Tarihi Eserler, Samsun

Ali Bey Çeşmesi (Bafra)

Samsun ili Bafra ilçe meydanında bulunan bu çeşme Ali Bey tarafından yaptırılmıştır XIXyüzyılın son yıllarına tarihlendirilen çeşme, yakın tarihlerde restore edilmiştir

Çeşme arkasındaki duvara dayalı olup, iki yanındaki iki sütun ve bunları birleştiren yuvarlak bir kemer içerisinde ayna taşı ve yalak taşından meydana gelmiştir Üzerinde talik yazılı kitabesi bulunmaktadır

Taşhan (Vezirköprü)

Samsun ili Vezirköprü ilçesi, Orta Cami Mahallesi, 100Yıl Caddesi üzerinde bulunan bu hanın kitabesi günümüze gelemediğinden, yapım tarihi kesinlik kazanamamıştır Yapı üslubundan XIXyüzyılda yapıldığı sanılmaktadır

Han, kesme taş ve tuğladan kare planlı olarak yapılmıştır Üzeri ahşap bir çatı ile örtülü olan han iki katlıdır Üç giriş kapısı bulunmaktadır Hanın avlusunu çevreleyen revaklar altta ve yukarda kalın payeler üzerine oturtulmuştur Bu payeler yuvarlak kemerlerle birbilerine bağlanmıştır
Avlunun zemini taş döşenmiş olup, bunlar orijinalliğini korumaktadır
Günümüzde bu hanın odaları depo olarak kullanılmaktadır Avlusunda da haftanın belirli günlerinde canlı hayvan pazarı kurulmaktadır

Kurt Köprüsü (Vezirköprü)

Samsun Vezirköprü ilçesinde, Kayabaşı Köyü’nde İstavroz Çayı üzerinde bulunan Kurt Köprüsü’nün kitabesi günümüze gelemediğinden banisi ve yapım tarihi bilinmemektedir Yapı üslubundan XII-XIII yüzyıllarda Selçuklu döneminde yapıldığı ileri sürülmüşse de köprü üzerindeki Grekçe yazı ve işaretler Bizanslılar tarafından yaptırmış olabileceğin ortaya koymaktadır Büyük olasılıkla Bizans döneminde yapılan köprüyü Selçuklular onarmıştır

Köprünün iki yakasında da düzenli yolla bulunmamaktadır Günümüzde de kullanılan köprü kesme taştan 4000 m uzunluğunda, 1500 m yüksekliğindedir Yuvarlak dört kemerli köprünün ayakları içerisinde üç küçük oda bulunmaktadır

İlk Adım Anıtı (Merkez)

amsun limanında, Atatürk’ün 19 Mayıs 1919’da Bandırma Vapurundan inerek kıyıya çıktığı iskelenin bulunduğu yer, Samsun limanının yapımı sırasında 1959’da kayalarla doldurulmuştur Günümüzde kıyıdan içeride kalan bu iskelenin yerinin belli olması için bu anıt dikilmiş ve 1969 yılında açılmıştır Anıtın tasarımını Mimar Seçkin Viter yapmıştır

Taş blok kaide üzerindeki İlk Adım Anıtı dayanışmayı simgelemektedir Burada resmi üniforması ile Atatürk ve kumandanlar görülmektedir Ayrıca anıtın iki ucunda da gençliği simgeleyen heykellere yer verilmiştir Anıtın üzerinde “1919 senesi Mayıs’ının 19’uncu günü Samsun’a çıktım Gazi MKemal” yazılıdır

Gazi Müzesi (Merkez)

Samsun Gazi Mahallesi Mecidiye Caddesi’nde Atatürk’ün 20-24Eylül 1924 tarihinde Samsun’a ikinci gelişinde kaldığı konak, 1998 tarihinde müze olarak Kültür ve Turizm Bakanlığı yönetiminde ziyarete açılmıştır

Konak iki katlı bir yapı olup dış cephesi yığma tuğladan iç bölümleri de bağdadi olarak yapılmıştır Giriş cephesi oldukça bezemeli ve gösterişli olan yapının ikinci katında bir de balkonu bulunmaktadır Müzeye doğu ve kuzey yönündeki iki kapıdan girilmektedir

Müzede Atatürk ile ilgili fotoğraflar sergilenmiştir Ayrıca eski bir Samsun evi olarak düzenlenmiştir

Atatürk Müzesi (Merkez)

Samsun il merkezi Fuar Alanında bulunan Atatürk Müzesi’nin kurulması Vali Turgut Başkaya tarafından 1956 yılında bakanlığa teklif edilmiştir Sonraki yıllarda Vali Enver Saatçigil konuyu yeniden ele almış ve 1967 yılında Fuar sahası içerisinde yapılmış olan 19 Mayıs Galerisini “Atatürk Müzesi” olarak kullanılmak üzere Milli Eğitim Bakanlığı’na devrettirmiştir Müzenin taş ve renkli mermer binasının ön cephesine Kurtuluş Savaşı’nı temsil eden kabartma bir firiz yerleştirilmiştir

Kültür ve Turizm Bakanlığı yönetimindeki Atatürk Müzesi’nde Ankara Anıtkabir Müzesi’nden getirilen Atatürk’e ait 105 parça eserin teşhir ve tanzimi yapıldıktan sonra 1 Temmuz 1968’de fuar ile birlikte ziyarete açılmıştır

Müzede Atatürk’e ait giysiler, silahlar, bastonlar ve yemek takımı gibi eşyalar sergilenmektedir

Arkeoloji ve Etnoğrafya Müzesi (Merkez)

Samsun il merkezi Fuar Alanında bulunan Arkeoloji ve Etnoğrafya Müzesi 19 Mayıs 1981’de ziyarete açılmıştır Samsun yöresinde Türk Tarih Kurumu’nun yapmış olduğu kazılardan çıkan eserler ilde müze olmayışından ötürü Kastamonu Müzesi’ne gönderilmiştir Samsun’un ulusal tarihimizdeki yerinden ötürü “Atatürk ve 19 Mayıs Müzesi” ismi altında bir müze kurulması 1956 yılında vali Turgut Başkaya tarafından Bakanlığa teklif edilmiştir Bu arada bir inşaat temelinden çıkan eserler ile çevreden toplanan eserler Samsun Erkek Sanat Enstitüsü’nde toplanarak koruma altına alınmıştır Başlangıçta depo niteliğindeki müzede 1 Mart 1960’da çalışmalar başlamıştır Bunun ardından Vali Enver Saatçigil Samsun’da Atatürk Müzesi fikrini yeniden ele almış, 1967 yılında Fuar Alanı içerisindeki 19 Mayıs Galerisi “Atatürk Müzesi” olarak kullanılması için Milli Eğitim Bakanlığı’na devredilmiştir Bunun ardından Fuar Alanı içerisinde Atatürk Müzesi’nin yanı başında Arkeoloji ve Etnografya Müzesi’nin yapımına 1976 yılında başlanmış ve müze altı yıl sonra ziyarete açılmıştır

Müzede Samsun ve çevresinden toplanan arkeoloji ve etnoğrafik eserler sergilenmektedir

Arkeoloji bölümünde İlk Tunç Çağı, Hitit, Helenistik ve Roma dönemlerine tarihlenen bronz, pişmiş toprak, kemik eserler sergilenmektedir Bunlar arasında bronz atlet heykeli, Eski Tunç Çağına ait ameliyat edilmiş kafatasları, antik Amisos kenti buluntuları, Roma imparatoru Alexander Severus zamanında yapılmış olan Amisos Mozaiği, Aminos mezar odasından çıkan hazineler, Helenistik Çağa ait takılar bulunmaktadır Müzenin en önemli bölümünü oluşturan Amisos mezar odasında bulunan eserler MIV-III yüzyıllara tarihlendirilmektedir Bu bölümde altın taç, küpe, bilezik gibi eserler dikkati çekecek güzelliktedir Ayrıca Klasik, Helenistik, Roma ve Bizans, Selçuklu ve Osmanlı dönemi sikkelerde bulunmaktadır Bunların yanı sıra Cumhuriyet döneminde basılmış paralar da onları tamamlamaktadır

Müzenin etnografya bölümünde Samsun yöresine ait bindal, peşkir, cepken, saat keseleri, el yazmaları, Kuran’lar da bulunmaktadır Yöresel kesici ve ateşli silahlar da ayrı bir vitrin içerisinde düzenlenmiştir

Ladik Saat Kulesi (Ladik)

Samsun Ladik ilçe merkezinde, bir tepe üzerinde bulunan saat kulesi kitabesinden öğrenildiğine göre, Saat Kulesi’ni Ziya Paşa yaptırmaya karar vermiştir Onun yöreden ayrılması üzerine Kaymakam Reşit Bey tarafından 1889 yılında tamamlanmıştır

Saat Kulesi çokgen bir kaide üzerinde yuvarlak gövdeli ve şerefelidir Minareyi andıran saat kulesi kare prizma şeklindeki şerefe üstü bölümünün dört yüzüne yuvarlak kadranlı birer saat yerleştirilmiştir Kulenin gövdesi üzerinde pencere bulunmamaktadır Bezeme olarak yalnızca şerefe altında şerit halinde kabartma kuşaklara yer verilmiştir

İsa Baba Camisi (Merkez)

Samsun il merkezinde bulunan İsa Baba Camisi’nin kitabesi günümüze gelememiştir Bu bakımdan ne zaman ve kimin tarafından yaptırıldığı kesinlik kazanamamıştır Ayrıca İsa Baba konusunda da bilgiler yetersizdir Cami değişik zamanlarda ve 1895 yılında yapılan onarımlarla özgünlüğünden kısmen uzaklaşmıştır Bununla beraber XV Yüzyılda, Osmanlılar döneminde yapıldığı sanılmaktadır

Cami kesme taştan kare planlı olarak yapılmıştır Üzeri basık bir kubbe ile örtülmüştür İbadet mekânı altlı üstlü yuvarlak kemerli ve uzun pencereler ile aydınlatılmıştır Mihrap ve minberi geç dönemde yapılış ve özelliğini yitirmiştir Minaresi kare kaide üzerinde yuvarlak yivli gövdeli ve tek şerefelidir Yanında İsa Baba’nın türbesi bulunmaktadır

Samsun Eski Saat Kulesi (Merkez)

Samsun il merkezinde bulunan Saat Kulesi’nin ne zaman ve kimin tarafından yaptırıldığı bilinmemektedir Saat Kulesi 1944 depreminde yıkılmıştır
Kule ilgili fotoğraflardan kare kaide üzerinde çokgen gövdeli olduğu anlaşılmaktadır Gövde üzerinde pencere ve bezeme bulunmamaktadır Kulenin üzerinde demir şebekeli bir balkonu ve bunun üzerindeki kare bölümün her yüzüne birer saat yerleştirilmiştir Kulenin üzeri aydınlık fenerli bir kubbe ile örtülmüştür



Samsun Saat Kulesi (Merkez)

Samsun il merkezinde Eski Saat Kulesi’nin yıkılmasından sonra bugünkü saat kulesini Mimar Kemal Taner’in çizdiği plana göre yapılmıştır

Saat Kulesi modern bir çizim olup dört cephelidir Her cephe üç bölüm halinde dikdörtgen, ince uzun camekânla kaplanmıştır Bu bölümün üzerindeki dikdörtgen bölümlerin her birine dört ayrı saat yerleştirilmiştir Bu saatler İsviçre’den getirilerek yerine konulmuştur Kulenin üzeri parçalı sekiz beton blok ile örtülmüştür

Samsun Sivil Mimari Örnekler

Samsun ili ve çevresindeki sivil mimari Doğu Karadeniz Bölgesi ile Orta Anadolu mimarisinin etkisi altında kalan bir sivil mimari göstermektedir Bununla beraber yapılanmada büyük farklılıklar olduğu da gözlemlenmektedir Bölgedeki alanların çoğunlukla düz ve ovalık oluşu yapılanmada toplu yerleşimi ön plana çıkarmıştır

Samsun yöresindeki köy yerleşimlerinde evler çoğunlukla kare planlı olup, ortadaki sofanın çevresinde odalar sıralanmıştır Taş temelli evlerin kuzeyine üzeri örtülü çevresi de çardak şeklinde açık yazlık bölümler ön plana çıkarılmıştır Kış aylarında ise bu çardaklar kapatılarak ayrı bir odaya dönüştürülmektedir Ahşap döşemeli odaların tavanları kirişler üzerine tahta kaplanmıştır Üst örtüler çoğunlukla beşik ve kırma çatı şeklinde olup kiremit örtülüdür

Kıyıdan iç kesimlere geçildiğinde sivil mimari daha çok Orta Anadolu mimarisi ile yakınlık göstermektedir Yığma taş temeller üzerine duvarlar moloz taş, yığma taş, kerpiç ve bağdadi sıvalıdır Zemin katında döşemeler sıkıştırılmış toprak, üst katlar ahşap kirişler üzerine tahta kaplamalıdır Çatıların yanında düz toprak damlı evlerle de karşılaşılmaktadır

Samsun yöresinde Çarşamba, Ladik, Havza ve Vezirköprü de kendine özgü evler bulunmaktadır

Çarşamba yöresindeki evler bir veya iki katlıdır Tek katlı evlerin köşelerine ikişer metre aralıklarla taşlar yerleştirilmiş, bunların aralarına ağaç kirişler atılmıştır Temeldeki köşe taşları üzerine yatay ve dikey hatıllar konularak duvarların desteklenmesi sağlanmıştır Bazen de doldurma denilen kalın kütükler üst üste yerleştirilerek araları örülmüştür Döşemeler çoğunlukla ahşaptır Duvarların iç ve dış yüzleri samanlı sarı toprakla sıvanmıştır Tavandaki kirişler de tahtalarla kapatılmıştır



Samsun yöresindeki evler bahçe içerisindedir Bahçeden birkaç basamakla ev önü denilen büyük bir salona girilmektedir Mutfak ve alt kattaki odalar bu salona açılmaktadır Odaların içerisinde yüklükler, yıkanma için gusülhaneler, dolaplar bulunmaktadır Sedirler (makatlar) iç düzenleme de oldukça yaygındır Ayrıca yöredeki tahıl ve sebze üretimden ötürü, bunların korunması ve kurutulması için aran veya gaylık denilen serenlere önem verilmiştir Bunlar köşe direkleri üzerine oturtulmuş etrafı açık bir nevi ayrı yapılardır Üzerleri sazla örtülü olup, dışa açık yan kenarları mısır sapı veya bir nevi ot ile örtülü pür denilen perdelerle kapatılmıştır

Samsun il ve ilçe merkezlerde bunlardan farklı bir sivil mimari ile karşılaşılmaktadır Bu evler düzgün kesme taştan özenli bir işçilikle yapılmışlardır Ayrıca il merkezinde Rum ve Ermeni evleri de yoğun olup mimari yapıları ile diğerlerinden kolaylıkla ayrılmaktadırlar Samsun 1869 yılında tümüyle yanmış ve bu tarihten sonra yeni bir yapılanmaya gidilmiştir Şehir bir Fransız mimarının planına göre yeni baştan kurulmuştur Deniz kıyısından güneydeki hafif eğimli yamaçlara göre evler kademe kademe yükselmektedir Denize paralel caddeler ile onları dikey olarak kesen sokaklarla adeta antik çağın Hippodamos plan düzenine göre yapılanma bunların çevresinde yer almıştır




Şehrin en eski evleri Kale Mahallesi, Pazar Mahallesi, Hançerli Mahalle, Selâhiye Mahallesi ve Saitbey Mahallesi’nde görülmektedir Buradaki evler çoğunlukla iki veya üç katlıdır Sivil mimari ahşap veya ahşap karkaslı ve bağdadi sıvalıdır Temel üstü dolgularda taş veya Kızılırmak ile Yeşilırmak yöresindeki taş ocaklardan elde edilen tuğlalar kullanılmıştır Evlerin alt ve üst katları çoğunlukla aynı plan düzenindedir Üst katlardaki salon evin eksenini oluşturmakta, odalar buraya açılmaktadır Ayrıca bu salan çıkmalarla bir veya iki yönlü olarak dışa açılmaktadır Çoğunlukla evlerin girişleri bu çıkmaların altında ve ortasında bulunmaktadır Böylece girişler yağışlardan korunmuştur Evlerin yer katı tuğla, üst katları ahşaptır Girişte taşlık, üst katlara çıkan merdiven ve iki yanında mutfak ve depo gibi bölümlere yer verilmiştir Merdiven altları ise kömürlük olarak düzenlenmiştir Girişler çoğunlukla kare planlı salonlara açılmaktadır İkinci ve üçüncü katlar dışa çıkıntılıdır Evlerin dışa açılan pencereleri dikdörtgen



şekildedir

XX yüzyıl başında yapılmış olan taş devlet yapıları daha çok Rum ve Rus mimarisinin etkisi altında kalmıştır
Bunların başında Hükümet Konağı (1875), Memleket Hastanesi (1900) ve Belediye (1908) gibi yapılar gelmektedir Çarşamba’daki Taşmektep 1911 yılında Samsun-Sivas demiryolunun yapımı sırasında Mühendis Hüseyin Yakup, Süreyya Sami ve Nazif Beyler tarafından yapılmıştır

Bandırma Vapuru (Merkez)

Atatürk’ün 18 arkadaşı ile birlikte Samsun’a geldiği ve Milli Mücadele’nin başlamasına neden olan Bandırma Vapuru’nun birebir ölçülerdeki kopyası Samsun’da Doğu Park Sahiline yapılmış ve müze olarak ziyarete açılmıştır

Gemi, Taşkınlar Gemi Sanayi TicAŞ tarafından yapılıp, 15042001 tarihinde teslim edilmiştir

Samsun İl Özel İdaresi’nin 200–2001 yatırım programına alınan Bandırma Vapuru’nun Gemi Müze yapılmak üzere ihaleye çıkarılmıştır İl Özel İdaresi’ne 29 yıllığına tahsis edilen gemi, dolgu sahası içerisindeki koyda 2000 m2’lik bölümü karada, 1000 m2’lik bölümü de denizde olmak üzere yapılmıştır Bu arada kıyıda çevre düzenlemeleri de yapılmış, geniş bir tören alanı, aslanlı yol ve Milli Mücadele’yi tanımlayan rölyeflerin bulunduğu 70 m Uzunluğunda bir duvar, yedi figürlü bir anıt ile çeşitli etkinliklerin yapılacağı mekânlar bulunmaktadır

Müze olarak ziyarete açılan gemide, ProfDr Yılmaz Büyükerşen’in atölyesinde Atatürk ve 18 arkadaşının özgün boyutlarda balmumu heykelleri yapılmış ve bunlar kaptan köşkü başta olmak üzere çeşitli yerlere konulmuştur Vapurun karşısında da yedi figürlü bir anıt yapılmıştır

Bandırma Vapuru, 1878 yılında İskoçya’nın Paisley bölgesindeki Mac Intyre şirketi tarafından Huston and Cardett tezgâhlarında 279 grostonluk yolcu ve yük vapuru olarak inşa edilmiştir Geminin ilk sahibi Dussey and Robinson şirketi olup, o zamanki ismi Torocaderto idi

1883 yılında Yunanlı armatör Psicha geminin kaydını Pire Limanı’na alarak ismini Kymi olarak değiştirmiştir Daha sonra bu gemi Yunanlı bir armatöre satılmıştır Yunanlı armatör Andreadis gemiyi bir başka Yunanlı armatörün Rama Derasimo İstanbul şirketine satmıştır Bundan sonra geminin ismi Panderma olarak değiştirilerek kaydı İdare-i Mahsusa’ya devredilmiştir

Osmanlı Denizcilik İşletmesi olan İdare-i Mahsusa 1910 yılında Panderma ismini Bandırma olarak değiştirmiş ve Posta Vapuru olarak çalıştırmıştır 19 Mayıs 1919’da Atatürk ve silah arkadaşlarını Samsun’a getiren gemi daha sonra posta hizmetlerine devam etmiştir 1925 yılında gemi İlhami Söke isimli şahsa satılarak, aynı şahıs tarafından 4 ay içinde Haliç'te sökülmüştür

Atatürk Evi ve Müzesi (Havza)

Samsun Havza ilçesinde, Medrese Mahallesi Ankara Caddesi’nde bulunan Ali Baba’nın Mesudiye Oteli, Atatürk’ün 25 Mayıs 1919’da Havza’ya gelişinde Kaymakam Fahri Bey tarafından Atatürk’e tahsis edilmiştir Atatürk bu otelde 25 Mayıs–13 Haziran 1919 tarihleri arasında 18 gün kalarak karargâh olarak kullanmıştır

Konak üç katlı bir yapı olup birinci katında bir orta sofa ve bunun çevresinde dört oda; ikinci katında sofaya açılan beş oda bulunmaktadır

Atatürk’ün kalmış olduğu oda eşyaları ile birlikte korunarak “Gazi Odası” olarak ziyaret edilmiş, diğer bölümler Havza Belediyesi’nin hizmet birimleri tarafından kullanılmıştır Samsun İl Özel İdaresi’nin maddi desteği ile Havza Kaymakamlığı evin tamirini yapmış ve ziyarete açmıştır Kültür Bakanlığı 2001 yılında binayı bütünüyle restore etmiş ve “Atatürk Evi” olarak İl Özel İdare Yönetiminde 2002 yılında yeniden ziyarete açılmıştır

Atatürk Evinin alt katı sergi salonu haline getirilmiş ve burada yöresel el sanatları sergilenmiştir İkinci katta Atatürk’ün çalışma odası, yatak odası ve dinlenme odası o dönemde kullanılan eşyalarla birlikte düzenlenmiştir
Müzenin üçüncü katında Milli Mücadelenin ön hazırlıklarının yapıldığı sırada illerle yapılan bağlantılar, o dönemdeki çalışmalar, resimler ve belgeler sergilenmektedir Ayrıca Atatürk'ün çalışma masasında balmumu heykeline yer verilmiştir Salonlarda ise yöresel etnoğrafik eserler sergilenmiştir

Atatürk Anıtı (Merkez)

Samsun il merkezinde, Hükümet Konağı yanındaki şehir parkı içerisindeki Atatürk Anıtı, Atatürk’ün en gösterişli anıtlarının başında gelmektedir

Atatürk’ün Samsun’a çıktığı 19 Mayıs 1919 gününü simgeleyen anıt, Samsun Belediyesi tarafından 1931 yılında Avusturyalı Heykeltıraş HKrippel’e yaptırılmış ve 19 Ocak 1932’de törenle açılmıştır

Oldukça yüksek dikdörtgen beyaz mermer bir kaide üzerinde Atatürk, şaha kalkmış bir at üzerinde, resmi üniforması ile tasvir edilmiştir Anıtın kaidesi üzerindeki bronz levhalarda ise Kurtuluş Savaşı tasvir edilmiştir Ayrıca kaidenin ön yüzünde Atatürk’ün Samsun’a çıkışının öyküsü kısaca yazılmıştır Heykel kaide üzerine atın arka ayakları ve kuyruğu ile oturtulmuştur

Fazıl Ahmet Paşa Medresesi (Taş Medrese) (Vezirköprü)

amsun Vezirköprü ilçesi, Yenimahalle’de bulunan medreseyi Fazıl Ahmet Paşa 1661–1662 yıllarında yaptırmıştır
Medrese 1964 yılına kadar çeşitli amaçlarla kullanılmış, yapılan tadilatlarla özgünlüğünü kısmen yitirmiş ve sonra da Halk Kütüphanesi olmuştur Kütüphane yörenin en zengin eserlerini bir araya getirmiştir İçerisinde 378 Arapça ve Farsça el yazması, 509 çeşitli el yazmaları bulunuyordu Günümüzde kütüphanede 13649 Türkçe kitap bulunmaktadır
Medrese yöreye özgü Karacaviran taşından yapılmıştır Dikdörtgen medresenin giriş ekseninde, dışarıya çıkıntı yapan dershane bölümü bulunmaktadır Medrese iki sıra halinde altta iki, üstte de birer pencere ile aydınlatılmıştır Avluyu çevreleyen medrese hücre ve revakları küçük kubbelerle örtülmüştür Kare planlı medrese odalarının içerisine ocak ve dolaplar yerleştirilmiştir
Dershane kare planlı olup, üzeri kasnaklı merkezi bir kubbe ile örtülmüştür Dershanenin girişi dört sütunla üç bölüme ayrılmıştır Bu sütunlar birbirlerine yuvarlak kemerlerle bağlanmıştır Bunlardan ortadaki ana giriş diğer iki kemerden daha küçük ölçüde yapılmıştır Aynı şekilde üzerlerini örten üç kubbeden ortadaki daha küçük ve daha basıktır
İlk yapılışında üzeri kurşun kaplı olan üst örtü, Osmanlı- Rus Savaşı sırasında üzerideki kurşunları alınmış ve kiremit kaplanmıştır Medrese 1943 depreminde büyük hasar görmüşse de sonradan onarılmıştır