Türk İş Hukukunda Çalışma Süreleri - 2

Türk İş Hukukunda Çalışma Süreleri - 2

TÜRK İŞ HUKUKUNDA

ÇALIŞMA SÜRELERİ, HAFTALIK VE GÜNLÜK ÇALIŞMA SÜRELERİ,

YOĞUNLAŞTIRILMIŞ İŞ HAFTASI - BÖLÜM 2*

c Denkleştirme Uygulamasının Sınırları
Yoğunlaştırılmış iş haftası için yasada üç sınırlama öngörülmüştür Bunlardan birincisi; günlük çalışma süresinin 11 saati aşmaması, ikincisi denkleştirme uygulamasına en fazla iki ay (toplu iş sözleşmesi ile dört aya kadar uzatılabilir) için gidilebilmesi, üçüncüsü ise denkleştirme süresi içerisinde ortalama çalışma süresinin 45 saati aşmamasıdır




Burada öngörülen 11 saatlik süre işçiyi koruma amacıyla getirildiğinden yoğunlaştırılmış iş haftasında hiçbir şekilde 11 saatin üzerinde günlük çalışma süresi kararlaştırılamaz[23] Buna göre haftanın 5 günü çalışılan iş yerlerinde yoğunlaştırılmış çalışma haftası en fazla 55 saat, 6 günü çalışılan iş yerlerinde ise 66 saat olarak belirlenebilecektir Bu süre mutlak azami süredir Bu nedenle fazla çalışma olarak da 11 saati aşan bir çalışma süresi belirlenemez


İş Yasasının fazla çalışmaya ilişkin 41 maddesi denkleştirmeye ilişkin 63 maddesine yollama yapmaktadır Buna göre denkleştirme esasının uygulandığı haftalarda, ortalama çalışma süresi 45 saatin altında kalıyorsa, haftalık çalışma süresinin 45 saati aştığı haftalarda 45 saati aşan çalışmalar fazla çalışma sayılmayacaktır Buna göre, denkleştirmeye tabi tutulan haftalık çalışma, haftalık normal çalışma süresini aşmış olsa bile fazla çalışma sayılmayacak, normal çalışma sayılacaktır[24] İki ay içerisinde yapılan haftalık çalışmaların ortalaması 45 saati aştığı takdirde fazla çalışma yapılmış sayılacaktır[25]


İş Kanununa İlişkin Çalışma Süreleri Yönetmeliği m 5/III hükmüne göre parça başına, akort veya götürü gibi yapılan iş tutarına göre ücret ödenen işlerde de bu Yönetmeliğin denkleştirmeye ilişkin hükümleri uygulanacaktır


Denkleştirme uygulamasına gidilebilecek azami sınır yasada iki ay olarak belirlenmiş, bu sürenin toplu iş sözleşmesi ile dört aya kadar artırılabileceği öngörülmüştür Buradaki süre, yoğunlaştırılmış iş haftasının uygulanmaya başlandığı günden itibaren

hesaplanacaktır Yasada öngörülen bu süreler azami süreler olduğundan taraflar bu sürelerin altında süre kararlaştırabilirler[26] Örneğin, haftalık normal çalışma süresi 45 saat olan bir işyerinde, üç hafta süreyle 55 saat yoğunlaştırılmış iş haftası uygulanmış olsun Bu durumda takip eden haftalarda üç hafta haftada 35 saat çalışma yapılması suretiyle haftalık ortalama çalışma süresi 45 saat olarak uygulanmış olacaktır Burada denkleştirme haftalarında işçi 3 hafta süreyle haftada 10 saat olmak üzere izinli olacaktır Ancak bu izin İş K m 41/4′te düzenlenen fazla çalışma yapan işçiye her fazla çalışma saati için verilen artırımlı izin değildir Bu nedenle 6 ay içerisinde değil, denkleştirme süresi içerisinde kullanılması gerekir


Ancak Yargıtay 9 Hukuk Dairesi gerek yukarıda yer verilen kararında gerekse benzer bir davada verdiği diğer bir kararında 1 yıla yakın bir süre için örtülü denkleştirme uygulamasının yapıldığını kabul etmiştir Yukarıda yer verilen karar gibi Hukuk Genel Kurulu önüne gelen bu karara ilişkin olarak Hukuk Genel Kurulunca verilen karar öncekine göre daha açıklayıcıdır Hukuk Genel Kurulu, uyuşmazlığın 4857 Sayılı Yasa dönemine rastlayan dönemi için; günlük 11 saati aşan çalışmalar ile haftalık 45 saatti aşan çalışmalar fazla çalışma olarak kabul edildiğinden, haftada 3 gün çalışılan


haftalarda 11 saati aşan günlük 3 saat, haftalık 9 saat çalışmanın; haftada 4 gün çalışıldığında günlük 3, haftalık 12 saat çalışmanın fazla çalışma saati olarak kabulünün gerekli olduğunu, bu durumda fazla mesai sayılan çalışmalar dışındaki çalışma süresinin; haftada 3 gün çalışıldığında günlük 11 saatten haftada 33 saati bulacağı; haftada 4 gün çalışıldığında ise günlük 11 saatten haftalık 44 saate ulaşacağından ve normal çalışmaların haftalık 45 saati aşmadığından denkleştirmeden söz edilemeyeceği değerlendirmesinde bulunarak özel daire tarafından verilen kararın hatalı olduğuna karar vermiştir Gerçekten de denkleştirme uygulaması haftalık 45 saatlik normal çalışma süresi aşıldığında, iki aylık (ya da dört aylık) denkleştirme süresi içerisinde aşan kısım kadar işçiye serbest zaman bırakılması suretiyle gerçekleşecektir Burada esas alınacak günlük çalışma süresi 11 saatten fazla olamayacağından, günlük çalışmada 11 saati aşan kısımlar fazla çalışma olarak hesap edilecektir Yoksa günlük çalışma süresi olarak 11 saati aşan kısımların haftalık toplam çalışma süresine eklenerek denkleştirmeye tabi tutulması İş Y 63/II uyarınca mümkün değildir Bu bakımdan Hukuk Genel Kurulunun vermiş olduğu karar isabetlidir[27]


Kanunda denkleştirme konusunda bir sınırlama getirilmemiştir Bu nedenle denkleştirme döneminin bitiminde taraflar anlaşmayla yeni denkleştirme dönemi belirleyip uygulayabilirler[28]


İş Kanununa İlişkin Çalışma Süreleri Yönetmeliği m 5/son hükmüne göre; denkleştirme dönemi içinde günlük ve haftalık çalışma süreleri ile denkleştirme süresi uygulamasının başlangıç ve bitiş tarihleri işveren tarafından belirlenir


Bir işyerinde çeşitli nedenlerle yoğunlaştırılmış iş haftası uygulanabilir Yoğunlaştırılmış iş haftası uygulamasında işverene iki aylık bir denkleştirme süresi tanınmıştır (toplu iş sözleşmesi uygulanması durumunda 4 aya kadar) İşveren yoğunlaştırılmış iş haftası sayesinde, çeşitli nedenlerle fazla çalışma yapılması gereken haftalarda fazla çalışma yapacak, ancak bu fazla çalışmanın karşılığında işçilere İş Y m 41/2-3′ te öngörülen zamlı ücreti ödemek zorunda kalmayacaktır[29] Bunun yerine denkleştirme süresinde işçilere 45 saati aşan çalışmaları kadar izin verilecek, bu şekilde denkleştirme yapacaktır Ancak işveren tarafından denkleştirme süresi içerisinde denkleştirilmeyen çalışma süreleri fazla çalışma sayılmak zorundadır[30]

İŞ Y m 46 uyarınca yedi günlük bir zaman dilimi içerisinde işçiye en az kesintisiz 24 saat dinlenme (hafta tatili) verilmesi zorunludur[31] Bu nedenle yoğunlaştırışmış iş haftasında en çok haftada 6 gün çalışma yapılabilir Bir işçinin günlük çalışma süresi 11 saati geçemeyeceğine göre yoğunlaştırılmış iş haftasında en çok haftalık 66 saat çalışma yapılabilecektir Sekiz haftalık bir denkleştirme süresi içerisinde işçi en fazla (45 x 8 ) 360 saat çalıştırılabilecektir Haftada 6 işgünü çalışılan bir iş yerinde 8 haftada (8×6) 48 iş günü vardır Yoğunlaştırılmış iş haftasında ise işçi günde 11 saat çalıştırılırsa (360/11) toplam 32,5 gün çalıştırılabilecektir Bu durumda 8 haftalık denkleştirme süresi içerisinde, tatiller dışında (48-32,5) toplam 15,5 günlük boş gün hakkı olacaktır[32]




Bu hesaplamaya göre işçinin 9 saat çalıştırıldığı başka bir örnek vermek gerekirse;
45 (normal çalışma süresi) x 8 (denkleştirme süresi /hafta)= 360 saat
6 (işgünü) x 8 (denkleştirme süresi)= 48 işgünü
360 (normal ortalama çalışma süresi) / 9 (yoğunlaştırılmış günlük çalışma)= 40 işgünü
48 (denkleştirme süresi) - 40 (yoğunlaştırılmış çalışma günleri)= 8 boş gün
Bu örnekte de işçinin denkleştirme çerçevesinde normal hafta tatilleri hariç olmak üzere 8 boş gün hakkı olacaktır
Haftada 5 işgünü ve her gün 10 saat çalışılmış ise;
45 x 8 = 360 saat
5 x 8 = 40 iş günü
360 / 10 = 36 işgünü
40 - 36 = 4 boş gün
Bu örnekte işçinin denkleştirme çerçevesinde hafta tatilleri hariç olmak üzere 4 boş gün hakkı olacaktır




Taraflar iki (veya dört) aylık denkleştirme süresini tam olarak uygulamak isterlerse, yoğunlaştırılmış iş haftasının başlamasından itibaren geçecek iki aylık (toplu iş sözleşmesi uygulanması halinde dört aya kadar) süre içerisindeki iş günlerinin ve iş saatlerinin tam olarak hesaplanıp, yoğunlaştırılmış iş haftasının kaç saat ve kaç iş gününde tamamlanacağı belirlenmeli, sonra kalan süre içerisinde işçiye boş gün verilmek veya daha kısa çalıştırmak suretiyle denkleştirme uygulanmalıdır[33]




İş Y m 63/III ile; Çalışma sürelerinin belirlenen esaslar çerçevesinde uygulama şekillerinin, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından hazırlanacak bir yönetmelikle düzenleneceği, IV fıkra ile ise, Sağlık kuralları bakımından günde ancak yedi buçuk saat ve daha az çalışması gereken işlerin, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı ile Sağlık Bakanlığı tarafından müştereken hazırlanacak bir yönetmelikle düzenleneceği hükme bağlanmıştır Bu yönetmelikler yürürlüğe girmiş bulunmaktadır[34]




İş Y m 104 hükmüne göre Bu Kanunun 63 üncü maddesinde ve bu maddede belirtilen yönetmelikte belirlenen çalışma sürelerine aykırı olarak işçilerini çalıştıran işveren veya işveren vekiline beş yüz milyon lira para cezası verilir[35]

C Günlük Çalışmanın Başlama ve Bitiş Saatleri
İŞ Y m 67 ve İş Kanununa İlişkin Çalışma Süreleri Yönetmeliği m 8 de günlük çalışmanın başlama ve bitiş saatleri düzenlenmektedir Buna göre; günlük çalışmanın başlama ve bitiş saatleri ile dinlenme saatleri işyerlerinde işçilere duyurulur İşin niteliğine göre işin başlama ve bitiş saatleri işçiler için farklı şekilde düzenlenebilir




D Haftalık Çalışma Süresinin Günlere Bölünememesi Halinde Denkleştirmesi
İş Y m 76 hükmü ile nitelikleri gereği haftalık ve günlük çalışma sürelerinin yukarıdaki esaslar çerçevesinde hesaplanması mümkün olmayan iş ve işyerlerinde çalışma sürelerinin (hareket halindeki araçlarda yürütülen işler) çalışma süreleri günlük yasal çalışma süresini aşmayacak şekilde ve en çok altı aya kadar denkleştirme süresi tanınarak uygulanmasını sağlayacak usuller Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca hazırlanacak yönetmeliklerle düzenlenir Bu hüküm uyarınca Haftalık İş Günlerine Bölünemeyen Çalışma Süreleri Yönetmeliği çıkarılmıştır[36]


Maddenin ikinci fıkrasına göre ise nitelikleri dolayısıyla devamlı çalıştıkları için durmaksızın birbiri ardına işçi postaları çalıştırılarak işletilen yahut nöbetleşe işçi postaları ile yapılan işlerde, çalışma sürelerine, hafta tatillerine ve gece çalışmalarına ve çalışma ortasındaki zorunlu dinlenmelere dair özel usul ve esaslar Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca hazırlanacak yönetmeliklerle düzenlenecektir[37]
İş Y m 104 uyarınca 76 maddede belirtilen yönetmelik hükümlerine uymayan işveren veya işveren vekiline beş yüz milyon lira para cezası verilir

E Ara Dinlenmesi
İş Y m 68 hükmü gereğince ara dinlenmeleri çalışma süresinden sayılmaz ve ara dinlenmesinin bütün işçilere eşit uygulanması zorunlu değildir Madde hükmüne göre;
“Günlük çalışma süresinin ortalama bir zamanında o yerin gelenekleri ve işin gereğine göre ayarlanmak suretiyle işçilere;
a) Dört saat veya daha kısa süreli işlerde onbeş dakika,
b) Dört saatten fazla ve yedibuçuk saate kadar (yedibuçuk saat dahil) süreli işlerde yarım saat,
c) Yedibuçuk saatten fazla süreli işlerde bir saat,
Ara dinlenmesi verilir
Bu dinlenme süreleri en az olup aralıksız verilir
Ancak bu süreler, iklim, mevsim, o yerdeki gelenekler ve işin niteliği göz önünde tutularak sözleşmeler ile aralı olarak kullandırılabilir”
İş Y m 104 hükmüne göre ara dinlenmelerini uygulamayan işveren veya işveren vekillerine idari para cezası verilir

F Gece Çalışmaları
1 Gece Süresi Kavramı
İş Y m 69/I hükmüne göre; çalışma hayatında “gece” en geç saat 20:00′ de başlayarak en erken sabah 06:00′ ya kadar geçen ve her halde en fazla 11 saat süren gün dönemidir
İş Y m 69/II fıkra hükmüne göre; bazı işlerin niteliğine ve gereğine göre yahut yurdun bazı bölgelerinin özellikleri bakımından, çalışma hayatına ilişkin “gece” başlangıcının daha geriye alınması veya yaz ve kış saatlerinin ayarlanması yahut gün döneminin başlama ve bitme saatlerinin belirtilmesi suretiyle birinci fıkradaki hükmün uygulama şekillerini tespit etmek yahut bazı gece çalışmalarına herhangi bir oranda fazla ücret ödenmesi usulünü koymak veyahut gece işletilmelerinde ekonomik bir zorunluluk bulunmayan işyerlerinde işçilerin gece çalışmalarını yasak etmek üzere yönetmelikler çıkartılabilir


2 Gece Çalışmalarının Süresi
İş Y m 69/III hükmüne göre; işçilerin gece çalışmaları 7,5 saati geçemez
İş Y m 69/IV hükmüne göre gece fazla çalışma yapılamaz

3 Gece Çalıştırılacak İşçinin Sağlık Durumu
İş Y m 69/IV hükmüne göre; gece çalıştırılacak işçilerin sağlık durumlarının gece çalışmasına uygun olduğu, işe başlamadan önce alınacak sağlık raporu ile belgelenir Gece çalıştırılan işçiler en geç iki yılda bir defa işveren tarafından periyodik sağlık kontrolünden geçirilirler İşçilerinin sağlık kontrollerinin masrafları işveren tarafından karşılanır
İş Y m 69/V hükmüne göre; Gece çalışması nedeniyle sağlığının bozulduğunu raporla belgeleyen işçiye işveren, mümkünse gündüz postasında durumuna uygun bir iş verir


4 Postaların Değiştirilmesi
Gece ve gündüz işletilen ve nöbetleşe işçi postaları kullanılan işlerde, bir çalışma haftası gece çalıştırılan işçilerin, ondan sonra gelen ikinci çalışma haftası gündüz çalıştırılmaları suretiyle postalar sıraya konur Gece ve gündüz postalarında iki haftalık nöbetleşme esası da uygulanabilir

5 Gece Çalıştırma Yasağı
İş Y m 73/I hükmüne göre; sanayie ait işlerde onsekiz yaşını doldurmamış çocuk ve genç işçilerin gece çalıştırılması yasaktır
İş Y m 73/II hükmüne göre; onsekiz yaşını doldurmuş kadın işçilerin gece postalarında çalıştırılmasına ilişkin usul ve esaslar Sağlık Bakanlığının görüşü alınarak Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca hazırlanacak bir yönetmelikte gösterilir[38]
İş Y m 104 hükmüne göre, 73 maddeye aykırı olarak çocuk ve genç işçileri gece çalıştıran veya onsekiz yaşını doldurmuş kadın işçilerin gece postalarında çalıştırılmasına ilişkin olarak çıkarılacak yönetmelik hükümlerine aykırı davranan işveren veya vekiline idari para cezası verilir

G Günlük Çalışma Süresinden Sayılan Haller
İş Y m 66/1 bent (a) gereği madenlere giriş çıkışlarda geçen süreler; İş Y m 66/1 bend (b) gereği, işçinin işveren tarafından çalışmak üzere başka bir yere gönderilmesi halinde yolda geçen süreler; İş Y m 66/1 bend (c) gereği işverenin temerrüdü nedeniyle, işçinin çalışmaya hazır bulunduğu halde çalıştırılmadığı süreler; İş Y m 66/1 bend (d) gereği işçinin işverenle ilgili bir yere gönderilmesi nedeniyle asıl işini yapmadan geçirmek sorunda kaldığı süreler; İş Y m 66/1 bend (e) gereği, süt izni sırasında geçen süreler; İş Y m 66/1 bend (f) gereği, işin niteliği gereği işçilerin işveren tarafından işyerine topluca götürüp getirilmeleri sırasında işçilerin araçta geçirdikleri süreler fiili çalışma olmamasına rağmen günlük iş süresinden sayılır


H Hazırlama, Tamamlama, Temizleme İşleri
İş Y m 70 hükmüne göre; Genel olarak bir işyerinde belirli çalışma saatlerinden önce veya sonra gerekli olan hazırlama veya tamamlama yahut temizleme işlerinde çalışan işçiler için işin düzenlenmesi ile ilgili hükümlerden hangilerinin uygulanmayacağı yahut ne gibi değişik şartlar ve usullerle uygulanacağı Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından hazırlanacak bir yönetmelikte gösterilir[39]

SONUÇ :
Çalışma hayatında yaşanan teknolojik, ekonomik ve sosyal gelişmeler sonucu çalışma sürelerinin uygulanmasında bazı esnekliklere gidilmesi zorunlu hale gelmiştir Bu zorunluluk Batı ülkelerinde yoğunlaştırılmış iş haftası, çalışılmayan zamanların telafisi, kısa süreli çalışma, fazla çalışma karşılığının zamlı ücret yerine serbest zaman olarak verilmesi gibi uygulama biçimlerini ortaya çıkarmıştır Günümüzde işçinin korunma ihtiyacı ve gerekleri geçmişe oranla farklı bulunmaktadır İşçilerin korunması sadece kendisinin değil aynı zamanda işletmenin faaliyet yeteneği, dünya pazarındaki rekabet gücünün korunmasını da gerekli hale getirmektedir Gerçekten de bir iş sözleşmesinden söz edilebilmesi için öncelikle o işin görüleceği işletmenin yoğun rekabet koşullarında ayakta durması gerekmektedir Bu durum çağdaş iş hukukunda uzlaşma gereksinimini daha fazla ortaya çıkarmaktadır Bu uzlaşma gereksinimi iş hukukunun katı kurallarının esnekleştirilmesini gündeme getirmektedir Çalışma hayatındaki bu gelişme ve


değişimler ülkemizde de hissedilmiş ve 4857 Sayılı İş Yasası ile denkleştirme (yoğunlaştırılmış iş haftası) uygulamasına olanak sağlanmıştır Bu uygulama ile çalışma sürelerinin belirlenmesinde taraf iradelerine yer verilmiş, işçi işverenin çalışma sürelerinin belirlenmesi konusunda uzlaşmalarına olanak tanınmıştır Ancak işçi hakları, işçi sağlığı ve çalışma güvenliği güvence altına alınmak zorundadır Bu nedenle çalışma sürelerinin tümüyle taraf iradelerine bırakılamayacağı da açıktır Şu durumda işçi hakları ile işverenin gereksinimleri arasında denge sağlayan düzenlemelerle çalışma hayatı düzenlenmelidir İşte bu gereksinim esnekleştirme yaklaşımını doğurmuştur


Türk İş Yasasının çalışma sürelerinin düzenlenmesine dair getirdiği iki esneklikten söz edilebilir Bunlardan ilki; haftalık çalışma süresinin (45 saat) süre aşılmadan haftanın çalışılan günlerine eşit olmayan (farklı) şekilde dağıtılması, diğeri ise taraflarca denkleştirme süresinin (yoğunlaştırılmış çalışma haftası) kararlaştırılabilmesidir İlkine göre taraflar haftalık 45 saati aşmamak koşuluyla, çalışma süresini haftanın değişik günlerine farklı şekillerde dağıtabileceklerdir Bu düzenleme; haftalık çalışma süresinin haftanın çalışılan günlerine mutlak şekilde eşit dağıtılarak uygulanacağını öngören 1475 sayılı yasa düzenlemesinden farklıdır Bu durumda haftalık çalışma süresi 45 saati de aşmadığından herhangi bir denkleştirmeden söz edilmeyecektir İkincisinde ise haftalık çalışma süresi (45 saat) aşılmaktadır, ancak aşılan bu süre için fazla çalışma ücreti


ödenmemekte, bunun yerine denkleştirme süresi içerinde işçiye izin verilmektedir Bu şekilde, değişik nedenlerle yoğun çalışma yapılması gereken haftalarda işverenin üzerine yüklenecek olan fazla çalışma ücreti yükü ortadan kalkmakta, bunun yerine yoğun çalışılan haftayı takip eden haftalarda daha az çalışılarak işçiye belli saatler izin kullandırılarak denkleştirilme yapılabilmektedir Çalışma hayatına getirilen bu olanağın işyerinin rekabet gücünü arttıracağı, maliyetleri düşüreceği ortadadır Buna karşın işçinin de günlük 11 saati aşmamak kaydıyla yapmış olduğu fazla çalışmaları karşılıksız kalmamakta, işçi yoğun çalışma gereksiniminin ortadan kalktığı, takip eden haftalarda, yoğunlaştırılmış çalışma haftasında fazla çalıştığı kadar süreyi çalışmadan

geçirmektedir Bu noktada önemle üzerinde durulması gereken konu, tarafların yoğunlaştırılmış çalışma haftası konusundaki iradeleri ve günlük çalışma süresinin hiçbir şekilde 11 saati aşmamasıdır Yasada öngörülen sınırlar dâhilinde uygulanması halinde yoğunlaştırılmış çalışma haftası uygulamasının çalışma hayatına getirdiği esneklik firmaların rekabet, üretim ve istihdam kapasitelerini olumlu yönde etkileyecektir

ATIFLAR
[23] Eyrenci-Taşkent-Ulucan, s 163
[24] Mollamahmutoğlu, s 675
[25] Günay, s 187
[26] Eyrenci-Taşkent-Ulucan, s 164
[27] TC Yargıtay Hukuk Genel Kurulu’nun 14062006 tarih ve 2006/9-374 E, 2006/382 K nolu kararı;
“DAVA : Taraflar arasındaki “fazla çalışma ve vardiya primi alacağı” davasından dolayı yapılan yargılama sonunda; Ankara 9 İş Mahkemesi’nce davanın kabulüne dair verilen 19042005 gün ve 2004/1716 E - 2005/248 K sayılı kararın incelenmesi davalı vekili tarafından istenilmesi üzerine, Yargıtay 9 Hukuk Dairesi’nin 03102005 gün ve 2005/25340-32184 sayılı ilamı ile;
( …1- Dosyadaki yazılara, toplanan delillerle kararın dayandığı kanuni gerektirici sebeplere göre, davalının aşağıdaki bentlerin kapsamı dışında kalan temyiz itirazları yerinde değildir
2- Dava fazla mesai ve vardiya primi alacağına ilişkindir İstekler hüküm altına alınmış, karar davalı vekilince temyiz edilmiştir
Davacının ayda on gün, günde 24 saat süre ile davalı idare bünyesinde radyoling istasyonunda güvenlik görevlisi olarak çalışmak üzere görevlendirildiği konusunda uyuşmazlık bulunmamaktadır
İstek konusu dönem 15022001 - 23122004 tarihleri arasıdır
Söz konusu sürenin bir kısmı 1475 sayılı İş Kanunu diğer kısmı halen yürürlükteki 4857 sayılı İş Kanunu dönemine rastlamaktadır
1475 sayılı İş Kanunu’nun 61 maddesine göre genel bakımından iş süresi haftada en çok 45 saattir Bu süre üst sınırdır 45 saatin üstünde yapılan çalışmalar fazla çalışma sayılır
4857 sayılı İş Kanunu’nun 63 maddesince ilke olarak çalışma süresi haftada en çok 45 saat olarak belirtilmiş, devamında tarafların anlaşması ile haftalık normal çalışma süresi işyerlerinde haftanın çalışılan günlerine, günde onbir saati aşmamak koşulu ile farklı şekilde dağıtılabileceği ifade edilmiştir

Aynı kanunun 41 maddesine göre fazla çalışma, kanunda yazılı koşullar çerçevesinde haftalık 45 saati aşan çalışmalardır 63 madde hükmüne göre denkleştirme esasının uygulandığı hallerde, işçinin haftalık çalışma süresi, normal haftalık iş süresini aşmamak koşulu ile bazı haftalarda toplam 45 saati aşsa dahi bu çalışmalar fazla çalışma sayılmaz


Davacı işçi yanında diğer bir işçi ile nöbet tutmaktadır Normal olarak günlük 24 saat çalışmanın 12 saatinde bir işçi, kalan sürede diğer işçinin çalıştığı varsayılır Çalışılan bu süre içerisinde bir saatin zorunlu yemek ve diğer ihtiyaçlar için harcandığı göz önüne alındığında davacı işçinin günlük çalışma süresi II saati aşmaz Haftada çalışılan süre 77 saat eder İkinci haftaya sarkan üç günde de 33 saat çalışmış olur Gerek 1475 Sayılı, gerek 4857 Sayılı Kanun döneminde haftalık çalışma süresi 45 saat kabul edildiğinden davacı işçinin 1475 Sayılı Kanun döneminde birinci haftanın fazla çalışması 32 saatten hesaplamak gerekir 10 günlük sürenin ikinci haftaya sarkan üç gün için haftalık 45 saati aşan bir çalışması bulunmadığından anılan günler için fazla çalışma ücreti ödenmez


Davacı işçinin 4857 Sayılı Kanun dönemindeki çalışması için örtülü bir denkleştirme söz konusu olur Çünkü anılan dönemde davacı işçi günde II saati aşan bir çalışması bulunmamaktadır Her ay 10 gün çalıştığından kalan 20 gün için 4857 Sayılı Kanunun 63 maddesi gereğince denkleştirmenin varlığı kabul edilir Mahkemenin yukarıda belirtilen usul ve hesaplamalara dayanmayan kararı hatalı olup bozmayı gerektirmiştir
3- Davacının, Kapsam Dışı Personel Yönetmeliği’nin 12 maddesinde belirtilen vardiyalı çalışmalara ilişkin koşullara uygun bir çalışması bulunmadığından vardiya primi isteğinin kabulü ayrı bir bozma nedeni sayılmalıdır… )


Gerekçesiyle bozularak dosya yerine geri çevrilmekle, yeniden yapılan yargılama sonunda, mahkemece önceki kararda direnilmiştir
Hukuk Genel Kurulu’nca incelenerek direnme kararının süresinde temyiz edildiği anlaşıldıktan ve dosyadaki kağıtlar okunduktan sonra gereği görüşüldü:


KARAR :
1475 sayılı İş Kanunu’nun 61 maddesine göre; iş süresi haftada en çok 45 saattir Bu süre üst sınırdır 45 saatin üstünde yapılan çalışmalar fazla çalışma sayılır
4857 sayılı İş Kanunu’nun 63 maddesince ilke olarak çalışma süresi haftada en çok 45 saat olarak belirtilmiştir Ancak tarafların anlaşması ile haftalık normal çalışma süresi işyerlerinde haftanın çalışılan günlerine, günde onbir saati aşmamak koşulu ile farklı şekilde dağıtılabileceği ilkesi benimsenmiştir
4857 sayılı İş Kanunu’nun 41 maddesine göre fazla çalışma, kanunda yazılı koşullar çerçevesinde haftalık 45 saati aşan çalışmalardır 63 madde hükmüne göre denkleştirme esasının uygulandığı hallerde, işçinin haftalık çalışma süresi, normal haftalık iş süresini aşmamak koşulu ile bazı haftalarda toplam 45 saati aşsa dahi bu çalışmalar fazla çalışma sayılmaz
1- Davacı İzmit ve istasyonlarında güvenlik görevlisi olarak bir hafta 3 gün ve 24 saat, diğer hafta 4 gün 24 saat aralıksız çalıştığını, haftada 3 ya da 4 gün nöbetten sonra diğer haftadaki nöbeti gelene kadar dinlendiğini ileri sürerek fazla çalışma ve vardiya primi ödenmesini talep ve dava etmiştir


Davalı şirket, ileri sürüldüğü gibi davacının … istasyonunda 24 saatin tamamında görev başında bulunmadığını, dinlenme ve uyku sürelerini kullandığını, davacıya mevzuata uygun olarak yıllık izinlerinin de nöbet dönemine denk gelecek şekilde kullandırıldığını, davacının istemlerinin haksız olduğunu cevaben bildirmiştir
Mahkemece, davacının çalıştığı 24 saatlik süreden yemek, uyku gibi zorunlu ihtiyaçları için 5 saatlik sürenin düşürülmesi sonucu günlük 19 saat çalıştığının kabulü ile buna göre hesaplanan bilirkişi raporunu benimseyerek davanın kabulüne karar verilmiştir
Özel dairece yukarıya aynen alınan gerekçelerle hüküm bozulmuş, mahkeme önceki kararında direnmiştir


Dosya kapsamına göre; davacının davalı şirkete ait radyolink istasyonunda işyerinin meskun mahal dışında bulunması ve ulaşım zorluğu gibi zorunlu nedenler dolayısıyla bazı haftalarda 3 gün, bazı haftalarda ise 4 gün iş yerinde kalarak çalıştığı, haftanın diğer günlerinde ise evinde istirahat ettiği anlaşılmaktadır
Radyolink istasyonlarında yapılan çalışmanın niteliği, yapılan işin ve işyerinin özelliğine göre bu tür çalışanların uyku vesair zorunlu ihtiyaçlarını karşılamak için geçen zaman dışında günde 14 saat çalışabileceği Hukuk Genel Kurulu’nun 05042006 gün 2006/9-107 Esas, 2006/144 Karar sayılı bozma kararında olduğu gibi somut olayda da benimsenmiştir


Türk Telekomünikasyon Aş ( R-L )istasyonlarında Çalışma Usul ve Esasları’na ilişkin düzenlemenin Çalışma Süresinin Düzenlenmesi ile ilgili 6 maddesi;
“a )Çalışan personel, 24 saatlik süre içinde 3 vardiya halinde haftalık 6 gün 45 saat esasına göre çalıştırılır, ancak bu şekildeki vardiyayı oluşturacak sayıda personel bulunmayan istasyonlarda bu durum dikkate alınarak, 4857 sayılı İş Kanunu’nun 63 maddesine göre günde II saati aşmamak koşuluyla İl Telekom Yöneticisinin onayı ile farklı şekilde çalışma düzeni de oluşturulabilir
b )4857 sayılı İş Kanunu’nun 63 maddesinde yer alan denkleştirme esasına göre; haftalık normal çalışma süresinin, işyerinde haftanın çalışılan günlerine, günde 11 saati aşmamak koşulu ile farklı şekilde dağıtılabilir, bu şekilde en fazla dört aylık süre içinde haftalık ortalama çalışma süresi normal haftalık çalışma süresini aşamaz
c )4857 sayılı İş Kanunu’nun 41 maddesine göre; denkleştirme esasının uygulandığı hallerde bazı haftalarda toplam 45 saati aşsa dahi yapılan bu çalışmalar fazla çalışma sayılmaz


d )Fazla çalışma yapan personel isterse bu çalışmalar karşılığı zamlı ücret yerine fazla çalıştığı her bir saat karşılığında 1 saat 30 dakikayı serbest zaman ( ücretli izin )olarak kullanabilir” hükümlerini içermektedir


1475 Sayılı Yasanın yürürlükte olduğu dönemde; Yargıtay’ın istikrar kazanan uygulamasına göre haftalık 45 saati aşan çalışmaların fazla mesai olarak kabulü gerekir Davacının günde 14 saat çalıştığı kabul edildiğinde, haftada 3 gün çalıştığında, haftalık çalışma süresi 42 saat olacaktır Bu haftalarda fazla mesai yapıldığı kabul edilemez Dört gün çalışılan haftalarda ise, haftalık çalışma 56 saat olup, davacının bu haftalarda, haftada 11 saat fazla mesai yaptığının kabulü gerekir Mahkemenin hükmüne esas alınan bilirkişi raporunda 1475 Sayılı Yasa döneminde günlük 7,5 saati aşan çalışmaların fazla mesai olarak kabulü hatalıdır


4857 Sayılı Yasa döneminde ise; günlük 11 saati aşan çalışmaları ile haftalık 45 saatten fazla çalışmalar fazla çalışma olarak kabul edildiğinden, haftada 3 gün çalışılan haftalarda 11 saati aşan günlük 3 saat, haftalık 9 saat çalışmanın; haftada 4 gün çalışıldığında günlük 3, haftalık 12 saat çalışmanın fazla çalışma saati olarak kabulü gerekir


Bu durumda fazla mesai sayılan çalışmalar dışındaki çalışma süresi; haftada 3 gün çalışıldığında günlük 11 saatten haftada 33 saati bulacağı; haftada 4 gün çalışıldığında ise günlük 11 saatten haftalık 44 saate ulaşacağından ve haftalık 45 saati aşmadığından denkleştirmeden söz edilemez


Bu çalışma şekline göre; davacının fazla mesai çalışma alacağının saptanması için bilirkişiden Yargıtay denetimine elverişli ek rapor alınmalı ve sonucuna göre karar verilmelidir Yanlış değerlendirme ile yazılı şekilde fazla çalışma alacak isteği ile ilgili hüküm kurulması hatalı olup kararın açıklanan nedenlerle bozulması gerekmiştir
2- Davacının, Kapsam Dışı Personel Yönetmeliğinin 12 maddesinde belirtilen vardiyalı çalışmalara ilişkin koşullara uygun bir çalışması bulunmadığından vardiya primi isteğinin kabulü de doğru görülmemiştir


SONUÇ : Davalı vekilinin temyiz itirazlarının kabulü ile, direnme kararının yukarıda gösterilen nedenlerden dolayı HUMK’nun 429 maddesi gereğince BOZULMASINA, istek halinde temyiz peşin harcının geri verilmesine, 14062006 gününde oybirliğiyle karar verildi” (Kaynak, Kazancı Hukuk Otomasyon, Bilişim, İçtihat Bankası, Son güncelleme 30042007)

[28] Mollamahmutoğlu, s 676
[29] İş Y m 41/2-3; “Her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının yüzde elli yükseltilmesi suretiyle ödenir
Haftalık çalışma süresinin sözleşmelerle kırkbeş saatin altında belirlendiği durumlarda yukarıda belirtilen esaslar dahilinde uygulanan ortalama haftalık çalışma süresini aşan ve kırkbeş saate kadar yapılan çalışmalar fazla sürelerle çalışmalardır Fazla sürelerle çalışmalarda, her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının yüzde yirmibeş yükseltilmesiyle ödenir”
[30] Mollamahmutoğlu, s 675
[31] İş Y m 46/I; “Bu Kanun kapsamına giren işyerlerinde, işçilere tatil gününden önce 63 üncü maddeye göre belirlenen iş günlerinde çalışmış olmaları koşulu ile yedi günlük bir zaman dilimi içinde kesintisiz en az yirmidört saat dinlenme (hafta tatili) verilir”
[32] Eyrenci-Taşkent-Ulucan, s 164
[33] Eyrenci-Taşkent-Ulucan, s 164
[34] İş Kanununa İlişkin Çalışma Süreleri Yönetmeliği, R G T: 6 Nisan 2004 - S: 25425; Sağlık Kuralları Bakımından Günde Ancak Yedibuçuk Saat Veya Daha Az Çalışılması Gereken İşler Hakkında Yönetmelik, RG 15 Nisan 2004, S 25434
[35] Barış Duman, Çalışma Hukukumuza İlişkin Cezai Düzenlemeler, Ankara 2006 s 17
[36] Haftalık İş Günlerine Bölünemeyen Çalışma Süreleri Yönetmeliği, R G 6 Nisan 2004, S 25425
[37] Postalar Halinde İşçi Çalıştırılarak Yürütülen İşlerde Çalışmalara İlişkin Özel Usul Ve Esaslar Hakkında Yönetmelik, R G 7 Nisan 2004, S 25426
[38] Kadın İşçilerin Gece Postalarında Çalıştırılma Koşulları Hakkında Yönetmelik RG 09Ağu2004, S 25548
[39] Hazırlama, Tamamlama Ve Temizleme İşleri Yönetmeliği, R G T: 28 Nisan 2004 - S: 25446

KAYNAKÇA
ÇELİK, Nuri İş Hukuku Dersleri; Yenilenmiş 19 Bası, İstanbul, Ağustos 2006
DUMAN, Barış Çalışma Hukukumuza İlişkin Cezai Düzenlemeler, Ankara 2006