Canlılarda Üreme Ve Gelişme

Üreme:Canlıların soylarının devamı için kendilerine benzer yavrular meydana getirmelerine denireşeyli ve eşeysiz olarak iki şekilde olur

Eşeysiz üreme:Eşey hücrelerine gerek olmadan yapılan üreme şeklidir Yavrular tamamen ana bireye benzerler
Eşeysiz üreme çeşitleri:
1Bölünme:Monera, protista ve mantarlarda görülür
2Tomurcuklanma:Maya hücrelerinde ve bazı protistlerde görülür
3Sporlanma:Parazit bir hücreli, mantar ve bazı ilkel bitkilerde görülür
4Vejetatif üreme:Ana bitkiden ayrılan kısmın bölünme özelliği kazanmasıyla olur Çelik, daldırma, aşı gibi çeşitleri vardır Mitoz bölünme esasına dayanır

Eşeyli üreme:Farklı iki cins gametin birleşmesi ile yeni bir canlının oluşmasıdır Kalıtsal yönden farklı canlılar oluşur
Zigot:Gametlerin birleşmesi sonucu(döllenme) oluşan yapıdır Zigottan sonraki bölünmeler mitoz bölünmedir
İzogami:Şekil ve büyüklük bakımından aynı olan gametlerin birleşmesidir Yeşil su yosunu ve ulotrix’te görülür
Anizogami:Yapı ve büyüklük bakımından farklı olan iki gametin birleşmesidir Alg ve mantarlarda görülür
Oogami:Büyük ve hareketsiz yumurta hücresi ile küçük ve hareketli sperm hücresinin birleşmesi ile olan üremedir Memeliler ve gelişmiş bitkilerde görülür

Hermafroditlik:Bir organizmanın hem erkek hem de dişi eşey organlarını barındırmasıdır
Partenogenez:Döllenmiş yumurtanın gelişerek tam teşekküllü bir bireyi oluşturmasıdır Bu birey cinsiyet olarak erkek olup, vücut hücreleri haploit kromozom sayısına sahiptir Döllenen yumurtalardan mutlaka dişi bireyler oluşur Arılar ve bitki bitlerinde görülür
Metagenez:Eşeyli üremenin ardından eşeysiz üremenin gerçekleşmesidir Sıtma mikrobu, deniz anası, eğrelti ve karayosunlarında görülür

Tohumsuz Bitkilerde Üreme



Tohumsuz Bitkilerde Üreme


Açık tohumlular:Üremeleri kozalak içinde açıkta bulunan tohumlarla gerçekleşir Tozlaşma rüzgarla olur
Kapalı tohumlular:Tohum taslakları ovaryum içerisinde saklanır Üreme yapıları çiçekte bulunur
Çiçekli Bitkilerde Eşeyli Üreme



Bir çiçeğin genel yapisı Pistiı:Dişi organ Stamen:Erkek organ

1Polen oluşumu:Erkek organ başcığındaki polen keseleri içinde 2n kromozomlu polen ana hücrelerinden mayoz ile n kromozomlu 4 tane mikrospor çekirdeği oluşur Bunların mitoz geçirmesi ile n kromozomlu iki çekirdek taşıyan (generatif ve vejetatif çekirdek) yapı oluşur Bu yapıya polen(çiçek tozu) denir Polen çimlenirken vejetatif çekirdekten polen tüpü oluşur Generatif çekirdekten sperm çekirdekleri oluşur Her türün poleni kendine özgü bir şekle sahiptir
2Yumurta hücresi oluşumu:Dişi organ yumurtalığındaki tohum taslağı içinde 2n kromozomlu tohum taslağının ana hücresi mayoz geçirerek n kromozomlu 4 tana makrospor oluşturur Makrosporların 3 tanesi erir, kalan 1 tanesinin çekirdeği arka arkaya 3 mitoz geçirerek 8 çekirdekli bir yapı olan EMBRİYO KESESİ ni meydana getirir Bir kutuptaki 3 çekirdekten ortadaki yumurta çekirdeğigelişerek yumurta çekirdeği halini alır ve döllenmeye hazır durumdadır Ortadaki 2 çekirdekte endospermi oluşturacak olan polar (kutup) çekirdeklerdir Diğer çekirdeklerden 3 ü antipot, 2 si sinerjit adını alır ve kaybolur




3Tozlaşma:Erkek organların başçığındaki polenlerin su, rüzgar, böcek gibi faktörlerle dişi organın tepeciğine taşınmasıdır

·Sperm çekirdeği(n)+Yumurta(n)¾®Zigot(2n)® Embriyo
Döllenme

·Sperm çekirdeği(n)+Polar çekirdekler(2n)®Triploit çekirdek(3n)®Endosperm
·Tohum döllenmeden sonra oluşur Tohum taslağınınörtüleri kalınlaşarak tohum kabuğunu yaparlar Tohum embriyo+endosperm+tohum kabuğundan oluşur
·Tohum taslağı sayısıkadar tohum oluşur
·Dişi orga ve çiçek tablası, besin depolayarak tohumun çevresinde meyvayı oluştururlar
·Tohumun yapısında şunlar bulunur:
-Embriyo(embriyonik kök=radikula ve embriyonik gövde=plumula)= 2n kromozomlu
-Çenek (kotiledon)= 2n kromozomlu
-Endosperm (besi doku)= 3n kromozomlu
-Kabuk (testa)= 2n kromozomlu

Çimlenme:Embriyonun topraktan su alarak ilk kök ve fotosentez yapabilecek ilk yaprakları oluşturmasına kadar geçen büyüme evresidir Tohumun olgunlaşmasından çimlenmesine kadar geçen süreye UYKU HALİ denir Uykudaki tohumlar canlıdır fakat metabolizmaları minimum seviyededir
Çimlenme için yeterli H2O,sıcaklık, O2 ve enzimler gereklidir

Bitkilerde Gelişme

Çimlenmeden sonra ışık, CO2, H2O ve mineral maddelerin yardımıyla bitkisel dokuların oluşmasıdır Yüksek yapılı bitkilerde gelişme tohum içinde başlar
·Gelişme eşeyli üreyen organizmalarda 3 temel olayla gerçekleşir:
1Hücre bölünmesi
2Büyüme
3Farklılaşma
·Yüksek yapılı bitkilerin embriyosundaki çenekler, tohum içindeyken endospermden besin depo ederler
·Çenekler bitkinin fotosentez yapmaya başlayıncaya kadar ki gelişimi sırasında emriyoyu besler
·Kapalı tohumlu bitkilerden tek çenekliler genellikle tek yıllık ve otsu bitkilerdir Çift çenekliler genellikle iki veya daha çok yıl yaşayan odunsu bitkilerdir Açık tohumlu bitkiler ise çok çeneklidir

HAYVANLARDA ÜREME

Üreme sistemi+boşaltım sistemi ürogenital sistem adını alır Erkekegamete sperm(n)i dişi gamete yumurta(n) adı verilir
Hayvanlarda üç şekilde üreme-gelişme görülür:
1Vivipar:İç döllenme ve iç gelişme yapan canlılardır (memeliler)
2Ovipar:İç döllenme yaparlar fakat gelişme kabuklu yumurta içerisinde olur (kuşlar, bazı sürüngenler)
3Ovovivipar:Gelişme ana vücudunda ve yumurta içerisinde olur Belli bir süre sonra canlı yumurtayı ve ana vücudunu terk eder ve doğuyormuş gibi gözükür (bazı sürüngenler ve bazı balıklar)

İç döllenme:Kara hayvanlarında görülür Döllenme dişinin vücudu içinde olur Bu nedenle az sayıdaki üreme hücresi tür sürekliliği için yeterlidir Bazı canlılar suda yaşamalarına karşın, yavru sayısını koruyabilmek için iç döllenme yapabilirler (köpek balığı, lepistes)
Başkalaşım(metamorfoz):Çok yumurta oluşturan bazı canlılarda yumurta içindeki besin maddesi (vitellüs) çok az olduğundan embriyo gelişimini tamamlamadan yumuırta larva halinde çıkar, dışarıda gelişerek ergin birey halini alır Bu olaya metamorfoz denir Kurbağalarda görülür

Balık ve kurbağalarda üreme: Dış döllenme görülür, yumurtalarında kabuk oluşmaz Dişilerde yumurtalıkta oluşan Müller kanalı yardımıyla kloak tan dışarı atılır Erkeklerde ise testislerde oluşan spermler Wolf kanalı yardımı ile kloaktan dışarı atılır Wolf kanalı,hem spermleri hem de boşaltım maddelerini taşır

Sürüngen ve kuşlarda üreme:İç döllenme dış gelişme görülür Embriyo gelişimini yumurta içinde tamamlar Bazı yılan türlerinde faklılık görülebilir Erkeklerde wolf kanalı yalnız spermleri taşır Boşaltım maddeleri ise ayrı bir kanal ile kloak tan dışarı atılır

Sürüngen ve kuş yumurtasındaki embriyonik örtüler:
1Kabuk:Yumurtayı kuraklığa, bakterilere karşı korurO2 ve CO2 alışverişini sağlar
2Koryon:Embriyoyu korur ve gaz alışverişine imkan sağlar
3Amniyon kesesi:Embriyoyu basınca ve sıcaklık değişimlerine karşı korur İçindeki sıvı hareket serbestliği sağlar
4Allantoyis:Embriyonun artık maddelerni toplar, memelilerde körelmiştir
5Vitellüs kesesi:Embriyonun besin maddesinin bulunduğu kesedir Memelilerde yoktur

Memelilerde üreme:İç döllenme, iç gelişme gözlenir Gagalı ve keseli memeliler de yavru gelişimini ana vücudu içinde gerçekleştirir, besini yumurtadan alır Plasentalı memelilerde, emriyo dişinin uterusu(döl yatağı) içinde gelişir Vitellüs yeterli olmadığından beslenme, plasenta adı verilen özel bir yapı aracılığı ile anne kanından karşılanır
Plasenta:Koryon uzantıları ile, uzantıların uterusa değdiği bölge plasentayı oluşturur Plasenta, embriyoya besin ve O2 sağlar, CO2 ve diğer artık maddelerin anne kanına geçmesine yardımcı olur Amniyon zarının kenarlarının birleşmesi ile oluşan GÖBEK BAĞI embriyo ile plasenta arasında bağlantıyı oluşturur İçinde kan damarları bulunur

İNSANDA ÜREME SİSTEMİ

Erkek üreme sistemi:
·Testisler ince kıvrımlı SEMİNİFER tüpçüklerinden oluşurlar Oluşan spermler buradan epididimis’e oradan da vasdeferns (sperm kanalı) a açılır Vasdeferens de üretra(idrar kanalı) ile birleşip dışarı açılır
·Spermatogenez testislerdeki seminifer tüpçüklerinde gerçekleşir
·Spermlerin üretradan atılması seminal sıvı ile sağlanır Bu sırada idrar yolu kasılıp tıkanmıştır
·Seminal sıvı prostat-cowper bezi ve seminal keseciklerin salgılarından oluşur
·Hormon kontrolü hipofiz bezinden salgılanan FSH ve LH hormonlarında yapılır FSH spermatogenezi LH ise testislerden testesteron hormonu salgılanmasını kontrol eder Testesteron hormonu ise sperm olgunlaşmasını, ses kalınlığını ve kıllanmayı sağlar

Dişi üreme sistemi
·Yumurtalıklar (ovaryum), yumurta kanalı (fallopi tüpü) ve bajinaadı verilen kısımlarından oluşur
·Vajinanın döl yatağına olan açıklığına servix denir
·Döllenme fallopi tüpünde olur Döllenmiş yumurta ilk mitoz bölünmeleri fallopi tüpünde geçirir
·Ovaryum ve uterusta meydana gelen değişiklikler düzenli devreler halinde tekrarlanır Bu üreme devre MENSTRUASYON PERYODU denir 4 aşamada incelenir:
1Folikül evresi:Hipofizden salgılanan FSH (folikül uyarıcı hormon) etkisi ile ovaryumdaki çok sayıda folikülden biri olgunlaşır Folikül hücresinden östrojen hormon etkisi ile uterusta mitoz hızlanır, kan ve doku sıvısı artar Folikül ovaryum yüzeyine kadar gelir bu evre 10-14 gün sürer
2Ovulasyon evresi:Hipofizden LH(lüteinleştirici hormon) salgılanması ile folikül yırtılarak içindaki yumurta ovaryumdan atılır Atılan yumurta fallopi tüpüne geçer
3Corpus Luteum evresi:LH etkisi ile yırtılan folikül hücreleri sarı renkli yağ damlacıkları taşıyan lütein hücreleri halini alır Bu yeni yapıya corpus luteum adı verilir Lütein hücrelerinden salgılanan progesteron hormonu döllenmiş yumurtanın uterusa tutunmasını sağlar Bu evre 10-14 gün sürer
Gebelik döneminde corpus luteum bozulmadığı için progesteron salgılanmasıda devam eder
Hipofizden salgılanan LTH (lüteotropik hormon) corpus luteumun östrojen ve progesteron hormonlarının devamını sağladığı gibi süt bezlerinin gelişmesi ve analık içgüdüsünün oluşmasında görevlidir
4Menstruasyon evresi:Döllenme yoksa sinirsel uyartılar olmadığından corpus luteum bozulur Dolayısıyla progesteron seviyesi düşer Uterus iç çeperi parçalanır Doku parçaları, döllenmemiş yumurta, bir miktar kanla birlikte vajinadandışarı atılır Ortalama 3-5 gün sürer Daha sonra tekrar folikül evresi başlar

·Hipofiz bütün üreme sistemini düzenler
·Hipofiz hormonlarının salgılanması beynin hipotalamus bölgesinden çıkan RF(releasing faktör) tarafından düzenlenir Hipofizden salgılanan OKSİTOSİN hormonu doğum sırasında uterus kasılmasını ve daha sonra sütün akmasını sağlar
Geri besleme (feed back):Bezlerin birbirlerini etkileyerek kandaki hormon miktarını düzenlemelerine geri besleme denir


Hayvanlarda Gelişme


Gelişme evreleri:
1Segmentasyon (Bölünme)
2Gastrulasyon(Hücre hareketi)
3Nörülasyon(Sinir borusu faklılaşması)
4Organogenez(Organlaşma)

·Gelişmenin ilk devrelerinde zigotta görülen hızlı mitoz bölünmelere SEGMENTASYON denir
Blastomer:İlk bölünme ile meydana gelen hücrelerin her birine blastomer adı verilir
·Segmentasyonu MORULA, BLASTULA ve GASTRULA olmak üzere üç evre izler
·Gastrula evresindeki embriyonik tabakalardan oluşan doku, organ ve sistemler şunlardır:
1Ektoderm:Sinir sistemi, deri, saç, tırnak
2Mezoderm:İskelet-kas sistemi, taşıma, lenf, boşaltım ve üreme sistemi
3Endoderm:Sindirim sistemi, solunum sistemi

Rejenerasyon:Canlı organizmalarda kesilen veya kopan bir parçanın yeniden yapılmasıdır Rejenerasyon da hücre bölünmesi ve hücre farklılaşması vardır
Basit yapılı canlılarda rejenerasyon üreme olarak kabul edilir
Doku kültürü (Hücre kültürü):Bir hücrenin içinde çeşitli besin maddeleri bulunan bir kültür ortamında yetiştirilmesi yöntemidir
Embriyonik indüksiyon:Embriyodaki tabakaların birbirini etkileyerek organ ve sistemlerin nasıl oluştuğunun açıklanmasıdır
Örn:Sini sistemi üst mezodermin ektoderm tabakasını etkilemesiyle oluşur