Atasözlerinde Söz Sanatları

ATASÖZLERİNDE SÖZ SANATLARI:

Atasözlerinde ustaca bir üslup, büyüleyici ve inandırıcı bir anlatım özelliği vardır Yüzyıllardan beri kullanıldıkları, her gün işitildikleri halde tazeliklerini kaybetmeyen bu sözlerde çeşitli anlatış yolları, çeşitli söz ve anlam sanatları görülür

Örnekler:

BEYİT

Gülme komşuna - Gelir başına

Sakla samanı - Gelir zamanı

Açtırma kutuyu - Söyletme kötüye

Güvenme varlığa - Düşersin darlığa

Güzellik on - Dokuzu don

Hayır dile komşuna - Hayır gele başına

Mart kapıdan baktırır - Kazma kürek yaktırır

Ağlarsa anam ağlar - Başkası yalan ağlar

Oduncu gözü amçada - Dilenci gözü çömçede

Bağa bak üzüm olsun - Yemeye yüzün olsun

Gelin altın taht getirmiş - Çıkmış kendisi oturmuş

DİZE:

Çocuktan al haberi

Kimse bilmez kim kazana kim yiye

Kendi düşen ağlamaz

Dinsitin hakkından imansız gelir

Bey ardından çomak çalan çok olur

Dilsizin dilinden anası anlar

Çok naz aşık usandırır

Etme bulma dünyası

SECÎ:

Dertsiz baş mezarda taş

Dervişin fikri ne ise zikri odur

Kar eden az etmez

Atta karın yiğitte burun

İt ulur birbirini bulur

Müft olsun da zift olsun

Güvenme dostuna saman doldurur postuna

Emmim, dayım hepsinden aldım payım

Emmim, dayım, kesem, elimi soksam yesem

TEVZİYE:

Sarmısak da acı amma evde lazım bir dişi

KİNAYE:

Can boğazdan gelir

Balık baştan kokar

Davul dengi dengine diye çalar

ALLİTERASYON:

Akça akıl öğretir

Kaynayan kazan kapak tutmaz

Tarlayı taşlı yerden kızı kardeşli yerden

Başına gelen başmakçıdır

Al giyen aldanmaz

Aşını, eşini, işini bil

Kardeşten karın yakın

Kızını dövmeyen dizini döver

CİNAS:

Dilim seni dilim dilim dileyim

Yerine düşmeyen gelin yerine yerine eskir

Aç ile eceli gelen söyleşir

Ulu sözü dinlemeyen uluya kalır

Bal bol yiyen bel bel bakar

Hasta yatan ölmez eceli yeten ölür

Köpekle dalaşmaktan çalıyı dolaşmak yeğdir

EĞRETİLEME (İSTİARE):

Ağaç yaşken eğilir

Ölmüş koyun kurttan korkmaz

Delikli taş yerde kalmaz

Koça boynuzu yük değil

Domuzdan toklu doğmaz

Dikensiz gül olmaz

Et tırnaktan ayrılmaz

Erkek sel, kadın göl

Gön yufka yerinden deliriz

Çoban armağanı çam sakızı

Çay geçerken at değiştirilmez

MECÂZ-I MÜRSEL:

Bir çiçekle yar olmaz

Borçlunun dili kısa gerek

Gavurun ekmeğini yiyen gavurun kılıcını çalar

Hamama giren terler

Ağız yer yüz utanır

İki el bir baş içindir

Kefenin cebi yok

Kendi düşen ağlamaz

Sağ baş yastık istemez

Hasta ol benim için, öleyim senin için

TEZAT:

Ak akçe kara gün içindir

Deli dostun olacağına akıllı düşmanın olsun

Yaz yalan kış gerçek

Zengin arabasını dağdan aşırır, zügürt düzovada yolunu şaşırır

At bulunur meydan bulunmaz, meydan bulunur at bulunmaz

İstediğini söyleyen istemediğini işitir

Güvenme varlığa düşersin darlığa

İHAM-I TEZAT:

öksüzün karnına vurmuşlar, vay arkam demiş

AKİS:

Buldum bilemedim, bildim bulamadım

Sen olursan bensiz, ben de olurum sensiz

Üzüm üzüme baka baka kararı

İSTİFHAM:

Bağduy ekmeğin yoksa buğday dilin de mi yok?

El mi yaman, bey mi yaman?

Erkek aslan aslan da, dişi aslan aslan değil mi?

Kabahat ölende mi öldürende mi?

Sen ağa ben ağa, bu ineği kim sağa?

Yenice eleğim, seni nerelere asayım?

ŞEBH-İ İŞTİKAK:

Geç olsun da güç olmasın

İtle dalaşmaktan, çalıyı dolaşmak yeğdir

İnsan doğduğu yerde değil, doyduğu yerde

Hasta yatan ölmez, eceli yeten ölür

ZEF ve NEŞİR:

Yaman komşu, yaman avrat, yaman at Birinden kaç, birini boşa, birini sat