Meyvelere Kültürel Bir Bakis

Meyvelere Kültürel Bir Bakis

Meyvelerin kültürel boyutu derken çocukluk anıları olarak bahçelere meyve hırsızlığı için girişler akla geliyorKöylerde, bağlık bahçelik yerlerde gruplar halindeki mahallenin çocukları dikenli telleri atlayarak geceleyin bahçelere dalıp çağla ya da başka meyve hırsızlıkları yaparlar ve bunları ileriki yıllarda zevkli anılar olarak anlatırlarKırşehirli Şemsi Yastıman bir şiirinde bu nostaljiyi şöyle anlatır

Kasetten:

Üç arkadaş şöyle bir bahçe bulsak
Çalpıdan hatlayıp bir üzüm yolsak
Sabısı dutsa da bir rezil olsak

O tatlı günlere ermek istiyom

Anadoluda geleneksel hukuka göre iki komşunun bahçesinin tam sınırında bir meyve ağacı varsa, o ağacın sarkan dalları komşunun tarafında ise, o dalların meyvesi komşuya ait olurBahçesinin meyvelerini eşe dosta, konuya komşuya ikram etmek, Anadolu insanının en büyük zevkidirBahçelerde meyve yemeye çağırmak olduğu gibi, tabaklarla, sepetlerle meyve göndermek geleneği de hala yaygındır

Eskiden bağ bozumu zamanı bağ sahipleri yolun kenarına çıkıp gelen geçene üzümlerini ikram ederlerdiBugün bağ bozumu zamanı Anadoluda şenlikler düzenlenmektedirNevşehir, Avanos, Malatya, Arapkir, Denizli, Çal gibiAsma yaprağı da sebze olarak değerlendirilirÜzümün kökeninin İran ve Orta Asya olduğu söyleniyorÜzümün olmamışına koruk denir ve turşu yapılırYazın bağları olanlar bağ evine gider iki üç ay orada kalırlarSohbet için yapılan çardaklar da asmalarla süslenerek serinlik sağlanır

Meyve toplama da kültürel bakımdan anlamlı gelenekler yaratmıştırKonu komşu, çoluk çocuk, akraba, eş dost ve para ile tutulan işçiler güle oynaya, söyleşerek meyve toplarlarAnadoluda çeşitli iller, ilçeler, yetiştirdikleri meyveler ile anılırlarNiğde elması, Ayaş dutu, Yuvanın kavunu, Anamur muzu gibi Bunlar lezzet bakımından, mis gibi kokusu bakımından ünlüdürlerSemt pazarlarında satıcılar meyveleri hep yetiştirdikleri yere göre satmaya çalışırlar ve müşteri çekerler
Meyveler çeşitli biçimlerde değerlendirilmektedirHem taze olarak, hem kurutularak, hem de suyu çıkarılarak tüketilirlerMeyve suyu yapımı ayrı bir sanayi kolu olmuşturÜlkemizde meyve suyu yapan fabrikalar açılmıştırDoğal olarak yetişen meyvelerin tadı, lezzeti başka idiÖrneğin dışarıdan ithal muz geliyor, kocaman kocaman ve lezzeti yokAma bir Anamur muzunun mis gibi kokusu ve lezzeti var

Elma, önce Küçük Asyada Proto-Hitit çevrede yetiştirilip Mezopotamyaya geçmiştir “Almalık” elma bahçesidirErzincan Refahiyede bir çeşit eriğe de alma denir Ispartanın Almacuk, elmaya benzer meyvesi olan küçük bir ağaçtırBurdurda yabani otlara verilen ad da almadırAnkarada Almacuk otu vardırElma, en çok tüketilen meyvedirAnadolunun her yerinde yetişirÇok çeşitli cinsleri vardırEkşisi, tatlısı, sulusu, sert olanı, yörelere göre değişirÇeşitli tatlılarda da kullanılan temel bir maddedir
Kiraz ve vişne de Anadoluda bolca üretilirKirazın beşiği Giresun olarak bilinirEkşi kiraz dene vişneyi Avrupalılar çok seviyorVişne suyu da meyve suyu sanayinde başta gelmektedirKiraz ve vişne şenlikleri de Anadoluda yaygınÖrneğin Ayaşta vişne, Uluborluda iri kiraz yetişir ve buralarda şenlikler yapılırVişneden reçel, pestil, ezme kurutularak hoşaf yapılırKiraz sadece taze olarak tüketilir

İncir, her yerde yetişirDağda, kırda bayırdaİncir ağacı arsızdırHarabe duvarlarının arasında yetişirOcağına incir dikmek deyimi buradan gelirYani, ocağı yıkılacak, harabe haline gelecek, yıkıntının arasından da incir çıkacakAma Ege yöresi, Aydın, incirin en güzel yetiştiği yöremizdirİncire "yemiş" de denirKaradut ve incirin vatanı Küçük Asyadan Hindistana kadar uzanan alandırBeyaz dut Çin kökenli olarak bilinir

Malatya, kayısısı ve zerdalisi, (Doğu Anadolu ve İran kökenli) Bursa, şeftalisi, (Çinden yayılmış) can eriği, Malta eriği bahar ve yaz meyveleridirKızılcık daha çok hoşaf yapılırMuşmula az bilinirAma Muşmula suratlı diyince buruşmuşluğu ifade eder

Meyvelerin özellikleri, böylece insanların bazı yanlarına benzetilirElma yanaklı, kiraz dudaklı, üzüm gözlü gibiArmut, çeşitli cinsleriyle Anadoluda yaygındırYabanisine "Ahlat" denirÇankırı dağlarında boldurAlıç da yine dağlarda yetişirÇankırıda dağlardan alıç toplayıcılar onları ipe dizerek büyük kent pazarlarında satarlarAyının on türküsü varmış dokuzu ahlat üstüne imiş derler

Kavun - Karpuzun Hindistan kökenli olduğu söyleniyorAnadoluda kavun karpuz tarlalarına Bostan deniyorKöylümüz yaz aylarında ve Eylülde bol bol meyve yemiş oluyor böyleceBir gölgeye oturup kavunu karpuzu kesip eş dostla yemek, en güzel zevklerden birisidirİçki sofralarında kavunun ayrı bir yeri vardır Kavun karpuz bütün olarak satılırFakat Rizede karpuz sergilerinde dilim dilim olarak da satılıyor

Son yıllarda ilkbahar aylarında İrandan gelen karpuzlar tüketiliyorAma pek tatları yokBizimkiler Temmuzda yetişiyorKavunun anavatanı ise AsyadırBuna, Çin kavunu deniyorFakat normal kavun Afrika kökenlidirKavun ve karpuzun kaderini değiştiren Mısırlılar olmuşKüçük ve tatsız karpuz ve kavunun ıslahını ilk kez Mısırlılar MÖ 5yyda yapmışlarİri, tatlı ve sulu kavun ve karpuzları onlara borçluyuz demek kiKavunu bugünkü tadına getirenler Akdenizli bahçıvanlardır
Diyarbakır karpuzları irilikleriyle ünlüdürOnu alıp eve getirmek bile bir dertBostanlarda güvercin gübresi kullanıldığı için iri karpuz yetişiyorDiclenin sol kıyısında çok sayıda güvercinlik vardırBurada güvencin gübresi elde edilirBu yörede karpuz idrar söktürücü, böbrek taşlarını düşürücü olarak bilinir

Kavunun çok küçüklerine Kelek denir ki turşu yapımında kullanılırKavun karpuz çekirdekleri kavrulur, tuzlanır, eğlencelik olarak tüketilir“Kış kavunu” ise sonbahardan alınıp saklanarak kışın tüketilirBunlar önceleri hamdırAsılarak ya da saman arasına gömülerek saklanır ve kışın olgunlaştıkça yenir Çekirdeklerinden Güney ve Güneydoğuda sübye adı verilen hoş lezzetli bir beyaz şerbet hazırlanır

Portakal, turunç, limon, mandalina, narenciye grubundandırlarC vitamini kaynağıdırlarTaze olarak ve suyundan yararlanılırPortakalın kökeni, güney Çin ve Çin Hindi yarım adası olduğu sanılmaktadırDilim dilim soyularak yeniden Yafa portakallarını insanlarımız oldukça özlediÇünkü bol sulu Washingtonlar soyularak yenilmiyor

Çilek, mis gibi kokusu olan, daha çok reçel ve şerbet (saklanan şurup) biçiminde tüketilirKış mevsiminde hormonlu, tatsız ve iri iri olanları çok pahalı olarak satılmaktadırBugün pastacılıkta kullanılmaktadırİğde de gerek çiçeği, gerekse kendisinin güzel kokusuyla bilinirKırlarda sıra sıra iğde ağaçları, yöreye ayrı bir güzellik verir

Anadoluda çerez içinde ayrı bir öneme sahiptirKızılcık da sağlık amacıyla ve hoşaf yapılarak tüketilirAyva, taze olarak tüketilir ve komposto yapılırToplumumuzda, ayvanın çok olduğu mevsimde kış çok sert geçermiş inancı yaygındırAyvayı yemek deyimi de bir kimsenin zor bir duruma düşmesini ifade ederNarda sıcak yörelerimizde yetişir

Nar ekşisi, güney doğu yörelerimizde Lahmacunla tüketilir, ayrıca salatalarda kullanılırHalk ilaçlarının çoğunda kullanılırYer adlarında da ayva ve nar çok kullanılırAyvalık, Ayvalı, Ayvacık, Narlı, Narlıdere, Narlıca gibiNar tanesi, nur tanesi, ayva gibi sararmak gibi deyimlerde varNar çiçeği rengi çok nefistir ve el sanatlarında başlıca motiflerdendir
Son zamanlarda toplumumuz tropik bölgelerin meyvelerini da ithal yoluyla tanıdıKivi, ananas, avocado, vs Kivi Karadeniz ve Akdeniz yörelerinde de yetiştirilmeye başlandıMeyvelerden yemek de yapılıyor(Haşlanarak ve kızartılarak) Örneğin Karadeniz fırında kızarmış elma, armuttan yapılan Böremit yemeği, borhana (elma yemeği) gibiEkşi yeşil erik elma, koruk, kelek (olgunlaşmamış kavun) turşu olarak da kullanılmaktadır
Bazı yabani meyveler da tüketilirTavşan memesi (kırmızı meyve), ağ yemşen (Kuşburnuna benzer meyve), dığdığan (dağ yemişi), hesmıhan (kırmızı meyveli bir ağaç), zegur (çilek nevinden kırmızı meyve), kocayemiş, üngülüz-kadın budu, mormani (böğürtlen) bugün pasta yapımında da kullanılmaktadırÜvem (buruk bir erik), şamana (kokulu kavun), öğütülmüş armut kurusuna gavut denir(Erzincan-Sivas)
Üvez, asılarak olgun duruma gelince yenirMuşmuladan farklı bir lezzeti vardır hurma da dinsel olarak anlamlı bir meyvedirBol vitamin kaynağı olan meyveler sağlıklı yiyeceklerin başında gelirBirçok hastalıkları da önleyici etkileri vardırAyrıca pasta yapımında da bol miktarda kullanılırYazın dondurmalara da meyve sosu katılarak lezzetlendirilir