´dan (AS) önce Tevrat´a göre hareket ederdi Kudüs´ün o zamanki reisi, Hz Yahya´nın, Hz Musa şeriatı üzere amel etmediğini ileri sürdüklerinden şehid ettiler
YAHYAH "Beri gel" demektir
YAİS (Ye´s den) Ümitsiz, kederli, me´yus
YAKAZA (Bak: Yakza)
YAKAZAN Uyanık kimse * Tozu yükselen toprak
YAKIK Katı nesne
YAKITÎ (YAKUTÎ) Kırmızı üzüm
YAKIZ (C: Eykâz) Uyanık
YAKÎN Şüphesiz, sağlam ve kat´i olarak bilmek(Yakîn: Ma´rifet ve dirayetin ve emsalinin fevkinde olan ilmin sıfatıdır İlm-i yakîn denir, ma´rifet-i yakîn denilmez Ayn-el yakîn: (kelimenin merfu hali ayn-ul yakîndir) Göz ile görür derecede veya görerek, müşahede ederek bilmek Meselâ; uzakta bir duman görüyoruz Orada ateşin varlığını ilmen biliyoruz, demektir Bu bilme derecesine ilm-el yakîn deniyor Ateşe yaklaşıp, gözümüzle görürsek, ona ayn-el yakîn bilmek deniyor Daha da ilerliyerek bütün hislerimizle ateşin varlığını anladık ise; ateşin yakması ve sâir sıfatlarını da bildik ise, bu nevi´den olan ilmimizin derecesine de hakk-al yakîn deniyor (Hakkalyakîn: Abdin sıfatları, Cenab-ı Hakk´ın sıfatlarında fâni olup, kendisi onunla ilmen ve şuhuden ve hâlen beka bulmaktadır Ö Nasuhi)
YAKÎNEN Hiç şübhesiz olarak, kat´i surette
YAKÎNÎ Şüphe edilmeyecek ilmî halde, hiç şeksiz bilinmeğe dair
YAKÎNİYYÂT Yakînî bir surette bilinenler
YAKTÎN Kabak, kavun ve karpuz gibi dalları yerde yayılan bir nebat adı
YA´KUB (AS) Kur´an-ı Kerim´de adı geçen peygamberlerdendir Yusuf Aleyhisselâm´ın babası ve İshak Aleyhisselâm´ın oğludur Bir adı da İsrail olduğundan bu sülâleden gelenlere İsrail oğulları mânasına, Benî İsrail denilmektedir Büyük oğlunun adı Yehud olduğundan sonradan bunlara Yahudi denilmiştir (Bak: Yusuf AS)
YAKUT Çeşitli renkleri olan kıymetli bir süs taşı
YAKUT-U MÜZAB Erimiş yakut * Göz yaşı * Kan * Kırmızı şarap
YAKUT-U ZERD Sarı yakut * Güneş
YAKZA Uyanıklık Dikkatte olma
YAKZÂN Uyanık
YAKZATEN Uyanık olarak Şuurlu ve dikkatli surette

Y Harfi

YÂL f Kuvvet, güç Boyun, gerdan
YÂL Ü BÂL Boybos düzgünlüğü
YALAK Hayvanların su içmelerine mahsus içi oyuk kütük veya taş Çeşmelerin musluğu altına konulan tasa da bu ad verilir
YALAN (Bak: Kizb)
YALDIZ t Cilâ * Parlatmağa yarıyan şey
YALE f Sığır boynuzu
YA LEYTE Keşke, ne olurdu
YALMEND f Aile reisi Aile başkanı
YA´LUL (C: Yeâlil) Beyaz bulut * Su üzerinde peydâ olan kabarcık * Çift hörgüçlü deve
YALVANE f Kırlangıç kuşu
YAM f Posta beygiri
YAMAK Yardımcı, yardak, muavin
YA´MELE İşe dayanıklı cins dişi deve
YA´MUR (C: Yeâmir) Bir nevi ağaç * Oğlak Kuzu
YAMUR Başının ortasında bir sürü boynuzları olan bir cins geyiğin erkeği
YAN f Hastanın sayıklaması
YANESUN Anason otu
YANİ´ Kıvama gelmiş, olmuş Pişkin
YA´Nİ (Yâni) Bundan maksat, demek, demek isteniyor ki
YANKESİCİ Biçimine getirerek insanın üzerinden gizlice birşey çalan hırsız
YÂR f Dost, ahbab, tanıdık * Yardımcı * Âşık Mâşuk, sevgili
YÂR-I BÎVEFÂ Vefasız dost
YÂR-I CİHAR (Bak: Çar yâr)
YÂR-I GAR Hazret-i Peygamber Aleyhissalâtü Vesselâm´ın en sâdık sahabesi Hazret-i Ebubekir Radıyallahü Anh´ın ünvanı Hicret esnasında en tehlikeli bir zamanda mağaraya girdiklerinde Peygamberimiz Aleyhissalâtü Vesselâm´a sadakatla hizmet ettiğinden bu nam ile anılır (Bak: Sıddık)
YÂR-I KADÎM Eski dost
YARA f Güç, kuvvet, kudret, takat
YÂRÂN f Dostlar Sâdık arkadaşlar Sevgililer
YÂRÂN-I AŞK Âşıklar, aşk dostları
YÂRÂN-I SAFÂ Zevk ve eğlence ile vakit geçiren dostlar Safâ dostları
YARANE f Dostça
YÂRE f Bilezik
YÂRE Yara
YÂRE-İ HİCRAN Ayrılık yarası
YAREK f Dölyatağı Meşime
YARI ÜMMİ Yazıyı tam yazamayan * İlmi daha ziyade ilhama istinad eden
YÂRÎ f Yardım * Dostluk
YARMEND f Dost, muin, yardımcı
YARRES f İmdada yetişen

Y Harfi

YASEMİN f Güzel kokulu, beyaz ve güzel çiçekler açan sarmaşık cinsinden bir ağaç
YASIB Yeşim taşı
YASIF Yeşim taşı
YASİN Yâ Seyyid yâ insan gibi muhtelif manalar rivayet edilir Şifredir Hazret-i Peygamber´in (ASM) fıtraten, hilkaten, edeben ve ahlâken en yüksek olduğu herkesçe bilindiğinden bu isim kendisine verilmiştir (Bak: Huruf-ı mukattaa)
YASİN SURESİ Kur´an-ı Kerim´in 36 suresinin ismidir Mekkîdir
YASİR Sol tarafa giden
YA´SUB Arı beyi * Emir, bey, reis * Peygamberimiz Aleyhissalâtü Vesselâm´ın bir atının ismi * Atın alnındaki beyazlık * Bir nevi kuş(Karıncayı emirsiz, arıyı ya´subsuz bırakmayan Kudret-i Ezeliye; elbette beşeri nebisiz bırakmaz M)
YÂVE f Hezeyan Yalan Yaygara Saçma sapan söz * Sahipsiz hayvan
YÂVE-GÛ (C: Yâve-guyân) f Saçmasapan konuşan, saçmalayan
YÂVER f Yardımcı Mededkâr İmdatçı * En yakın memur * Devlet büyüklerinin yanında bulunan en yakın memur
YÂVER-İ EKREM Cenab-ı Hakk´ın emrinde çalışan en makbul yâver, en kerim olan Hazret-i Muhammed (ASM)
YÂVERÂN (Yâver C) f Yâverler Yardımcılar
YÂVERÎ f Yâverlik, yardımcılık
YAVUZ şiddetli yanan * A´lâ, fevkalâde * Pek sert
YAVUZ SULTAN SELİM (Hi: 875-926) Osmanlı Padişahlarından dokuzuncusudur Sultan Süleyman Han´ın babası, 2 Bayezid Han´ın oğludurAzim ve sebat örneği olan ve memleket mes´elelerinde en küçük kusurları bile afvedemiyen Yavuz Selim, Çaldıran seferine çıkmıştı Uzun müddet seferde olan askerleri bir gün padişahın çadırına kurşun atacak kadar işi ileri götürdüler Yavuz Selim hemen çadırından dışarı fırladı; atına atladığı gibi toplu bir halde duran Yeniçerilerin arasına atını sürdü, öfkeli nazarlarla sert sert baktıktan sonra:" -Bre asker kıyafetli korkak herifler! Askerî itaat, emre muhalefetten mi ibarettir Zahmete katlanmadan zafer kazanmak kande görülmüştür Şecaat ve erliğinden şüphe edenler, rahatını düşünenler geri dönüp karılarının yanlarına gitsinler Ben buraya kadar zahmetler ihtiyar edip, kemal-i zelilâne bir surette geri dönmek için gelmedim Şemşir-i celâletim altında hamaset ve şecaat göstermek isteyenler benimle beraber gelsinler Siz gelmezseniz, ben yalnız da giderim´ diyerek atını Çaldıran´a doğru sürmüştür Neticede Şah İsmail´e galip geldi Şiiliğin Anadolu´ya yayılmasına mani oldu Daha sonra Tebriz ve Mısır´ı aldı Hutbelerde "Haremeyn-i Şerifeyn´in Hâdimi" diye ismini okuttu ve ilk Osmanlı Hâlifesi oldu Osmanlı Devletinin topraklarını iki misline çıkardı Büyük bir İslâm ittihadı için gayret gösteriyordu Şirpençe denilen bir çıban vesilesi ile Rahmet-i Rahman´a kavuştu Türbesi, İstanbul´da yaptırdığı Sultan Selim Camii avlusundadır (R Aleyh)
YAZDEH f Onbir
YAZDEHÜM f Onbirinci
YA´ZİD Acı marul

Y Harfi

YEAKİB (Ya´kub C) Erkek keklikler
YEALİL (Ya´lul C) Suları berrak ve saf akan göller * Beyaz bulutlar * Su üzerinde meydana gelen kabarcıklar * Çift hörgüçlü develer
YEASİB (Ya´sub C) Reisler, başkanlar, başlar * Arıbeyleri
YEBAB f Yıkık, bozuk, harap, virâne
YEBAN f Sahra, çöl * Issız ve tenha yer
YEBANİ f Görgüsüz, kaba * Yabâni, kırlarda biten * Sıkılgan, ürkek (Bak: Yabani)
YEBES Sonradan kuruyan yaş mevzi
YEBREM "Gelberi" ismiyle bilinen bir cins demir kürek
YEBS Islak şeyin kuruması
YEBUSET Kuruluk, nemsizlik, rutubetsizlik
YE´CÜC VE ME´CÜC Kısa boylu olacakları söylenen ve Kur´an-ı Kerim´de bahsi geçen ve ortalığı fitne ve anarşiye boğacak olan bir kavmin ismi(Ye´cüc ve Me´cüc hâdisatının icmâli Kur´anda olduğu gibi, rivâyette bir kısım tafsilât var Ve o tafsilât ise, Kur´anın muhkemâtından olan icmâli gibi muhkem değil, belki bir derece müteşabih sayılır Onlar te´vil isterler Belki râvilerin içtihadları karışmasıyla tâbir isterler Evet $ Bunun bir te´vili şudur ki: Kur´an´ın lisan-ı semavîsinde "Ye´cüc ve Me´cüc" nâmı verilen Mançur ve Moğol kabileleri, eski zamanda Çin-i Maçin´den bir kısım başka kabileleri beraber alarak kaç defa Asya ve Avrupa´yı herc ü merc ettikleri gibi, gelecek zamanlarda dahi dünyayı zir-ü zeber edeceklerine işaret ve kinayedir Hattâ şimdi de komünistlik içindeki anarşistin ehemmiyetli efrâdı onlardandır Evet, ihtilâl-i Fransavîde hürriyet-perverlik tohumuyla ve aşılamasıyla sosyalistlik türedi, tevellüd etti Ve sosyalistlik ise bir kısım mukaddesatı tahrip ettiğinden aşıladığı fikir, bilâhare Bolşevikliğe inkılâb etti Ve Bolşeviklik dahi çok mukaddesat-ı ahlâkıye ve kalbiye ve insaniyeyi bozduğundan; elbette, ektikleri tohumlar hiç bir kayıd ve hürmet tanımayan anarşistlik mahsulünü verecek Çünkü kalb-i insanîden hürmet ve merhamet çıksa; akıl ve zekâvet, o insanları gayet dehşetli ve gaddar canavarlar hükmüne geçirir; daha siyasetle idare edilmez Ve anarşistlik fikrinin tam yeri ise; hem mazlum kalabalıklı, hem medeniyette ve hâkimiyette geri kalan çapulcu kabileler olacak Ve o şeraite muvafık insanlar ise; Çin-i Maçin´de kırk günlük bir mesafede yapılan ve acâib-i seb´a-i âlemden birisi bulunan Sedd-i Çinî´nin binasına sebebiyet veren Mançur ve Moğol ve bir kısım Kırgız kabileleridir ki, Kur´an´ın mücmel haberini tefsir eden Zât-ı Ahmediye (Aleyhissalâtü Vesselâm) mu´cizane ve muhakkikane haber vermiş Ş) (Bak: Mürted)
YED El * Mc: Kuvvet, kudret, güç * Yardım * Vasıta * Mülk
YED-İ BEYZÂ Musa Aleyhisselâm´ın mu´cize olarak gösterdiği beyaz ve parlak eli Bu tabir mecaz olarak keramet ve hârikulâde haller ve meziyetler hakkında kullanılır
YED-İ EMİN Kanunen güvenilir kimse olarak seçilen şahıs * Mahkemece kendisine bir şey emanet olunan kimse * Emniyetli, tehlikesiz ve korkusuz yer * Hz Muhammed´in (ASM) bir lâkabı
YED-İ KUDRET Allah´ın kudreti ve kudretinin tasarrufu
YED-İ RAHMET Rahmet eli, Rahmetle ihsan edilmesi
YED-İ TASARRUF Sahibolma, sâhiblik
YED-İ TULÂ En uzun el * Geniş nüfuz * Tam, çok geniş ilim ve ihtisas * Büyük kudret
YEDAN Eller İki el
YEDEYN İki el
YEDİYY El ile dokunmuş
YEDULLAH Cenab-ı Hakk´ın kudreti, yardımı
YEFA´ Yüksek yer
YEFEN Bunak adam
YEFTENC Sevgililerin zülüfü kendisine benzetilen siyah renkli büyük bir yılan

Y Harfi
YEGÂN f (Yek C) Birler Tekler Teker teker
YEGÂNE Tek, bir
YEGÂNE-GÎ f Teklik, yegâne ve tek oluş
YEGÂN YEGÂN f Ayrı ayrı Birer birer
YEGDEN f Birden, birdenbire
YEGUS Nuh Aleyhisselâm´ın kavmine ait bir put
YEHHİR Katı ve sert taş * Serap
YEHMA Sahra, çöl
YEHMUM Kömür gibi simsiyah olan şey * Zifir ve kara duman * Cehennem ahalisini ihata eden perde
YEHMUR Çok sözlü, çok konuşan adam * Çok çalışkan ve işe cür´etli olan kişi * Yeri götüren balık
YEHR İnat etmek
YEHUD Yakub (AS) ın büyük oğlunun adıdır (Bak: Ya´kub)
YEİS (Ye´s) Ümitsizlik (Bak: Ye´s, Himmet)
YEK f Bir, münferid * Bir oluş, birlik
YEK-ÂVÂZ f Tek sesli, bir sesli * Mc: Bir tarzda, bir şekil üzerine * Edb: Başından sonuna kadar aynı kuvvette güzel olan manzume
YEKÂYEK f Birer birer Tek tek * Ansızın
YEKBAR (Yekbâre) f Bir defa, bir kere Bir defada
YEKCİNS f Aynı cinsten
YEKÇEŞM Tek gözlü * Âhir zamanda gelecek olan Deccal´ın bir ismi "Sadece dünya hayatını şiddetle isteyip âhireti unutan ve inkâr eden" meâlinde mecazen söylenilmiştir * Güneş (Bak: Deccal)
YEKDANE f Eşi, benzeri olmayan Tek
YEKDEM f Bir nefes, çok az, çok kısa
YEKDEST f Bir elli, tek elli * Bir çeşit, bir cins * Eskiden yapılmış bir çeşit rende
YEKDİĞER Bir başkası
YEK-DÜ-SE f Bir-iki-üç
YEKE f Yalnız, bir, tek
YEKNESAK Devamlı aynı halde olan Biteviye Değişmez bir hal(Yeknesak istirahat döşeğindeki hayat, hayr-ı mahz olan vücuddan ziyade şerr-i mahz olan ademe yakındır ve ona gider L)
YEKPA f Tek ayaklı Topal
YEKPARE Tek parçadan meydana gelen Bütün Parçasız
YEKREH f Riyasız, doğru
YEKRİŞTE f Uygun, muvafık, yaraşır * Şefkatli
YEKRU(Y) f İki yüzlülük yapmayan, riyasız * Hâlis ve itimad edilir dost
YEKRUZ f Bir günlük Geçici, muvakkat
YEKSAL f Bir yıllık Bir yaşında
YEKSAN Beraber Bir * Düz * Her zaman
YEKSER f Baştan başa * Ansızın * Yalnız başına
YEKSÜVARE (C: Yeksüvârân) Yalnız başına ata binen * Mc: Arkadaşı olmayan kimse
YEKŞEBE f Bir gecelik
YEKTA Tek, yalnız, eşsiz * Bir kat
YEKTENE f Tenha, yalnız başına
YEKÛN Toptan, hepsi Netice Toplam (Arapçada; olur-oluyor mânâsınadır)
YEKVÜCUD Tek kişi gibi Hep birden
YEKZEBAN Söz birliği Ağız birliği Sözde beraberlik * Aynı dili konuşan Bir dilde

Y Harfi

YEL (C: Yelân) Pehlivan şampiyon
YELAN (Yel C) f şampiyonlar, pehlivanlar
YELDA f Uzun
YELE f Kuvvetle saldıran * Otlağa salınmış hayvan sürüsü * Koşan, koşucu, seğirten * Bazı hayvanların ensesindeki kıllar
YELEB Beyaz deve * Polat demir * Toplamak, cem´etmek * Deriden yapılmış cübbe, zırh ve gömlek * Kalkan
YELEK(A) Her nesnenin beyazı * Beyaz keçi
YELEL Üst dişlerin kısa olması
YELEM Aslâ yemişi olmayan sert ve katı ağaç
YELENDED Etli, semiz kimse
YELMA´ Yalancı * Serap
YELMEK (C: Yelâmık) Kalın kaftan
YELEMLEM Deri * Bir yerin adı (Yemenliler ihramı orada giyerler)
YELPEZ Yelpaze * Serinletmek için el ile havalandırma âleti
YELTENMEK t Bir şeye başlamağa niyet etmek Teşebbüse kalkışmak Özenmek Taklide çalışmak
YEMAME Ehlî güvercin
YEMEN Arap diyarında bir vilayet ismi
YEMHUR Uzun boylu adam * İt sineği
YEMİN Sözü Allah´ı (CC) zikrederek kuvvetlendirmek Kasem * El tutuşarak, Allah´a bağlılıklarını bildirerek, Allah´a ve birbirlerine söz vererek ahitleşmek * Mübarek * Sağ taraf, sağ el
YEMİN-İ LÂĞV Alışkanlıkla veya dil sürçmesiyle veya sehven yapılan yemindir (ki; şer´an kefâret lâzım gelmez)
YEMM Deniz, bahir, derya, umman * Güvercin kuşu
YEN´ Yemişin olgunlaşması
YENABİ´ (Yenbu´ C) Kaynaklar, pınarlar, çeşmeler * Kedi yavruları
YENABİ´-İ ULÛM İlim kaynakları, çeşmeleri
YENARIK Yassı bilezik
YENBAGİ Münasib, uygun, şâyân Lâzımgelir, icab eder, gerekir
YENBU´ (C: Yenâbi) Pınar, kaynak * Kedi yavrusu
YENBUB Dikenli bir ağaç
YENGEÇ t Çok ayaklı ve yan yan yürüyen, başının iki tarafında iki kıskacı olan deniz veya durgun sularda yaşayan bir küçük hayvan
YENHUB Korkak
YENME (C: Yünem) Bir nevi ot
YERA (Yerâa C) Yontulmamış kamış kalemler Kamışlar * Ateşböcekleri
YERA´ Sığır buzağısı
YERAA (C: Yerâ) Kamış düdük * Yontulmamış kalem
YERABİ´ (Yerbu´ C) Tarla fareleri
YERBU´ (C: Yerabi´) Arap tavşanı adı verilen yaban faresi
YEREKAN Sarılık hastalığı * Ekin âfetlerinden bir âfet
YERER Katı ve sert nesne
YERHAMÜKÜMULLAH "Allah (CC) size rahmet ve merhamet eylesin" meâlinde dua olup, aksıran kimseye söylenmesi sünnettir (Bak: Teşmiyet)
YERHUM Erkek kartal
YERKU´ Şiddetli açlık
YERMA´ (C: Yerâmi) Alçı taşı
YERUN Ağu, zehir * Aygır suyu

Y Harfi

YE´S Emelinden kesilmek Ümidsizlik Nevmid olmak Matlubunun hâsıl olmasına ümidini kesmek(Arkadaş! Amele ve taate muvaffak olmayan azaptan korka, ye´se düşer Böyle me´yusun gözüne, dinî mes´elelere münafi edna ve zayıf bir emare, kocaman bir bürhan görünür Böyle birkaç emareyi elde eder etmez; diğer emarelerin saikasıyla ilân-ı isyan ederek İslâm dairesinden çıkar, şeytanın ordusuna iltihak eder MN) (Bak: Ucb)
YESAG f Kanun, nizam * Yasak
YESAR Sol, sol el * Varlık, zenginlik * Gençlik * Bolluk * Kolaylık
YESARET Zenginlik * Kolaylık
YESARÎ Sola ait Sol ile alâkalı
YE´S-AVER f Ümitsizlik veren Me´yus eden
YESBEHUN Yüzerler (manasında)
YE´S-EFZA Kederi, ye´si ve elemi artıran
YESER Kolaylık, sühulet * Birinin sağ tarafından gelme * Yün, ip gibi şeyleri bükme
YESİR Az şey, az, kalil * Kumarbaz * Kolay
YESR Öldürmek
YESRİB Medine-i Münevvere´nin müslümanlıktan evvelki ismi (Bak: Medine)
YESSİR Kolaylaştır (meâlinde duâ)
YESTEUR Medine yakınında bir yer * Deve sağrısına yapılan palas * Belâ * Bâtıl * Misvak ağacı
YESUR Kumarbaz
YEŞB (YEŞF-YEŞM) Yeşim denilen taş
YEŞK f Köpek dişi adı verilen sivri diş
YETAMA (Yetim C) Yetimler Babaları ölmüş çocuklar
YETEM (Bak: Yütm)
YETİM Babası ölmüş olan çocuk * Tek, eşsiz, yalnız (Çocuk baliğ olduktan sonra yetimlik ondan kalkar Anası ölene ise daha çok öksüz denir)
YETİM-ÜT TARAFEYN Anası ve babası ölmüş çocuk Anadan babadan yetim kalmış çocuk
YETİME Yetim kız * Eşsiz
YETİM-HÂNE f Yetim çocukların bakılıp beslendiği yer
YETN Doğum ânında çocuğun ayaklarının evvel çıkması
YETU´ Sütleğen otu
YEUK Nuh Aleyhisselâm´ın kavminin putlarından bir putun ismi
YEUS (Ye´s den) Ümitsiz, ümidi kesilmiş, me´yus

Y Harfi

YEVM Gün Yirmidört saatlik zaman * Sene * Asır Devir * Devre
YEVM-İD DİN Din günü, ceza günü, mâneviyat günü(Nasıl dünya; maddiyat ve maddî harekâtın ve amellerin günüdür Elbette o harekâtın neticelerini ve o hizmetlerinin ücretlerini ve o maneviyatın semeratlarını, belki o fâniyat ve zailâtın bâki ve dâimî eserlerini ve âlem-i misal sinemasıyla ve fotoğrafıyla alınan umum o fâniyat ve zaillerin sahife-i amellerini gösterecek ve neşredecek bir gün gelecektir, diye ifade ediliyor EL)
YEVM-İ FASL İnsanların kısım kısım ayrıldığı ve davalarının halledildiği kıyamet günü Bundan başka kıyamet gününe aşağıdaki isimler de verilir: Yevm-ül cem´, yevm-ül cevab, yevm-ül cezâ, yevm-üd din, yevm-ül ahd, yevm-ül feza-ul ekber, yevm-ül haşr, yevm-ül hisâb, yevm-ül ivaz, yevm-ül karar, yevm-ül karia, yevm-ül kıyam, yevm-ül kıyame, yevm-ül mev´ud, yevm-ül miâd, yevm-ül misak, yevm-ül mizan, yevm-ül va´d, yevm-ül vâkıa, yevm-üs suâl, yevm-ül arz
YEVM-İ MİSAK Sözleşilen gün * Kıyâmet Günü
YEVM-İ NÜŞUR Kıyamet günü, mahşer günü Herkesin amel defterinin açılıp neşredilip gösterileceği gün
YEVM-İ ŞEVK Şaban-ı Şerifin otuzuncu günü Ramazan olması zannedilip ancak hilâl görülmedikçe oruç tutulması münasib olmayan gün
YEVM-İ TENAD Kıyamet günü
YEVM-ÜL FETİH Fetih günü * Mekke-i Mükerreme´nin fethi
YEVM-ÜL HAMİS Perşembe günü Beşinci gün
YEVM-ÜL HULUD Kıyamet günü
YEVM-ÜL HURUC Kıyamet günü
YEVM-ÜN NAHR Zilhiccenin onuncu günü
YEVM-ÜT TELÂKİ Kıyamet günü Ruz-u mahşer
YEVMEN FE YEVMEN Günden güne, gittikçe
YEVMÎ Günlük Güne ait
YEVMİYE Gündelik Bir günlük çalışmanın neticesi alınan ücret * Günlük hadiseleri günü gününe kaydetmeğe yarıyan defter, gazete
YEZ f Bağ, bahçe, tarla vs gibi arazilerin etrafına çekilen dikenli çalı Çit
YEZDAN f Cenab-ı Hak * (Mecusilerce) : Hayırları yaratan hayır ilâhı dedikleri mevhum mâbud
YEZDANÎ İlâhî Yezdan´a ait ve müteallik
YEZEK f Bekçi, gece bekçisi
YEZİD (Hi: 26-64) Hz Muaviye´nin (RA) oğlu ve Emeviye Devletinin ikinci halifesi Şam´da doğdu Zamanında Kerbelâ hâdise-i elîmesi meydana geldi
YEZİD BİN EBİ SÜFYAN Ebu Süfyan´ın oğlu Hz Muaviye´nin büyük kardeşi idi Ashab-ı kiramdan ve çok sâlih bir zât olup, Mekke-i Mükerreme´nin fethinde müslüman oldu Hazret-i Ebu Bekir-is Sıddık Radıyallâhü anh´ın Şam´a gönderdiği orduda bir birliğin kumandanı idi Hz Ömer zamanında Filistin valisi olmuştu Taundan vefat eyledi (RA)

Y Harfi

YOGA Bâtıl Hind felsefe sistemi Bunlar tam bir dalgınlık ve hareketsizlik ile ve çile çekmekle gayelerine ulaşacaklarını sanarlar
YOGİ Hindistan´da çilecilere (yogalara) verilen isim
YOL-DAŞ Yol arkadaşı
YORDAM t Edâ * Alâyiş, tantana, debdebe * Meleke, çalım, çeviklik, alışkanlık, yatkınlık Çabukluk
YORUM Uydurma bir kelimedir (Bak: Tefsir)
YORUMLAMAK (Bak: Tefsir etmek)
YUCE f Damla, katre
YUDA Hz İsa´nın (AS) havarilerindendir ve onu ihbar edip ihanet etmiştir Yehuda veya Yuda Şem´un da denir (Ol hangi acib sır ki, çıkar göklere İsa Kimdir çekilen çarmıha, kimdir yine Yuda EL)
YÛDLÛN Tarhun otu
YUG f Boyunduruk
YUH (Yuhâ) Güneşin isimlerindendir * Türkçede, birisine karşı hakaret için söylenen kelimedir Kalabalıkla haykırılan hakaret kelimesidir Buna "yuha çekmek" denir
YUHANNA Hz İsa´nın (AS) havarilerinden birisidir İncillerden birisini yazmıştır İbranicede Yahya mânasına gelir Yuhannes, Ohannes, Con (Fr: Jan) denir
YUNUS (AS) Benî İsrail peygamberlerinden ve Kur´an-ı Kerim´de bahsi geçenlerdendir Elyesa (AS) dan sonra Ninova şehrine gönderildi Şehir ahalisi kendisine itaat etmediği için müteessir olarak bir gemiye binmiş ve oradan denize atılmış Cenab-ı Haktan emir almadan şehri terk ettiğinden bu hâl başına gelmişti Büyük bir balık onu yuttu Hz Yunus tam bir iltica ile Allah´a dua etti ve balık onu gece, bir sahil kenarına bırakıverdi Sıhhat bularak tekrar Ninova şehrinde ahkâm-ı İlâhiyeyi tebliğe devam etti(İşte Hz Yunus Aleyhisselâm´ın birinci vaziyetinden yüz derece daha müdhiş bir vaziyetteyiz Gecemiz istikbaldir İstikbalimiz nazar-ı gafletle onun gecesinden yüz derece daha karanlık ve dehşetlidir Denizimiz şu sergerdan küre-i zeminimizdir Bu denizin her mevcinde binler cenaze bulunuyor Onun denizinden bin derece daha korkuludur Bizim heva-yı nefsimiz hutumuz (balığımız) dur Hayat-ı ebediyemizi sıkıp mahvına çalışıyor Bu hut, onun hutundan bin derece daha muzırdır Çünkü onun hutu yüz senelik bir hayatı mahveder, bizim hutumuz ise yüz milyon seneler hayatın mahvına çalışıyor Madem hakiki vaziyetimiz budur biz de Hazret-i Yunus´a (AS) iktidâen umum esbabdan yüzümüzü çevirip, doğrudan doğruya Müsebbib-ül Esbab olan Rabbimize iltica edip "Lâ ilâhe illâ ente sübhaneke innî küntü minezzâlimîn" demeliyiz L)
YUNUS SURESİ Kur´an-ı Kerim´in 10 suresidir Mekkîdir
YUNUS EMRE (Vefat Mi: 1320) Porsuk Nehri´nin Sakarya´ya döküldüğü yere yakın Sarıköy´de doğduğu söylenir Tasavvufî halk edebiyatının veli şâiri olan Yunus Emre, yaşadığı devirde halk tabakasını irşad ve tenvir etmiştir Bir çok memleketleri ve bu arada Konya, Şam ve Azerbeycan´ı dolaştı Konya´da Mevlâna ile görüştü Risalet-in Nasuhiye isminde Mesnevî tarzında bir eser yazdı Şiirleri daha sonra "Divan" adlı bir kitapta toplandıMevcudattaki her zerrede Cenab-ı Hakk´ın varlık ve birliğini okutturan Bediüzzaman Said Nursî Hazretleri, bir eserinde, sinek kanadının hârika san´atından, tevhide delil ve alâmet olduğundan bahsederken şöyle der:"- Bir sineğin kanadı, vücudu ne kadar hârika bir san´at-ı Rabbaniye olduğuna lâtifâne bir işaret olarak meşhur Yunus Emre´nin bu fıkrası ne güzel bildirir:Bir sineğin kanadın, kırk kağnıya yüklettim Kırkı da çekemedi, şöyle kaldı yazılı"
YUSUF (AS) Hz Yakub´un (AS) oniki oğlundan en küçüğü idi Babası kendisini çok severdi Gördüğü bir rüyayı babası tabir ederek peygamber olacağını ve bütün kardeşlerinin kendisine itaat edeceklerini söyledi Kardeşleri kendisini kıskandıkları için bir hile ile izini kaybetmek istediler ve bir kuyuya attılar Oradan Mısır´a giden kervancılar aldılar Mısır´da köle diye sattılar Sarayda Mısır Maliye Nâzırı´nın yanında hizmet ederdi Güzelliği, temizliği dillere destan oldu Mısır Azizi´nin karısı Zeliha´nın iftirasına uğrayarak bir müddet hapiste, zindanda kaldı Orada peygamberlikle müşerref oldu Mısır Meliki´nin gördüğü rüyayı en sahih olarak Hz Yusuf (AS) tabir ederek bir müddet sonra hapisten çıktı Rüyadaki tabir gibi yedi sene bolluk oldu Ve ondan sonra da yedi sene kıtlık başlamıştı Hz Yusuf da Hazine Nâzırı tayin edildi Her taraftan mahsul, yiyecek almağa gelirlerdi Kenan illerinde hasta ve Yusufuna ağlamakla gözleri görmez olan Hz Yakub´un evlâdları da mahsul almak için geldiler Hz Yusuf evvelâ onları tanımazdan geldi, sonra onlara iyilik etti ve babalarını da Mısır´a davet etti Yusuf´un gömleğini gözüne sürmekle Hz Yakub´un gözleri de açılmıştı Yusuf (AS) Mısır´a aziz oldu, Zeliha ile evlendi Kardeşleri, babası da Mısır´a davet edildi ve mes´udane bir hayata kavuştular Kısas-ı Enbiya)(Hz Yusuf (kendisi) Cenab-ı Hak´tan vefatını istedi ve vefat etti O saadete mazhar oldu Demek o dünyevî lezzetli saadetten daha cazibedar bir saadet ve ferahlı bir vaziyet, kabrin arkasında vardır ki, Hazret-i Yusuf Aleyhisselâm gibi hakikatbîn bir zat, o gayet lezzetli dünyevî vaziyet içinde, gayet acı olan mevti istedi, tâ öteki saadete mazhar olsunİşte Kur´an-ı Hakîm´in şu belâgatına bak ki, Kıssa-i Yusuf´un hâtimesini ne suretle haber verdi O haberde dinleyenlere elem ve teessüf değil, belki bir müjde ve bir sürur ilâve ediyor Hem irşad ediyor ki; kabrin arkası için çalışınız, hakiki saadet ve lezzet ondadır Hem Hz Yusuf´un âlî sıddıkiyyetini gösteriyor ve diyor: Dünyanın en parlak ve en sürurlu hâleti dahi ona gaflet vermiyor, onu meftun etmiyor, yine âhireti istiyor M)
YUSUF SURESİ Kur´an-ı Kerim´in 12 suresidir Mekkîdir
YUŞA (AS) Hz Musa´dan (AS) sonra peygamber olmuş ve Benî İsrail´i çöllerden kurtarmıştı Ondan sonra pek çok reisler Yahudilerin idaresinde bulundu, bazan da hâkimsiz kalarak esaret hayatı yaşadılar Tâ bir müddet sonra İsmail (AS) hâkim oldu Onbir sene Benî İsrail´i idare etti Sonra içlerinden bir melik olmasını istediler İsmail (AS) Tâlut´u intihab eyledi Benî İsrail meliklerinin birincisi Tâlut oldu Tâlut saltanata geçtikten sonra Hz İsmail´in (AS) tedbiri üzere Benî İsrail´den bir ordu tertib etti ve Filistin üzerine yürüdü Düşmanları Amelika ordusu karşı geldi Reisleri Câlut meydana çıkıp er istedi Tâlut tarafından Hz Dâvut çıktı ve Câlut´u öldürdü Bir müddet sonra devlete, Benî İsrail´e Hz Dâvut (AS) hâkim oldu Amelika ile sonradan bir muharebede Tâlut öldü Dâvut (AS) nübüvvetle saltanatı cem´ eyledi Kudüs´ü pay-i taht eyledi Kırk sene idareyi Musa´nın (AS) şeriatı üzerine Benî İsrail´i idare eyledi
YUZ f Kaplanı andırır yırtıcı bir hayvan, pars
YUZE f El açan, dilenci
YÜBS Kuruluk
YÜBUSET Kuruluk
YÜDİ (Yed C) Eller
YÜMKİN Olabilir, mümkün olur
YÜMN (Yümün) Kuvvetli, uğur, bereket
YÜMN-İ İMAN Kuvvetli imandan gelen bereket ve kuvvet, saadet
YÜMNA Sağ taraf, sağ el
YÜMNE Yemen alacalarından bir alaca kumaş
YÜMNÎ Uğura, berekete ait Uğurlu
YÜMUM (Yemm C) Denizler
YÜRNA Kına
YÜSCAN Yeşil taylasanlar
YÜSR (YÜSÜR) Kolaylık Genişlik Rahatlık Zenginlik Gına Refah
YÜSRA Sol taraf Sol el (Eyser´in müennes)
YÜSRET Kolaylık, sühulet Rahat
YÜSRUG Ot arasında olan kırmızı bir böcek
YÜSUR Ekşi yüzlü olmak
YÜSÜR Kolaylık, sühulet, yüsr
YÜTM (Bu kelime esasen infirad mânasına gelir) Bir çocuğun pederi vefat etmekle pedersiz kalması ki: Bu, yalnız insanlara mahsustur Hayvanatta ise vâlidesiz kalmaya denir Yetim de denir (LR)
YÜUS (Ye´s C) Yeisler, ümitsizlikler, kederler