Afyon Düğün Gelenekleri

AFYON DÜĞÜN GELENEKLERİ

DÜĞÜN ADETLERİMİZ
Afyonkarahisar'da evlenme törenleri sırasıyla şöyle oluşmaktadır: Dünür gezme(görücülük), söz kesilip kahve içme, nişan(yavuklu olma), şerbet içilmesi, karşılıklı sini( tepsiyle baş üstünde nişan hediyesi olan şeker, çerez, iç çamaşırı, mendil, çorap vb hafif eşya) gönderilmesi, sini ardı (nişan tepsilerinin karşılıklı gönderilmesinden sonra kız evince yapılan yemek ziyafeti), kandillikler(kandil günlerinde gönderilen kına ve kandil helvası, buna karşılık kız evinden oğlan evine bir tepsi ağzıaçık, bir çeşit börek veya lokma) gönderilmesi, hıdrellez daveti(nişanlık zamanı hıdrelleze rastlarsa oğlan tarafından "Hıdrellezlik" gönderilir Kuzu kesilerek yemekli kır daveti yapılır Bayramlık(kız evinden oğlan evine, oğlan evinden kız evine karşılıklı çamaşır), kurban bayramında ise süslenmiş koç(oğlan evinden kız evine) gönderilir

Nişandan düğün haftasına kadar bu töre ve gelenekler, ailelerin maddî durumuna göre yapılır

Düğün haftasından önce iki aile, düğün, nikah ve esvap kesme gününü tesbit eder, hazırlıklara başlar Oğlan evi tarafı gelini tanınmış bir mağazaya davet eder Mağazada gelin için alınacak giysi ve gelinlik vb eşyaya bakılır Buna "Esvap Kesme" adı verilir

Esvap kesmeyle beraber, her iki taraf, düğün için yakınları (eş,dost ve akraba) davet etmek üzere "Okucu" adı verilen sözlü davetçi gönderirler Günümüzde ise davetiye kartları gönderilmektedir

Kadın okuyucular düğün sahibinin yakınlarını ev ev dolaşarak düğüne davet ederler Böylece düğün başlamış olur

Düğün dört gün devam eder Çarşamba günü düğünde oğlan evinde yemek davetleri öğleden itibaren başlar

Akşam yemeğine daha çok gençler(damadın arkadaşları) davet edilir Aynı gün öğleden sonra "Saç Kesme" yapılır Kaynananın başkanlığında kalabalık bir kadın grubu oğlan evinden kız evine gider Kız evinden en az iki tefçi kadın oğlan evinden gelen kadın grubunu ayakta tef çalarak ve türkü söyleyerek, düğün evinin merdiveni başında veya taşlığında karşılar Kız evinden çağrılmış olan misafirler diğer davetlilerle birlikte toplanır Çengiler durmadan türkü söylemeye devam eder Gelin kız, kaynananın bulunduğu yere gelir Kaynananın ve misafirlerin ellerini öptükten sonra kaynananın önüne diz çöker Önce kaynana, görümce, teyze,yenge(amca, dayı hanımları) birer ikişer saç Tlfini kesmek suretiyle "Saç Kesme" töreni yerine getirilir Bu törende kaynana, geline ziynet olarak ne takacaksa (altın, inci, gerdanlık, küpe, bilezik vb) sırasıyla takar Tören bittikten sonra gelişlerinde olduğu gibi giderlerken de çengiler, ayakta çalarak uğurlarlar Saç kesme töreninin akşamı "Kına Gecesi" yapılır

Oğlan Evinde Kına Gecesi:Oğlan evinde bir miktar kına ile gerekli mumlar hazırlanarak kız evine gönderilir Bu gecede damadın arkadaşları çoğunluktadır Kına gecesinde sağdıcın görevi çoktur Misafirleri sağdıç karşılar, ağırlar

Kız evinden bir grup, oğlan evine "hayırlı olsun"a gelir Bir odada, sofra ve saz heyeti kurulur Vakit yatsıyı geçince kına yakma törenine başlanır Bir tas içinde karılmış kına önce damadın, sonra sağdıcın sağ elinin üç parmağına(yarım el) yakılır Kına yakılmaya başlarken saz heyeti ve düğünde bulunan gençler "Kına Türküsü" söylerler Kına yakıldıktan sonra damat ile sağdıç, babanın ve aile büyüklerinin ellerini öperler

Kız Evinde Kına Gecesi: Saç kesme töreni gecesi, oğlan evinden, yine başlarında kaynana olmak üzere kalabalık bir grup kız evine gelir Karşılama gündüzki gibidir Gelin kız ile sağdıç el öperler Gelin kızın avcuna bir parça kına konularak, bunun üzerine bahşişler verilir

Kız evinde eğlence, oğlan evi gittikten sonra daha çok olur Kızın arkadaşları, etrafını sararlar ve binbir özentiyle ellerine ve ayaklarına kına yakarlar Kızlar tefçinin eşliğinde kına türküsü söyleyerek geç saatlere kadar eğlenirler Kız tarafı kına yakanlara haşhaşlı pide, öğme, reçel, peynir, zeytin gibi yiyecekler ikram eder

Oğlan ve kız evinin ileri gelenlerinden birer grup, birbirlerini ziyaret ederek, hayırlı olmasını dilerler

Kına gecesinde söylenen "Kına Türküsü" şöyledir:




Kınası karılır tasta
Oğlan evi pek havasta
Kız anası kara yasta
Yârenim kınan kutlu olsun
Orda dirliğin tatlı olsun
Tuz kabını tuzsuz koyan
Koca evi ıssız koyan
Anasını kızsız koyan
Yârenim kınan kutlu olsun
Orda dirliğin tatlı olsun
Ana hamama vardın mı
Yunduğum yeri gördün mü
Şimdi kıymetimi bildin mi
Yârenim kınan kutlu olsun
Orda dirliğin tatlı olsun
Kaya dibi karıncalı
Yanı çifte görümceli
Hem dayılı hem amcalı
Yârenim kınan kutlu olsun
Orda dirliğin tatlı olsun
Kaynanam hamam varsa
İki ayağı birden kaysa
Hamam tası bana kalsa
Yârenim kınan kutlu olsun
Orda dirliğin tatlı olsun
Atlayıp geçer eşiği
Sofrada kalır kaşığı
Gelin evlerin ışığı
Yârenim kınan kutlu olsun
Orda dirliğin tatlı olsun
Kızımız gidiyor
Nazımız gidiyor
Bugün akşamlık akşamlık
Yarın öğlenlik öğlenlik
Misafir kaldı
Söylemez oldu



Gelin Alma: Perşembe sabahı her iki taraf da hareketlidir Oğlan evinden kız evine bir kamyon gönderilir Bu kamyona çeyizler yüklenir Kızın çeyizi sandık, yatak odası takımı, halı, koltuk takımı, battaniye, yatak takımı ve mutfak takımından(tencere, tabak, çatal bıçak takımı, çay takımı, fincan takımı, su takımı, su ve ocak güğümleri, tepsi vb) oluşur Çeyizle beraber kız evinden giden kadınlar, çeyizleri asar ve gelin odasını hazırlar

Gelin hazırlanır, gelin almak üzere oğlan evinin akrabaları ve kaynana kız evine giderler Gelin kızın babası, yakın akrabaları duvak örterler, görümlük para verirler Bu tören çok hüzünlü olur Duvak örtülünce kaynana, gelini arabaya bindirir Hareket etmeden önce dua okunur Akrabalar oğlan evine giderler Oğlan akrabaları ve kayınpeder gelini beklemektedir Gelin, evin önüne gelince arabadan inmeden bir kurban kesilir Gelini arabadan kayınpederi indirir Gelin orada bulunanların elini öper Duvağı örtülüdür Oğlan evinin akrabaları el öpme sırasında geline görümlük hediyeler verirler, ziynet eşyası takanlar da olur

Cuma günü öğleden sonra kadın misafirler gelin görmeye gelirler Kız evi üzüntülü, oğlan evi neşelidir, gülünür, eğlenilir Böylece düğünün bir kısmı bitmiş olur

El Öpme Daveti: Pazar günü kız evi oğlan evine bir tepsi baklava(Pazar baklavası) gönderir Baklavayı götüren kadınlar, kadınları öğle yemeğine, erkekleri akşam yemeğine davet eder El öpme daveti Pazartesi günü yapılır Bu yemek çok çeşitlidir Yemekten sonra kahve içilir, kız evinin yeniden aldığı dürüler dağıtılır

Çeyiz İndirme Daveti: El öpme davetinden birkaç gün sonra oğlan evi, kız evinin kadınlarını öğle, erkeklerini akşam yemeğine davet eder Bu davetin amacı, asılı duran çeyizlerin indirilmesiyle düğünün bittiğini gösterir

İlimizde ayrıca, "imece, aşure, sıra geceleri (gecekler)" gibi gelenekler de vardır

YÖRESEL YEMEKLER


A) BUĞDAYDAN YAPILAN YİYECEKLER:
1- Bulgur Yemekleri
2- Düğü Yemekleri(Çullama köfte, sulu köfte,ilibada dolması)
3- Göce Yemekleri(Göce köftesi, göce tarhanası,keşkek)
4- Hamur İşleri(Arabaşı, ağzıaçık, bükme, börek, bazlama, börek kenarı, haşhaşlı börek, ikiz börek, katmer, ocak bükmesi, şepit, cızdırma, cücü, çörek, nohut çöreği, ev hamuraşı, ev makarnası, nuska hamurası, sakala çarpan, velense hamuraşı, miyane çorbası, peksimet, ak pide, haşhaşlı pide, katkılı pide, yalım pidesi, halka pişi, lokma pişi, düz pişi)


B) ET YEMEKLERİ:
1- Parça et, yoğurtlu et
2- İşkembe yemekleri(çorba, kıyma, kızartma,söğüş, tas eti)
3- Özbek Pilâvı
4- Paçık
5- Haşlama
6- Kızartma


C) SEBZE YEMEKLERİ:
1- Afyon salatası (Haşhaş bitkisinin yeşil yaprağından yapılmaktadır)
2- Patlıcan yemekleri( Patlıcan böreği, bütün(parça) et patlıcan, yanı yarma, nohutlu patlıcan, kavurmalı patlıcan kebabı, patlıcan küllemesi, patlıcan dolması, yoğurtlu sarmısaklı patlıcan kızartması, imam bayıldı, patlıcan köftesi, patlıcan çöp kebabı, patlıcan ezmesi, patlıcan pilakisi, etli patlıcan sarması, etli patlıcan yahnisi, patlıcan doğraması, patlıcanlı pilav, patlıcan oturtma, hünkar beğendi, patlıcan gömmesi, patlıcan turşusu, patlıcan sırt dolması)
3- İlibada dolması
4- Sırt dolması
5- Şakşuka
6- Zürbiye


D) TATLILAR :
1- Çeşitli Tatlılar (Ekmek kadayıfı, haşhaş helvası, incir dolması, un helvası, kaymaklı şeker, kaymaklı lokum, saksağan beyni, yumurta tatlısı, su muhallebisi)
2- Hamur Tatlıları (Bisküvi, erişte baklavası, fırma baklavası, un helva, kurabiye, höşmerim, kedi külümbe, pandispanya, Tlf helva)
3- Sütlü Tatlılar (Ağız, palize, yepinti, muhallebi)


YÖRESEL YEMEK TARİFLERİ :


Ağzıaçık :
Malzemeler: 80 cm çapındaki tepsi için; 4 kg böreklik un, 400 gr Donyağı (içyağı) eritilecek 1,5 kg sıvı (ayçiçek yağı) yağ, 2 çorba kaşığı yoğurt, yeteri kadar tuz ve su
İç Malzemeler : 1 kg tuzsuz taze peynir, 1 tutam doğranmış maydanoz, 6 adet yumurta, 500 gr haşhaş ezmesi
İçin hazırlanışı : Bir kap içerisinde peynir ovalanır, yumurtalar kırılır, doğranmış maydanoz katılarak karıştırılır
Yapılışı : Un, iki çorba kaşığı yoğurt, yeteri kadar su ve tuz katılarak yoğurulur Hamur biraz katı olmalıdır ve iyice yoğrulmalıdır Bir taraftan da donyağı (içyağı) eritilerek sıvı yağla karıştırılır ve karışık yağ hazırlanmış olur Sonra hamur bezelere(top top yapılması) ayrılarak oklava ile açılır Hamur iyice açıldıktan sonra karışık yağla yağlanır Üzerine sürtülmüş (katılığının giderilmesi için sıvı yağla karıştırılmış olan) haşhaş sürülür 7 cm kalınlığında birbirine paralel kesilir ve uzun parçalar üst üste konur, üste üste konan parçalar kare şeklinde kesilir Bu parçalar ayrı ayrı yuvarlak şekilde kenarları ince, ortası biraz kalın olarak açılırlar Her bir parçanın ortasına hazırlanan peynirli malzemeden yeteri kadar konarak hamur yuvarlak şekilde kıvrımlı katlanır, tamamen kapatılmaz, ortası biraz açıktır Bu şekilde hazırlanan hamurlar, karışık yağla yağlanmış tepsiye seyrek olarak dizilir Bu işlem tamamlandıktan sonra karışık yağla üstleri bozulmadan yağlanır Bu yöremizde büyük tepsilerle yapılan hamur işi (ağzıaçık), mahalle fırınlarına (ekmek fırınları) götürülerek pişirilir Ağzıaçıkların içine isteğe göre iç malzemesi olarak kıyma da konulabilir



Mercimekli Bükme :
Malzemeler (Hamur İçin) : 1,5 kg un, 1 fincan sirke, ½ kg ayçiçek yağı, 125 gr İçyağı, haşhaş ezmesi, tuz ve su İçi İçin : 2 su bardağı mercimek, 1 adet orta büyüklükte soğan, tuz ve karabiber
Yapılışı : Mercimekler haşlanır, soğanlar küçük küçük doğranır, kavrulur Haşlanan mercimeklere yağda kavrulan soğan, karabiber ve tuz eklenerek karıştırılır ve soğumaya bırakılır Un, sirke, tuz ve su karıştırılarak kulak memesi kıvamında yoğurulur Yoğurulan hamur iki eşit parçaya bölünerek bezeler elde edilir Bezeler oklava ile açılır Yufka gibi açılan hamurun üzeri eritilmiş içyağı (ayçiçek yağı ile karıştırılmış iç yağı) ile yağlanır, ezilmiş haşhaş (ayçiçek yağı ile karıştırılmış haşhaş ezmesi) sürülür ve açılan hamur katlanır Rulo hale getirilir, küçük kare parçalara kesilir Küçük hamur bezeleri oklava ile yuvarlak açılır Ortasına uzunlamasına mercimek içi konulur Kenarlar mercimek üzerine katlanır Ters çevrilerek yağlanmış tepsiye sıralanır Daha önceden ısıtılmış fırında pişirilir



Keşkek :
Malzeme : 1 kg göce (kabuğu soyulmuş ve yıkanmış buğday), 1 kg kemikli yağlı et, 1 kg lola (but) kemiği, 1 su bardağı nohut
Yapılışı : Keşkeklik buğday kemikler, kemikli et ve nohut ile birlikte yeteri kadar su ilave edilerek toprak çömleğin içine konur Çömlek, akşama kadar ekmek pişiren mahalle fırınına akşam üzeri konur Çömlek, fırında sabaha kadar ağzı kapalı kalır Sabah fırından alınır Çömleğin içinde kemiklerle, kemikli et çıkartılır, etler kemikten sıyrılır Etler tekrar çömleğin içine konur, tahta kepçeyle keşkek iyice çevrilerek (dövülerek) karıştırılır Servis yapılırken tereyağı ve kırmızı biber ilâve edilir



Göce Köftesi :
Malzemeler : 1 su bardağı düğü (ince bulgur), 1 su bardağı göce, 1 adet büyük boy soğan, 2 yemek kaşığı tereyağı, 1 yumurta, 2 yemek kaşığı un, 1 yemek kaşığı kuru nane
Sosu : 1 su bardağı süzülmüş koyun yoğurdu, 2 diş sarımsak
Yapılışı : Düğü ile göce, sıcak suyla ıslatılır, kuru nane ufalanır ve bir müddet dinlendirilir Bu malzemeler yoğrulurken 2 yemek kaşığı un ve 1 yumurta ilave edilir Avuç içinde küçük küçük köfTlfer yapılır Kaynayan suda haşlanır Üzerine önce sarmısaklı yoğurt sonra da yağla kavrulmuş soğanlı sos dökülür



Sakala Çarpan Çorba :
Malzemeler : ½ su bardağı yeşil mercimek, 6 su bardağı su (et ve suyu veya tavuk suyu tercih edilir) 2 adet küçük boy soğan, 4 yemek kaşığı tereyağı veya margarin, 3 yemek kaşığı un, 2 tatlı kaşığı tuz, ½ su bardağı kesme makarna, 1 yemek kaşığı nane
Yapılışı : Mercimek yıkanır ve bir su bardağı su ile akşamdan ıslatılır, kalan su eklenir, 25-30 dakika pişirilir Soğan ince ince doğranıp yağla birlikte, kısık ateşte arasıra karıştırılarak kavrulur, un katılarak bir iki defa çevrilir ve haşlanmış mercimeğe eklenir, tuz ilâve edilir, kaynayınca kesme makarna ilâve edilir, yaklaşık 10 dakika sonra nane gezdirilerek ocaktan indirilir