Fatura Ve Teyit Mektubu, Faturaya Itiraz, Faturanin Delil Niteligi

İÇİNDEKİLER
İÇİNDEKİLER ………………………………………………………………1
ÖNSÖZ ………………………………………………………………5
KISALTMALAR ………………………………………………………………6
BİBLİYOGRAFYA ………………………………………………………………7
Birinci Kısım
GİRİŞ ve GENEL BİLGİLER
1 FATURA KAVRAMI ………………………………………………………………8
2 TTK’DA FATURA ………………………………………………………………8
A) KARA TİCARET HUKUKUNDA
FATURA ………………………………………………………………8
B) DENİZ TİCARET HUKUKUNDA
FATURA ………………………………………………………………9
C) TİCARET KANUNU’NA GÖRE FATURANIN
TARİFİ ………………………………………………………………10
3 VUK’NDA FATURA ………………………………………………………………10
4 TÜKETİCİNİN KORUNMASI HAKKINDA YASANIN UYGULANMASINDA
FATURA ………………………………………………………………11
A) AYIPLI MAL ve HİZMETLER ile MALIN İADESİ HALİNDE
FATURA ………………………………………………………………11
B) TAKSİTLİ SATIŞLARDA
FATURA ………………………………………………………………11
C) KAMPANYALI SATIŞLARDA
FATURA ………………………………………………………………12
D) KAPIDAN SATIŞLARDA
FATURA ………………………………………………………………12
5 FATURA ÇEŞİTLERİ ………………………………………………………………12
A) BASİT FATURA ………………………………………………………………12
B) KOMİSYONCU ALIŞ ve SATIŞ
FATURALARI ………………………………………………………………13
1

C) İADE FATURASI ………………………………………………………………13
D) İRSALİYELİ
FATURA ………………………………………………………………13
E) TASDİKLİ
FATURA ………………………………………………………………13
F) MUVAKKAT FATURA-
KESİN FATURA ………………………………………………………………14
G) KAPALI FATURA-
AÇIK FATURA ………………………………………………………………14
6 TEYİT MEKTUBU ………………………………………………………………15
İkinci Kısım
FATURA KAPSAMI, ŞEKLİ,
NİZAMI ve FATURA KULLANMA
MECBURİYETİ
1 FATURANIN KAPSAMI ve
ŞEKLİ ………………………………………………………………16
A) TTK’YA GÖRE FATURA’NIN KAPSAMI
ve ŞEKLİ ………………………………………………………………16
a) FATURAYI DÜZENLEYEN TACİRİN TİCARET
ÜNVANI ve İMZASI …………………………………………………………17
b) FATURAYI ALAN TACİRİN TİCARET
ÜNVANI ………………………………………………………………17
c) TANZİM TARİHİ……………………………………………………………17
d) SATILAN veya ÜRETİLEN MALIN veya YAPILAN İŞİN
yahut SAĞLANAN MENFAATİN NEVİ, MİKTARI,
FİYATI ve TUTARI……………………………………………………………18
e) TALEP HALİNDE BEDELİN ÖDENDİĞİ
KAYDI ………………………………………………………………18
f) FATURADA VADE
FARKI ………………………………………………………………18
B) VUK’NA GÖRE FATURANIN KAPSAMI
ve ŞEKLİ ………………………………………………………………19
2

2 FATURA KULLANMA MECBURİYETİ ve
DÜZENLEME SÜRESİ ………………………………………………………………20
A) FATURA KULLANMA
MECBURİYETİ ………………………………………………………………20
B) FATURA DÜZENLEME
SÜRESİ ………………………………………………………………20
Üçüncü Kısım
FATURAYA İTİRAZ
1 FATURAYA İTİRAZ
ŞARTLARI ………………………………………………………………21
A) FATURAYA İTİRAZ İÇİN
GEREKLİ SÜRE ………………………………………………………………21
B) FATURANIN
İÇERİĞİ ………………………………………………………………21
2 FATURAYA İTİRAZ
EDİLMESİ ………………………………………………………………22
3 FATURAYA İTİRAZ
EDİLMEMESİ ………………………………………………………………22
Dördüncü Kısım
FATURANIN DELİL NİTELİĞİ
1 FATURANIN İSBAT VASITASI OLMA
ÖZELLİĞİ ………………………………………………………………24
A) GENEL OLARAK DELİL ve
İSBAT ………………………………………………………………24
B) FATURAYA İLİŞKİN
KARİNE ………………………………………………………………24
C) FATURAYA İLİŞKİN KARİNENİN
SIHHAT ŞARTLARI………………………………………………………………25
a) TARAFLAR ARASINDA TEMEL BORÇ İLİŞKİSİNİN
MEVCUDİYE ve
İSPATI ………………………………………………………………25
aa) İSPAT YÜKÜ…………………………………………………………26
bb) İSPAT VASITALARI…………………………………………………26
3

b) FATURANIN ŞEKİL ŞARTLARINA UYGUN OLARAK
DÜZENLENMİŞ
OLMASI ………………………………………………………………27
c) FATURANIN GÖNDERİLMİŞ
OLMASI ………………………………………………………………27
d) FATURAYA İTİRAZ EDİLMEMİŞ
OLMASI ………………………………………………………………27
e) FATURANIN DEFTERLERE GEÇİRİLMİŞ
OLMASI ………………………………………………………………27
f) KARİNENİN GEÇERLİ OLABİLMESİ İÇİN
TARAFLARIN TACİR
SIFATI ………………………………………………………………28
D) KARİNENİN ÜÇÜNCÜ ŞAHISLARA
TESİRİ ………………………………………………………………28
E) KARİNENİN AKSİNİ
İSPAT ………………………………………………………………28
F) KARİNENİN HÜKÜM ve
SONUÇLARI ………………………………………………………………28
a) KANUNİ KARİNE FATURAYA YAZILI DELİL NİTELİĞİ
TANIMIŞTIR………………………………………………………………28
b) KARİNE ŞARTLARI GERÇEKLEŞMEKLE İSPAT KÜLFETİ YER
DEĞİŞTİRİR………………………………………………………………29
c) SALT FATURA TEBLİĞİ ve FATURAYA
İTİRAZ EDİLMEMESİ ALACAK HAKKI
DOĞURMAZ………………………………………………………………29
d) FATURA TEMEL BORÇ İLŞİKİSİNİ OLUŞTURAN
AKDİN ESASLI ŞARTLARINI
DEĞİŞTİRMEZ……………………………………………………………29
e) FATURA AKDİN İFA EDİLDİĞİNİN DE KARİNESİ
OLABİLİR ………………………………………………………………29
f) FATURANIN MÜLKİYETE DELİL TEŞKİL EDİP
ETMEYECEĞİ……………………………………………………………30
SONUÇ……………………………………………………………………………………31
4

ÖNSÖZ
Fatura iktisadi faaliyetlerde en çok kullanılan belgelerden birisidir Fatura tacirin kendisinden sadır olmamakla birlikte kendi lehine ve aleyhine delil gücüne sahip bir belgedir
Fatura Vergi Usul Kanunu’nda ve Türk Ticaret Kanunu’nda düzenleniş gayesi ve sonuçları farklıdır Bu farklılık faturanın şekli, nizamı ve muhtevası bakımından da söz konusudur TTK, fatura ile ilgili hükümleri, taciri ve tacirin ticari işletmesini esas alarak düzenlemiştir VUK ise mükellef tacir olsun veya olmasın, bir ticari işletme ile ilgili olsun ya da olmasın faturayı düzenlerken vergilendirme amacı ile normlarını ihdas etmiştir Bu sebebe binaen fatura ile ilgili TTK hükümlerinin uygulama alanı VUK’na göre daha dardır
TTK ile VUK düzenlenmeleri fatura verme ve isteme mecburiyeti ile fatura verme süresi, şekli ve nizamı yönünden farklı hükümler getirmektedir Her iki hukuk kuralı da diğerinin konu ve uygulama alanına karışmadan amacına uygun kurallar koymaktadır
Tezimizde, ağırlıklı olarak Türk Ticaret Kanunu’nun fatura ile ilgili düzenlemelerine yer verilmiş olup, Vergi Usul Kanunu’nun düzenlemelerine ise yeri geldiğinde değinilmiştir Çünkü tezimizin konusu fatura ve teyit mektubu, faturaya itiraz ve faturanın delil niteliğidir Bu konu ile ilgili uygulamada yer alan sorunlar ağırlıklı olarak Türk Ticaret Kanunu marifeti ile çözüme kavuşmaktadır
Teyit mektubu ise uygulaması fazla olmadığından sadece ana hatları ile incelenecektir
Tezin birinci kısmında, genel olarak fatura ve teyit mektubunun tarifi ve nerelerde düzenlendiği, çeşitleri incelenmektedir İkinci kısımda, faturanın içeriği Türk Ticaret Kanunu ve Vergi Usul Kanunu karşılaştırılarak incelenmiş, faturayı kullanma mecburiyeti konusu tartışılmıştır Üçüncü kısımda, faturaya itiraz ayrıntılı bir şekilde ele alınmıştır Dördüncü kısımda ise faturanın delil niteliğine değinilmiştir
5

KISALTMALAR
BK : Türk Borçlar Kanunu
c : Cilt
CD : Ceza Dairesi
E : Esas no
f : Fıkra
HD : Hukuk Dairesi
HGK : Yargıtay Hukuk Genel Kurulu
HUMK : Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu
İİK : İcra ve İflas Kanunu
K : Karar no
md : Madde
MK : Türk Medeni Kanunu
PTT : Posta Telgraf Telefon
s : Sayfa
SİF : CİF, Cost Insvrance and Freight
TBMM : Türkiye Büyük Millet Meclisi
TTK : Türk Ticaret Kanunu
VUK : Vergi Usul Kanunu
6

BİBLİYOGRAFYA
ARKAN, Sabih : Ticari İşletme Hukuku, İkinci Baskı, Ankara 1995
ARSLANLI, Halil : Kara Ticaret Hukuku Dersleri, Umumi Hükümler, İstanbul 1960
BAŞTUĞ, İrfan/ERDEM, Ercüment : Ticari İşletme Hukuku, Ankara 1993
DOĞANAY, İsmail : Ticari Alım-Satım Akdi, Ankara 1993
DOMANİÇ, Hayri : Ticaret Hukukunda Genel Esaslar, Genişletilmiş 4 Bası, İstanbul 1988
ERİŞ, Gönen ;Açıklamalı-İçtihatlı En Son Değişikliklerle Birlikte Türk Ticaret Kanunu, Üçüncü Baskı, Ankara 2004
GÜRSOY, Kemal; EREN,
Fikret; CANSEL, Erol : Türk Eşya Hukuku, Zilyetlik, Tapu Sicili, Mülkiyet, Sınırlı Ayni Haklar, Akara 1978
IŞIKTAÇ, Yasemin : Hukukun Kaynağı Olarak Örf ve Adet Hukuku, İstanbul 1992
KIZILOT, Şükrü : Vergi Usul Kanunu ve Uygulaması Ankara 1994
KUMKALE, Rüknettin : Hukuki ve Mali Yönleriyle Defter ve Belgeler, İkinci Baskı Ankara 2003
KURU, Baki : Hukuk Muhakemeleri Usulü, İstanbul 1990 c 2
PEKCANITEZ, Hakan : Medeni Usul ve İcra İflas Hukukunda Yabancı Para Alacaklarının Tahsili, İkinci Baskı, İzmir 1996
PORAY, Reha : Ticari İşletme Hukuku, İstanbul 1991, Altıncı Baskı, İstanbul 1991
SENGİR, Turgut/TALAY, Haydar : Ticari Satışlarda İspat Vasıtalarından Fatura1987
SOMUNCUOĞLU, Ünal : Teyit Mektubu İle İlgisiz Bazı Sorunlar, Batider,1975/2
ŞİRİN, Şerafettin ; Ticaret Hukukunda Faiz ve Uygulaması, İstanbul 1994
ÜNAL, Oğuz Kürşat : Fatura ve İspat Kuvveti, Üçüncü Baskı Ankara 2003
7

BİRİNCİ KISIM
GİRİŞ ve GENEL BİLGİLER
1 FATURA KAVRAMI
Fatura kelimesi menşe itibariyle Latince olup, Fransızca’da facture, Almanca’da factura ve İngilizce’de invoice kelimeleri ile ifade edilmektedir Fransız Hukuku’nda fatura; akde mevzu teşkil eden malların mahiyeti, vasıfları, miktarı, siklet ve fiyatı hakkında müfredatlı bir cetveldir, şeklinde tarif edilirken Alman Hukuku’nda; bir malın müşterisine veya bir edimin alacaklısına, doğmuş olan borcun cins ve miktarı hakkında gönderilen yazılı beyan şeklinde tarif edilmektedir1
Fatura ticari işlerde en çok kullanılan vesikalardan biridir Fatura; bir taraftan vergi mükelleflerinin kayıtlarının tevsikine diğer taraftan fatura düzenlemenin sebebi olan akdi ilişkinin icrasının tevsikine yarayan bir vesikadır Bu sebeple fatura hem özel hukuk hem de vergi hukuku bakımından olduğu gibi fiyat kontrolü ve tüketicinin korunması bakımından da önemli bir belgedir
Fatura ile ilgili konular, Türk Hukuk mevzuatında Vergi Usul Kanunu’nun md 229 -232 hükümleri ile Türk Ticaret Kanunu’nun md 23 ve 66 hükümlerinde düzenlenmiştir Faturanın VUK’da ve TTK’da düzenleniş biçimi, gayesi ve sonuçları farklıdır Şöyle ki; Türk Ticaret Kanunu fatura ile ilgili hükümlerini, diğer vergi mükelleflerine nazaran daha fazla özen gösterme borcu olan (başka bir değişle basiretli bir iş adamı gibi hareket etme mükellefiyetinde olan) tacir ve ticari işletmesini esas alarak düzenlemiş, buna karşılık Vergi Usul Kanunu vergi açısından tacir olsun veya olmasın, bir ticari işletme ile ilgili olsun ya da olmasın bütün vergi mükelleflerini göz önüne alarak düzenlemiştir2 Bu bakımdan TTK’nın uygulama alanı VUK’na göre daha dardır Ayrıca 4077 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun’un md 4, 6, 7, 8 ve 9 maddeleri de fatura ile alakalı maddelerdir

2 TÜRK TİCARET KANUNU’NDA FATURA
Türk Ticaret Kanunu’nda fatura md 23, 66, 1147, 1150, 1154, 1157, 1208 ve 1443 hükümlerinde bahsetmektedir TTK md 23, kanunun birinci kitabının birinci faslında yer alan tacirle ilgili hükümlerden “tacir olmanın hükümleri” başlığı altındadır TTK md 66, kanunun birinci kitabının beşinci faslında yer alan “defter tutma mükellefiyeti” başlığı altında düzenlenmiştir TTK md 1147, 1150, 1154, 1157 hükümleri, kanunun dördüncü kitabının deniz ticareti mukaveleleri ile TTK md 1208 deniz kazalarıyla ve TTK 1443 ise deniz rizikoları ve sigortası ile ilgili hükümlerdir

A) KARA TİCARET HUKUKUNDA FATURA
Türk Ticaret Kanunu’nun 23 maddesi hükmüne göre;
1 ARSLANLI, Halil,: Kara Ticaret Hukuku Dersleri, Umumi Hükümler,İstanbul 1960
2 ÜNAL, Oğuz Kürşat,: Fatura ve İspat Kuvveti, Üçüncü Baskı Ankara 2003 8

“Ticari işletmesi icabı bir mal satmış veya imal etmiş veyahut bir iş görmüş yahut bir menfaat temin etmiş olan tacirden, diğer taraf kendisine bir fatura verilmesini ve bedelini ödemiş ise bunun da faturada gösterilmesini isteyebilir
Bir faturayı alan kimse, aldığı tarihten itibaren sekiz gün içinde münderecatı hakkında bir itirazda bulunmamışsa münderecatını kabul etmiş sayılır
Şifahen, telefon veya telgrafla yapılan mukavelelerin veya beyanların muhtevasını teyit eden bir yazıyı alan kimse, aldığı tarihten itibaren sekiz gün içinde bir itirazda bulunmamışsa teyit mektubunun yapılan mukaveleye ve beyanlara uygun olduğunu kabul etmiş sayılır”
Bu hükmün ilk iki fıkrası Ticaret Kanunu’nun münhasıran fatura münderecatı ve ispat kuvveti ile ilgili olan tek hükmüdür Diğer hükümler ise dolaylı olarak faturadan bahsetmektedir3 Ticaret Kanunu’nun 66maddesi “Tacirin işletmeleriyle ilgili işler dolayısıyla aldıkları mektup, yazı, telgraf, fatura, cetvel, senet gibi vesika ve kâğıtlarla ödemelerini gösteren vesikaları ve yazdığı mektup, yazı ve telgrafnamelerin kopyalarını ve mukaveleleri, taahhüt ve kefalet ve sair teminat senetleri ve mahkeme ilamları gibi belgeleri muntazam bir tarzda dosya halinde saklamaları mecburidir” şeklindeki ifadesiyle, faturanın ticari defterlerdeki kayıtların mesnedini gösteren belgelerden olduğunu ifade etmekte ve saklama mecburiyetini düzenlemektedir Bu hükme göre fatura bir ispat vasıtasıdırBu hükümlerden anlaşıldığına göre fatura, işletmenin ticari kayıtlarının ve yasal defterlerinin dayanağı olarak muntazam bir tarzda ve dosya halinde saklanmalıdır Bu konuyu Vergi Usul Kanunu’nun 253 maddesi ile birlikte düşünmek ve faturaları kanuni defterlerde yazılı bulunan belgeleri ispat edici vesikalar olarak kabul etmek gerekmektedir4

B) DENİZ TİCARET HUKUKUNDA FATURA
Türk Ticaret Kanunu’nun 1147 maddesine göre; denizaşırı satış mukavelelerinden SİF satışlarda satıcının borçlarından birisi, gemiye yükletilmiş malları sigorta ettirme borcudur Söz konusu kanun hükmünün ikinci fıkrasına göre “Aksine mukavele veya teamül olmadıkça sigorta bedelinin, malların fatura ile belli olan SİF değerine umulan kâr olarak yüzde on ilavesi suretiyle hâsıl olacak fatura tutarında olması lazımdır” Kanun hükmü, fatura ile dolaylı olarak ilgilidir Fakat bu hüküm en azından faturada, malın nev’inin ve bedelinin gösterilmesi gerektiğini açıklamakta ve sigorta bedelinin tespitini faturaya bağlamaktadır Dolayısı ile fatura sigorta bedelinin tespitinde ispat vasıtası olmaktadır
Türk Ticaet Kanunu’nun 1150 maddesine göre; “Mallar yükletildikten sonra muntazam cirolu konişmentosu ile beraber sigorta poliçesi veya onun yerine muvakkat bir sigorta ilmuhaberi, kat’i fatura veya mallar kısım kısım yükletilmiş yahut 1157 ve 1158 inci maddelerde yazılı hallerden biri mevcutsa, muvakkat fatura ve icabı halinde malların vasfı ve tartısını müsbit şehadetname ile mukaveleye göre satıcının vermeğe mecbur olduğu diğer vesikalar, satıcı tarafından gecikmeksizin alıcıya ibraz edilir veya ettirilir” Satıcının borçlarını düzenleyen bir diğer hüküm olan md 1150, satıcının yüklenen malla ilgili vesikaları ibraz etme borcunu düzenlemektedir Kanun hükmü burada da faturayı alıcıya verilmesi zorunlu bir belge olarak görmekte ve kat’i fatura ve muvakkat fatura olmak üzere iki tür faturadan bahsetmektedir Kanunun satıcının borçları ile ilgili olarak hususi halleri
3 ÜNAL, Oğuz Kürşat,: Fatura ve İspat Kuvveti, Üçüncü Baskı Ankara 2003
4 KUMKALE, Rüknettin,: Hukuki ve Mali Yönleriyle Defter ve Belgeler, İkinci Baskı Ankara 2003
9

Düzenlediği TTK md1157 ve 1158 hükümlerinde de bu iki tür faturanın hangi hallerde ve hangi şartlarda düzenleneceğini ve şartlarını hüküm altına almaktadır5
Deniz kazalarında, zararın tespit ve taksimini yapan “dispeçci”ye ilgililerin her biri gerekli belgeleri bu arada faturaları da ibraz etmeye mecbur oldukları TTK Md 1208 de ifade edilmiştir Ayrıca TTK md 1443 hükmü de, faturaları ticari münasebetlerde kabul edilegelmekte olan vesikalardan saymakta ve deniz rizikoları sigortasında zararın ispatı için yeterli vesikalardan birisi olarak hüküm altına almaktadır
Görüldüğü gibi Deniz Ticaret Hukukunda ve Sigorta Hukukunda fatura, malı, miktarını ve bedelini tevsike yarayan bir vesika olarak nitelendirilmektedir6

C) TİCARET KANUNUNA GÖRE FATURANIN TARİFİ
Yukarıda ifade edildiği gibi TTK faturayı tarif etmemekte, buna karşılık faturanın bir ticari işletme ile ilgili olarak tacirin;
a) Bir mal satması,
b) Bir mal imal etmesi,
c) Bir iş görmesi,
d) Bir menfaat temin etmesi
Hallerinde karşı tarafa verilmesi ve bedeli ödenmiş ise karşı tarafın talebi halinde bunun faturada gösterilmesi gereğini ve aldığı faturaları muntazam bir tarzda dosya halinde saklama mecburiyetini ve faturaya itiraz edip etmemenin hükümlerini düzenlemektedir
Türk Ticaret Kanunu’nun md 23 fıkra 1 hükmündeki ifadeden de anlaşılacağı üzere faturadan söz edilebilmesi için, tarafların arasında daha evvel bir akdi ilişkinin bulunması gereklidir Fatura sözleşmenin yapılması değil, yerine getirilmesi safhası ile ilgili ticari bir belgedir7 Bu bakımdan fatura akdin şartlarını tespit eden değil8, tespit edilmiş olan şartların bir kısmını gösteren ve bunları belirli şartlarla tevsik eden bir belgedir

3 VERGİ USUL KANUNUNDA FATURA
Vergi mevzuatı açısından fatura, bir taraftan fatura verenin vergiye esas olacak gelirini ispatlayan, diğer taraftan fatura alanın da giderini ispatlayan bir belgedir Fatura VUK Bakımından da usulüne uygun olarak düzenlendiği sürece, vergi mevzuatı uygulamasında vergiyi doğuran akdi ilişkinin ifasını gösteren ve kayıtlara esas teşkil eden bir belgedir
Vergi Usul Kanunu md 229 hükmüne göre;”Fatura, satılan emtia veya yapılan iş karşılığında müşterinin borçlandığı meblağı göstermek üzere, emtiayı satan veya işi yapan tüccar tarafından müşteriye verilen ticari bir vesikadır” Bu tarife göre her şeyden önce, faturanın sadece tacir tarafından verilen bir belge olduğu anlaşılmaktadır Aynı kanunun 232 maddesinin 1 fıkrası hükmü ise tacir olmayanların da fatura verebileceğini belirtmektedir
5 Bkz Fatura çeşitleri
6 ÜNAL, Oğuz Kürşat,: Fatura ve İspat Kuvveti, Üçüncü Baskı Ankara 2003
7 ARKAN, Sabih; Ticari İşletme Hukuku, İkinci Baskı, Ankara 1995
8 PORAY, Reha; Ticari İşletme Hukuku, İstanbul 1991, Altıncı Baskı, İstanbul 1991 10

Vergi mevzuatı bakımından fatura, fatura verenin yaptığı iş, hizmet veya sağladığı menfaat karşılığında elde ettiği geliri tevsik ettiği gibi, faturayı alan şahıs da almış olduğu mal, hizmet veya menfaat için giderini ispat eder

4 TÜKETİCİNİN KORUNMASI HAKKINDA YASANIN UYGULANMASINDA
FATURA
4077 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkındaki Kanun’un amacı 1 maddesinde “Ekonominin gereklerine ve kamu yararına uygun olarak tüketicinin, sağlık ve güvenliği ile ekonomik çıkarlarını koruyucu, aydınlatıcı, eğitici, zararlarını tazmin edici, çevresel tehlikelerden korunmasını sağlayıcı önlemleri almak ve tüketicilerin kendilerini koruyucu gönüllü örgütlenmelerini teşvik etmeye ilişkin hususları düzenlemektedir” olarak açıklamaktadır
Yasanın 4 maddesinden itibaren başlayan “Tüketicinin Korunması ve Aydınlatılması” başlıklı ikinci kısmı tüketiciye satılacak malların satış alternatifleri çerçevesinde tüketici tarafından korunması ile ilgili hükümleri düzenlemektedir

A) AYIPLI MAL VE HİZMETLER İLE MALIN İADESİ HALİNDE FATURA
4077 sayılı kanunun 4 maddesinin 1 fıkrası ayıplı mal ve hizmetleri “Ambalajında, tanıtma ve kullanma kılavuzunda yer alan veya satıcı tarafından vaat edilen veya standardında tespit edilen nitelik ve/veya niceliğe aykırı olan ya da tahsis veya kullanım amacı bakımından değerinin veya tüketicinin ondan beklediği faydaları azaltan veya ortadan kaldıran maddi, hukuki veya ekonomik eksiklikler içeren mal ve hizmetler, ayıplı mal veya ayıplı hizmet olarak kabul edilir” şeklinde açıklanmaktadır
Satın alınan malın ayıplı olduğunun anlaşılması halinde; tüketici malı teslim aldığı tarihten itibaren 15 gün içerisinde bu malları,
a) Satıcı firmaya geri vererek değiştirilmesini
b) Ödediği bedelin iadesini
c) Ayıbın neden olduğu değer kaybının bedelden indirimini
d) Ücretsiz tamirini
talep edebilir Tüketici yukarıda belirtilen seçimlik haklardan herhangi birisini tercih edebilir
Müşteri tarafından satın alınan malın ayıplı çıkması halinde satıcıdan yukarıda belirtilen seçimlik haklardan herhangi birini talep edebilmesi için, satıcı tarafından kendisine verilen satın aldığı malı gösteren faturayı da satıcıya ibraz etmesi gerekmektedir10
Satışa sunulan, kullanılmış, tamir edilmiş veya ayıplı malın tüketiciye tesliminde düzenlenecek faturanın üzerinde bu malın özürlülük özelliğini belirtilmesi için “özürlüdür” ifadesinin yazılması mecburidir

B) TAKSİTLİ SATIŞLARDA FATURA
9 ÜNAL, Oğuz Kürşat,: Fatura ve İspat Kuvveti, Üçüncü Baskı Ankara 2003
10 KUMKALE, Rüknettin,: Hukuki ve Mali Yönleriyle Defter ve Belgeler, İkinci Baskı Ankara 2003
11

4077 sayılı Kanunun 6 maddesine göre, tüketicinin taksitli mal alması halinde satıcı ile tüketici arasına düzenlenen sözleşme hükümlerine göre tüketici malı teslim aldığı zaman bu mal ile ilgili faturayı da satıcıdan istemesi gerekmektedir

C) KAMPANYALI SATIŞLAR
4077 sayılı Kanunun 7 maddesine göre, gazete, radyo, televizyon ilanı ve sair yollarla halka duyurularak düzenlenen kampanyalarda, kampanyayı düzenleyen satıcı tarafından malın taahhüt edildiği zamanda tüketiciye tesliminde, mal ile birlikte faturasının da teslim edilmesi, faturanın teslim edilmemesi halinde tüketici tarafından istenmesi gerekmektedir

D) KAPIDAN SATIŞLAR
4077 sayılı Kanunun 8 ve 9 maddelerine göre, kapıdan satışlar, işyeri, fuar, panayır gibi satış mekânları dışında önceden mutabakat olmaksızın yapılan ve değeri her yılın Eki ayı sonunda Devlet İstatistik Enstitüsünün toptan eşya fiyat endeksinde meydana gelen fiyat artışları oranında arttırılan değer ile ölçülen, b,r bedeli olan tecrübe ve muayene koşullu satışlardır
Bu tür satışlarda; tüketici yedi günlük tecrübe ve muayene süresi sonuna kadar malı kabul veya hiçbir gerekçe göstermeksizin reddetmekte serbesttir Satıcı malı teslim ederken, hazırladığı sözleşmeyi malın faturasını ve teslim makbuzu ile kanunun 9 maddesinde belirtilen uyarıcı bir belgeyi tüketiciye vermek zorundadır Diğer satışlarda olduğu gibi kapıdan satışlarda da tüketicinin hak iddia edebilmesi için almış olduğu malın faturasını satıcıdan istemiş olması şarttır

5FATURA ÇEŞİTLERİ
Gerek Türk Ticaret Kanunu gerekse Vergi Usul Kanunu herhangi bir şekilde fatura çeşitlerinden bahsetmemektedir Sadece VUK mükerrer md 257 hükmü yeni belgeler meydana getirme ve mevcutları kısmen veya tamamen kaldırma yetkisini Maliye ve Gümrük Bakanlığı’na vermiştir Böylece ilgili bakanlık çeşitli belgelerin yanında fatura türleri de oluşturma yetkisine sahip olmaktadır11
Uygulamada ve doktrinde12 faturanın kullanılış şekline ve amacına göre çeşitli sınıflandırmalar yapılmaktadır Bu sınıflandırmaya göre faturalar “Basit Fatura”, “Komisyoncu Alış ve Satış Faturaları”, “İade Faturası”, “İrsaliyeli Fatura”, “Tasdikli Fatura”, “Muvakkat Fatura-Kesin Fatura”, “Kapalı Fatura-Açık Fatura” gibi adlar almaktadır

A) BASİT FATURA
Basit fatura peşin alışverişler için düzenlenen ve en çok kullanılan fatura olarak ifade edildiği gibi klasik fatura veya adi fatura da denilmektedir
11 ÜNAL, Oğuz Kürşat,: Fatura ve İspat Kuvveti, Üçüncü Baskı Ankara 2003
12 KIZILOT, Şükrü; Vergi Usul Kanunu ve Uygulaması Ankara 1994
12

Uygulamada kullanılmakta olan ve VUK’da tarif edilen, satılan emtia veya yapılan iş karşılığında müşterinin borçlandığı meblağı göstermek üzere, emtiayı satan veya işi yapan tüccar tarafından müşteriye verilen faturaya; basit fatura denilmektedir Tacirin TTK md 23 hükmüne göre kullanacağı ve bu hükmün sonuçlarına tabi olacağı fatura esas itibariyle basit faturadır

B) KOMİSYONCU ALIŞ ve SATIŞ FATURALARI
Komisyoncu aracılığı ile yapılan mal alımlarında; komisyoncu tarafından, malın alış bedelini, alış giderlerini ve komisyon ücretini göstermek üzere düzenlenen belgeye komisyoncu alış faturası, komisyoncu aracılığı ile yapılan satışlarda, satış tutarı, satış giderleri ve komisyon ücretleri toplamından komisyoncu alış faturası tutarının indirilmesinden sonraki tutarı göstermek üzere düzenlen belgeye komisyoncu satış faturası adları verilmektedir13

C) İADE FATURASI
İade faturası esas itibariyle bir fatura değildir Şöyle ki, bir mal satımı veya imali veyahut bir menfaat temini karşılığı olarak verilmez Ancak, bu işlemleri yapan bir şahıs tarafından gönderilen bir fatura karşı tarafça tamamen veya kısmen kabul edilmemesi veya satılan malların herhangi bir sebeple tamamen veya kısmen iade edilmesi halinde, alıcı tarafından hazırlanan ve söz konusu asıl faturanın kısmen veya tamamen kabul edilmediğini veya malın iadesini göstermek üzere hazırlanarak söz konusu işlemlerin muhasebeleştirilmesini sağlayan belgeye uygulamada iade faturası denilmektedir Bu bakımdan iade faturalarında TTK md 23/2 hükmünün öngördüğü kanuni karinenin uygulanması da mümkün değildir Zira bir mal satımı veya imali yahut bir menfaat temini karşılığı olarak verilmeyen ama şekli olarak faturaya işlenen bir hususta karinenin doğduğu kabul edilemez14

D) İRSALİYELİ FATURA
Sevk irsaliyesi, ticari emtianın bir yerden başka bir yere nakli sırasında düzenlenmesi ve VUK md 230’a göre emtia ile birlikte bulundurulması zorunlu olan bir vesikadır Sevk irsaliyesi, malların nakli sırasında vergi mevzuatı bakımından kontrol edilebilmesi ve fatura uygulamasının denetlenebilmesi için VUK tarafından ihdas edilmiş bir belgedir Söz konusu belgenin numarasının faturada bulunması VUK md 230 f5 b1’e göre şarttır Aksi taktirde faturada VUK’nun düzenlediği asgari şartlar bulunmadığından fatura, vergi mevzuatında fatura hükmünde olmayacaktır Ayrıca sevk irsaliyesine, müşteri adresi, vergi dairesi ve hesap numaralarının yazılmaması halinde sevk irsaliyesi hiç düzenlenmemiş sayılır15 Buna karşılık TTK hükümlerinde sevk irsaliyesi ile ilgili bir hüküm bulunmadığından, sevk irsaliye numarasının faturada bulunup bulunmaması TTK bağlamında bir hüküm doğurmaz Sevk irsaliyesi TTK yönünden, irsaliyenin alıcı tarafından imzalanması gibi durumlarda malın teslim edildiğini tevsike yarayacak bir yazılı deli rolü oynar

E) TASDİKLİ FATURA (KONSOLOSLUK FATURASI)
13 KIZILOT, Şükrü 1987
14 ÜNAL, Oğuz Kürşat,: Fatura ve İspat Kuvveti, Üçüncü Baskı Ankara 2003
15 Yargıtay 9CD 11031993 gün, E1993/159, K1993/1310 13

Orijinal fatura veya tasdikli fatura olarak da tanınan bu fatura; alıcı ve satıcını iki ayrı ülkede bulunması halinde; satıcının gümrük işlemlerini kolaylaştırmak için satıcı tarafından tanzim edilerek kendi ülkesindeki alıcının konsolosluğuna tasdik ettirerek alıcıya gönderdiği faturadır16 Bu faturalar aynı zamanda malın menşeini de göstermeye yararlar17

F) MUVAKKAT FATURA-KESİN FATURA
Siparişi yapılan, ancak, teslim işlemi henüz tamamlanmadığı için kesin bir nitelik kazanmamış ticari işlemleri göstermek amacıyla düzenlenen belgeye muvakkat fatura denir
Muvakkat ve kesin fatura kavramları hukuki bir terim olarak deniz ticaret hukukunda geçmektedir (TTK md, 1150, 1157, 1158) Bu hükümler deniz aşırı satış mukavelelerinde “tartı üzerinden ödeme” ve “tahminen” veya “kat’iyen muayyen miktar” kayıtları koyma imkanı tanımış, bu kayıtların olması halinde satılan malların kesin miktar ve bedelleri teslim alınıncaya kadar muayyen olmadığı ve bu arada TTK md 1150 amir hükmüne göre faturanın ibrazı mecbur bir vesika olması nedeniyle muvakkat bir fatura tanzimini öngörmüştür18
TTK md 1157 hükmüne göre “Satış bedeli tutarının boşaltma zamanında tahakkuk edecek veya kabul edilecek tartı üzerinden ödeneceğine dair olan şart muteberdir Bu suretle mukavele münderecatına göre muvakkat bir fatura tanzim edilerek vesikaların ibrazında ödenecek olan para, satış bedelinin yüzde yetmiş beşi ile doksanı arasında bir noksanla tayin olunur Malların ulaştığı limanda taraflar veya acente yahut temsilcileri hazır olduğu halde usulü dairesinde tartısı yapıldıktan sonra kat’i fatura tanzim olunur İki fatura tutarı arasındaki fark, malların teslim alınması tarihinden itibaren sekiz gün içinde icabına göre alıcı tarafından ödenir veya satıcı tarafından kendisine geri verilir”

G) KAPALI FATURA- AÇIK FATURA
(AKİDE EDİLMİŞ FATURA-AKİDE EDİLMEMİŞ FATURA)
Ticaret kanunumuzda ve Vergi Usul Kanunumuzda açık fatura ve kapalı fatura kavramları bulunmamaktadır bu kavramlar ticari örf ve adet hukukundan doğmuştur19
Uygulamada peşin olan satışlarla veresiye satışları birbirinden ayırt etmek üzere başlatılan açık fatura, kapalı fatura ayrımı sonucunda bir örf ve adet hukuku meydana gelmiştir
Bir fatura düzenlendiği zaman VUK md 231 hükmüne göre faturanın baş tarafında iş sahibinin veya namına imzaya yetkili olanların imzasının bulunması gerekir Bu fatura VUK md 229’a göre müşterinin borçlandığı meblağı göstermektedir Bu iki ifadeyi ve yasa hükmünü dikkate alarak düşündüğümüzde, bir faturanın düzenlenerek baş tarafının iş sahibi veya adına yetkili kimselerin imzası ile müşteriye verilmesi halinde, bu fatura müşterinin borçlandığı meblağı göstermektedir Yani bedeli satıcı tarafından tahsil edilmemiştir Piyasa düzenindeki ifadesi ile bu fatura, açık faturadır20
16 KIZILOT,1987
17 SENGİR, Turgut/TALAY, Haydar, Ticari Satışlarda İspat Vasıtalarından Fatura1987
18 ÜNAL, Oğuz Kürşat,: Fatura ve İspat Kuvveti, Üçüncü Baskı Ankara 2003
19 IŞIKTAÇ, Yasemin,Hukukun Kaynağı Olarak Örf ve Adet Hukuku,İstanbul 1992
20 KUMKALE, Rüknettin,: Hukuki ve Mali Yönleriyle Defter ve Belgeler, İkinci Baskı Ankara 2003
14

Ankara Ticaret Odası tarafından alınan 21121948 gün ve 6 nolu teamül kararı özeti aşağıya çıkarılmıştır
“Ticarethane tarafından satışı yapılan mallara ait fatura muhteviyatı alıcı tarafından ödendiğinde, bayi tarafından faturanın altına damga pulu yapıştırılarak tarih, ticarethane klişe ve mührü ile birlikte salâhiyettar olan tarafından imza edilerek pul iptal olunur Bu şekilde faturaya bedeli alınmış(kapanmış, akide edilmiş) fatura denir Bedeli alınmıştır kaydını ihtiva etmeyen faturada damga pulu üzerine ticarethane klişe veya mührü ve salahiyetli olanın imzası mevcut olduğu taktirde, bu kaydın mevcut olmaması bir hüküm ifade etmez Yani fatura bedeli ödenmiş, akide edilmiş sayılır”
Ankara Ticaret Odası tarafından alınan bu karar ile açık/kapalı fatura konusunda bir teamül oluşmuştur Yargıtay’da bir kararında şöyle demektedir “… Ticaret Odasının 21121948 gün ve 6 sayılı kapalı faturanın ödemeye karine teşkil ettiğine ilişkin teamül kararına aykırı bir yerel örf ve teamülün bulunmadığının da belirtildiği anlaşılmaktadır
Bu nedenle kapalı faturanın ödemeye karine teşkil ettiği ve bu karinenin aksinin davacı tarafından kanıtlanmadığı gözetilerek bir hüküm kurulması gerekirken yazılı şekilde karar tesisinde isabet görülmemiştir21 Yine başka bir kararında Yargıtay, “…Davacı satıcı, davalı alıcının almış olduğu ekmek bedelini ödemediğini ileri sürmüş ve davalıda, faturalarla bedelin ödendiğini savunmuştur Taraflar delillerini ibraz etmiş ve incelenen belgelerin suret olduğu anlaşılmıştır Taraflar bu delillere dayanmış olmasına göre delillerin asılları getirilmesi ve faturaların kapalı olup olmadığı belirlenmelidir Kapalı fatura ibrazı halinde, bu faturaların davalı alıcı tarafından ödendiğinin kabulü gerekir Aksi halde, yani açık ise bu taktirde de satış bedelinin ödenmediğinin kabulü ile ispat ehliyetinin davalıya düştüğünün kabulü zorunlu olur22

6 TEYİT MEKTUBU
Türk Ticaret Kanunu md 23/3 de teyit mektubu düzenlenmiştir Teyit mektubu ile oluşan sözleşme artık yazılı bir delil niteliği kazanır Bu yazılı sözleşmenin aksinin ispatı teyit mektubuna itiraz etmeyen tarafa düşer Aksinin ispatı kanuni delillerle mümkündür Eğer, teyit mektubuna sekiz gün içinde itiraz edilirse, bu durumda yazılı delilin oluşmamış olduğunu kabul etmek gerekir23
Yazılı bir sözleşmenin teyit mektubu gönderilerek değiştirilmesi mümkün değildir Ancak, bu yazılı sözleşme taraflarca sözlü olarak değiştirildiği ve ayrı bir sözleşme yapıldığı ileri sürülerek bu sözlü sözleşmeden söz edilerek fatura değil, teyit mektubu gönderilir ve sekiz gün içinde itiraz edilmezse yazılı sözleşmenin değiştiğinin kabulü gerekir Fakat bu husus resmi şekle veya kanuni yazılı biçime bağlı ise, sözlü değiştirilmesi imkânsız bulunmakla gönderilen teyit mektubu herhangi bir hüküm ifade etmeyecektir24
Teyit mektubuna yapılacak itiraz, mektubun alındığı günden itibaren sekiz gündür Sözü edilen sekiz günün hesabında BK md 76 uyarınca tebliğ günü sayılmaz Ertesi günden itibaren tatil günleri de sayılmak suretiyle hesap edilir İtirazın sekiz gün içinde yazılması yeterlidir Bu itirazın sekiz gün içinde diğer tarafa ulaşması gerekmez
21 Yargıtay 19 HD 18012001 gün E2000/6236, K2001/300
22 Yargıtay 11 HD 11091997 gün E1997/5184, K1997/5705
23 Eriş, Gönen,;Açıklamalı-İçtihatlı En Son Değişikliklerle Birlikte Türk Ticaret Kanunu,Üçüncü Baskı, Ankara 2004
24 SOMUNCUOĞLU, Ünal, Teyit Mektubu İle İlgisiz Bazı Sorunlar,Batider,1975/2
15