Akarsu Aşındırma ve Biriktirme Şekilleri

Akarsu Aşındırma ve Biriktirme Şekilleri

AKARSULARDA AŞINDIRMA

* Akarsu, belirli bir yatak içinde sürekli veya en az bir mevsim boyunca akan sudur

* Akarsuyun doğduğu yere kaynak, döküldüğü yere ağız denir

* Bir akarsuyu komşu akarsu havzasından ayıran sınıra su bölümü çizgisi denir

* Su bölümü çizgisi, kalkerli arazilerde, kurak bölgelerde ve bataklık alanlarda belirsizdir

AKARSULARDA AKIM (DEBİ)

* Akım, akarsu yatağının herhangi bir kesitinden 1 snde geçen su miktarıdır
m ³/sn olarak ifade edilir

* Akımı en yüksek olan akarsu Amazon
dur Türkiye’de ise Fırat tır

Akımda Etkili olan Faktörler
* Havzaya düşen yağış miktarı,
* Araziyi oluşturan taş ve tabakaların geçirimliliği,
* Sıcaklık : Sıcaklığın arttığı dönemlerde buharlaşma artacağından dolayı o dönemde akım düşmesiolur Ayrıca kış sıcaklıklarının çok düşük olduğuyerlerde yağışlar kar şeklinde düşer Bunlarkışın erimediği için akarsu bu dönemde beslenemez Dolayısıyla akım düşmesi görülür
* Akarsu yatağı çevresindeki bitki örtüsü
* Havzanın genişliği,
* Havzadaki dağların kar buzları,
* Yer altı suları ve kaynakları,
* Beşeri faktörler: Akarsulardan sulama amacıyla yararlanılması

AKARSU REJİMİ

[Akarsuyun akımında yıl boyunca meydana gelen değişikliğe akarsu rejimi denir]
* Akarsu Rejiminde Etkili Faktörler
* Yağış rejimi (en fazla etkili olan faktördür)
* Sıcaklık şartları
* Havzanın genişliği: Aynı iklim bölgesinde geniş olması sadece akımı etkiler Farklı iklim bölgelerinde geniş ise rejim daha düzenli olur
* Akarsu yatak eğimi: Eğimin fazla olması rejimin düzensizliğine yol açar

Rejimlerine Göre Akarsular

* Düzenli Rejimli Akarsular: Yıl boyunca akım değişikliğinin az olduğu akarsulardır Ekvatoral iklim ve Ilıman Okyanus iklimlerindeki akarsular Bu akarsular yıl boyunca enerji üretmeye, sulama, içme suyu elde etmeye ve ulaşıma elverişlidir

* Düzensiz Rejimli Akarsular: Yıl boyunca akım değişikliğinin fazla olduğu akarsulardır Yağış rejimi düzensiz olan iklimlerde görülür

* Karma Rejimli Akarsular: Sularını farklı iklim bölgelerinden toplayan akarsulardır Türkiye akarsuları genelde karma rejimlidir Çünkü kısa mesafede iklim değişmeleri görülür

* Sel Rejimli Akarsular: Yağışlı dönemlerde coşkun akarsular haline gelip, kurak dönemde kuruyarak ortadan kalkan akarsulardır Örnek: İç Anadolu Bölgesi akarsularında olduğu gibi

* Kaynak Sularıyla Beslenen Akarsular: Gür kaynaklarla beslenen ve seviyelerinde çok az değişikliğin olduğu akarsular da vardır Örnek: Manavgat Çayı gür karstik kaynaklarla beslendiği için Akdeniz’deki diğer akarsulara göre daha düzenli akıma sahiptir Ayrıca Düden Suyu ve Köprü Çayı da kaynaklarla beslenen akarsulara örnektir


AKARSULARDA AŞINDIRMA

* Kimyasal aşındırma: Akarsuyun geçtiği yerlerdeki kolay eriyebilen kayaları eriterek beraberinde taşıması olayıdır
* Mekanik aşındırma: Akarsuların aşındırması daha çok mekanik yolla gerçekleşir


Mekanik Aşındırmada Etkili Olan Faktörler
* Akarsu yatak eğimi,
* Akarsuyun akımı,
* Akarsuyun akış hızı,
* Akarsuyun yük miktarı,
* Akarsuyu yatağı çevresindeki bitki örtüsü,
* Akarsu yatağındaki kayaların özelliği,
* Akarsular aşındırma faaliyetini daha çok ağızdan kaynağa doğru geri aşındırma şeklinde gerçekleştirir
* Denize dökülen bir akarsu yatağını en son deniz seviyesine kadar aşındırır

AKARSU AŞINIM ŞEKİLLERİ

1 VADİ: Akarsuların aşındırarak içinde aktığı , sürekli inişi olan yatağına denir
Vadi Tipleri:
a Çentik ("v" biçimli ) vadi: Akarsu yatak eğiminin fazla olduğu alanlarda derine aşındırmanın etkisiyle oluşurlar
b Boğaz (yarma ) vadi: Akarsular tarafından dağların enine yarılması sonucu oluşan ve
profilleri "u" harfine benzeyen vadilerdir Türkiye’de en fazla Karadeniz ve Akdeniz
Bölgelerinde görülür Kıyı ile iç kesim arasında önemli geçit yollarıdır
c Kanyon Vadi: Oluşumu boğaz vadilere benzer Fakat kalkerli arazi üzerinde oluştukları için yamaçları basamak basamak düzlüktür
Ör: Göksu vadisi ve Köprülü kanyonu Dünyanın en büyük kanyonu ABD’de Colorado kanyonudur
d Tabanlı vadi: Akarsu yatak eğiminin az olduğu alanlarda yana aşındırmanın etkisiyle oluşur
Ör: Ege Bölgesi akarsu vadilerinde olduğu gibi

2)MENDERES (BÜKLÜM): Akarsu yatak eğiminin az olduğu alanlarda , akarsuyun büklümler yaparak akması sonucu oluşurlar

Menderesler oluşturan bir akarsuyun özellikleri
* Yatak eğimi azdır
* Akış hızı azdır
* Aşındırma gücü azalmıştır
* Boyu uzamıştır
* Sık sık yatak değiştirir
* Hem aşındırma hem de biriktirme yapar

DEV KAZANI
* Akarsuların şelale şeklinde aktığı yerlerde, suların düşme alanındaaşındırma ile oluşan çukurluklara denir
Ör:Manavgat, Kurşunlu, Düden şelalelerinde
olduğu gibi

PERİBACALARI:
> Volkanik arazilerde kalın tüflü arazilerde) sel aşındırması sonucu oluşur
> Tüfler içindeki lavlar yüzeyi kaplayarak akan sel sularının aşındırıcı etkisine karşı altlarındaki tabakaları korurlar Zamanla çevresine göre aşınmamış yer şekilleri oluşur
Bunlara peribacaları denir
Ör: Ürgüp, Göreme, Avanos, ıhlara Vadisi çevresinde (Nevşehir) görülür

6)KIRGIBAYIR
(Badlands: Kötü arazi):
> Eğimin fazla , bitki örtüsünün seyrek olduğu milli, tüflü arazilerde sel sularının araziyi çok sık bir şekilde yarması ile oluşan yer şekilleridir
En fazla İç Anadolu ve GDoğu Anadolu Bölgelerinde görülür

PLATO:
* Akarsular tarafından derince yarılmış yüksek düzlüklere denir En fazla İç Anadolu Bölgesinde görülür
* İç Anadolu Bölgesi: Haymana, Cihanbeyli, Obruk, Bozok, Uzun yayla
* Akdeniz Bölgesi: Taşeli ve Teke platoları
* GDoğu Anadolu Bölgesi: G Antep ve ŞUrfa platoları
* Doğu Anadolu Bölgesi: Erzurum-Kars platoları
* Ege Bölgesi:Bayat (Yazılı kaya ) platosu

Aşınma

* Çevre koşulları bir yüzeyin çeşitli biçimlerde aşınmasına neden olabilir Bunlar ortaya çıkış biçimlerine göre fiziksel-mekanik, kimyasal, biyolojik ve biyokimyasal aşındırmalar olarak sınıflandırılabilir Aşınmanın derecesi o çevrenin iklim ve hidroloji koşullarına bağlı olarak değişir

AKARSULARDA BİRİKTİRME

Akarsu Biriktirmesinde Etkili Olan Faktörler
* Yatak eğiminin azalması (en fazla etkili faktör)
* Akış hızının azalması
* Yük miktarının artması
* Akımın düşmesi
* Akarsu gücünün azaldığı yerde taşıdığı maddeleri biriktirmeye başlar Gücünün azaldığı yerde önce iri maddeleri gücünün tamamen azaldığı yerde ise ince maddeleri biriktirirler

BİRİKTİRME ŞEKİLLERİ
1 Birikinti Konisi: Dağlardan inen akarsu veya derelerin taşıdığı malzemeleri, dağ eteğinde eğimin azalması sebebiyle yelpaze şeklinde biriktirmesidir
2) Dağ eteği ovası: Birikinti konilerinin birleşmesi sonucu oluşan hafif dalgalı düzlüklere denir
3)Dağ içi ovası: Etrafı dağlarla çevrili çukur alanlara inen akarsu ve derelerin taşıdıkları malzemeleri yatak eğimlerinin azaldığı yerde biriktirmesi sonucu oluşan düzlüklerdir
4)Taraça (Seki):
> Akarsuların önce biriktirmesi, sonra tekrar aşındırması ile oluşan basamak şeklindeki düzlüklerdir Sekiler eski vadi tabanlarıdır
> Akarsuyun tekrar aşındırma yapabilmesi için:
> Akım yükselmesi veya taban seviyesinin yükselmesi gerekir
5)Delta ovası:Akarsuların denize döküldüğü yerde taşıdığı malzemeleri biriktirmesiyle oluşan düzlüklerdir
Ör: Çukurova, Bafra, Çarşamba, Göksu gibi

Delta ovasının oluşabilmesi için:
* Döküldüğü deniz sığ olmalı (kıta sahanlığı geniş olmalı)
* Kıyı akıntısı olmamalı
* Gel-git olayı kuvvetli olmamalı
* Bol miktarda alüvyon taşınmalı
* Kuzey batı akarsularının hiç birisi döküldüğü yerde delta ovası oluşturamaz

6)Irmak adası: Akarsu yatak eğimini azaldığı ve yatağın genişlediği yerlerde taşınan alüvyonların yatak içinde birikmesi ile oluşur
7)Taban Seviyesi Ovası: Deniz seviyesine yaklaşan akarsuların taşıdığı maddeleri yatağı çevresinde biriktirmesi ile oluşan düzlüklerdir

TÜRKİYE AKARSULARININ GENEL ÖZELLİKLERİ

1 Yatak eğimleri fazladır
Bunun sonucunda;
> Akış hızları fazladır
> Aşındırıcı etkileri fazladır
> Enerji potansiyelleri yüksektir
> Ulaşıma elverişli değillerdir
2 Rejimleri düzensizdir
3 Akımları düşüktür Yağışların az, havzalarının dar olmasından dolayı
4 Boyları kısadır Türkiye’nin bir yarım ada olması ve dağların kuzeyde ve güneyde kıyıya paralel olmasıdır
Akarsu Aşındırması

AKARSU AŞINDIRMASI

Akarsu aşındırması,akan bir su kütlesinin doğal akarsu ya da ırmak yatakları üstündeki fiziksel etkisiBu etki,akarsuyun yaladığı yüzeylerdeki toprak katmanlarının sürüklenerek arazinin çıplaklaşmasında ve ufalanmış taş parçalarını eğim aşağı taşımasında çok önemli rol oynarDağların aşınması ovaların ve başka yer biçimlerinin oluşumu büyük ölçüde akarsuların ürünüdürAkarsu çığırlarında biriken yağmur suları yalnızca toprağı aşındırmakla kalmaz ,bu aşınmanın etkisiyle ufalanan toprak ve taş parçaları da akarsularla sürüklenerek vadilere biçim verir

Bir ırmağın suları hiçbir zaman saf su değildirGözle görülmese de,içinde her zaman ve çözünmüş halde,ya asıltı halinde ya da akarsu tabanı boyunca sürüklenen,organik ve inorganik maddeler bulunurBir yandan da bu maddelerin mekanik ve kemyasal aşındırmasıyla dik ve yüksek yamaçlı dar kanyonlar oyulurken,bir yandan da akarsuyun çığırı boyunca tortulların birikmesiyle geniş alüvyon
ovaları,birikinti yelpazeleri ,taşkın ovaları ya da deltalar ortaya çıkarBir akarsuyun yatağı içindeki akışı,bütün çığırı boyunca ve her zaman aynı değildirAkışın özelliği ,su kütlesiyle sürüklenen parçacıkların hareketine göre tanımlanır

Su katmanlarının birbirine karışmaksızın akıp gittiği ve akışa karşı direncin yalnızca ağdalılık sürtünmesinden kaynaklandığı durumlarda katmanlı
(laminer) akış söz konusudurBurgaçlı akıçta ise sürüklenen parçacıklar bir burgaç hareketiyle dönerek,suların ana akış yönünde birbirine karışmasına yol açarBir akışın burgaçlı ya da burgaçsız olarak nitelenmesi ,akışkan ortamın özelliklerini ve akarsu yatağının yapısını belirten Reynold sayısına bağlıdırBu sayı ,akarsu yatağının uzunluğuna bağlı olan eylemsizlik kuvvetleri ile ağdalılık kuvvetleri arasındaki oranın ölçülmesiyle bulunurBu tanım gereğince,akış hızının akışa karşı koyan sürtünme kuvvetlerinden daha büyük olduğu kesimlerde burgaçlı akış görülür
Kaynak:AnaBritannica cilt 1 frmsinsinet için derlenmiştir

Bir akarsu yatağındaki su kütlesinin hareketi,yatak derinliği ile ortalama akış hızı arasındaki ilişkiye bağlı olarak,ya sığ yataktaki hazıl akış ya da derin yatakta durgun akış biçiminde gerçekleşirDurgun akıştan hızlı akışa geçişteki kritik derinlik yalnızca akış oranına bağlıdırKritik derinlikteki akış hızı ise,eylemsizlik kuvvetlerinin kütleçekimi kuvvetlerine oranını veren Froude sayısıyla belirtilirBu etkenlerin yanı sıra ırmak yatağıda akışa belli bir direnç gösterirbu direnç bir ölçüde yatağın jeolojik ve pedolojik yapısına bir ölçüde de akışın türüne bağlıdırYatak malzemesi ile akan su kütlesi arasındaki etkileşimin sonucu olan yatağın pürüzlü yapısı,birbirine yapışmamış molozlardan oluşan yatak tortullarının biçim değiştirme özellliğini yansıtırAkarsu yataklarının gerçek pürüzlülük değeri genellikle Manning denklemiyle hesaplanırbu denklem Reynolds sayısının su yüzeyi eğiminin ve ortalama akış hızının doğrudan fonksiyonudur


Akarsu yatağındaki kum örtüsünün tortul yapısı ile yatağın biçimi ve akış koşulları arasında da bağıntı kurulabilirÖrneğin akarsu tortullarından görülen geniş çaptaki çapraz katmanlaşma ,Froude sayısının 0,8 "den küçük olduğu orta - durgun akış rejiminde kum dalgacıklarının ya da kum tepelerinin akış aşağı taşınmasından ileri gelirTepeler oluşturmayan kum katmanları ise,Froude sayısının 0,8"den büyük olduğu düz yataklı akarsularda görülür

Bu akış rejimleri,yatak biçimleri ve yapıları,akarsu sistemini ve bu sistemdeki bütün süreçleri oluşturan temel öğelerdirBu süreçlerden doğan oluşumlar akarsu yatağına biçim veriryatağın morfolojisi de özellikle akarsu çökeltilerinin geometrik yapısını etkilerYatağın yapısını ve özellikle
rini ,içinden akan suyun miktarı ve değişkenliği ,taşıdığı tortul yükünün,miktarı ve tane büyüklüğü yatak genişliği,derinliği,eğimi,pürüzlülüğü
akış hızı ve kıyıdaki bitki örtüsünün yoğunluğu gibi en az on değişken belirlerBu değişkenlerin her biri de yağmur ,mevsimlik ısı değişiklikleri
arazinin genel eğimi gibi iklimsel ve jeolojik koşulların etkisi altındadırAncak bazı genellemeler yapılsa da ,belli bir ırmak tipinin hangi değişmez
değerlerle tanımlanabileceğini saptamak henüz olası değildirfazla dönemeçli olmayan akarsu sistemlerinin başlıca özellikleri dik eğim ,kaba
yatak yükünün bolluğu oldukça değişken bir debi ve kolay aşınan kıyılardırBuna karşılık çok dönemeç yapan menderesli akarsu yataklarında
asıltı,halindeki yük miktarı fazla,yatak eğitimi daha yumuşaktırGenişlik ve derinlik arasındaki oranın az olması kıyılara denge kazandırırve ırmak
büyük ölçüde kaba yatak yükü taşısa bile,menderes yapma özelliğini korur

Kaynak:AnaBritannica cilt 1 frmsinsinet için derlenmiştir

AKARSU VE SEL SULARININ AŞINDIRMA ŞEKİLLERİ

Sel sularının aşındırma şekilleri:

Sel suları araziyi aşındırarak peribacaları ve kırgıbayır oluşur
Peribacaları:
Volkan tüflerinin üzerinde sel sularının derine aşındırmasıyla oluşan dik sütunlardır
Oluşumu:
Volkan külleri deniz yada göllere dökülünce üst üste birikip sertleşince volkan tüfüne dönüşür Sel suları volkan tüflerini denize doğru kazar İki sel yatağı arasında kalan ve aşınmayan kışın zamanla dik sütun haline dönüştürerek peribacalarını oluşturur Bazı peribacalarının üzerinde volkan taşlarıda vardır Bu taşlara peribacaları şabkası denir Bu taşlar peri bacaların oluşumunda şöyle etkili olur Tüf üzerinde bulunan volkanik taşlar sel sularının aşındırmasına karşı dirençlidir Yamaçta bulunan bu taşlar aşınmayınca sel suyu bu taşın kenarlarını aşındırarak sel yataklarını oluşturur Her yıl boyunca yataklar dirençleşince volkanik taş ve bu taşın altında bulunan volkanik tüfü aşındığı için zamanla dik sütun halini alır Bu sütunlara peribacası denir
Kırgıbayır:
Sel sularını yayarak oluşturduğu taşlı çakıllı yamaçlardır İç Anadolu, doğu ve güneydoğu Anadolu'da yaygındır

Sel suları ile oluşan yer şekilleri:

1- Peribacası,
2- Birikinti konisi,
3- Birikinti yelpazesi,
4- Dağ eteği ovası,
5- Dağ iç ovası
Akarsuyun aşındırmasıyla oluşan yer şekilleri:
1- Vadi şekilleri,
2- Bağaz,
3- Kanyon,
4- Şelale,
5- Dev kazanı,
6- Menderes,
7- Yanaç gerilmesi,
8- Kaptür (karma),
9- Seki (taraca),
10- Peneplem (yontukdüz),

Akarsuyun biriktirmesiyle oluşan yer şekiller:

1- Birikinti konisi,
2- Dağ eteği ovası,
3- Dağ iç ovası,
4- Kıyı ova,
5- Taban seviyesi ovası,
6- Delta ve ırmak adaları,
7- Kum adacığı,
8- Alivyon (lıv) toprakları
Enine aşındırma yapan akarsular:
1- Yatak eğimi azalanlardır,
2- Büklüm (menderes) yapanlardır
Peribacalarını oluşturan etmenler:
a Volkan tüfleri,
b Dirençli kayalar dirençsiz kayaların üzerinde bulunması,
c Sel suları,
d Volkanik tüfün üzerinde volkanik kayayaların varlığı

ENİNE AŞINDIRMA:

Akarsular yatak eğiminin azaldığı yerlerde mendereler (büklümler) yaparak akar Mendereslerde akarsular yatağın yanlarınna hızla çarpınca yatak yanlara doğru aşınır Bu olay akarsu yatağını enine genişletir Yataktaki yamaçlar sel ve şelale sularıylada genişler Bir yatakta eğim fazla ise yatak derine doğru aşınıyorsa eğim az ise yatak yanlara doğru aşınır
Türkiye'de ki akarsu rejimleri:
Karadeniz akarsu rejimi:
Akarsuyun debileri ilk bahar ve yazın artarken sonbahar ve kışın azalır
Çünkü:
1- İlkbaharda yağış azdır Ancak eriyen kar suları debiyi arttırır,
2- Yazın yağış artar Dağlarda eriyen kar suları debiyi artırır,
3- Sonbahar yağış artar Ancak eriyen kar azaldığı için debi azalır,
4- Kışın yüksek alanlara yağan kar yerde kalınca akarsuların beslenmesi ve debisi azalır
Karadeniz bölgesi akarsularının debisi yağışın az olduğu ilkbaharda artarken yağışın çok olduğu sonbaharda azalır Türkiye'de en düzenli akış rejimi bu bölgede görülür
Akdeniz akarsu rejimi:
Akdeniz iklim bölgesinde düzensiz rejimli akarsu görülür yağışa bağlı olarak suların debisi kışın artarken yazın azalır İlk baharda dağlardan eriyen kar suları ve kaynakla akarsuların debi azalmasını önler Bol miktarda kar ve kaynak suyuyla beslenen göksu manavgat çayları yazın yüksek debiyle artar Ancak bunların suları sonbaharda azalır
İç bölgelerdeki akarsuları rejimi:
İç bölgelerde sel rejimli akarsular görülür Bunların debileri yağışlı dönemlerde ani olarak kabarır Çünkü yağış suyunu tutabilecek ölçüde bitki örtüsü yoktur Kurak dönemde akarsuların yatakları kurur Böylece en düzensiz rejim iç bölgede görülür

KARMA REJİMLİ AKARSULAR

Çeşitli iklim bölgelerinde aldığı kollarla beslenen akarsulara denir Örnek olarak Frat nehridir Frat doğu Anadoludan aldığı kollarla yazın beslenir İç Anadoludan aldığı kollarla kışın beslsnir Bu nedenle debisi pek değişmediği için rejimi düzenli olarak akış gösterir Frat üzerindeki keban, karakaya ve ****** barajları bu nehrin akış rejimlerini düzenli yapar
Akarsuların aşındırma şekilleri:
Bu şekillerin en yaygın olanı vadilerdir
1- Çentik vadi:

Yukarıdaki şekil vadisidir
Oluşumu:
Küçük akarsularda dik eğimli yamaçlarda derine doğru kazmasıyla oluşur
Yatık yamaçlı vadi:
Sel sularıyla yamaçları yatıklaşan vadilerdir
Oluşumu:
Çentik vadilerin yamaçları zamanla sel ve heyelan sularıyla aşınınca yaklaşır Böylece yatık yamaçlı vadi oluşur Bu vadi akarsuyun yükarı ve aşağı bölümünde rastlanır
Tabanlı vadi:
Akarsuların taban oluşturdukları vadilere denir Genelde tabanlı vadi akarsuların orta ve alt bçlümünde oluşur
Oluşumu:
Akarsuyun yatağında eğim azalınca vadi yamaçları sel heyelan sularıyla aşınarak genişler Yamaçları aşınarak birbirlerinden uzaklaşan vadilerde eğim azalır Akarsu menderes çizerek azalır Vadi tabanında çakıl kum ve alivyal topraklar birikir Akarsuyun ağız kısmına doğru taban genişleyerek geniş tabanlı vadiye dönüşür Geniş tabanlı vadi akarsu boyunca uzanan ovalarda görülür Taban vadilerin yamaçlarında akarsuların aşındırmasıyla oluşan taracalar (basamaklar) oluşur Taraca vadi aşındırmanın yavaş ve hızlı dönemlerde oluşur
Sel sularının birikmesiyle oluşan yer şekilleri:
1- Birikinti konisi,
2- Birikinti yelpazesi,
3- Dağ eteği ovası,
4- Dağ iç ovası
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Notlar:
Yalıyar:
Delta aşındırmasıyla oluşur
Delta:
Akarsu biriktirmesiyle oluşur
Haliç:
Dalga aşındırmasıyla oluşur
Ova:
Akarsu biriktirmesiyle oluşur (aşıntı ovası hariç)
Vadi:
Akarsuların aşındırmasıyla oluşur
Birikinti konisinin bir kısmını akarsular bir kısmınıda sel suları oluşturur
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Akarsu yatağında eğimin azalmasıyla oluşan yer şekilleri:
- Çentik vadi,
- Boğaz vadi,
- Kanyon vadi,
- Dev kazanı
Akarsu yatağında eğimin azalmasıyla oluşan şekiller:
1- Büklüm (menderes),
2- Yamaçların yanlara doğru gerilmesi,
3- Irmak adası,
4- Akarsuda kum adacığı,
5- Yatakda kum, çakıl ve toprak birikmesi,
6- Ağızda delta yada haliç oluşması
Boğaz vadi:
Akarsular tarafında derince yarılmış dik kenarlı derin vadilerdir Akarsuyun bir dağ sırasının yardığı yerde görülür
Kanyon vadi:
Boğazın çok derin ve uzun olanına denir
Oluşumu:
Geniş dağ sıralarını yada yüksek platoları yaran akarsular taban seviyesine yaklaşmak için taban seviyesini derine doğru kazarlar Zamanla dik kenarlı derin vadiler oluşur Bu vadilere kanyon denir
Özellikleri:
1- Kanyonlarda aşınma bazı dönemlerde hızlanır ve bazı dönemlerde yavaşlar Yamaçlarda taracalar oluşur
2- Kalker topraklar daha çabuk aşındığından kalkerler içerisindeki kanyonlar daha derin ve daha dik yamaçlı olur Şelale:
Akarsuyun yatağından yüksekten düşerek aktığı yere denir
Oluşumu:
Aşınmaya karşı dirençli kayalar ile dirençsiz kayalardan oluşan tabakalar yan yana bulunursa bu tabakalar üzerinden geçen akarsu dirençli kayayı pek aşındırmaz Dirençsiz kayayı ise çabuk aşındırır Böylece iki tabaka arasında doğan yükseti farkı şelaleyi oluşturur Akarsular aşıdırmasında tortul kayalar ve volkan tüfleri dirençsiz olur Oysa başkalaşım ve katılaşım kayaları daha dirençli olur Veya aşınmaya karşı dirençli ve dirençsiz toprakların yan yana bulunduğu yerlerde oluşur
Dev kazanı:
Şelale dibinde oluşan çukurluktur Suyun hızla yere düşmesi sonucunda aşınarak oluşur
Peneplem:
Akarsu ve diğer dış kuvvetlerle aşınarak deniz seviyesine kadar alçalan hafif dalgalı düzlüktür
Oluşumu:
Aşınmanın sona erdiği yerde oluşur