Bayburt Genel Bilgi

Bayburt Genel Bilgi



Doğu Karadeniz Bölgesi’nde yer alan Bayburt’un doğusunda Erzurum, batısında Gümüşhane, kuzeyinde Trabzon ve Rize, güneyinde Erzincan illeri bulunmaktadır Anadolu’nun kuzeydoğusunda Çoruh Nehri kenarında kurulmuş olan Bayburt’un kuzey ve güneyinde yüksek sıradağlar bulunmamaktadır İlin güneyinde, batıdan doğuya doğru, Pulur (2300 m) , Otlukbeli (2520 m), Saruhan (2400 m), Çoşan (2963 m), Kop (2600 m) ve Çavuşkıran (2580 m) dağları sıralanmıştır Kuzeyde ise, batıdan doğuya doğru, Zülfe (2750 m), Kemer (2856 m), Soğanlı (2750 m), Haldizen (3000 m), Kırklar (3350 m) dağları yer almaktadır Çoruh nehrinin çizmiş olduğu yayın orta bölümünde yüksek tepeler (2250 – 2500 m) yer almaktadır Bunlardan Kaledere Tepesi (2500 m), Ziyaret Tepesi (2400 m) en yüksek olanıdır Dağlar arasında kalan Bayburt ovaları 900 km2’yi bulmakta olup, bunlar dört ayrı bölümden oluşmaktadır Güneydoğu bölümünü Keçevi Düzü (1600 – 1750m), batı kesimini Mormuş Düzlüğü (1550 – 1600 m), kuzeyde de Aydıntepe ovası (1450-1550 m), kuzeydoğusunu da Düzeker Ovası (1400-1500 m) oluşturmaktadır İlin, Aydıntepe, Akbulut, Cumavank, Otlukbeli, Yazyurdu, Yoncalı, Tohnovi, Çtavdar, Somarova, Karakay, Menge, Seydiyakup, Gökçedere, Dumlu, Günbuldu, Şur, Irmak, Eser, Çukur, Ardıçgözü, Armutlu, Göloba, Çençül ve Kop yaylaları belli başlı yaylalarıdır



İlin en önemli su kaynaklarından biri olan Çoruh Nehri kaynağını Mescit Dağlarından (3239 m) alarak il sınırlarına güney doğudan girmektedir Nehrin oluşması sırasında Masat vadisinden gelen ana su kaynağı ile Kop Dağlarının eteklerinden gelen Kop Suyu maden bucağında birleşirler, diğer küçük derelerin sularını da toplayan Çoruh nehri, şehre ulaşır Şehir yerleşiminin orta bölümünden güney – kuzey doğrultusunda geçen Çoruh aynı yönde akışına bir süre daha devam eder Düzeker ovasında diğer önemli yan kolu olan Değirmencik Suyunu alır Değirmencik suyu Otlukbeli ve Pulur dağlarından kaynağını alan Beşpınar deresi ile Pulur (Gökcedere) deresinin Mormuş ovasında birleşen suyu ile Akşar ve Sorkunlu derelerinin sularından oluşur Bayburt’un Soğanlı Dağları üzerinde bulunan Haldizen (Balıklı Göl), Göloba (Atlıgöl) krater gölleridir Denizden yüksekliği 1550 m Olup, yüzölçümü 3652 km2dir İlin toplam nüfusu ise 97358 kişidir

İlçenin ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayanmaktadırTarım ekonomisinin de temel kaynakları hayvan yetiştiriciliği ve bitkisel üretim teşkil etmektedir



Bayburt adını, Ortaçağ Ermeni kaynaklarında; Payberd, Bizans kaynaklarında Payper , Baberd, Paypert Arap kaynaklarında Baybırt, Akkoyunlu tarihine değinen kaynaklarda Pâpirt olarak geçmektedir Ayrıca Marko Polo da seyehatnamesinde buradan Painpurt, Baiburt olarak söz etmiştir Evliya Çelebi ise, Bayburt adının zengin manasına gelen “Bay” belde manasına gelen “yurt” gibi iki kelimenin birleşmesi ile tanımlamıştır Osmanlı kaynakları da bugünkü söylenişine uygun olarak Bayburt şeklinde kaydetmişlerdir

Bayburt’un tarihi MÖ 3000’li yıllara kadar uzanmaktadır Tarihi kaynaklara göre Bayburt’taki ilk yerleşimi Azzilerin kurduğu şehir başlatmıştır Yöre, MÖ 770-665 yılları arasında Kimmerler ve İskitlerin akınlarına uğramıştır Daha sonra bölgeye Haldiler hakim olmuş, kısa bir süre Med’lerin eline geçmiş daha sonra Persler buraya hakim olmuşlardır Xenophon, Anabasis adlı eserinde Bayburt’tan büyük, kalabalık ve zengin bir şehir olarak söz etmiştir O zamanki ismi Gymnias olan Bayburt bir İskit şehri idi



MÖIIyüzyıldan itibaren Pontus krallığına bağlı olan Bayburt, MÖ 40’lı yıllarda Roma hakimiyetine girmiştir MS 705 yılında Emevilerin eline geçen Bayburt, 715 yılında Bizanslılar tarafından geri alınmıştır850 yılından sonra Türklerle Bizanslılar arasında sürekli savaşlara sahne olan Bayburt, 1054 yılında Selçuklular tarafından ele geçirilmiştir1081 yılında Saltukoğullarının, ardından Mengücekoğullarının egemenliğine girmiştir Daha sonra Danişmentlilerin , ondan sonra da Bizanslıların eline geçen Bayburt’u Trabzon Valisi Teodor Gabras geri alarak kendi egemenliğini ilan etmiştir Bayburt Moğol istilasıyla büyük bir yıkıma uğramıştır Anadolu Selçuklu Sultanı Süleyman Şahın kardeşi Tuğrul Şah 1200 – 1230 yılları arasında Bayburt kalesini yeniden yaptırmıştır

XIVyüzyılda Akkoyunlu devletinin yönetimine geçen Bayburt yöresi, Yavuz Sultan Selim’in veziri Bıyıklı Mehmet Paşa tarafından 1514’te Osmanlı topraklarına katılmıştır Bundan sonra Sancak Merkezi yapılmış Erzurum, Tekman ve İspir, Bayburt’a bağlanmıştırBayburt’u ziyaret eden Evliya Çelebi Fatih’in 3000 Tireliyi Bayburt’ta iskana mecbur ettiğini yazmaktadır



1828 yılında Ruslar tarafından işgal edilen Bayburt, Serasker Osman Paşanın topladığı kuvvetlerle Rusları Aydıntepe’ de büyük bir bozguna uğratmıştır Ancak daha sonra takviye kuvvetlerle geri dönen Ruslar , Serasker Osman Paşayı Kelkit’e kadar geri çekilmek zorunda bırakmışlardır Ruslar Aydıntepe’ de yenilmenin etkisiyle Bayburt’u yakıp yıkmışlardır Bayburt’taki Rus işgali Ekim 1829 yılına kadar sürmüştür Bu arada kale içindeki mahalle içerisinde yaşanamayacak derecede tahrip edilmiştir IDünya savaşında Rus kuvvetleri 2 Mart 1916 tarihinde Kop’a kadar varmışlar, burada ordunun yanında yer alan Bayburt halkı büyük bir direnme göstermiş ve bu savunma tarihe “2Plevne Savunması” olarak geçmiştir 16 Temmuz 1916 da Bayburt’a giren Rus Kuvvetleri ve onların işbirlikçisi Ermeniler halka pek çok zulüm yapmışlardır Ermeniler 1918 yılının Şubat ayında yüzlerce Bayburtluyu mağaralara doldurmuşlar ve diri , diri yakmışlardır Bayburt bu işgalden 21 Şubat 1918 tarihinde kurtulmuştur Bu işgal esnasında muhacir olarak Anadolu’nun iç kesimlerine giden Bayburtlular kurtuluşla birlikte yurtlarına geri dönmüşlerdir

Cumhuriyetin ilanından sonra, 1927’ ye kadar Erzurum’ a bağlı olan Bayburt bu tarihten sonra Gümüşhane’nin bir ilçesi olmuş, 1989 tarihinde il statüsüne kavuşmuştur

Bayburt’ta günümüze ulaşan eserlerin başında; Bayburt Kalesi, Saruhan Kalesi, Bayburt Ulu Camisi, Pulur (Gökçedere) Ferahşat Bey Camisi, Sünür (Çayıryolu) Kutlu Bey Camisi, Yukarı Hınzeverek (Çatalçeşme) Camisi, Yakutiye (Yeni) Camisi, Zahit Efendi Camisi, Pulur (Gökçedere) Medresesi, Bedesten (Taşhan), Dede Korkut Türbesi, Şehit Osman Türbeleri, Ahmedi Zencan Türbesi (Kümbet), Sünür (Çayıryolu) Kutlubey Türbesi, Yanbaksı (Güneşli) Kümbeti, Bey Börek (Bamsı Beyrek) Türbesi, Çarşı Hamamı, Bent Hamamı, Paşaoğulları (Gondolotlar) Hamamı, Korgen Köprüsü, Aydıntepe Yer altı Şehri, Çimagil Mağarası, Helva Köyü Buz Mağarası bulunmaktadır