Samsun Şehir Tanıtımı

Samsun Şehir Tanıtımı

Karadeniz Bölgesi’nin orta kesiminde yer alan Samsun, doğuda Ordu, güneydoğuda Tokat, güneyde Amasya, güneybatıda Çorum, batıda Sinop illeri, kuzeyde de Karadeniz ile çevrilidir İl toprakları güney kesimde yer alan orta yükseklikteki dağlık alandan alçak düzlüklerin yer aldığı Karadeniz kıyısına doğru alçalırİlin büyük bir bölümünü Kuzey Anadolu Dağları engebelendirir Kızılırmak Vadisinin doğusunda Canik Dağları, batısında Küre (İsfendiyar) Dağlarının doğusu yer alır Amasya-Çorum il sınırı yakındadaki Kunduz Dağı (1791 m), Bünyan Dağı, Sıralı Dağ, Akdağ (2082 m) ve Yunt Dağı ilin en yüksek tepeleridir Bu dağların Karadeniz’e bakan yamaçları ormanlarla kaplıdır

İl topraklarındaki düzlükler, Karadeniz kıyısında yer alan diğer illere göre daha geniştir Çarşamba Ovası, Bafra Ovası bunların başlıcaları olup, Yeşilırmak ve Kızılırmak’ın taşıdığı alüvyonların birikmesi ile oluşan bu düzlükler birer delta ovasıdır İl topraklarında yer alan düzlükler, Mert Çayı ve Kürtün Çayı gibi bir çok akarsuyun getirdiği alüvyonlarla oluşmuştur İldeki plato ve yaylalar fazla yüksek değildir Yaylalar, Ladik, Havza, Veziköprü ve Kavak ilçelerinde yer alır

İl topraklarını Terme Çayı, Yeşilırmak, Abdal Çayı, Mert Çayı, Kürtün Çayı ve Kızılırmak sular Uzunluğu 1182 km olan Kızılırmak Kızıl dağdan doğar, Sivas, Kayseri, Nevşehir ve Kırşehir topraklarını sular; Anadolu yaylasından bir yay çizerek Çorum ilinin kuzeyinden Samsun’un topraklarına girer ve denize dökülür 468 km uzunluğundaki Yeşilırmak ise Köse Dağdan doğup Canik Dağlarını geçerek Samsun il sınırına gelerek Civa Burnu’ndan denize dökülür Tozanlı Irmağı, Tokat Çayı, Kelkit ve Çekerek Suyu Yeşilırmak’ın önemli kollarıdır

İl sınırları içerisinde birçok doğal ve yapay göl bulunmaktadır Doğal göller Yeşilırmak’ın kollarından Tersakan Çayını besleyen Ladik Gölü ve delta ovalarında bulunan irili ufaklı lagünlerdir Karaboğaz, Liman, Cernek ve Balık gölleri ile Uzungöl Kızılırmak deltasındaki başlıca lagünlerdir Yeşilırmak deltasındaki lagünler ise; Dumanlıgöl ve Akgöl ile Simenlik Gölüdür Ayrıca Yeşilırmak üzerinde kurulan enerji amaçlı Suat Uğurlu Barajı ile Abdal Çayı üzerinde kurulan içme ve kullanma amaçlı kurulan Çakmak Barajı ve Kızılırmak üzerindeki enerji amaçlı Altınkaya Barajının bıraktıkları suların birikimiyle oluşan yapay göller de bulunmaktadır Yüzölçümü 9579 km2, 2000 Yılı Genel Nüfus sayım sonuçlarına göre toplam nüfusu 1203681’dir

İlin Karadeniz kıyısında, Kızılırmak ve Yeşilırmak’ın deltalarında oluşan iki büyük çıkıntı bulunmaktadır Bu deltaların alüvyal oluşumuna uygun olarak kıyı kesiminde doğal plajlara, yer yer de kumlara rastlanır Kıyının ardındaki lagünlerin etrafı sazlık, bataklık ve ormanlıktır Kızılırmak deltasının kuzeybatısında Civa Burnu, doğusunda da Çaltı burnu yer almaktadır

Samsun’un güney kesiminden Kuzey Anadolu Kırık Kuşağı geçmektedir Bu kesimde tarih boyunca bir çok deprem olmuştur

Doğal bitki örtüsü açısından zengin olan Samsun’da, iç kesimlerde,ovalarda ve dağların az eğimli yamaçlarında orman örtüsü azalmıştır Yüksekliğin 1000-1200 metre olduğu yerlerde kışın yapraklarını döken ağaçlara (gürgen, meşe, ıhlamur, kestane, kayın dış budak) rastlanır 1200-1800 m yükseklikte ise iğne yapraklı ağaçlara rastlanır Karadeniz Dağlarının kuzey yamaçlarında kayın ve ladin ağaçları, güney yamaçlarında ise gürgen ve meşe ağaçlarından oluşan ormanlara, kıyıya yaklaştıkça söğüt ve kavak ağaçlarına rastlanır Samsun ilinin en zengin orman alanları Çarşamba, alaçam, kavak ve Vezirköprü ilçelerinde bulunmaktadır

Samsun’da iklim, kıyı ve iç kesimlerde değişiklik gösterir Kıyı şeridi Karadeniz’in etkisinde olmasına karşın iç kesimler Akdağ ve Canik Dağları etkisi altındadır Sıcaklık ve yağış bakımından Samsun, ne doğu ne de Batı Karadeniz bölgesine benzemektedir Yağış Karadeniz’e nazaran daha azdır Kuzey rüzgarlarına açık olduğundan sıcaklık daha düşüktür Kıyı kesiminde kışlar ılık, ilkbahar sisli ve serin, yaz mevsimi ise genellikle kuraktır İlin iç kısımları sahile oranla daha serindir

İlin ekonomisi tarım, hayvancılık, balıkçılık, turizm, tarıma dayalı sanayii ve ticarete dayalıdır Yetiştirilen tarımsal ürünlerin başında , buğday, arpa, tütün, mısır, ayçiceği, şeker pancarı, fındık, kuru fasulyedir Ayrıca sebze ve meyve de yetiştirilmektedir Hayvancılıkta ise dağlık alanlarda koyun, düzlüklerde sığır ve manda besiciliği ile tavukçuluk yapılmaktadır İldeki akarsu ve göllerde tatlı su balıkçılığı da yapılmaktadır

İldeki sanayii kuruluşu olarak, un, salça, süt ürünleri, çeltik, bitkisel yağ, şeker, su ürünleri işleme, sigara, yaprak tütün işleme, yem, orman ürünleri, gübre, çimento, ****lürji, plastik, profil boru ve tel fabrikaları bulunmakta olup, en önemli sanayi kuruluşu Etibank’a ait Karadeniz Bakır İşletmeleridir Küçük sanayiinin önemli dallarını ise orman ürünleri ve gıda üretimi ile dokumacılık oluşturmaktadır

Yer altı kaynakları bakımından yoksul olan Samsun’da sıcak madensuyu kaynakları ile tuğla-kiremit hammaddesi, Havza yöresinde linyit, Vezirköprü’de de mermer içeren cevher yatakları bulunmaktadır

Antik Çağda Amisos adı ile anılan kent, Miletosluların MÖVIIyüzyılda Karadeniz kıyılarında kurdukları ticaret kolonilerinden biridir MÖVyüzyılda Atinalıların ele geçirdiği kent, bir süre Priraierus adı ile anılmıştır Önemli bir ticaret limanı olan Amisos’u saldırılardan korumak amacı ile surlar yapılmıştır Bizans döneminde bir piskoposluk merkezi olan Amisos’u alamayan Danişmendliler hemen yakınında yeni bir kale yaptırmışlardır Yüzyıllarca zengin bir ticaret merkezi olan eski yerleşim Hıristiyan Samsun ya da Gavur Samsun adı ile anılmıştır XIyüzyılda Cenevizlilerin eline geçen Eski Amisos ve Yeni Amisos arasında ticari bir ilişki bulunmakta idi Sonraları Simisso ve Samissun olarak isimlendirilen bu yerleşmenin adı Samsun’a dönüşmüştür Eski Amisos’un bulunduğu yer günümüzde halk tarafından Kara Samsun olarak anılmaktadır

Samsun’daki ilk yerleşim tarih öncesi dönemlere kadar uzanmaktadırTekkeköy yakınlarında ele geçen buluntular yörenin Paleolitik Çağda (MÖ10000-5500) yerleşime sahne olduğunu göstermiştir İkiztepe, Dündar Tepe, Öksürük Tepe ve diğer höyüklerde yapılan arkeolojik kazılar ve araştırmalar, yerleşmenin Kalkolitik Çağ (MÖ5500-3500) ve sonrasında da sürdüğünü kanıtlamıştır Ayrıca söz konusu yörenin Hititlerden önce ve Hititler döneminde Gaskalar tarafından da yerleşim yeri olarak seçildiği Hitit yazılı kaynaklarından anlaşılmaktadır

MÖ 750-760 yılları arasında Anadolu’da yunan kolonilerin kurulduğu dönemde Amisos adlı küçük bir yerleşme merkezi idi Şehrin İon şehir devletlerinden Miletos (millet) tarafından kurulduğu sanılmaktadır MÖVyüzyılda Atinalılar, MÖIVyüzyılda önce Persler daha sonrada Makedonyalılar yörede egemenlik kurmuşlardır

MÖ331 yılında Büyük İskender Amisos ’u bağımsız şehir olarak ilan etmiştir Daha sonra Seleukosların hakimiyetine giren yöre, MÖIIIyüzyıl başlarında kurulan Pontus Devleti’nin egemenliği altına girmiştir Bu dönemde burada Mossynoikialılar yaşıyordu Pontus kralı Mithridates VI Zamanında (MÖ120-MÖ63) yöre en parlak dönemini yaşamıştır MÖIyüzyıl ortalarında Romalıların hakimiyetine giren Samsun yöresi Pontus Polemoniacus bölgesi sınırları içerisinde idi 395’de Roma İmparatorluğu’nun Batı Doğu olmak üzere ikiye ayrılmasın ile Doğu Roma (Bizans)toprakları içinde kalmıştır Bizanslılar zamanında önemli bir piskoposluk merkezi olmuş, Armeniakon Theması’na bağlanmıştır VIII Ve IXyüzyıllarda birkaç kez Arap saldırılarına uğramıştır

Samsun Gezgin Gözüyle

Dündartepe (Öksürüktepe) Ören Yeri: Samsun Merkez ilçenin 3 km güneydoğusunda bulunan 15 m yüksekliğindeki Höyükte, Kalkolitik, Eski Tunç ve Hitit çağlarına ilişkin üç kültür katı vardır Höyüğün tepesindeki en son yerleşme Eski Tunç Çağı’na aittir Höyüğün eteklerinde Hitit yerleşmesine rastlanmıştır 1 kültür katında Kalkolitik döneme tarihlenen yapı kalıntıları, el yapımı seramik parçaları, pişmiş toprak ağırlıklar, çakmaktaşı bıçak vs bulunmuştur Höyüğün tepesinde ve eteklerindeki 2 kültür katı Eski Tunç Çağı’na tarihlenmektedir Yangınla sona eren bu katta dörtgen planlı ev ve ocak, koyu gri renkli, içi kırmızı yada kahverengi kaplar, kemik eşyalar, pişmiş toprak ağırşaklar bulunmuştur Höyüğün tepesi dışında eteklerinde Hitit dönemine tarihlenen 3 kültür katında üç yapı katı saptanmıştır Birinci yapı katında taş temelli kerpiçten evler (MÖ 1500-1200), ikinci yapı katında taş temel kalıntıları (MÖ1500), üçüncü yapı katında çoğu boya astarlı, çarkta yapılmış ve iyi fırınlanmış seramik buluntuları, pişmiş toprak mühürler, hayvan heykelcikleri, kemik iğneler (MÖ1500’den önce) ele geçirilmiştir

Tekkeköy Ören Yeri: Dündartepe’nin 14 km güneydoğusunda Tekkeköy ilçesi sınırları içinde yer almaktadır 1940’da yapılan arkeolojik kazı çalışmaları sonucunda Hitit ve Eski Tunç Çağı dönemlerine ait buluntular ele geçmiştir Buluntular arasında çark yapımı, devetüyü, kırmızı renkli seramikler çoğunluktadır Eski Tunç Çağı katında ise çok sayıda gömüt, el yapımı seramik buluntular, siyah zemin üzerine beyaz boyayla yapılmış geometrik desenlerle süslü, dişli, yivli, çizgi bezekli kaplar, kabartma insan yüzlü vazolar (antropomorf) gün ışığına çıkarılmıştır

İkiztepe Ören Yeri: Bafra ilçesinin 7 km kuzeybatısında bulunmaktadır Yüzey araştırmalarında Eski Tunç Çağı ile Erken Hitit dönemi yerleşimleri olduğu anlaşılmıştır İkiztepe’yi oluşturan yükseltiler dört gruba ayrılmıştır İkiztepe’nin ilk katı MÖ 2 bin başlarında yoğun yerleşmeye sahne olmuştur İkinci katta, Tunç Çağı yapı kalıntıları ve erken Hitit dönemine tarihlenen çok sayıda gömüt bulunmuştur Tunç yüzük, bilezik, zıpkın, mızrak ucu, ****l gereçler, kemik iğne ve bizler ölü armağanı olarak bırakılmıştır Bu armağanlar, çark yapımı seramikler, kırmızı renkli kadehler, gaga ağızlı testiler ve küplerden oluşmaktadır İkiztepe II’nin Tunç Çağı seramik buluntuları, deniz kabuğu ve bitki katkılı kaplar ilgi çekicidir

Kaledoruğu Höyüğü: Kavak ilçesinde bulunan höyükte, Eski Tunç Çağı buluntuları 1940-1942 yıllarında yapılan kazılar sonucu günı şığına çıkarılmıştır Gömütle ölülerin düzeltilmiş toprak üstüne hoker (cenin) pozisyonunda yatırıldığı dikkati çekmektedir Ölü armağanları arasında el yapımı siyah, kırmızı, kahverengi, yivli (kazıma çizgili) kaplar, yassı balta, hançer, kemik biz ve ağırşaklar bulunmuştur

Lerdüge Tümülüsleri: Havza ilçesinin 21 km doğusunda Lerdüge döneminde beş tümülüs saptanmıştır 1946 yılında başlatılan çalışmalarda çıkan buluntular Ankara Anadolu Medeniyetleri Müzesi’ndedir 4 no’lu tümülüsün buluntularından ve mimari tekniğinden MÖ 1-MS 2 yüzyıl arasında kullanıldığı anlaşılmaktadır Demir kenetlerle bağlanmış taş kapaktan oluşan girişten, tonoz örtülü dromosa (geçit) ve küçük bir kapıdan gömüt odasına girilmektedir Kesme taştan tonoz örtülü gömüt odasının duvarları insan ve hayvan betimleri ile süslenmiştir Betimler, bitkisel ve geometrik motiflerle çevrilidir Altın süs gereçleri, tunç kandiller, çeşitli büyüklükte şişeler, tümülüste bulunan eşyalardır

Samsun Sözlü Tarih

Tütüne ilişkin söylence

Çok eski devirlerde amazon denen savaşçı kadınlar yaşarmış Samsun ve çevresinde bunlar kendierli gibi küçük çocuklarını ve başka ülkelerden kaçırdıkları kızı çocuklarını da kendileri gibi yetiştiriyorlarmış

Günün birinde Karadenizden gelen savaşiçılar Amazonşarı yener ce iç kesimlere doğru sürerler onlarda kendilerini kurtarmak için saçlarını keser ve toprağa gömerlerZamanla bu saçlar filiz verir tütün olurlar

Bir başka efsaneye göre de Yaylalarda sürülerini yayan çobanlar ısınmak için kendi kendine yetişip insan eli değmeden kurumuş tütün yapraklarını yakarlaroluşan dumanı içerlerine çekerler zamanla bu duman hoşlarına çeker kamış dallarından yaptıkları borularla duman çekme işini büyütürler zamanla kendielrine başkalarıda katılır böylelikle bütün dünya tütünü tanumış olur

Cini Bağdat (Cüneyd-i Bağdadî) Türbesi söylencesi:Terme İlçesindeki Cüneydi Bağdadi türbesine ilişkin söylence aşağıda ki şekilde anlatılmaktadır İslam ordularıyla Samsun önlerine gelen Cüneyd adlı bir yiğit ,düzlükte savaşırken bir kolunu yitirirSavaşa savaşa bir tepede şehit düşerKolunun ve bedeninin şehit düşütüğü yerlere birer türbe yaptırılır Daha sonra kol ,gövdenin yanına gömülürAma ertesi gün kolun eski yerine döndüğü görülür

Burası günümüzde de bir adak ve ziyaret yeridirdileğinin gerçekleşmesini isteyenler burayı ziyaret ederler

Eğri Kale söylencesiBu Kale Nuh Tufanı'nda Nuh Peygamberin gemilerini bağlaması için Tanrı yaratmıştırİlk kar buraay yağar üzerine duman çökerse havanın bozacağına inanılır

Söylenceye göre bir zamanlar Çarşamba ve Terme ovaları denizle kaplıdırKale o zamanalar çok yüksek olduğu için gemilerin iskelesi durumundadırHalk su ihityacını buradaki sarnıçlardan karşılamktadırZaman sonra toprak yaırlır İstanbul boğazı oluşurDenizlerin birbirine karışmasıyla kalenin bulunduğu yerdeki sularda çekilir ve Samsun ovası ortaya çıkar

Günümüzdede su biraz kazıldığında su kum ve midye kabukları çıkmaktadır

Samsun Camileri

Kale Camisi (Merkez)

Samsun il merkezinde Kuyumcular Çarşısında bulunan Kale Camisi, İlhanlı Valisi Emir Timurtaş Paşa’nın adına 1314 yılında yaptırılmıştır Cami değişik zamanlarda onarılmış ve kısmen özelliğini yitirmiştir

Cami kesme taştan kare planlı olarak yapılmıştır İbadet mekânının üzeri kubbe ile örtülüdür İbadet mekânında orijinal bezemesi günümüze gelememiştir Yanındaki minaresi, taş kaide üzerinde yuvarlak gövdeli ve tek şerefelidir

Pazar Camisi (Merkez)

Samsun il merkezinde, Pazar Mahallesi’nde bulunan caminin kitabesi bulunmadığından yapım tarihi kesinlik kazanamamıştır İlhanlı dönemi eserlerinden olup, XVyüzyılda yapılmıştır Cami 1819 yılında ve Cumhuriyet döneminde de Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından bir kez daha onarılmıştır

Cami dikdörtgen planlı olup, üzeri çatı ile örtülmüştür Son onarımlar sırasında yapı, orijinal mimari üslubundan kısmen uzaklaşmıştır Mihrap yuvarlak bir niş şeklinde olup bezeme olarak ozgün motiflere rastlanmamaktadır Yanında taş kaide üzerine yuvarlak gövdeli tek şerefeli minaresi bulunmaktadır

Şeyh Seyyid Kudbettin Camisi (Merkez)

Samsun il merkezinde bulunan caminin kitabesi günümüze gelemediğinden yapım tarihi kesinlik kazanamamıştır Bununla beraber yapı üslubundan Osmanlı döneminde, XVI yüzyılda yapıldığı sanılmaktadır Vakıf kayıtlarında da bu cami ile ilgili yeterli bir bilgiye rastlanmamıştır Yanındaki türbe Şeyh Kudbettin’e aittir Bu yapının dergâhtan camiye dönüştürüldüğü sanılırsa da bununla ilgili yeterli bir kaynak ile karşılaşılmamıştır

Cami kesme ve moloz taştan dikdörtgen planlı olup, üzeri ahşap bir çatı ile örtülmüştür Önünde L şeklinde, çatılı bir son cemaat yeri bulunmaktadır Giriş kapısı eksenindeki mihrap yuvarlak bir niş şeklindedir Minaresi kare kaide üzerine yuvarlak gövdeli ve tek şerefelidir

Caminin yanında Şeyh Kudbetttin’in türbesi bulunmaktadır Türbe kesme taştan kare planlı olarak yapılmıştır Üzeri beşik tonozla örtülmüştür Değişik dönemlerde yapılan onarımlarla özelliğinden kısmen de olsa uzaklaşmıştır

İsa Baba Camisi (Merkez)

Samsun il merkezinde bulunan İsa Baba Camisi’nin kitabesi günümüze gelememiştir Bu bakımdan ne zaman ve kimin tarafından yaptırıldığı kesinlik kazanamamıştır Ayrıca İsa Baba konusunda da bilgiler yetersizdir Cami değişik zamanlarda ve 1895 yılında yapılan onarımlarla özgünlüğünden kısmen uzaklaşmıştır Bununla beraber XV Yüzyılda, Osmanlılar döneminde yapıldığı sanılmaktadır

Cami kesme taştan kare planlı olarak yapılmıştır Üzeri basık bir kubbe ile örtülmüştür İbadet mekânı altlı üstlü yuvarlak kemerli ve uzun pencereler ile aydınlatılmıştır Mihrap ve minberi geç dönemde yapılış ve özelliğini yitirmiştir Minaresi kare kaide üzerinde yuvarlak yivli gövdeli ve tek şerefelidir Yanında İsa Baba’nın türbesi bulunmaktadır

Hacı Hatun Camisi (Merkez)

Samsun Saathane Meydanı yakınında bulunan bu cami, Hatice Hatun’un oğlu İbrahim Bey tarafından 1694 yılında yaptırılmıştır Değişik zamanlarda yapılan onarımlarla özgünlüğünü büyük ölçüde yitirmiştir

Cami kare planlı olup duvarları taş ve tuğla karışımı bir işçilikle örülmüştür İbadet mekânının üzeri sekizgen kasnak üzerine tuğladan basık bir kubbe ile örtülmüştür Mihrap nişi yuvarlak ve alçıdan yapılmıştır Ahşap minberinin güzel bir ağaç işçiliği vardır Minaresi kalın taş bir kaide üzerine yuvarlak gövdeli ve tek şerefelidir Minare gövdesinin oldukça kalın oluşu da dikkati çekmektedir

Büyük Cami (Merkez)

Samsun il merkezinde Fuar alanının karşısında bulunan cami, ilin en büyük camisidir Batumlu Hacı Ali Efendi tarafından 1884’de yaptırılmıştır Sultan Abdülaziz’in annesi Pertevniyal Valde Sultan tarafından onarılmış, bu yüzden de halk arasında Valde Camisi olarak tanınmıştır

Cami sarıya yakın renkte kesme taştan yapılmıştır Kare planlı caminin üzeri tromplu merkezi bir kubbe ile örtülmüştür Kubbe sekizgen bir kasnak üzerine oturmuş ve dıştan basık görünümdedir Merkezi kubbe dört köşedeki kulelerle desteklenmiştir Dikdörtgen çerçeve içerisinde yuvarlak kemerli giriş kapısının önünde altı sütunun taşıdığı beş bölümlü beşik tonozlu bir son cemaat yeri bulunmaktadır Son cemaat yerinin sütun araları yakın tarihlerde camekânla kapatılmıştır Son cemaat yeri ile ibadet mekânı arasında kalan dikdörtgen bölümün üzeri üç kubbe ile örtülmüştür Böylece caminin girişi daha da görkemli bir görünüm kazanmıştır

Yuvarlak bir niş şeklindeki mihrabı mermerdendir Ağaç işçiliğinin güzel örneklerinde birisini yansıtan minber üzerinde madalyonlar, yıldız ve madalyon motifleri bulunmaktadır Kubbe içerisi ve duvarlar bitkisel ve geometrik kalem işleriyle bezenmiştir Caminin giriş cephesinin her iki tarafında son cemaat yeri ile caminin ana duvarlarının birleştiği duvarların üzerine iki minare yerleştirilmiştir Minareler yuvarlak gövdeli ve birer şerefelidir

Yalı Camisi (Merkez)

Samsun il merkezinde Buğday Pazarında, Saathane Meydanı’nda bulunan bu camiyi Sadık Bin Abdullah 1894 yılında yaptırmıştır Cami aynı zamanda Hoca Hayrettin Camisi ismi ile de tanınmıştır

Cami kesme taş ve tuğladan örülmüştür Kare planlı caminin üzerini sekizgen kasnaklı tuğladan bir kubbe örtmektedir İbadet mekânı duvarlarından kubbeye geçiş, köşe tromplarının yardımıyla yapılmıştır Kuzey yönüne geç dönemlerde son cemaat yeri eklenmiştir

İbadet mekânı altlı üstlü iki sıra halında altta dikdörtgen, üstte de yuvarlak kemerli alçı pencereler ile aydınlatılmıştır Mihrap ve minber özellik göstermemektedir Mihrap alçıdan minber ise ağaçtan yapılmıştır Ceminin ana duvarına bitişik olan minaresi kalın ve uzun bir kaide üzerine yuvarlak gövdeli tek şerefelidir

Selâhiye Camisi (Merkez)

Samsun il merkezinde bulunan Selâhiye Camisi’nin kitabesi günümüze gelemediğinden banisi ve yapım tarihi kesinlik kazanmamıştır Yapı üslubundan XIX yüzyılın ikinci yarısında yapıldığı sanılmaktadır

Cami moloz taş ve tuğladan dikdörtgen planlı olup, üzeri ahşap bir çatı ile örtülmüştür Geniş bir bahçe içerisindeki caminin önünde son cemaat yeri bulunmamaktadır Dikdörtgen bir kapıdan girilen ibadet mekânı altlı üstlü iki sıra halinde pencereler ile aydınlatılmıştır Mihrap ve minberi bir özellik göstermemektedir Caminin yanında kesme taş kaide üzerine yuvarlak gövdeli tek şerefeli bir minaresi bulunmaktadır

Büyük Cami (Bafra)

Samsun Bafra ilçesinde bulunan bu camiyi Köprülü Mehmet Paşa’nın eşi Ayşe Hatun 1670 yılında yaptırmıştır Bu caminin bulunduğu yerde daha önce İsfendiyaroğulları döneminde yapılmış ahşap bir caminin olduğu kaynaklardan öğrenilmektedir Ancak bu cami ile ilgili yeterli bir bilgi bulunamamıştır

Cami Klasik Osmanlı mimarisi üslubunda kesme taştan, kareye yakın dikdörtgen planlıdır İbadet mekânın üzeri kasnaklı bir kubbe ile örtülmüştür Mihrap ve minberi kısmen orijinalliğini korumuştur Caminin yanında taş kaide üzerinde yuvarlak gövdeli tek şerefeli bir minaresi bulunmaktadır

Tayyar Paşa Camisi (Bafra)

Samsun Bafra ilçesinde, Cumhuriyet Meydanı’nda bulunan bu camiyi Tayyar Paşa 1869 yılında yaptırmıştır Yapılışından sonra değişik zamanlarda onarım geçirmiş olmasına rağmen özgünlüğünü korumuştur

Cami kesme ve moloz taştan dikdörtgen planlı olarak yapılmıştır İbadet mekânını önüne XX yüzyılın ilk yarısında bir son cemaat yeri eklenmiştir Mihrap ve minberi bir özellik göstermemektedir Yanında taş kaide üzerine yuvarlak gövdeli tek şerefeli minaresi eklemiştir

Göğceli Camisi Camisi (Çarşamba)

Samsun Çarşamba ilçesinde, Çay Mahallesi’nde Göğceli Mezarlığı içerisinde bulunan bu cami, 1206 yılında yapılmış olup banisi bilinmemektedir

Anadolu ahşap planlı camiler tipinin en güzel örneklerinden biri olan cami, 1335 yılında onarım geçirmesine rağmen özelliğinden uzaklaşmamıştır Bu onarım sırasında önüne bir son cemaat yeri eklenmiştir

Caminin yapımında yığma tekniği uygulanmış, duvarlarını tek parça halinde kalaslar meydana getirmiştir Burada kullanılan kalaslar yaklaşık 15-18 cm kalınlığında, 50-70 cm eninde ve 1260-2000 m uzunluğundadır Yapıda dövme demir çivi yalnızca bağlantılarda kullanılmıştır Caminin duvarlarında, direklerinde, kirişlerinde karaağaç, dışbudak ve kestane ağaçları kullanılmıştır İbadet mekânının üzerini yörede üç omuzlu tabir edilen bir çatı örtmüştür

Bu caminin en büyük özelliği de, yapının taşınabilir oluşudur

Rıdvan Bey Camisi (Çarşamba)

Samsun ili Çarşamba ilçesinde, Orta Mahalle’de bulunan bu cami, Erbaalı Rıdvan Bey tarafından 1781 yılında Yeşilırmak’ta boğulan kızının anısına yaptırılmıştır

Cami kesme taş ve tuğladan dikdörtgen planlı olarak yapılmıştır İbadet mekânı kasnaklı merkezi bir kubbe ile örtülmüştür

Mustafa Paşa Camisi (Havza)

Samsun Havza ilçesinde, İmaret Mahallesi’nde bulunan bu camiyi, Mustafa Paşa 1256 yılında yaptırmıştır

Kare planlı olan cami kesme taştan yapılmıştır İbadet mekânı sütunlarla üç sahna ayrılmıştır İbadet mekânının üzeri ahşap kiremitli bir çatı ile örtülmüştür Mihrap sade ve yuvarlak niş şeklindedir Mihrabın karşısında ve giriş kapısının üzerinde üç ahşap direğin taşıdığı bir kadınlar mahfili bulunmaktadır Yanında taş kaide üzerine yuvarlak gövdeli ve tek şerefeli minaresi bulunmaktadır

Emir El-Hac Veliyüddin Bin Berekât-Şah Camisi (Havza)

Samsun Havza ilçesi, Dereköy’de bulunan bu camiyi, Selçuklu Sultanı IIİzzeddin Keykavus döneminde Selçuklu Emiri El Hac Veliyüdin bin Berekat Şah 1249 yılında yaptırmıştır

Cami değişik zamanlarda yapılan onarım ve eklerle özelliğini büyük ölçüde yitirmiştir Moloz taş ve kesme taştan yapılan cami dikdörtgen planlıdır Üzeri ahşap bir çatı ile örtülüdür Mihrap nişi ve bezemesi özellik göstermemektedir

Samsun ili Havza ilçesi Sivrikise Köyü’nde bulunan bu camiyi Ali Osman Ağa 1903 tarihinde yaptırmıştır Cami Todor Usta tarafından yapılmıştır

Geniş bir avlu içerisindeki cami kare planlıdır Düzgün olmayan kesme taşlardan yapılmıştır Duvar köşelerine kesme taşlar yerleştirilmiştir Üzeri ahşap kırma çatı ile örtülmüştür Çatı altı XIX, yüzyılda çok sık kullanılan kirpi saçak şeklindedir Caminin önündeki son cemaat yeri dört ahşap sütunun taşıdığı çatı örtülüdür Giriş kapısı dikdörtgen çerçeveli ve basık kemerlidir Kapı üzerine Arapça yapım tarihini belirten bir kitabe yerleştirilmiştir

İbadet mekânının her cephesine dikdörtgen söveli, sivri kemer alınlıkları olan ikişer pencere açılmıştır Girişten sonra dört ahşap sütunun taşıdığı bir mahfil bulunmaktadır İbadet mekânını örten ahşap tavanın orta göbeği kademelidir Mihrap sade bir niş görünümünde olmasına rağmen minber ağaç işçiliğinin güzel örnekleri arasındadır Minber korkulukları çeşitli bitkisel motiflerle bezenmiştir

Yanındaki minaresi taş kaide üzerine yuvarlak gövdeli ve tek şerefelidir Avlusundaki şadırvanın bir özelliği bulunmamakta olup XX yüzyılda buraya eklenmiştir

Taceddin Paşa (Kurşunlu) Camisi (Vezirköprü)

Samsun Vezirköprü ilçesi, Çanaklı Mahallesi’nde bulunan bu camiyi Taceddin Paşa 1494 yılında yaptırmıştır Cami 1943 depreminde yıkılmıştır

Osmanlı Erken Dönem Mimarisinde kullanılan yan mekânlı veya Tabhaneli, Ters T planlı olarak yapılan cami, kesme taştan yapılmıştır Art arda yerleştirilmiş iki kare mekân ve yan kanatlardan meydana gelen caminin bölümleri kasnaklı kubbelerle örtülmüştür Önüne de beş bölümlü, üzeri kubbeli altı sütunun yuvarlak kemerlerle bağlandığı bir son cemaat yeri bulunmaktadır Ancak 1945 depreminde yan mekânlar dışındaki bölümleri yıkılmış üzeri de çatı ile örtülmüştür

Vakıflar Genel Müdürlüğü 1989 yılında caminin restorasyonuna başlamış ve 1998 yılında da ibadete açılmıştır Son onarım sırasında caminin üzerini örten çatı kaldırılmış ve buraya yüksek kasnaklı aynı eksende iki kubbe yapılmıştır

Taşkale (Kale Camisi) Camisi (Vezirköprü)

Samsun Vezirköprü ilçesi, Mehmet Paşa Mahallesi’nde bulunan bu camiyi yanındaki hamam ile birlikte Köprülü Mehmet Paşa’nın eşi Ayşe Sultan 1659 yılında yaptırmıştır

Günümüze özgünlüğünü koruyarak gelen cami, kesme taştan kare planlıdır, İbadet mekânının üzerini sekizgen yüksek kasnaklı basık bir kubbe örtmektedir Caminin önünde birbirlerine yuvarlak kemerlerle bağlanmış dört sütunun taşıdığı üç bölümlü bir son cemaat yeri bulunmaktadır Kemerlerin üzerindeki duvarlar iki renkli taşların alternatifli olarak sıralanmasıyla gösterişli bir konuma getirilmiştir Son cemaat yeri 1945 yılından sonra camekânla kapatılmıştır Giriş kapısının sağında minareye açılan bir kapı, solunda da kadınlar mahfiline çıkan bir dehliz bulunmaktadır

İbadet mekânındaki mihrap yedi köşeli olup mukarnas dolguludur Günümüzde yağlı boya ile boyanmış mihrabın altındaki izlerden orijinal mihrabın bezemeli olduğu anlaşılmaktadır Geç dönem işçiliği göstermesine rağmen mihrap ağaç işçiliğinin güzel örneklerinden olup yan yüzeyler bitkisel ve geometrik bezemelerle kaplanmıştır Kıvrık dallar, çiçekler, baklava motifleri sık sık kullanılmıştır Son cemaat yerinden çıkılar minare dikdörtgen taş kaide üzerine yuvarlık gövdeli ve tek şerefelidir Günümüze gelen minare 1945 depreminden sonra Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından yeniden yapılmıştır

Abdülgani (Namazgâh) Camisi (Vezirköprü)

Samsun ili Vezirköprü ilçesi, Taşkale Mahallesi, Gençlik Caddesi üzerinde bulunan bu camiyi, Köprülü Mehmet Paşa XVIIyüzyılda yaptırmıştır Cami 1906 depreminde bütünüyle yıkılmış, yalnızca mihrap ve minberi günümüze gelebilmiştir

Yıkılan caminin yerine halk tarafından 1915 yılında ahşap bir cami yapılmıştır Daha sonra 1997 yılında Vezirköprü Belediyesi’nin yardımları ile bugünkü cami yapılmıştır

Yörgüç Paşa (Orta Cami) Camisi (Vezirköprü)

Samsun ili Vezirköprü ilçesinde, Orta Cami Mahallesi’nde bulunan bu caminin kitabesi günümüze gelememiştir Vakıflar Genel Müdürlüğü’ndeki 1431 tarihli vakfiyesinden Yörgüç Paşa tarafından yaptırıldığı öğrenilmiştir

Bu cami 1943 depreminde yıkıldığından orijinal hali hakkında kesin bilgi bulunmamaktadır Yıkılan caminin yerine 1944 yılında moloz taş duvarlı, ahşap çatılı, dikdörtgen planlı bugünkü cami yapılmıştır Yeni yapılan caminin mimari yönden herhangi bir özelliği bulunmamaktadır

Samsun Türbeleri

İsa Baba Türbesi (Merkez)

Samsun il merkezinde bulunan İsa Baba Camisi XV yüzyılda yapılmıştır Caminin kitabesi bulunmamaktadır Caminin yanında, kare planlı İsa Baba’nın türbesi bulunmakta olup, türbenin buraya ne zaman eklendiği kesinlik kazanamamıştır

Türbe kesme taştan yapılmış, cami ile birlikte 1895 yılında onarılmış, Vakıflar Genel Müdürlüğü’nün 1975–1976 yılı onarımından sonra da bugünkü görünümünü almıştır Camiye bitişik olan kare planlı türbenin üzeri basık bir kubbe ile örtülüdür Duvarları sağır olup iki cephesinde yuvarlak kemerli birer penceresi bulunmaktadır

Emir Mirza Bey Türbesi (Bafra)

Samsun Bafra ilçesine 5 km uzaklıktaki Emir Mirza Bey Türbesi, Türbe Köyü’nde bulunmaktadır Kitabesinden öğrenildiğine göre Emir Mirza Bey’in veba salgını sırasında ölen yakınları için 1381 yılında yaptırılmıştır

Türbe moloz taştan ve dikdörtgen planlı olarak yapılmış üzeri sivri bir kubbe ile örtülmüştür Türbenin kubbe dışındaki alanlar tonoz örtülüdür

Türbe içerisinde Selçuklu üslubunda altı sanduka bulunmaktadır

Hızır Bey Türbesi (Bafra)

Samsun Bafra ilçesine 2 km uzaklıkta Hasırlı (Mardal) Köyü’nde bulunan bu türbe İsfendiyar Bey’in oğlu Hızır Bey’e aittir Türbenin mimari yapısı ve tarihi belgeler XIV yüzyılda yapıldığına işaret etmektedir

Türbe moloz taştan yapılmış kare planlıdır Ancak kaçak define kazıcıları tarafından tahrip edilmiştir

Mustafa Bey Türbesi (Havza)

Samsun Havza ilçesinde bulunan Mustafa Bey Türbesi kitabesinden öğrenildiğine göre, 1429 yılında yapılmıştır

Türbe kesme ve moloz taştan yapılmıştır Duvarlarının altı kesme taş, üstü de moloz taş ve tuğla karışımı bir işçilik göstermektedir Kare planlı türbenin üzeri kubbe ile örtülmüştür Duvarlardan kubbeye geçişi sağlayan tuğla örtülü pandantiflerin ilginç bir işçiliği vardır Burada geometrik motiflere yer verilmiştir

Emir el-Hac Veliyüddün Bin Berekat Şah Türbesi (Havza)

Samsun Havza ilçesinde Emir el Hac Veliyüddin Bin Bereket Camisi’nin yanında bulunan bu türbenin kime ait olduğu kesinlik kazanamamıştır Halk arasındaki yaygın bir söylentiye göre türbe Emevilerin bölgeye yapmış olduğu seferler sırasında ölmüş olan Horasanlı bir kumandan ile oğluna aittir

Günümüzde “Dereköy Evliyası” olarak tanınan türbe ziyaret yeridir Özellikle erkek çocuk isteyen ve ruhsal bozukluğu olan kişiler buraya adaklarda bulunmaktadır Türbe moloz taştan kare planlı olarak yapılmıştır

Şeyh Savcı Türbesi (Havza)

Samsun Havza ilçesinde Şeyh Safi Köyünde bulunan bu türbenin kime ait olduğu kesinlik kazanamamıştır Bazı iddialara göre Selçuklu sultanlarından II Mesut’un şehzadesi Taceddin Çelebi’nin türbesidir ve 1355 tarihinde yaptırılmıştır Bununla beraber Şeyh Safi Köyü mezarlığında Taceddin Altunbaş Gazi’ye ait bir mezar bulunmuştur Ayrıca Taceddin Altunbaş’ın 1355 yılında yaşadığını gösterem belgelerle de karşılaşılmıştır Bu durumda türbenin Şeyh Savcı isimli bir kişiye veya Sultan Taceddin’in oğlu Kılıçaslan Bey’e ait olduğu da düşünülmektedir

Sunullah Paşa Türbesi (Ladik)

Samsun Ladik ilçesinde bulunan Sunullah Paşa Türbesi’nin kitabesi günümüze gelememiştir Bununla beraber, yapı üslubundan XVI yüzyılda yapıldığı sanılmaktadır

Türbe kesme ve yer yer de moloz taştan yapılmıştır Sekizgen planlı olup, üzeri yüksek bir kasnak üzerine oturan kubbe ile örtülüdür Birkaç basamakla çıkılan türbenin giriş kapısı dikdörtgen bir çerçeve içerisinde yuvarlak kemerlidir

Önüne iki mermer sütunun taşıdığı bir revak eklenmiştir Türbenin sekizgen köşelerine üzerlerinde birer aynalık olan dikdörtgen söveli pencereler yerleştirilmiştir

Şeyh Bek Türbesi (Ondokuzmayıs)

Samsun Çarşamba ilçesinde bulunan bu türbenin kime ait olduğu kesinlik kazanamamıştır Bazı iddialara göre Malazgirt Savaşı’ndan (1071) sonra Horasan’dan gelen bir kişiye aittir XII yüzyılda yapıldığı sanılmaktadır

Türbe moloz taştan kare planlıdır

Samsun İmaretleri

Havza İmareti (Havza)

Samsun Havza ilçesi İmaret Mahallesi’nde, kaplıcaların yakınında bulunan bu imareti Sultan II Murat zamanında Amasya Valisi olan Yörgüç Paşazade Mustafa Bey 1429 yılında yaptırmıştır

İmaret sonraki yıllarda fakirlere, dervişlere ve askerlere yemek verme işlevinde uzaklaşmış, kendi haline terk edilmiştir Bu nedenle de harap olan imaret Cumhuriyet döneminde Samsun Valisi olan Fuat Tuksal tarafından onartılmış ve böylece günümüze gelebilmiştir İmaret 1940-1982 yıllarına kadar “Atatürk Halk Kütüphanesi” olarak kullanılmıştır Yakın tarihlerde de Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından eski işlevine döndürülmüş ve imaret olarak hizmet vermektedir

İmaret Kesme taştan yapılmış olup, birbirine dik ve bitişik iki bölümden meydana gelmiştir Bunlardan biri ana mekânı diğeri de yan bölümleri oluşturmaktadır İmaretin üzeri ise düz bir çatı ile örtülmüştür İmaretin doğusunda ve yan mekânlarda birer kapısı bulunmaktadır Doğudaki bölüm, iki kapı ile yan mekânlara bağlanmıştır

Bunlardan ana giriş kapısı üzerinde Arapça sülüs yazılı bir kitabesi bulunmaktadır

Kitabe:

Emre bi inşa hazihil

İmarütül mübareketül

Fi eyyam-i devletüz

Sultanül vel hakanül muazzam

Bi ibnil fetih murabbın

Sultan mehmet ban-ül müştehir

Bi ibl Osman Halladellahu

Ve ezzaha alil alemin

Bülhanebül emir-ül-kebir

Mustafa bin ül vezirül

Hatr-ül milleti celâl veddin

Yörgüç Haşa el

Atabey el Muhasınaüllillah

Sende selasine ve semanü

Me min hicreti hayr-ül

Beriyye aleyhi eftalüt tahiyye

Bu kitabenin yanı sıra duvar üzerinde Pilancius Piso’nun Latince bir sözünü içeren bir kitabe daha bulunmaktadır Bu kitabenin ne amaçla ve ne zaman buraya konulduğu bilinmemektedir

Bu sözün anlamı şöyledir:

“Havza kaplıcalarında seneli müteakip ve vakur bir tarzda geçirdikten sonra şimdi iyi sıhhatte olarak, hak ettiği için Tanrı Asklepios hazretlerine ve menfaatlerine şükranlarımı sunarım

Taşrada muvakkaten oturmasına rağmen bana suyu tavsiye eden rahip Xandrasa ve herkesin dostu olan Silius Lipidus’a teşekkür ederim Ben Piso kurtulmuş olarak latif vatanıma dönüyorum, ailemin şükranı ebediyen yaşasın

Pilancius Piso”

İki bölümlü imaretin doğu kapısından dikdörtgen mekâna girilmektedir Bu bölüm iki kare mekâna geniş bir kemerle ayrılmış ve üzerleri pandantifli birer kubbe ile örtülmüştür Buradan iki kapı ile mutfağın ve yemek yenilen bölümlerin olduğun mekâna geçilmektedir Buradaki birbirlerine bitişik üç bölüm dışarıya pencere ile açılmamaktadır Üzerleri ise tonozlarla örtülmüştür

Samsun Hamamları

Büyük Hamam (Kızgözü-Aslanağzı) (Havza)

Samsun Havza ilçe merkezinde bulunan Büyük Hamam’ın yapımıyla ilgili bir kitabe günümüze gelememiştir Bazı kaynaklarda bu hamamın Romalılar tarafından yaptırıldığı ve Selçuklular tarafından onarılarak kullanıldığı belirtilmiştir Nitekim hamama Sultan Mesud Hamamı, Lisanı Nas ve Sazi (Sadi) Paşa Hamamı da denilmektedir Vakıf kayıtlarına göre 1256 yılında Selçuklu Sultanı IIMesud tarafından yaptırıldığı yazılıdır Bazı vakıf kayıtlarında ise, Sazi Paşa vakfı olduğu yazılıdır

Hamamın günümüze kadar söylene söylene gelebilmiş bir de öyküsü bulunmaktadır Bu öyküye göre, hamamda üç güzel kız yıkanırlarken hamamı eşkıyalar basmış ve çaresiz kalan genç kızlar Allah’a şöyle yalvarmışlardır:

“Allah’ım bizi ya kuş yap ya da taş… Bizi bu eşkıyalara teslim etme”

Bu duanın ardından genç kızların istekleri kabul edilmiş, kızlardan biri kuş olarak uçmuş, diğeri de taş kesilerek hamamın bir kenarında heykel olmuştur Bu heykelin gözlerindeki oyuklardan akan sular ise gözyaşları olarak nitelendirilmiştir Günümüzde hamamın aslanağzı denilen büyük kurnasının yanındaki sütuna “Kız Gözü” ismi verilmiştir Bu heykelden ötürü hamam ayrı bir özellik kazanmış, önünde adaklar yapılmış, kurbanlar kesilmiştir

Hamam moloz taş ve tuğla hatıllı olarak yapılmıştır Dikdörtgen planlı hamam soyunmalık, ılıklık ve sıcaklık bölümlerinden meydana gelmiştir Soyunmalık ve ılıklık bölümleri iki küçük kasnaklı kubbe ile örtülmüştür Sıcaklığın üzerinde ise Türk üçgenleriyle kasnaklı büyük bir kubbeye geçiş sağlanmıştır Sıcaklığın çevresinde altı kurna ve bir de halvet kısmı bulunmaktadır

Hamam günümüzde de kullanılmaktadır

Küçük Hamam (Şifa Kaplıcası) (Havza)

Samsun ili Havza ilçesinde, Büyük Hamam’ın bitişiğindeki bu hamamı Amasya Emiri Yörgüç Mustafa Bey 1429 yılında yaptırmıştır Ardından da 1436 tarihli bir vakfiye yapmıştır

Küçük Hamam plan olarak yanındaki Büyük Hamam ile benzerliği bulunmamaktadır Moloz taş ve yer yer de tuğla hatıllı kesme taştan yapılan hamam, soğukluk, ılıklık ve sıcaklık bölümlerinden meydana gelmiştir Küçük bir kapıdan kare planlı büyük ölçüde bir soğukluk kısmına girilmektedir Bu bölümün üzeri pandantifli büyük ölçüde merkezi bir kubbe ile örtülmüştür Ilıklık oldukça küçük ölçüde olup, üzeri tonoz örtülüdür Sıcaklık kare planlıdır ve üzeri pandantifli merkezi bir kubbe ile örtülmüştür Kubbenin altında sekizgen bir göbek taşı bulunmaktadır Duvarlara kurnalar yerleştirilmiştir Buradan kare planlı daha küçük ölçüde halvet kısmına geçilmektedir

Hamam yakın tarihlerde orijinaline uygun biçimde restore edilmiş olup, erkekler hamamı olarak günümüzde de kullanılmaktadır

Maarif Hamamı (Havza)

Samsun Havza ilçesinde bulunan Maarif Hamamı’nı Sultan IIAbdülhamit’in Dahiliye Nazırı Mazmun Paşazade Memduh Paşa Sivas Valisi iken 1890 tarihinde yaptırmıştır Hamamın geliri maarif için kullanılmış, bu nedenle de hamama halk arasında Maarif Hamamı denilmiştir

Hamamın üzerine sonraki yıllarda bir otel yapılmıştır Hamam ile birlikte otel birkaç kez onarılmış ve özgünlüğünü büyük ölçüde yitirmiştir Buradaki otel 1951 yılında yıkılmış ve yeniden yapılmıştır1970 yılında otel bir kez daha yenilenmiştir

Hamama doğrudan doğruya önündeki caddeden ve otelden girilmektedir Soyunmalık, ılıklık ve sıcaklık bölümlerinden meydana gelen hamamın soyunmalık kısmında büyük bir havuzu vardır Bunun çevresine özel odalar yapılmıştır Sıcaklık bölümü kareye yakın bir plan şekli göstermektedir Ancak bu bölüm özgünlüğünden büyük ölçüde uzaklaşmıştır

Günümüzde hamamın mülkiyeti Havza Belediyesi’ne ait olup, gündüz kadınlara, geceleri de erkeklere hizmet vermektedir Bunun yanı sıra üzerindeki otele de hizmet vermektedir

Taşkale Hamamı (Vezirköprü)

Samsun Vezirköprü ilçesinde, Taşkale Mahallesi’nde Taşkale Camisi’nin yanında bulunan hamam, cami ile birlikte Köprülü Mehmet Paşa’nın eşi Ayşe Sultan tarafından 1659 yılında yaptırılmıştır

Hamam Klasik Osmanlı plan düzeninde, moloz taştan dikdörtgen planlı olarak yapılmıştır Soyunmalık, ılıklık ve sıcaklık bölümlerinden meydana gelen hamamın soyunmalık kısmını örten, ilginç görünümlü bir kubbesi vardır Kesme taş ve tuğladan yapılmış bir kasnak üzerine oturtulmuş kubbesinin üzerinde ters olarak dizilmiş bir örtü bulunmaktadır Soyunmalık kısmına sivri kemerli bir kapı ile girilmektedir Soyunmalığın ortasına sekizgen planlı bir şadırvan yerleştirilmiştir Ilıklık tonoz örtülü olup buradan kare planlı sıcaklığa geçilmektedir Sıcaklık pandantiflidir ve kasnaklı bir kubbe ile üzeri örtülmüştür Bu bölümün çevresine haç biçiminde eyvanlar yerleştirilmiştir Burada, halvet odalarına da yer verilmiştir

Çifte Hamam (Vezirköprü)

Samsun Vezirköprü ilçesinde Kaneoğlu Mahallesi’nde, bedestene bitişik olan hamamın kitabesi günümüze gelemediğinden yapım tarihi kesinlik kazanamamıştır Bununla beraber bu hamamın da Köprülü Mehmet Paşa’nın eşi Ayşe Sultan tarafından yaptırıldığı kaynaklarda belirtilmiştir Büyük olasılıkla da Taşkale Camisi ve Taşkale Hamamı ile birlikte XVI yüzyıl ortalarında yapıldığı sanılmaktadır

Klasik Osmanlı hamam mimarisinde çifte hamam plan düzeninde yapılan bu hamam, soğukluk, ılıklık ve sıcaklık bölümlerinden meydana gelmiştir Hamamın kadınlar ve erkekler bölümleri birbirlerinin eşidir Kadınlar kısmının önüne içerisi görülmesin diye bir duvar örülmüştür Yuvarlak kemerli bir kapıdan girilen soyunmalık dikdörtgen planlıdır ve ortasına sekizgen bir havuz yapılmıştır Bu bölüm oldukça geniş bir kemerle iki kare bölüme ayrılmıştır Bu bölümün üzeri kasnaklı bir kubbe ile örtülmüştür Soyunmalık ve sıcaklık arasındaki ılıklık küçük ölçüdedir ve üzeri tonoz örtülüdür Sıcaklık kare planlı olup, kenarlarındaki eyvanlarla haç planına dönüştürülmüştür Bu bölümün de ortasında sekizgen planlı bir göbek taşı bulunmaktadır Sıcaklığın etrafındaki eyvanların aralarında ikişer kurnalı bölümlere yer verilmiştir

Hamam günümüzde iyi bir durumda olup, halen kullanılmaktadır

Şifa Hamamı (Vezirköprü)

Samsun Vezirköprü ilçesinde, Mehmet Paşa Mahallesi’nde bulunan Şifa Hamamı, Köprülü Mehmet Paşa’nın kızı tarafından yaptırılmıştır Kitabesi bulunmadığından kesin yapım tarihi bilinmemektedir Köprülü Mehmet Paşa’nın yaşadığı dönem ve hamamın yapı üslubu XVII yüzyılda yapıldığını göstermektedir

Hamam değişik dönemlerde yapılan onarımlarla özelliğini kısmen yitirmiştir Moloz taştan yapılmış olan hamam dikdörtgen planlıdır Soğukluk kısmının önüne sonraki yıllarda ahşap bir bölüm onarımlar sırasında eklenmiştir Soğuklu kare planlı olup üzeri kubbe ile örtülmüştür Ilıklık küçük ölçüde olup tonoz örtülüdür Buradaki küçük mekânlar helâ ve özel bir odadır Sıcaklık kare planlı ve kubbelidir Sıcaklığın doğu yönüne beşik tonozlu küçük bir mekân, batısına da bir diğer halvet hücresi eklenmiştir

Hamam günümüze iyi bir durumda gelmiştir

Kale Hamamı (Vezirköprü)

Samsun Vezirköprü ilçesinde, Mehmet Paşa Mahallesi’nde, Kale Camisi’ne bitişik olan bu hamam Sokullu Mehmet Paşa’nın eşi Ayşe Sultan tarafından 1659 yılında yaptırılmıştır

Hamam Klasik Osmanlı mimarisi üslubunda moloz taştan dikdörtgen planlı olarak yapılmıştır Soğukluk, ılıklık ve sıcaklık bölümlerinden meydana gelmiştir Yuvarlak kemerli bir kapıdan girilen soğukluk kare planlı olup üzeri kubbe ile örtülmüştür Sıcaklık ile soğukluk arasında beşik tonoz örtülü küçük bir ılıklık bulunmaktadır Sıcaklık kare planlı olup, köşelerine halvet hücreleri yerleştirilmiştir Üzeri pandantifli bir kubbe ile örtülmüştür

Hamam günümüzde kullanılmaktadır

Yusuf Ağa Hamamı (Vezirköprü)

Samsun ili Vezirköprü ilçesinde bulunan Yusuf Ağa Hamamı’nı 1602 isyanında yanan Vezirköprü’nün yeniden imarı sırasında, Vezirköprü Ayanı’ndan Yusuf Ağa yaptırmıştır Kitabesi ve hamamın kendisi de günümüze gelemediğinden yapım tarihi konusunda kesin bir bilgi edinilememiştir

Taceddin Paşa Hamamı (Vezirköprü)

Samsun Vezirköprü ilçesinde bulunan bu hamamı Taceddin Paşa 1491-1495 yılları arasında yaptırmıştır Sonraki yıllarda yıkılan hamam ile ilgili yeterli bilgi bulunmamaktadır

Yörükler Hamamı (Ondokuzmayıs)

Samsun ili, Ondokuzmayıs ilçesi'nde Balık Gölü yakınında bulunan bu hamamın kitabesi günümüze gelemediğinden yapım tarihi kesinlik kazanamamıştır Bununla beraber, yapı üslubundan XIXyüzyılın ikinci yarısına ait olduğu sanılmaktadır

Hamam, moloz ve kesme taş ile yer yer tuğladan yapılmıştır Soğukluk, ılıklık ve sıcaklık bölümlerinden meydana gelmiştir

Samsun Bedesten ve Arastası

Fazıl Ahmet Paşa Bedesten ve Arastası (Vezirköprü)

Samsun Vezirköprü ilçe merkezinde bulunan bedesten ve arasta Fazıl Ahmet Paşa döneminde yaptırılmıştır Kitabesi bulunmadığından yapım tarihi tam olarak kesinlik kazanamamıştır Bununla beraber 1660 yılında Köprülü Mehmet Paşa’nın eşi Ayşe Hatun’un babası Yusuf Ağa tarafından yaptırıldığı konusunda kaynaklarda bazı bilgilere rastlanmıştır XVII Yüzyıl eseridir

Bedestenin çevresinde arasta eklenerek yapı daha da geliştirilmiştir Kesme taştan yapılmış olup, kare planlıdır Bedestene dört cephesindeki yuvarlak kemerli kapılardan girilmektedir Üzeri pandantifli dört ayrı kubbe ile örtülmüştür Bu kubbeler duvarla üzerine tuğla kemerlerle oturtulmuştur Bedestenin ortasındaki ana kubbe ile diğer kubbeler arasına bir de dua kubbesi yerleştirilmiştir İç mekâna dükkânlar sıralanmıştır

Bedesten (Çarşamba)

Samsun ili Çarşamba ilçesinde bulunan bedestenin yapım tarihini belirten bir kitabe günümüze gelememiştir Bununla beraber yapı üslubundan ve kaynaklardaki bilgilerden XIX yüzyılın ikinci yarısında 1862 yılında yapıldığı anlaşılmaktadır

Bedesten ilk yapılışında kuyumcular çarşısı olarak düşünülmüş ve o şekilde kullanılmıştır

Bedesten, kesme ve moloz taştan dikdörtgen planlı, iki katlı olarak yapılmıştır Üzeri semerdam şeklinde kırma çatı ile örtülmüştür Yuvarlak kemerli bir girişten bir hol kısmına oradan da dükkânların sıralandığı avluya girilmektedir Girişin iki yanındaki merdivenlerden de üst kata çıkılmaktadır Buradaki bir koridorun çevresine odalar sıralanmıştır

Cevap: Samsun Şehir Tanıtımı frmacil sayfa 2iki Cevap: Samsun Şehir Tanıtımı

Samsun Medreseleri

Fazıl Ahmet Paşa Medresesi (Taş Medrese) (Vezirköprü)

Samsun Vezirköprü ilçesi, Yenimahalle’de bulunan medreseyi Fazıl Ahmet Paşa 1661–1662 yıllarında yaptırmıştır

Medrese 1964 yılına kadar çeşitli amaçlarla kullanılmış, yapılan tadilatlarla özgünlüğünü kısmen yitirmiş ve sonra da Halk Kütüphanesi olmuştur Kütüphane yörenin en zengin eserlerini bir araya getirmiştir İçerisinde 378 Arapça ve Farsça el yazması, 509 çeşitli el yazmaları bulunuyordu Günümüzde kütüphanede 13649 Türkçe kitap bulunmaktadır

Medrese yöreye özgü Karacaviran taşından yapılmıştır Dikdörtgen medresenin giriş ekseninde, dışarıya çıkıntı yapan dershane bölümü bulunmaktadır Medrese iki sıra halinde altta iki, üstte de birer pencere ile aydınlatılmıştır Avluyu çevreleyen medrese hücre ve revakları küçük kubbelerle örtülmüştür Kare planlı medrese odalarının içerisine ocak ve dolaplar yerleştirilmiştir

Dershane kare planlı olup, üzeri kasnaklı merkezi bir kubbe ile örtülmüştür Dershanenin girişi dört sütunla üç bölüme ayrılmıştır Bu sütunlar birbirlerine yuvarlak kemerlerle bağlanmıştır Bunlardan ortadaki ana giriş diğer iki kemerden daha küçük ölçüde yapılmıştır Aynı şekilde üzerlerini örten üç kubbeden ortadaki daha küçük ve daha basıktır

İlk yapılışında üzeri kurşun kaplı olan üst örtü, Osmanlı- Rus Savaşı sırasında üzerideki kurşunları alınmış ve kiremit kaplanmıştır Medrese 1943 depreminde büyük hasar görmüşse de sonradan onarılmıştır

Abdülkerim Ağa Medresesi (Vezirköprü)

Samsun ili Vezirköprü ilçesinde bulunan Abdülkerim Ağa Medresesi’nin kitabesi günümüze gelemediğinden yapım tarihi kesinlik kazanamamıştır Kaynaklardan öğrenildiğine göre XVIIyüzyılda yapılmıştır

Medrese avlu etrafında çevrelenmiş yirmi medrese hücresinden meydana gelmiştir Medrese 1943 depreminde yıkılarak günümüze gelememiştir

Süleyman Ağa Medresesi (Vezirköprü)

Samsun Vezirköprü ilçesinde, Taceddin Paşa Camisi’nin avlusunda, Bostancıbaşı Köprülü El Hac Süleyman Ağa tarafından 1730 yılında yaptırılmıştır

Medrese avlu etrafında sıralanmış 24 hücreden meydana gelmiştir Bu medrese de 1943 depreminde yıkılarak günümüze gelememiştir

Rahmaniye Medresesi (Vezirköprü)

Samsun Vezirköprü ilçesinde bulunan bu medreseyi Es Seyyid Osman Efendi 1805 yılında yaptırmıştır Avlu etrafında altı hücreli küçük bir medrese idi Bu medrese de 1943 depreminde yıkılarak günümüze gelememiştir

Samsun Anıtları

Atatürk Anıtı (Merkez)

Samsun il merkezinde, Hükümet Konağı yanındaki şehir parkı içerisindeki Atatürk Anıtı, Atatürk’ün en gösterişli anıtlarının başında gelmektedir

Atatürk’ün Samsun’a çıktığı 19 Mayıs 1919 gününü simgeleyen anıt, Samsun Belediyesi tarafından 1931 yılında Avusturyalı Heykeltıraş HKrippel’e yaptırılmış ve 19 Ocak 1932’de törenle açılmıştır

Oldukça yüksek dikdörtgen beyaz mermer bir kaide üzerinde Atatürk, şaha kalkmış bir at üzerinde, resmi üniforması ile tasvir edilmiştir Anıtın kaidesi üzerindeki bronz levhalarda ise Kurtuluş Savaşı tasvir edilmiştir Ayrıca kaidenin ön yüzünde Atatürk’ün Samsun’a çıkışının öyküsü kısaca yazılmıştır Heykel kaide üzerine atın arka ayakları ve kuyruğu ile oturtulmuştur

İlk Adım Anıtı (Merkez)

Samsun limanında, Atatürk’ün 19 Mayıs 1919’da Bandırma Vapurundan inerek kıyıya çıktığı iskelenin bulunduğu yer, Samsun limanının yapımı sırasında 1959’da kayalarla doldurulmuştur Günümüzde kıyıdan içeride kalan bu iskelenin yerinin belli olması için bu anıt dikilmiş ve 1969 yılında açılmıştır Anıtın tasarımını Mimar Seçkin Viter yapmıştır

Taş blok kaide üzerindeki İlk Adım Anıtı dayanışmayı simgelemektedir Burada resmi üniforması ile Atatürk ve kumandanlar görülmektedir Ayrıca anıtın iki ucunda da gençliği simgeleyen heykellere yer verilmiştir Anıtın üzerinde “1919 senesi Mayıs’ının 19’uncu günü Samsun’a çıktım Gazi MKemal” yazılıdır

Atatürk Anıtı (Vezirköprü)

Samsun ili Vezirköprü ilçesinde bulunan Atatürk Anıtı YMühİsmail Sevcan’ın projesini yaptığı kaide üzerine Heykeltıraş Rahmi Ertemiz tarafından yapılmıştır

Anıtın temeli 1981 yılında Kaymakam Haydar Keskin tarafından atılmış ve Haziren 1981’de de törenle açılmıştır

Atatürk Anıtı 260 m Yüksekliğinde olup, pirinç dökümü İstanbul’da Mehmet Koç tarafından yapılmıştır Anıtta Atatürk asker kişiliğini yansıtacak biçimde tasvir edilmiştir

Köprülü Mehmet Paşa Anıtı (Vezirköprü)

Samsun Vezirköprü ilçesi, Belediye Parkı içerisinde, Vezirköprü’ye büyük hizmetleri olan Sadrazam Köprülü Mehmet Paşa’nın anıtı bulunmaktadır Anıt, 1958 yılında dikilmiştir

Dikdörtgen mermer bir kaide üzerine, Köprülü Mehmet Paşa’nın büstü yerleştirilmiştir