Tarih Bilimi Nedir

TARİH BİLİMİNE GİRİŞ


TARİHİN TANIMI: Tarih geçmiş zamanlarda yaşayan insan topluluklarının her türlü faaliyetlerini YER VE ZAMAN bildirerek, SEBEP-SONUÇ ilişkisi içinde anlatan bilim dalıdır


TARİHİN KONUSU NEDİR? : Geçmiş zamanda yaşayan insan topluluklarının her türlü faaliyetidir


TARİH ANLATIMINDA YER VE ZAMANIN ÖNEMİ NEDİR?

1)- Yer ve zamanın belirtilmesiyle olayın GERÇEK olup olmadığını anlarız

2)- Olayın geçtiği yer ile olayın meydana geldiği zaman dilimi o olayın sebep ve sonuçlarını belirlememizde gereklidir Çünkü o yerin iklimi, yaşam şartları, madenleri, o zaman içindeki nüfusu, o zaman içindeki toplumsal değerler olayın meydana geliş sebeplerini oluşturabilirler


SEBEP-SONUÇ İLİŞKİSİNİN ÖNEMİ NEDİR?

Bütün olaylar bir zincirin halkalari gibi birbirine bağlidir her olay kendisinden önceki olayın SONUCU, kendisinden sonraki olayın SEBEBİ'dir Önceki olayı bilmezsek, sonraki olayı kavrayamayız


OLAY NEDİR? OLGU NEDİR?OLAY: İnsanları ilgilendiren sosyal, ekonomik, kültürel, dini ve benzeri alanlarda meydana gelen oluşumlardır

OLGU: Oluşum süreci içinde ya da başka bir şeyin belirtisi olarak gözlemlenmiş olaylardan ibarettir Örnek: Anadolu'nun Türkler tarafından fethi OLAY'dır Anadolu'nun Türkleşmesi OLGU'dur


TARİH FELSEFESİ NEDİR?: Tarihi tecrübeleri günümüz meselelerinin çözümü için yeniden yorumlamaya Tarih Felsefesi denir

SEBEP-SONUÇ İLİŞKİSİNİN ÖNEMİ NEDİR?

Bütün olaylar bir zincirin halkalari gibi birbirine bağlidir her olay kendisinden önceki olayın SONUCU, kendisinden sonraki olayın SEBEBİ'dir Önceki olayı bilmezsek, sonraki olayı kavrayamayız


OLAY NEDİR? OLGU NEDİR?OLAY: İnsanları ilgilendiren sosyal, ekonomik, kültürel, dini ve benzeri alanlarda meydana gelen oluşumlardır

OLGU: Oluşum süreci içinde ya da başka bir şeyin belirtisi olarak gözlemlenmiş olaylardan ibarettir Örnek: Anadolu'nun Türkler tarafından fethi OLAY'dır Anadolu'nun Türkleşmesi OLGU'dur


TARİH FELSEFESİ NEDİR?: Tarihi tecrübeleri günümüz meselelerinin çözümü için yeniden yorumlamaya Tarih Felsefesi denir


TARİHİN TASNİFİ(SINIFLANDIRILMASI)

1)- Zamana Göre Sınıflandırma: (Örnek: Ortaçağ tarihi,15 yüzyıl tarihi gibi)

2)- Mekana(Yer) Göre sınıflandırma: (Örnek:Türkiye Tarihi,Avrupa tarihi gibi)

3)- Konuya Göre Sınıflandırma: (Örnek: Tıp Tarihi, Sanat tarihi gibi)


TARİHİ NEDEN SINIFLANDIRIYORUZ?

Tarihi Zamana, Mekana ve Konuya göre sınıflandırmamızın nedeni öğrenmeyi,öğretmeyi,araştırmayı kolaylaştırmakdır


TARİHİN YÖNTEMİ: Tarihi olayları araştıran bir tarihçi sırasıyla aşağıdaki yöntemleri uygular

1)-KAYNAK ARAMA: Önce olayla ilgili kaynaklar aranır

Kaynaklar 2'ye ayrılır:

1- Ana Kaynaklar(Birinci el kaynaklar): Olayın geçtiği döneme ait kaynaklardır

2- İkinci El Kaynaklar: Ana kaynaklardan yararlanılarak hazırlanan kaynaklardır Ayrıca kaynakları YAZILI ve YAZISIZ kaynaklar diye de ikiye ayırabiliriz:

1- Yazılı Kaynaklar: Kitabeler, fermanlar, kanunlar, mahkeme kayıtları, noterlik yazıları, gazeteler, dergiler vb

2- Yazısız(Sözlü) Kaynaklar: Evler, kaleler, tapınaklar, heykeller, silah, eşyalar, destanlar, efsaneler, fıkralar, atasözleri örf ve adetler vb

2)- VERİLERİ TASNİF, TAHLİL VE TENKİT ETME:

a)- Tasnif(Sınıflandırma): Elde edilen bilgiler zamana, mekana ve konuya göre tasnif edilir

b)- Tahlil(Analiz=İnceleme) : Kaynaklardan elde ettiğimiz bilgiler güvenilir mi? Karşılaştırma yapılarak bilgiler bu yönde incelenir

c)- Tenkit(Eleştiri): Elde edilen bilgilerin işe yarayıp yaramadığı, hangi bilgilerin kullanılacağı belirlenir

3)- SENTEZ(BİRLEŞTİRME): Kaynaklardan elde edilen bilgiler düzenlenerek yazılması safhasıdır


TARİHE YARDIMCI OLAN BİLİMLER:1)- COĞRAFYA: Tarih olayın geçtiği YER'in fiziki ve beşeri özelliklerini coğrafyadan öğrenir

2)- ARKEOLOJİ (Kazı Bilimi): Toprağın ve suyun altında kalmış olan tarihi eserleri ortaya çıkarır

3)- KRONOLOJİ (Takvim Bilgisi): Tarihi olayların zamanlarını belirleyerek, meydana geliş sıralarını

düzenler

4)- PALEOGRAFYA: Eski yazıların okunmasını sağlayan bilim dalıdır

5)- EPİGRAFYA (Kitabeler Bilimi): Taş, mermer gibi sert cisimler üzerine yazılan yazıları inceler

6)- SOSYOLOJİ (Toplum Bilimi): Sosyal olayları inceler

7)- ANTROPOLOJİ: Toplumların ırk yapılarını inceler

8)- FİLOLOJİ (Dil Bilimi): Dilleri ve diller arasındaki bağları inceler

9)- ETNOGRAFYA: Örf,adet, gelenek ve görenekleri inceler

10)- DİPLOMATİK: Günümüze kadar gelmiş olan resmi belgeleri, fermanları vb inceler

11)- HERALDİK (Mühür bilimi): Resmi belgelerdeki mühür, arma ve özel işaretleri inceler

12)- NÜMİZMATİK(Paralar bilimi): Eski Paraları inceler


Bunlardan başka tarihe yardımcı bilimler arasına felsefe, istatistik, psikoloji, astronomi, Tıp, kimya gibi bir çok bilimi katabiliriz



ZAMAN VE TAKVİMTAKVİM NEDİR?: Takvim zamanı günlere, aylara, yıllara bölme metodudur


NOT: İnsanlar zamanı ölçerken ölçü aracı olarak Güneşi ve Ay'ı kullanmışlardır


AÇIKLAMA: Güneşi kullananlar dünyanın güneş etrafında bir tam dönüşünü esas almışlardır (365 gün 6 saat) Bu şekilde oluşturulan takvimlere GÜNEŞ TAKVİMİ diyoruz Ay'ı kullananlar ise Ayın Dünya etrafında 12 kez dönmesini (12 x 295 =354) esas almışlardır Bu şekilde oluşturulan takvimlere AY TAKVİMİ diyoruz


NOT: Tarihte ilk GÜNEŞ TAKVİMİ'ni MISIRLILAR, ilk AY TAKVİMİ'ni SÜMERLER oluşturmuşlardır


AÇIKLAMA: Her toplum kendi takvimini oluştururken kendileri için önemli saydıkları bir günü BAŞLANGIÇ olarak kullanmışlardır Örnek: Romalılar Roma'nın kuruluşunu, Müslümanlar Hicreti, Hırıstiyanlar Hzİsa'nın doğumunu gibi


TÜRKLERİN KULLANDIKLARI TAKVİMLER:

1)- 12 HAYVANLI TÜRK TAKVİMİ: Türklerin kullandığı en eski takvimdir Güneş yılını esas alır Bu takvimde her yıl bir hayvan adıyla anılıyordu

2)- CELALİ TAKVİM: Büyük Selçuklular zamanında Melikşah tarafından hazırlatılan bu takvim güneş yılına göre hazırlanmıştı

3)- HİCRİ(HİCRET) TAKVİMİ: Ay yılını esas alır Başlangıç olarak Hz Muhammed'in Mekkeden Medine'ye hicret ettiği 622 yılını alır Bugün Ramazan, mevlidler gibi dini günlerde bu takvimi kullanmaktayız

4)- RUMİ TAKVİM: Osmanlı devletinde resmi ve mali işlerde kullanılmak üzere 19 yüzyıl başlarından itibaren yürürlüğe giren takvimdir Güneş Yılını esas alır

5)- MİLADİ(MİLAT) TAKVİMİ: 1926' dan itibaren kullandığımız takvimdir Güneş yılını esas alır Temeli Mısırlılar'a dayanır İyon ve Yunanlılar kanalıyla Batıta aktarılmıştır Romalılar Sezar zamanında JULYEN takvimi olarak düzenlemiş ve kullanmışlardır Yeniçağda Papa XIIGregor tarafından yeniden yapılan düzenlemelerle GREGORYAN TAKVİMİ olarak anılmıştır Günümüzde ise Milat takvimi denilmektedir Milat takvimi Hz İsa'nın doğuşunu(sıfır) kronolojinin başlangıcı olarak kabul eder

HİCRİ TAKVİMLE MİLADİ TAKVİM ARASINDAKİ FARKLAR NELERDİR?

1)- Hicri Takvim AY yılını, Miladi Takvim GÜNEŞ yılını esas alır Bu yüzden ikisi arasında 11 gün fark vardır

2)- Başlangıç tarihleri farklıdır Hicri Takvimde başlangıç tarihi Hazreti Muhammed'in Mekke'den Medine'ye hicret ettiği tarih olan 622 yılıdır Miladi Takvimde ise başlangıç Hz İsa'nın doğum tarihi 0 yılıdır


HİCRİ TAKVİMDEN MİLADİ TAKVİME ÇEVİRME İŞLEMİ

SORU: Hicri 1340 yılını Miladiye çeviriniz

Hicri=1340 Miladi=?

1340 ÷ 32 = 40,6 (Yaklaşık 41)


1340 - 41 = 1299


1299 + 622= 1921


MİLADİ TAKVİMDEN HİCRİ TAKVİME ÇEVİRME İŞLEMİ

SORU: Miladi 1998 yılını Hicri takvime çeviriniz

Miladi=1998 Hicri=?

1998 - 622 = 1376 1376 ÷ 33 = 41,7 (yaklaşık 42) 1376 +42 = 1418



RUMİ TAKVİMDEN MİLADİ TAKVİME ÇEVİRME İŞLEMİ:

SORU: Rumi 31 Mart 1325 , Miladi=?


31 Mart 1325

+ 13 584 İki takvim arasında 13 gün

______________ 584 yıl fark vardır

13 Nisan 1909



MİLADİ TAKVİMDEN RUMİ TAKVİME ÇEVİRME İŞLEMİ


Miladi 29 Ekim 1923 , Rumi=?


29 Ekim 1923

- 13 584

_______________

16 Ekim 1339


TARİH İLE YAZI ARASINDAKİ İLİŞKİ

Tarih YAZI ile başlar yazıdan önceki devirler hakkında sağlıklı bilgi edinmek zor olduğundan, bu dönemlere "Tarih Öncesi Devirler=Prehistorik Devirler" veya "Karanlık Çağlar" denir


YAZI İLE İLGİLİ ÖNEMLİ BİLGİLER

* Toplumlar ilk olarak resim yazısı kullanmışlardır

* İlk yazıyı Sümerler bulmuştur(Çivi Yazısı)

* Bugün kullandığımız alfabeyi, ilk olarak Fenikeliler kullanmış, onlardan Yunanlılar ve Romalılar alarak geliştirmişler ve böylelikle LATİN alfabesi ortaya çıkmıştır

* Yazı, Anadolu'ya ilk olarak ASURLULAR tarafından TUNÇ devrinde getirilmiştir

* Türk Tarihinin ilk yazılı eserleri GÖKTÜRK(ORHUN) KİTABELERİDİR

ÇAĞLARIN BAŞLANGIÇ VE BİTİŞ TARİHLERİ NEYE GÖRE TESBİT EDİLMİŞTİR?

Tarihin zamana göre tasnifinde en önemli ayrım "çağlara ayırarak" incelemedir Çağların başlangıç ve bitim tarihleri belirlenirken toplumların geniş çapta etkilendiği tarihi olaylar esas alınmıştır

İLKÇAĞ = Yazının bulunmasıyla(MÖ3500) başlar, 375 yılındaki Kavimler göçüne kadar sürer

ORTAÇAĞ = 375 Yılındaki Kavimler Göçüyle başlar, 1453 yılında İstanbul'un Fethine kadar sürer

YENİÇAĞ = 1453'teki İstanbul'un fethiyle başlar, 1789'daki Fransız İhtilaline kadar sürer

YAKINÇAĞ = 1789'daki Fransız ihtilaliyle başlar, günümüze kadar sürer


AÇIKLAMA: Zamanı çağlara bölmek yapay bir bölme işlemidir

Mesela: İstanbul'un fethi, Avrupa ve Asyayı etkileyen önemli bir tarihi olaydır Ancak bu olay o sırada Amerika ve Afrika kıtasında yaşayan insanları doğrudan etkilememiştir Yine Mısır ve Mezopatamya'daki insanlar yazıyı kullanırlarken, dünyanın diğer bölgelerindeki insanlar ancak yüzlerce yıl sonra yazıyı kullanmışlardır


TARİH ÖNCESİ DEVİRLER (PREHİSTORİK DEVİRLER)

İnsanların varoluşundan yazının icadına kadar olan döneme denir Tarih öncesi devirlerin birbirinden ayrılmasında kullanılan araç ve gereçlerin niteliğine bakılmıştır Buna göre Tarih öncesi devirler şöyle ayrılır:

1)-TAŞDEVRİ 2)- KALKOLİTİK(TAŞ-BAKIR) DEVRİ 3)- TUNÇ DEVRİ

a)- Eskitaş (Kabataş) Devri

b)- Ortataş (Yontmataş) Devri

c)- Yenitaş (Cilalı Taş) Devri


1)-TAŞDEVRİ:a) EskiTaş (Kabataş) Devri: Bu devri yaşayan insan toplulukları ilkel bir göçebe hayat sürmüşlerdir Ağaç kovuklarında, mağaralarda ve nehir yataklarında yaşayan insanlar tabiatta hazır bulduklarıyla, avcılık ve balıkçılıkla geçinmişlerdir (Avcı ve toplayıcı)

Türkiye'de Eski Taş Devri(MÖ600000-MÖ10000): Antalya'da Karain,Beldibi ve Belbaşı Mağaraları Anadolu'da bu döneme ait önemli merkezlerdir

b) Ortataş (Yontmataş) Devri: İnsanlığın toplayıcılık ve avcılıktan üretime geçiş yaptığı dönemdir Hayvanlar evcilleştirilmiştir

Türkiye'de Ortataş Devri(MÖ10000-8000): Antalya'da Beldibi mağarası, Göller yöresinde Bardiz, Samsun'da Tekkeköy bu devre ait önemli merkezlerdir

c) Yenitaş (Cilalı Taş) Devri : Tarım hayatı başlamış,köyler kurularak yerleşik hayata geçilmiştir

Türkiye'de Yenitaş Devri(MÖ8000- MÖ5500): Diyarbakır'da Çayönü, Gaziantep'de Sakçagözü, Konya'da Çatalhöyük önemli merkezlerdir


NOT: İnsanlık tarihinin ilk yerleşim yeri olarak Konya Çatalhöyük kabul edilmektedir İlk üretim yeri de Çayönü (Diyarbakır) kabul edilir


2)- KALKOLİTİK(TAŞ-BAKIR) DEVRİ: Taş devrinin sonlarına doğru maden keşfedilmiştir İlk kullanılan maden bakırdır

Türkiye'de Kalkolitik Devir(MÖ5500-MÖ2500): Çanakkale'de Truva, Burdur'da Hacılar, Yozgat'ta Alişar, Çorum'da Alacahöyük'dür


3)- TUNÇ DEVRİ: Bu dönemde site denilen ilk yönetim örgütleri(devlet) oluşturulmuştur

Türkiye'de Tunç Devri(MÖ2500- MÖ1200):

Anadolu'da üretim artmasına paralel olarak ticaret gelişmiş, toplumsal ilişkiler hızlanmıştır

Yazı Asurlu tüccarlar tarafından Türkiye'ye getirildi

Bilim tarihi kisaca bilimin dogus ve gelisme öyküsüdür Amaci nesnel bilginin ortaya çikma, yayilma ve kullanilma kosullarini incelemektir


Bilim çogu kez sanildigi gibi ilk defa ne Rönesans’tan sonra, ne de Bati dünyasinda ortaya çikmistir Bilim; insanligin kafa ürünüdür Kökleri ilkel toplumlarin yasamina kadar uzanir

TARİHE YARDIMCI OLAN BİLİMLER:


1)- COĞRAFYA: Tarih olayın geçtiği YER'in fiziki ve beşeri özelliklerini coğrafyadan öğrenir


2)- ARKEOLOJİ (Kazı Bilimi): Toprağın ve suyun altında kalmış olan tarihi eserleri ortaya çıkarır


3)- KRONOLOJİ (Takvim Bilgisi): Tarihi olayların zamanlarını belirleyerek, meydana geliş sıralarını düzenler


4)- PALEOGRAFYA: Eski yazıların okunmasını sağlayan bilim dalıdır


5)- EPİGRAFYA (Kitabeler Bilimi): Taş, mermer gibi sert cisimler üzerine yazılan yazıları inceler


6)- SOSYOLOJİ (Toplum Bilimi): Sosyal olayları inceler


7)- ANTROPOLOJİ: Toplumların ırk yapılarını inceler


8)- FİLOLOJİ (Dil Bilimi): Dilleri ve diller arasındaki bağları inceler


9)- ETNOGRAFYA: Örf,adet, gelenek ve görenekleri inceler


10)- DİPLOMATİK: Günümüze kadar gelmiş olan resmi belgeleri, fermanları vb inceler


11)- HERALDİK (Mühür bilimi): Resmi belgelerdeki mühür, arma ve özel işaretleri inceler


12)- NÜMİZMATİK(Paralar bilimi): Eski Paraları inceler


Bunlardan başka tarihe yardımcı bilimler arasına felsefe, istatistik, psikoloji, astronomi, Tıp, kimya gibi bir çok bilimi katabiliriz





ZAMAN VE TAKVİMTAKVİM NEDİR?:


Takvim zamanı günlere, aylara, yıllara bölme metodudur


NOT: İnsanlar zamanı ölçerken ölçü aracı olarak Güneşi ve Ay'ı kullanmışlardır


AÇIKLAMA: Güneşi kullananlar dünyanın güneş etrafında bir tam dönüşünü esas almışlardır (365 gün 6 saat) Bu şekilde oluşturulan takvimlere GÜNEŞ TAKVİMİ diyoruz Ay'ı kullananlar ise Ayın Dünya etrafında 12 kez dönmesini (12 x 295 =354) esas almışlardır Bu şekilde oluşturulan takvimlere AY TAKVİMİ diyoruz


NOT: Tarihte ilk GÜNEŞ TAKVİMİ'ni MISIRLILAR, ilk AY TAKVİMİ'ni SÜMERLER oluşturmuşlardır


AÇIKLAMA: Her toplum kendi takvimini oluştururken kendileri için önemli saydıkları bir günü BAŞLANGIÇ olarak kullanmışlardır Örnek: Romalılar Roma'nın kuruluşunu, Müslümanlar Hicreti, Hırıstiyanlar Hzİsa'nın doğumunu gibi

TÜRKLERİN KULLANDIKLARI TAKVİMLER:


1)- 12 HAYVANLI TÜRK TAKVİMİ: Türklerin kullandığı en eski takvimdir Güneş yılını esas alır Bu takvimde her yıl bir hayvan adıyla anılıyordu


2)- CELALİ TAKVİM: Büyük Selçuklular zamanında Melikşah tarafından hazırlatılan bu takvim güneş yılına göre hazırlanmıştı


3)- HİCRİ(HİCRET) TAKVİMİ: Ay yılını esas alır Başlangıç olarak Hz Muhammed'in Mekkeden Medine'ye hicret ettiği 622 yılını alır Bugün Ramazan, mevlidler gibi dini günlerde bu takvimi kullanmaktayız


4)- RUMİ TAKVİM: Osmanlı devletinde resmi ve mali işlerde kullanılmak üzere 19 yüzyıl başlarından itibaren yürürlüğe giren takvimdir Güneş Yılını esas alır


5)- MİLADİ(MİLAT) TAKVİMİ: 1926' dan itibaren kullandığımız takvimdir Güneş yılını esas alır Temeli Mısırlılar'a dayanır İyon ve Yunanlılar kanalıyla Batıta aktarılmıştır Romalılar Sezar zamanında JULYEN takvimi olarak düzenlemiş ve kullanmışlardır Yeniçağda Papa XIIGregor tarafından yeniden yapılan düzenlemelerle GREGORYAN TAKVİMİ olarak anılmıştır Günümüzde ise Milat takvimi denilmektedir Milat takvimi Hz İsa'nın doğuşunu(sıfır) kronolojinin başlangıcı olarak kabul eder


HİCRİ TAKVİMLE MİLADİ TAKVİM ARASINDAKİ FARKLAR NELERDİR?


1)- Hicri Takvim AY yılını, Miladi Takvim GÜNEŞ yılını esas alır Bu yüzden ikisi arasında 11 gün fark vardır

2)- Başlangıç tarihleri farklıdır Hicri Takvimde başlangıç tarihi Hazreti Muhammed'in Mekke'den Medine'ye hicret ettiği tarih olan 622 yılıdır Miladi Takvimde ise başlangıç Hz İsa'nın doğum tarihi 0 yılıdır


HİCRİ TAKVİMDEN MİLADİ TAKVİME ÇEVİRME İŞLEMİ


SORU: Hicri 1340 yılını Miladiye çeviriniz

Hicri=1340 Miladi=?

1340 ÷ 32 = 40,6 (Yaklaşık 41)


1340 - 41 = 1299


1299 + 622= 1921


MİLADİ TAKVİMDEN HİCRİ TAKVİME ÇEVİRME İŞLEMİ


SORU: Miladi 1998 yılını Hicri takvime çeviriniz

Miladi=1998 Hicri=?

1998 - 622 = 1376 1376 ÷ 33 = 41,7 (yaklaşık 42) 1376 +42 = 1418



RUMİ TAKVİMDEN MİLADİ TAKVİME ÇEVİRME İŞLEMİ:


SORU: Rumi 31 Mart 1325 , Miladi=?


31 Mart 1325

+ 13 584 İki takvim arasında 13 gün

______________ 584 yıl fark vardır

13 Nisan 1909



MİLADİ TAKVİMDEN RUMİ TAKVİME ÇEVİRME İŞLEMİ


Miladi 29 Ekim 1923 , Rumi=?


29 Ekim 1923

- 13 584

_______________

16 Ekim 1339

Tarih, insanın varoluş mücadelesinin macerasıdır İnsanlık, tarini tanıdıkça varolur Tarih masal değil, deneyimdir Geçmişten ders çıkarmak, geleceğe güvenle bakmanın gereğidir