Oryantalizm-Edward Said-Kitap Özeti

ORYANTALİZM-Edward SAİD-kitap özeti

Kitap, önsöz, giriş ve üç uzun, on iki kısa bölüm ile bir ekten müteşekkil olup, 540 sayfadır “Oryantalizmin kapsamı” başlıklı birinci bölümde, gerek tarih ve tecrübe, gerekse felsefi ve siyasi temalar açısından Oryantalizm konusunun bütün boyutlarının altı çizilmektedir İkinci bölüm, “Oryantalist yapılar: Eski ve Yeni” geniş kronolojik bir anlatım ve mühim şair, sanatçı ve bilim adamlarının eserlerinde görülen ortak bazı araçlara işaret ile, çağdaş oryantalizmin ortaya çıkışını anlatmaktadır “Şimdilerde Oryantalizm” başlıklı üçüncü bölüm, ikinci bölümün sonundan yani 1870den, Doğudaki büyük sömürgeci genişlemesini konu edinerek II Dünya savaşında son bulur Bu bölümde Doğunun İngiliz-Fransız hegomonyasından Amerikan hegomanyasına geçişi tasvir edilmektedir Yine bu bölümde Amerikadaki oryantalizm konusundaki fikri ve sosyal gelişmelerden ve gerçeklerden söz edilmektedir
Yazar bu eserinde Batılıların Doğuyu ele alırken bütünü ile kendi görüşlerinden ve varsayımlarından hareket ettiklerini,hayallerini konuşturduklarını ve Batının çıkarlarına uygun bir Doğu manzarası ortaya koyduklarını ispat etme gayretindedir Çok defa Batı1ı yazarların görüşlerine baş vurarak ve Batılı eserlerden örnekler vererek onlara günahlarını kendi ağzından itiraf ettiriyorlar
Misal: “Onların her şeylerini tahrip ettik, felsefeleri, dinleri mahvoldu, artık hiçbir şeye inanmıyorlar, derin bir boşluğa düştüler Anarşi ve intihar için olgun bir hale geldiler…” Lovis Massignon
• Avrupalı için Doğu, Avrupanın bir icadı olup, eski çağlardan beri insanlarda hülyalar uyandıran, garip izlenimler yaratan, kendine has yaratıkları ve manzaraları ile fevkalade deneyimlere yol açan bir yerdir
Amerikalılar için Doğu, Uzak Doğudur Ve özellikle Çin ve Japonyadır Amerikalıların aksine Fransızlar ile İngilizler ve onlar kadar olmasa da Almanlar, Ruslar, İspanyollar, Portekizliler, İtalyanlar,İsviçreliler uzun bir Oryantalizm geleneğine sahiptirler
• Şarkı öğreten, yazıya döken, veya araştıran kimseye Şarkiyyatçı yada Oryantalist denir Yaptığı şeyde Oryantalizmdir
• Doğu Avrupaya bitişik bir kara olmanın yanında, Avrupanın en büyük, en zengin ve en eski sömürgelerinin bulunduğu yerdir, kurduğu medeniyetlerin ve konuştuğu dilin membaıdır, kültürel uzanımıdır En önemlisi Doğu Avrupanın “karşıt kalesi” olarak kendini tesisinin en büyük yardımcısıdır
Bu yönleriyle Oryantalizm, kültürel hatta ideolojik bir açıdan, arkasında müesseseler, kelimeler, ilim, tasvirler, öğretiler hatta müstemleke bürokrasileri, müstemleke usulleriyle kavramlar olan bir muhakeme biçimidir
Oryantalizmi bir muhakeme usulu olarak ele almaksızın ve doğu hakkında söz söylerken bu muhakamanin usullerine riayet etmeksizin muvaffak olmak yani Doğuyu politik, sosyolojik, askeri, ideolojik, bilimsel ve fikri bakımdan yönetmek imkanı yoktur Yani Oryantalizm Şark söz konusu olduğunda otomatik olarak devreye giren ve tesir icra eden menfaatler örgüsüdür
• Oryantalizm, Avrupanın Doğu hakkındaki bir uydurması değil, Batı tarafından bilinçli vücuda getirilmiş ve nesiller boyu hatırı sayılır yatırımlara konu olmuş bir teori ve pratikler bütünüdür
• Bilgi, kendini elde edeni bir beşer olarak kendi şartlarına bağlılığını inkar edemiyor ise, Şarkı etüt eden Avrupalı veya Amerikalı da Doğunun karşısına önce bir Avrupalı yada Amerikalı sonra bir beşer olarak çıktığını inkar edemez Bu sebeple Oryantalizmdeki anlam, varlığını doğrudan Doğuyu görünür, seçilir ve var kılan Batı anlatıcılarına ve Batı anlatı tekniklerine borçludur Böylece Oryantalizm Doğudan daha çok Doğuyu icat eden Batı idi ve kendisini ortaya koyan Batı kültürüyle bağlantılı idi
• Oryantalist Balfourun ifadelerine göre, Mısır İngilterenin bildiği nesnedir, İngiltere Mısırlıların kendi kendini yönetemeyeceğini bilmektedir ve Mısırı işgal ederek bunu teyit etmiştir Mısırlılar için İngilterenin idari ettiği peydir Mısır medeniyeti de İngiltere idaresine girmekle mümkündür
• Balfoura göre Batılılar vardır, birde Doğulular vardır Birinciler hükmederler, ötekiler hüküm altında olmalıdırlar, buda ekseriye ülkelerin işgal edilmesi, iç işlerine tam müdahale, can ve mallarını şu yada bu Batılı gücün eline bırakılması demektir
• Doğulular hakkında bilgi onların yönetimini kolay ve karlı kılan şeydir
• Doğu Batı ayrımının ortaya çıkması seneler hatta yüz yıllar almıştı Keşif seyahatleri yapılmış, ticaret ve savaş vasıtasıyla temaslar sağlanmıştı 18 yy ortasından itibaren doğu-batı ilişkisinde iki ana öğe vardı
• 1- Doğu hakkındaki sistematik bilginin gelişmesi ,
2- Batının tahakkümü
• Batılı oryantalistlere göre Doğu mantıksızdır, dinsiz olup azgındır, çocuk ruhludur, sapkındır Böylece Avrupalı makuldür, fazıldır, o1gun ve normaldir
• Yazar oryantalizmi, bir kültürel tahakküm konusu olarak tahlil ve tetkik peşindedir Buradan oryantalizm, Doğulu nesneleri inceleme, eleştirme, hüküm, disiplin yahut yönetim için sınıfa, mahkeme salonuna, hapishane yahut el kitabına yerleştirilen “Doğu bilgisidir”
Oryantalizm pozitif bir doktrinden ziyade düşünceye getirilmiş bazı sınırlamalar olarak anlaşılmalıdır O, entellektüel bir kudretin ifadesidir
• 1815′den,1914′e kadar Avrupanın direkt sömürge hakimiyeti yeryüzü karalarının % 35′inden % 85′ine çıktı İngiliz ve Fransız İmparatorluklarının başını çektiği bu sömürgecilik faaliyetinden en fazla Asya ve Afrika kıtaları etkilendi
• Kissinger çağdaş dünyayı kalkınmış ve kalkınmakta olanlar olarak ikiye bölüyor Birincisi Batıyı, ikincisi ise Doğuyu ifade eder Newton devrimini esas alır
• Hindistandaki i1k oryantalistlerin çoğunluğu ya hukuk alimi yada misyonerlik eğilimi fazla doktorlardı Bunlar bir yandan Asyada ıslahı kolaylaştırmak için bilim ve sanatı inceliyorlar diğer yandan da aynı inceleme ile kendi ülkelerinde bilginin ve sanatının ıslahına çalışıyorlardı
• Napolyon Mısırdan ayrılırken yardımcısı Klebere çok sıkı talimatlar verdi Buna göre Mısır her zaman oryantalistler ve gönlü kazanılabilen dini liderler marifetiyle yönetilecekti Napolyon Mısırı Fransız ilminin bir şubesi yaparak, şark ülkesinin seyyahlar, alimler, ve askerler dışındaki kimyacı, tarihçi, arkeolog vs vasıtalarla tanınmasını tanıtılmasını sağlamıştır
• Oryantalizmin başarıları: 19 yyda bilim adamları üretmesi, Batıda eğitimi yapılan dillerin sayısını artırması, neşredilen, tefsiri, tercümesi yapılan orjinal eserlerin sayısını arttırılmış olması,Doğuya sempati duyan, Sanskritcenin grameri ile, eski Fenike kuruluşları ile ve Arap şiiri ile gerçekten ilgilenen öğrenciler çıkarması olarak sıralanabilir
• Oryantalizmin kafasında değişmeyen Batıdan tamamen farklı bir Doğu vardırl8 yydan sonra oryantalizm asla kendini yenileyememiştir Oryantaliste göre Doğu ya da Doğulu yabancılaşmış olan varlıktır; yani kendine nispetle bir başkası olan varlıktır Başkaları ele alır, başkaları anlar, başkaları tanımlar, başkaları değiştirir, kendine nispetle fiilsiz olup muhtar ve hükümran değildir Oryantalistler tetkiklerinde özcü davrandıkları için neticede ırkçılığa ulaşıyorlar
• 19 yyın başlıca oryantalist alimlerini ve kurulan cemiyetlerini şöylece sıralayabiliriz: Alimler: Gobineau, Renan, Humboldt, Steintal, Burnouf; Remuşut, Palmer, Meil, Dozy, Muirdir Asya cemiyeti 1822, Kraliyet Asya Cemiyeti 1823, Amerikan Şark Cemiyeti 1842 vb
• Bir yeri müstemlekeleştirmek demek, öncelikle oradaki menfaatleri ayırt etmek yada yaratmak demektir Bu menfaatler ticari bilimsel,kültürel olabilir Oryantalizm bu menfaatlere ulaşmada en büyük vasıtadır
1920′lerden itibaren, bir baştan bir başa bütün üçüncü Dünya ülkelerinde, imparatorluklarla ve emperyalizm ile ilişkiler “Karşılıklı etkileşim” şeklinde olmuştur 1955 bağlantısızlar hareketinin başlangıcında (Bantung Konferansı) Doğu artık Batının imparatorluklarından yakayı sıyırmıştır Dünyada yeni güç dengeleri oluşmuştur: SSCB ve ABD Artık oryantalizmin karşısında siyasi sesi olan ve düşünebilen akıllı bir Doğu vardır
• Doğudaki ulusal bağımsızlık hareketleri Oryantalizmin kafasındaki “pasif kaderci, hüküm altındaki ırklar) fikrinin tutmadığını ve düşüncedeki Doğu ile mevcut Doğu arasında farklar olduğunu ortaya koymuştur Halk da uzmanlar oryantalist düşüncede bir zaman aşımının ve tutarsızlığın mevcudiyetinde hem fikir idiler İki türlü idi: Oryantalist bilim ile onun araştırdığı konu (doğu) arasında Daha önemlisi, beşeri bilimlerde kullanılan yöntemler ve çalışma araçlarıyla oryantalizmin yöntemleri ve kavramları arasında
• Çağdaş oryantaliste göre gerçek insan Batılıdır Doğu nimetlerinin kullanım hakkında öncelikle bu gerçek insana aittir Onun gözünde Doğulu: deve üstünde, eli kamalı, ukala, her türlü ahlaksızlığa meyyal, şehvet düşkünü bir insandır
• Oryantalizmin en büyük hatası bir başka bir kültürü, milleti ya da coğrafi bölgeyi önemsememesi ve ona zaafından ayrılmayan, değişmeyecek kusurlar atfetmesindedir
• l8yyda genişleme, tarihi yüzleşme, anlayış ve tasnif şeklinde ortaya çıkan düşünce dalgalanmaları çağdaş Oryantalizmin fikri kurumsal yapılarını meydana getirmiştir Bu düşünce dalgalan aynı zamanda Doğuyu ve özellikle İslamı Batının dini anlayışına dayalı, dar çerçeveli tahlil ve değerlendirmelerden kurtarmıştır Çağdaş Oryantalizmin l8yyda Avrupa kültürünün laik unsurlarından meydana gelmiştir
• I Dünya Savaşı bittiğinde dünya topraklarının %85′i Avrupanın sömürgesi durumundaydı Bu durum çağdaş Oryantalizmin hem emperyalizmin hem de sömürgeciliğin bir cephesini teşkil ettiğinin ifadesidir
• Sacy ve onun şahsında dinci Oryantalistler Arap şiirinin batılıya zevk verebilmesi için Oryantalistin ona belli bir şekil vermesi gerektiği görüşündedirler Yine onlara göre Doğulu eserler kısmen ele alınmalıdırlar Zira Doğulu eserler Avrupaya yabancıdırlar Daha da önemlisi sürükleyici olmamaları, yeterli zevk ve eleştirici ruhla yazılmamalarıydı
• Renan, Sacynin başlattığı işi resmileştirmiş, sistemleştirmiş , onun fikri ve maddi müesseslerini ihdas etmiştir
• Profosyonel Oryantalistin görevi, Doğunun parçalarını birleştirerek, bir portre yapmak, Doğuyu bir tabloda adeta yeniden oluşturmaktır
• İngiltere Hindistanda biri yıkıcı diğeri kurucu çift yanlı bir vazife yapmıştır Yıkıcı olanı Asya toplumunun imha edilmesi, kurucu olanı Asyada, Bah toplumunu maddi temellerinin tesis edilmesidir
• Oryantalistler insanı insan olarak değil, kümeler ya da soyut genellemeler olarak düşünürler Samiler, Doğulular, Araplar vs…
• Oryantalistlerin bazıları özellikle ilk Oryantalistler hiç Doğuda bulunmadan tamamen kitaplara dayalı bir Oryantalizm ortaya koymuşlardır (Sacy ve Renan gibi…) Bazıları ise Doğuda bulunmuş ve Doğulularla temas halinde bulunmuş olarak Oryantalist fikirler ileri sürmüşlerdir Bu ikinciler Doğulular için hem yerli hem de yabancı idiler Yazdıkları faydalı bilgiler idi fakat Doğulular için değil, Avrupa için ve onların neşriyat kurumları için bir gücün temsilcisi olarak onların içinde idiler Vakıayı sadece dışarıdan resmediyorlardı
• Oryantalist için Doğu cinsel arzularının tatmin yeridir
• Avrupanın Doğu siyaseti ekalliyetlere konusuna istinat eder
• İlk Oryantalistler (Renan, Sacy, Laen) Doğu�nun anlatımını mizansenli olarak gerçekleştirdiler; sonraki Oryantalistler alim veya yazar olsun sahneye sıkı sıkıya bağlı kaldılar Daha sonra sahnenin yönetilmesi gerektiği görüldü ki; yönetim oyununda kurumlar ve hükümetler şahıslardan daha fazla ön plana çıktı İşte l9yyda 20yyla geçerken oryantalizmin çizdiği tablo bu şekildeydi
• Üçüncü bölümde Oryantalizmin düşünüş ve faaliyet olarak neleri kapsadığı anlatılmaya çalışılmıştır Oryantalizmde en fazla beliren husus Doğu ile karşılaşan batılılarda daima bir çatışma hissinin olmasıdır
Doğu-Batı derken orada bir sınırın tayin edilmesi, Batıya “üstünlük ve kuvvetin” Doğuya ise “zaafın” atfolunmasıdır Yapılan bütün çalışmalarda iradi olarak coğrafi bir ayrımın yapılması sıkıntılarına yüzyıllardan beri katlanılmaktadır
Oryantalizm geleneksel öğrenim (klasikler, İncil, filoloji) kamu müessesleri (hükümetler, şirketler, coğrafya cemiyetleri üniversiteler ) ve genel eserler (Doğu tasvirleri, fantezi kitapları, seyahat kitaplar) ile ilgilenir
Doğudan bahseden her Avrupalının ırkcı, emperyalist ve milliyetçi olduğu söylenebilir
Yazara göre oryantalizm Doğu Batıdan daha zayıf olduğu için Doğuya tahakkümünü öngören Doğunun farkım onun zayıflığından ibaret bulan siyasi bir doktrindir
19 yy oryantalizminde önemli gelişmelerden biri Doğu hakkındaki bazı fikirlerin kristalleşmesi idi Tescili yapılan bu fikirleri şehvet düşkünlüğü,despotluk eğilimi,sapık zihniyet,yanlış gözlem ve hafıza geriliğiydi Artık bir şark dedi mi, okuyucunun aklına hemen bu müseccel özellikleri geliyordu Oryantalizm bir erkekler alemiydi ve bu alemde kadın, erkeğin gücünûn yarattığı şeydi
19 yy da ortaya çıkan “Irklar arasındaki eşitsizliğin biyolojik kökenlerine ilişkin her” Doğu- Batı eşitsizliğini tescil eden bir vasıta gibi kabul gördü
Batı Doğuya, Doğuluların aklını eğitmek için değil, şahsiyetini eğitmek için gitmiştir
20 yya girerken vurgulanması gereken bir nokta da ırklar, uygarlıklar ve diller arasındaki farklarla ilgili Batı hükümlerini kati ve değişmez kabul edilmesidir
• 20yy oryantalist anlayışında artık sadece Doğunun anlaşılması hedeflenmiştir Bu devrede Doğu uzmanından beklenen, Doğuyu çalışan bir makine haline getirmesi ve onda ne takat varsa Batı medeniyetinin menfaat ve araçlarını kazandırılması idi Burada Doğu hakkındaki bilgi doğrudan faaliyete dönüşür ve sonuçlar Doğuda yeni düşünce ve eylem akımlarına yol açar
• Sonuç olarak: Oryantalist, Doğu tarihi denince akla gelen bir simadır,onun (Doğu) ayrılmaz bir parçası ve şekillendiricisidir, onun Batıdan gelen karakteristik alametidir Bir dizi inanış ve bir tahlil metodu olarak oryantalizm gelişmeye kapalıdır Nüvesini Samilerin gelişmemiş oldukları şeklindeki hüküm oluşturur