Simetri Yasaları |
05-25-2009 | #1 |
Şengül Şirin
|
Simetri YasalarıSİMETRİ YASALARI
__________________
Arkadaşlar, efendiler ve ey millet, iyi biliniz ki, Türkiye Cumhuriyeti şeyhler, dervişler, müritler, meczuplar memleketi olamaz En doğru, en hakiki tarikat, medeniyet tarikatıdır
|
Cevap : Simetri Yasaları |
05-25-2009 | #2 |
Şengül Şirin
|
Cevap : Simetri YasalarıSizi ilgilendirdiği kadarıyla öneriniz, 'kanıtlamayla ispat'lanmıştır Gerçi böylesine dar kapsamlı bir önerinin, kimin, nerede ve nasıl işine yarayacağı, ciddi bir soru işaretidir Fakat buna rağmen, birileri sizin gözlem sürecinizi kuşkuyla karşılayabilir ve önerinize katılmamak hakkına hala sahiptir Çünkü yaptığınız ölçümler doğru olsa dahi, çevre koşullarındaki bazı farkları; ölçümler üzerindeki etkileri birbirini götüren en az ikisini; gözden kaçırmış olabilirsiniz Örneğin, B civarındaki kütle yoğunluğu daha yüksektir ve uzay bu noktada, A'ya göre daha fazla bükülmüş, dolayısıyla kullandığınız metre B noktası civarında kısalmış olabilir Halbuki ötelediğiniz nesne, diyelim çok hafifti ve kütleçekiminden pek etkilenmedi Öte yandan A noktasının civarı B'ninkinden daha sıcaksa; nesne A'dan B'ye ötelendiğinde, sıcaklık düşüşü nedeniyle büzüşmekte, yani değişmektedir Bu durumda; büzüşmemiş olan nesnenin A'daki 'normal' metreyle yapılan ölçümleri, B'deki büzüşmüş halinin buradaki kısalmış metreyle yapılan ölçümleriyle aynı sonucu verir Fakat yine de, sözü daha fazla uzatmadan; sonlu sayıda olasılığı kapsayan önerilerin kanıtlanma yoluyla, bir bakıma 'sınamalardan sonra dönüp geriye bakış'la ('a posteriori') ispatı mümkündür Halbuki, "uzayda öteleme işlemi altında simetri' gibi bir kuralın kanıtlama yoluyla ispatı için, sözkonusu öteleme deneyinin; olası tüm nesneler için ve uzaydaki olası tüm nokta çiftleri arasında yapılması gerekir Bu ise 'dünyanın işi'dir: Kim nasıl yapacak bunu? Orijine göre simetri veya yansıma: Fizik Yasalarında Simetri:
__________________
Arkadaşlar, efendiler ve ey millet, iyi biliniz ki, Türkiye Cumhuriyeti şeyhler, dervişler, müritler, meczuplar memleketi olamaz En doğru, en hakiki tarikat, medeniyet tarikatıdır
|
Cevap : Simetri Yasaları |
05-25-2009 | #3 |
Şengül Şirin
|
Cevap : Simetri YasalarıFizik yasalarının gerçekten de, uzayda öteleme ve döndürme işlemleri sonucunda aynı kalması beklenir Bunun nedeni; fizik yasalarını ilgilendirdiği kadarıyla, uzayın her yerde aynı (yani homojen ya da tekdüze) ve her yönde aynı, yani "izotropik" olduğu varsayımı Bir de tabii, fizik yasalarının her zaman aynı olup olmadığı, yani zamanla değişip değişmediği sorusu var Bu sorunun yanıtı da, 'bilebildiğimiz kadarıyla evet' Çünkü A noktasında yapmış olduğumuz deneyi, belli bir ?t süresi geçtikten sonra; aynı başlangıç koşullarıyla başlayarak ve aynı çevre koşulları altında tekrarlayacak olursak, aynı sonuçları elde etmemiz beklenir Yani fizik yasalarının, bir bakıma 'zaman üzerinde öteleme' işlemi altında da değişmemesi gerekiyor Hem zaten relativite kuramına göre zaman, içinde yaşadığımız uzay-zamanın dördüncü boyutunu oluşturduğuna göre; fizik yasalarının uzay boyutlarındaki öteleme işlemleri altında gösterdiği bu simetrinin, zaman boyutu için de geçerli olması şaşırtıcı olmasa gerek Sanırım hepimize önsezisel olarak doğal görünen fizik yasalarıyla ilgili bu değişmezlik ilkelerine, bir başka deyişle; 'uzayda öteleme, dönme ve zamanda öteleme' simetrileri deniyor Fizik yasalarının sağlaması gereken bir diğer simetri, relativite kuramının temelini oluşturan 'Lorentz değişmezliği' Bu simetri kuralına göre, fizik yasalarının, birbirine göre sabit hızla seyahat eden referans sistemlerinin hepsinde aynı olması, aynı şekilde çalışması gerekiyor Sınanması için, bir deneyi yerde, ikincisini sabit hızla hareket eden bir araçta yapıp, sonuçların aynı olup olmadığına bakmak yeterli Halbuki, birbirine göre ivmelenen sistemler için böyle bir simetri yok Böyle iki sistemde yasalar farklı çalışacağından, bazı deneyler yapmak suretiyle, içinde bulunduğumuz sistemin hangi ivmeyle hız kazanmakta olduğunu belirlemek mümkün Fakat, sabit hızla hareket eden bir sistemin hızını, hangi fizik olayına başvurur veya hangi deneyi yaparsak yapalım, belirlemek mümkün değil Bu ve yukarıda sözü edilen simetrilerin 'herhangi bir deney,' dolayısıyla her deney için geçerli olması gerekiyor Şimdiye kadar yapılmış olan deneyler ve kaydedilmiş gözlemler çerçevesinde bildiğimiz kadarıyla, durum gerçekten de böyle Bir sonraki simetri biraz daha karışık: Zamanın tersinmesi altında simetri A noktasındaki 'herhangi' bir deneyin an ve an sonuçlarını; t=0 anından başlayarak ve diyelim T gibi bir 'bitiş' anına kadar, örneğin videoyla üç boyutlu olarak kaydetmiş olalım Şimdi; düzeneği T bitiş anındaki koşullardan başlatıp, deneyi tersinden gerçekleştirmeye kalkarsak, fizik yasalarının bu girişime engel olmaması ve t=0 anına kadar aynı şekilde çalışarak, bir önceki deneyin kaydedilmiş olan sonuçlarını tersinden vermesi beklenir Yani ilk deneyin video kaydının tersinden oynatılmasıyla sergilenen gelişmeler zinciriniÖrneğin yaptığımız deneyde, sol ve sağ yukarıdan gelen iki atom birbirine yaklaşıp, görüş alanımızın orta kısmında çarpışıyor; sonra da birinci atom sol, ikinci atom da sağ aşağıya doğru yollarına devam ediyor olsun Bu çarpışmanın bir filmini çekip tersinden oynatacak olursak; sol ve sağ aşağıdan gelen iki atomun birbirine yaklaşarak, görüş alanımızın orta kısmında çarpıştıklarını ve birinci atomun sol, ikinci atomun da sağ yukarıya doğru yollarına devam ettiklerini görürdük Ve bu tersinden gösterilen filmi izleyen hiç kimse; "Aa, burada bir gariplik var! Bu olay fizik yasalarına aykırı!" diyemezdi Fakat öte yandan, örneğin bir yumurtanın yere düşüp kırılarak dağıldığını, hepimiz defalarca görmüş; fakat bu olayın tersine, yani kırık ve dağınık bir yumurtanın kendiliğinden derlenip toparlanarak eski haline döndüğüne, herhangi birimiz şahit olmamışızdır Keza, bir kibritin çakılmasıyla açığa çıkan kimyasal enerji, ilk anda kibritin ucunda bir alev şeklinde 'derli toplu durur'ken, bir süre sonra tüm salona dağılmakta; fakat bu olayın tersine, yani salona dağılmış olan enerjinin derlenip toparlanarak, tekrar kibritin ucunda biriktiğine hiç rastlanmamaktadır Bu yüzden; yumurtanın kırılması veya kibritin çakılması gibi, tersi kendiliğinden yer almayan olaylara 'tersinmez' olaylar denir Ancak bir olayın tersinmez olması, tersinin asla gerçekleşemeyeceği anlamına gelmez Kırık bir yumurta 'mikrocerrahi' yöntemlerle, dışarıdan enerji harcanmak suretiyle tamir edilebileceği gibi, bizim hiçbir müdahalemiz olmaksızın kendiliğinden de eski haline gelebilir Çünkü, böyle bir olaya hiç rastlanmamış olması, o olayın 'imkansız' olduğuna değil, gerçekleşme olasılığının çok düşük olduğu anlamına gelir Yeterince uzun bir süre beklenildiği takdirde, kırık bir yumurtanın derlenip toparlanarak eski haline geldiği görülebilir Fizik yasaları buna engel değildir Bu olayın kendiliğinden gerçekleşme olasılığını sıfıra yakın derecede düşük kılan, termodinamiğin, sistemdeki molekül sayısının çokluğundan kaynaklanan ikinci yasasıdır: Yalıtılmış kapalı bir sistemde, düzensizliğin bir ölçüsü olan entropi artma eğilimindedir Bu yasa nedeniyledir ki, gözlemlediğimiz makroskopik olaylarda; zamanı, geçmişten geleceğe yönelik bir akış yönü varmış gibi gösteren bir okun varlığını hissederiz Halbuki mikrosopik olaylarda, zamanın akış yönü yoktur veya fizik yasaları etkilenmeksizin, zaman tersine çevrilebilir Nitekim, bir yumurtanın yere düşüp kırılması; yumurtanın kabuğunu oluşturan trilyonlarca atomun, zemin yüzeyini oluşturan keza trilyonlarca atomla çarpışarak, aralarındaki kimyasal bağların kırılmasının bir sonucudur Halbuki yukarıda değindiğimiz gibi, iki atomun çarpışma süreci zamanda tersinir bir olaydı İki atomun çarpışmasının zamanda tersinir olması, trilyonlarca böyle çarpışmadan oluşan bir olayın da öyle olmasını gerektirir Fizik yasaları, olayın tersini mümkün kılmakta; fakat termodinamiğin ikinci yasası, bu tersin gerçekleşmesi olasılığını, sıfıra yakın çok küçük bir değere sahip olmak zorunda bırakmaktadır Kırılma olayını bize tersinmez gösteren budur
__________________
Arkadaşlar, efendiler ve ey millet, iyi biliniz ki, Türkiye Cumhuriyeti şeyhler, dervişler, müritler, meczuplar memleketi olamaz En doğru, en hakiki tarikat, medeniyet tarikatıdır
|
Cevap : Simetri Yasaları |
05-25-2009 | #4 |
Şengül Şirin
|
Cevap : Simetri YasalarıÖzetle; fizik yasalarının, zamanın tersinmesi halinde aynı kalması veya zamanda tersinme işlemi altında simetrik olması beklenebilir Çünkü en azından, doğa yasalarının en bilinenleri bu özelliğe sahip Buna kısaca 'T simetrisi' deniyor Bir sonraki simetri daha da karışık: Yansıma altında simetri veya P-simetrisiFizik yasalarının orijine göre simetri işlemi altındaki davranışlarına geçmeden önce, tanıdığımız bazı matematiksel unsurların bu işlem altında farklı davranabildiklerine işaret etmekte yarar var Örneğin yandaki şeklin sol tarafındaki (x,y,z) uzayında, konum ve momentumu temsil eden r ve p vektörleriyle, bunların rxp vektör çarpımından elde edilen açısal momentum vektörü görülüyor
__________________
Arkadaşlar, efendiler ve ey millet, iyi biliniz ki, Türkiye Cumhuriyeti şeyhler, dervişler, müritler, meczuplar memleketi olamaz En doğru, en hakiki tarikat, medeniyet tarikatıdır
|
Cevap : Simetri Yasaları |
05-25-2009 | #5 |
Şengül Şirin
|
Cevap : Simetri YasalarıGerçi üç boyutlu bir görüntünün orijine göre simetriğini akılda canlandırmak pek kolay değil Ancak yukarıda anlatılmaya çalışılanları açıklığa kavuşturmak için, bir aynaya başvurabiliriz Ayna düzlemi bildiğimiz gibi, orijine göre simetrinin en basit örneğini verir ve eğer koordinat eksenlerinden birisi kendisine dikse, sadece bu koordinat ekseninin yönünü değiştirir Aynı zamanda solu sağa, sağı da sola çevirir Yandaki şeklin sol tarafında, bir sağ el koordinat sistemi (x,y,z) görülüyor Bu sistemin içinde; x eksenine paralel bir eksen etrafında, yani y-z düzlemine paralel bir düzlem üzerinde dönen ince bir disk var Disk bir yandan dönerken, bir yandan da, x ekseni yönünde H hızıyla ilerliyorDiskin dönme yönü, sağ el kuralına göre, keza x ekseni yönünde Dolayısıyla, mavi renkli okla gösterilmiş olan açısal momentum L'nin yönü de bu yönde seçilmiş Ayrıca disk üzerindeki bir R noktasının, diskin merkezine göre konum vektörü r, hız vektörü ise v ile gösterilmiş Bunlar, yani r ile v 'kutupsal vektör'ler Ortadaki kesikli çizgi, x eksenine dik bir ayna düzlemini temsil ediyor Şeklin sağ tarafında ise, soldaki görüntünün bu aynadaki yansıması var Görüntüde, koordinat eksenlerinden y ile z aynı kalırken, sadece x ekseni yön değiştirmiş Bu durum, görüntüdeki (x',y,z) koordinat sistemini sol el sistemine çevirmiş Koordinat eksenlerinden y ile z aynı kaldığı için, y-z düzleminde yatan r ile v'nin görüntüleri, 'kutupsal vektör' olmalarına karşın, yön değiştirmemiş Diskin yatay hız vektörü H ise, x ekseni doğrultusunda yattığı ve bir 'kutupsal vektör' olduğu için, görüntüde yön değiştirmiş Ama x ekseni de yön değiştirdiğinden, işareti aynı kalmış Halbuki açısal momentum vektörü L; x ekseni doğrultusunda yatmasına karşın ve fakat 'eksenel vektör' olduğu için, görüntüde yön değiştirmemiş Ama x ekseni yön değiştirdiğinden, işareti değişmiş Buradaki can alıcı nokta, L ile H arasındaki bu davranış farkı Disk eğer, yandaki şekilde görüldüğü gibi, y eksenine paralel bir eksen etrafında dönüyor ve bu eksen doğrultusunda ilerliyor olsa idi, benzer bir davranış farklılığı yine görülürdü Fakat bu sefer; hız vektörünün yönü yansıma sonucunda değişmezken, açısal momentumunki değişirdi Bu kadar kafa karışıklığı yeter Gelelim şimdi, fizik yasalarının 'ayna simetrisi'ne Boşlukta herhangi bir koordinat sistemi alalım ve içine herhangi bir düzenek yerleştirip bir fizik deneyi yapalım Deneyi yaparken de, sürecin üç boyutlu video kaydını almış ve elde ettiğimiz filmi D1 olarak işaretlemiş olalım Deneyin seyri tabii ki, zaman üzerinde birbirini izleyen bir dizi durumdan oluşur Ardıl durumlar, dört etkileşimden, düzenek içerisinde etkin olan bir veya birkaçının belirlediği sebep sonuç ilişkileriyle birbirine bağlı bulunmakta ve sürecin video kaydının kareleri; aslında üç boyutlu küpleri; bu üç boyutlu ardıl durumların üç boyutlu ardıl çekimlerinden oluşmaktadır Bir de; deneye başlamadan önce koordinat sisteminin merkezine, bulabilirsek eğer, öyle bir ayna koyalım ki; bize deneyin seyrinin orijine göre simetrik görüntülerini versin ve çekebilirsek eğer, bu görüntüleri de keza, üç boyutlu bir video kaydına almış olalım Bu ikinci filmimiz de, D1' olarak işaretlenmiş olsun (Ayna görünürde kolay, yarıçapı sıfıra giden küresel bir ayna; da çekim zor) Bu filmlerden birinin tüm karelerinin, daha doğrusu üç boyutlu küplerinin, orijine göre simetriklerini alarak yeni bir film oluşturursak, aslında diğer filmi elde etmiş oluruz Bunda ilginç bir taraf yok Çünkü iki film, D1 ile D1', zaten birbirinin 'ayna' simetriği Şimdi bir de, elimizdeki deney düzeneğinin, orijine göre simetriğini alalım veya bu simetrik görüntünün fotoğrafını çekip, aynısını inşa edelim Bu simetrik düzenekte, bir önceki deneyin başlangıç koşullarının ayna simetriğini başlangıç koşulu olarak alıp, bir deney daha yapalım Bu deneyi de üç boyutlu video kaydına alalım Bu bizim üçüncü filmimiz olsun ve D2 olarak işaretlenmiş bulunsun Eğer fizik yasaları yansıma işlemi atlında simetrikseler, ikinci ve üçüncü filmlerin (D1' ve D2), birbirinin tıpatıp aynısı olması beklenir Yani beklentiye göre; bir düzenekle yapılan deneyin orijine göre simetrik görüntülerinden oluşan film (D1'), düzeneğin orijine göre simetriğiyle yapılan deneyin görüntülerinden oluşan filmin (D2) aynısı olmak zorundadır Çünkü fizik yasalarının, orijine göre simetri işlemi sonrasında da aynı şekilde çalışması, yani bu işlem altında değişmeyip aynı kalması beklenir Dolayısıyla, yukarıda sözü edilen filmlerin ayrı ayrı sergiledikleri ardıl görüntüler arasındaki sebep sonuç ilişkilerini, aynı fizik yasaları yönetir veya her üç filmin seyri de, aynı fizik yasaları tarafından yönetilir
__________________
Arkadaşlar, efendiler ve ey millet, iyi biliniz ki, Türkiye Cumhuriyeti şeyhler, dervişler, müritler, meczuplar memleketi olamaz En doğru, en hakiki tarikat, medeniyet tarikatıdır
|
Cevap : Simetri Yasaları |
05-25-2009 | #6 |
Şengül Şirin
|
Cevap : Simetri YasalarıAslında , fizik yasalarının uyması gereken simetriler, korunma ilkelerine karşılık gelir 20 Yüzyıl'ın başlarında Emmy Noether tarafından matematiksel olarak ispatlanmış bulunan ve kendi adıyla anılan teoreme göre; örneğin; 'uzayda öteleme ve dönme ile zamanda öteleme' işlemleri altındaki simetriler, sırasıyla; doğrusal ve açısal momentumla enerjinin korunumunu zorunlu kılarlar Bunun neden böyle olması gerektiği, çok basit olarak; 5 yüzyıl Grek düşünürlerinden Joannes Philoponus'un, Aristo'nun 'hareket' konusundaki tezlerini eleştirmek için kullandığı düşünce deneylerinden yararlanılarak anlaşılabilir Şöyle ki, bir cismin; her yerde aynı, yani homojen olduğu varsayılan boş bir uzayda sabit hızla hareket etmekte olduğunu düşünelim Bu cismin hızı herhangi bir noktada değişecek olursa, bu durum; o noktanın, uzayın diğer noktalarından farklı olduğu anlamına gelecek ve homojenlik varsayımı geçerliliğini yitirecektir Dolayısıyla hız değişemez ve momentum korunmak zorundadır Öte yandan; her yönde aynı, yani izotropik olduğu varsayılan boş bir uzayda, belli bir eksen etrafında sabit bir açısal hızla dönmekte olan bir cismin açısal hızı, herhangi bir açısal konumda değişecek olsa; o açısal konumun belirlediği yön, diğerleriyle aynı olmaktan çıkar ve izotropiklik varsayımı geçerliliğini yitirir Dolayısıyla; açısal hız aynı kalmak, açısal momentum da korunmak zorundadır Son olarak, hareket halindeki bir cismin toplam enerjisinin herhangi bir anda değişmesi, o anın diğerlerinden farklı olduğu anlamına gelir ve zaman üzerinde öteleme işlemi altında simetri ilkesi zedelenir Dolayısıyla cismin toplam enerjisi; zamanla değişemez, korunur
__________________
Arkadaşlar, efendiler ve ey millet, iyi biliniz ki, Türkiye Cumhuriyeti şeyhler, dervişler, müritler, meczuplar memleketi olamaz En doğru, en hakiki tarikat, medeniyet tarikatıdır
|
Cevap : Simetri Yasaları |
05-25-2009 | #7 |
Şengül Şirin
|
Cevap : Simetri YasalarıBir sisteme 'yük eşlenikleştirmesi' işleminin uygulanması, sistemdeki tüm parçacıkların karşıtlarıyla değiştirilmesi anlamına geliyor Eğer bildiğimiz fizik yasaları her iki sistemi de yönetiyor, yani davranışlarını açıklayabiliyorsa, bu durumda fizik yasalarının sözkonusu işlem altında simetrik olduğu söylenir Buna da kısaca, 'elektrik yükü' anlamına gelen İngilizce sözcüğün ('charge') başharfine atfen, 'C simetrisi' deniyor
__________________
Arkadaşlar, efendiler ve ey millet, iyi biliniz ki, Türkiye Cumhuriyeti şeyhler, dervişler, müritler, meczuplar memleketi olamaz En doğru, en hakiki tarikat, medeniyet tarikatıdır
|
|