Osmanlı Devleti Yükselme Dönemi Konu Anlatımı

Osmanlı Devleti Yükselme Dönemi (1453 - 1579)
Politika: Yayılma
Padişahları:
II Mehmet (Fatih) (1451-1481)
II Bayezid (1481-1512)
Yavuz Sultan Selim (I) (1512 -1520)
Kanuni Sultan Süleyman (1520 - 1566)
II Selim (Sokullu Dönemi)
III Murat (Sokullu Dönemi)

FATİH SULTANI MEHMET DÖNEMİ (1451-1481)
İstanbul'un Fethi:
Fetih Öncesi Gelişmeler ve Hazırlıklar:
1 Sırbistan, Eflak ve Karamanoğullarıyla antlaşma imzaladı
2 Avrupa yakasına Rumeli Hisarı’nı yaptırdı
3 Güçlü bir donanma hazırladı ve toplar döktürdü

Fethin Nedenleri:
1 Bizans'ın Osmanlılardaki taht mücadelelerine karışmaları, Türk beyliklerini Osmanlılara karşı kışkırtmaları
2 İstanbul'un jeopolitik konumu (askeri ve ekonomik)
3 Osmanlının toprak bütünlüğünün ve güvenliğinin sağlanma isteği
4 Hz Peygamber'in hadisi ve cihan hakimiyeti düşüncesinin etkisi

Fethin Sonuçları ve Önemi
1 Doğu Roma (Bizans) yıkıldı
2 Anadolu ve Rumeli'nin siyasal ve ekonomik yönden bütünlüğü sağlandı
3 Anadolu ve Balkanlar'da hareket ve denetim kolaylığı sağlandı
4 Osmanlı başkenti Edirne'den İstanbul'a taşındı
5 İpek ticaret ve su yolları kontrol altına alındı
6 Ortaçağın sonu, Yeniçağın başlangıcı kabul edildi
7 Kullanılan topların surları yıkması, Avrupa'daki derebeyliklerin ortadan kalkmasında etkili oldu
8 İstanbul'dan İtalya'ya kadar giden bilginler İtalya'da Rönesans'ın başlamasına neden oldular
9 Fetihten sonra Fatih, Ortodoks Patrikhanesi’ni yeniden açtırıp faaliyette bulunmasına önderlik etti
Not 1 Ortodoks Patrikhanesinin faaliyete geçirilmesi hiristiyan birliğini parçalamış bu durumda Osmanlı Devleti'nin Avrupa'da ilerlemesini kolaylaştırmıştır
Not 2 Tarihte Ortodokslara lider olan devletler
- Bizans
- Osmanlı (İstanbul'un fethiyle)
- Rusya (1774 Küçükkaynarca Ant¬laşmasıyla)

Anadolu'daki Gelişmeler
1 Cenevizlilerden Amasra alındı (1459)
2 Kastamonu ve Sinop'taki İsfendiyaroğulları Beyliği ortadan kaldırıldı (1460)
3 Trabzon Rum İmparatorluğu'nun toprakları fethedildi
Not: Bu fethin önemi Bizans'ı diriltme umutları söndürüldüğü gibi Anadolu'nun Türkleşmesi içinde önemli bir adım olmuştur
4 Karamanoğulları Beyliği'nin başına geçen Ahmet'in Akkoyunlu ve Venediklilerle işbirliği yapması üzerine 1466'da Konya ve Karaman alındı
Not: Karamanoğulları Beyliği'ne II Bayezid son verdi (1483)
5 Akkoyunlu Hükümdarı Uzun Hasan'ın Osmanlıya karşı Trabzon Rumlarına ve Karamanoğulları'na yardım etmesi Otlukbeli Savaşı'na neden oldu (1473)

Bu savaş sonunda
a) Akkoyunlu Osmanlı Devleti için bir tehlike olmaktan çıkıp, zayıflamaya başlamıştır
b) Osmanlı'nın sınırı Fırat'a kadar uzanmıştır
Not: Doğu'da ilk kez top bu savaşta kullanıldı
- Akkoyunlu Devleti 1501'de Şah İsmail tarafından yıkıldı

Batı'daki Gelişmeler
1 Belgrad dışında Sırbistan fethedildi (1459)
(Kaybedilmesi: Berlin Antlaşması - 1878)
2 Mora Yarımadası'nın büyük bölümü alındı (1460)
(Kaybedilmesi: Edirne Antlaşması - 1829)
3 Bosna prensliği yıkıldı (1463)
(Kaybedilmesi: II Meşrutiyet - 1908)
4 Hersek Osmanlıya bağlandı (1463)
(Kaybedilmesi: II Meşrutiyet - 1908)
5 Arnavutluk fethedildi (1478)
(Kaybedilmesi: I Balkan Savaşı - 1913)
6 Eflak Beyliği Osmanlıya bağlandı (1462)
(Kaybedilmesi: Berlin Antlaşması - 1878)
7 Boğdan Beyliği Osmanlıya bağlandı (1476)
(Kaybedilmesi: Berlin Antlaşması - 1878)
Not: Eflak ve Boğdan bugünkü Romanya'nın bir parçası olup özerk bir yönetimle Osmanlı'ya bağlanmışlardı

Denizlerdeki Gelişmeler
1 Ege adalarından İmroz, Taşoz, Limni, Bozcaada, Semadirek, Gökçeada, Eğriboz ve Sisam alındı
2 Adriyatik Denizi'ndeki adalar alındı (Zanta, Ayamavra, Kefolonya)
3 Osmanlının denizlerde güçlenip ticareti kontrolüne almaya başlaması üzerine 1463-1479 yılları arasında Venediklilerle Deniz Savaşları yapıldı

Sonuçlar:
a) 16 yıl süren savaşta Osmanlı Devleti Karaman, Akkoyunlu, Macar, Venedik ve Napoli devletlerinden oluşan ittifakı yendi
b) Venedik her yıl 100000 altın ödemeyi kabul etti
c) Osmanlı Devleti Venedik'e bir takım ticari imtiyazlar tanıdı
Not:
- İlk ayrıcalık elde eden devlettir
- İstanbul'da elçi bulundurma hakkını elde eden ilk Hristiyan devlettir
4 Karadeniz'de bulunan Amasra, Kefe, Menküp kolonileri alınarak Ceneviz'in bölgedeki gücü kırıldı
5 Gedik Ahmet Paşa komutasında 1478'de Kırım Hanlığı Osmanlı Devleti'ne bağlandı Böylece Karadeniz Türk gölü olduğu gibi bölgeden geçen İpek Ticaret Yolu da Türklerin kontrolüne girdi
6 Rodos kuşatıldı ancak alınamadı
7 1480'de Napoli Krallığı'nın elinde bulunan Otronto fethedildi Güney İtalya'da önemli bir üst elde edildiyse de bir yıl sonra elden çıktı

Diğer Faaliyetleri:
1 Kanuname-i Al-i Osman hazırlandı (İlk Osmanlı Kanunnamesi)
2 Sahn-ı Seman Medreseleri açıldı
3 Topkapı sarayı yaptırıldı
4 İlk altın para bastırıldı
5 Enderun Mektebi açıldı
6 Divana başkanlık yetkisi sadrazama bırakıldı
7 Türk kökenli devlet adamları tasfiye edilip kul kökenliler etkin kılındı
8 Klasik Osmanlı mimarisi gelişmeye başladı

II BAYEZİD DÖNEMİ (1481-1512)
Fatih dönemi ile kıyaslandığında bir duraklama dönemi olarak algılanır Fakat Fatih döneminde yapılan fetihlerin ve imparatorluk yapısının pekiştirildiği dönemdir
1 II Bayezid'in kardeşi olan Şehzade Cem'in ülkenin bir kısmının kendine verilmesini istemesi üzerine Bayezid ile Cem mücadelesi başladı Cem birkaç kez yenildi Rodos Şövalyelerine sığındı 1495'te Cem'in ölümüne kadar bu taht mücadelesi sürdü
Not 1 Başlangıçta bir iç mesele iken Cem'in Rodos Şövalyelerine ve Papa'ya sığınmasıyla birlikte bir dış sorun haline geldi Cem'in Papa'nın elinde olması Avrupa yönündeki fetihlerin yapılmasını kısmen de olsa engelledi
Not 2 Bu mücadeleler devlet yönetiminde Türkmen-Devşirme mücadelesini ortaya çıkardıforumsinsinet Sadrazamlık mak***** Türkmenler yerine devşirmeler atandı
2 Cem olayına karışan Karamanoğulları Beyliğine son verildi (1483)
3 1484'te Boğdan'a sefer düzenlenerek, Kili ve Akkerman kaleleri alınıp Karadeniz'deki hakimiyet güçlendirildi
4 Osmanlı - Memlûk Savaşı (1485 -1491
Sebepler:
a) Memlukluların Cem'i korumaları
b) Ramazanoğulları'nı himaye etmeleri
c) Fatih döneminden kalan Dulkadiroğulları ve Hicaz -Su yolları meselesi
Sonuç:
Kesin netice alınamadı Eski sınırlar korunmak şartıyla barış yapıldı
Not: Osmanlılar ile Memluklular arasındaki ilk savaştır
5 Şah İsmail'in Anadolu'yu ele geçirmek amacıyla Şii propagandası yapması üzerine 1511'de Antalya bölgesinde Şahkulu İsyanı çıktı İsyan güçlükle bastırılabildi
6 1499 -1502 yılları arasında Osmanlı Venedik Savaşları yapıldı Modon, Koron, İnebahtı ve Navarin alındı, (ilk ciddi başarı)
7 Endülüs müslümanları ile ilgilenilmiş buradaki müslümanlar ve yahudiler Osmanlı ülkesine yerleştirilmişlerdir

YAVUZ SULTAN SELİM DÖNEMİ (1512 -1520)
Yeniçerilerin desteği ile daha babası ölmeden tahta çıkan ilk ve tek padişahtır

1 İran Seferi ve Çaldıran Savaşı (1514)
Sebepleri:
a) Şah ismail'in uyguladığı yayılmacı politika
b) Selim'in doğu ticaret yollarını ele geçirmek istemesi
Sonuçlar:
a) Şah ismail kaçarak kurtulduğu için Safevi Devleti'nin siyasi varlığı sona ermemiştir
b) Şii propagandası sona ermekle beraber sorun çözümlenememiştir
c) Doğu Anadolu Osmanlı yönetimine geçmiştir

2 1515'te İran Seferi dönüşü Turnadağ Savaşı’yla Dulkadiroğulları Beyliği'ne son verilmiş böylece Anadolu Türk birliği kesin olarak sağlanmıştır
Not: Doğu ve Güneydoğu Anadolu'dan geçen ipek yollarının kontrolü Osmanlı'nın egemenliğine girmiştir

3 Mısır Seferi (1516-1517)
Sebepler:
a) Memlüklerin Çaldıran Savaşı'nda sonra Osmanlılara karşı Safavilerle ittifak yapması
b) Memlüklerin Dulkadir Beyliği üzerinde hak iddia etmesi
c) Mısır'ın baharat yolları üzerinde bulunması
d) Osmanlı'nın siyasi etkinliğini arttırmak istemesi
e) Her iki liderinde Türk-İslam Aleminin lideri olmak istemesi

Sonuçlar:
a) 1516 Mercidabık Savaşı ile Memluklu sultanı yenildi
b) Bütün Suriye ve Filistin toprakları Osmanlı Devletine katıldı
c) Memluklu Sultanı Kansu Gavri öldü
d) 1517 Ridaniye Savaşı ile Mısır ele geçirildi (K Afrika'da ilk fetih)
e) Halifelik makamı Osmanlı'ya geçti Devlet yönetimi teokratik hale geldi
f) Venedik Kıbrıs için Memlükler'e verdiği vergiyi Osmanlıya ödemeye başladı
g) Baharat yolu Türklerin eline geçti
Not 1 Portekizlilerin Hint deniz yoluna hakim olmaları nedeniyle Mısır'dan geçen baharat yollarından beklenen fayda sağlanamamıştır
Not 2 İran ve Mısır Seferi sonucunda İstanbul'a getirilen kültürel eserler, sanatçı ve bilim adamları nedeniyle Osmanlı kültüründe doğunun etkisi artmıştır

4 Anadolu'da ilk Celali İsyanı çıktı Bozoklu Celal adında bir Türkmen'in etrafında halk ayaklandı isyan bastırıldı

KANUNİ SULTAN SÜLEYMAN DÖNEMİ (1520-1566)
Osmanlı tahtına en elverişli koşullarda çıkan hükümdarlardan biridir Osmanlı imparatorluğu Kanuni Süleyman'la her bakımdan en parlak dönemini yaşamıştır
Bu dönemde Osmanlılar batıda Macar ve Avusturyalılarla doğuda İran'la denizlerde ise Venedik, Papa, Şarlken İmparatorluğu, Rodos ve Malta Şövalyeleri, İspanya ve Portekiz'le savaşlar yaptılar

İç Ayaklanmalar
1 Canberdi Gazali Ayaklanması: Memluk beylerinden olan Canberdi Gazali, Mısır alındıktan sonra Yavuz Selim tarafından Şam Beylerbeyliğine atanmıştır Yavuz'un ölümüyle Memluk Devleti'ni yeniden kurmak için isyan etti İsyan bastırıldı

2 Ahmet Paşa İsyanı: II vezir olduğu için geleneğe göre sadrazamlığa getirilmesi gerekiyordu Sadrazam olamayınca kendi isteği ile Mısır valiliğine atandı Ahmet Paşa burada Osmanlı yönetimine küskün olanları da çevresinde taplayarak bağımsızlığını ilan etti Yeniçeriler tarafından isyan bastırıldı

3 Baba Zünnun İsyanı: Yozgat'ta arazi meselesi yüzünden çıkmış gibi görünen bir şii ayaklanmasıdır

4 Kalenderoğlu İsyanı: Konya'da Hacı Bektaş-ı Veli soyundan geldiğini öne süren Kalenderoğlu Anadolu'daki Alevileri ayaklandırmıştır
Not: Celali ayaklanmalarından biridir Celali ayaklanmaları içinde dinsel kökenli son ayaklanmadır

Batı'daki Gelişmeler
Batı'ya Yönelmesinin Sebebleri
a) Doğudan gelecek tehdit unsurunun azalmış olması
b) Şarlken liderliğindeki Kutsal Roma Germen imparatorluğu'nun güçlenip Avrupa'yı egemenlik altına alıp güçlenmeye başlaması
c) Portekiz ve İspanya'nın Akdeniz'de güçlenmesi
1 Belgrad'ın Alınması (1521) Kanuni ilk seferini Macaristan'a yaptı Bu sefer Belgrad Kalesi'nin, alınmasıyla sonuçlandı Böylece Osmanlı Devleti'nin Orta Avrupa'ya açılması kolaylaştı

2 Mohaç Meydan Savaşı (1526)
Sebepleri:
a) Belgrad'ın Osmanlılar tarafından fethi
b) Fransa Kralı'nın Şarlken'e karşı Osmanlı'dan yardım istemesi üzerine Kanuni sefere çıktı Amacı Macaristan ve Kutsal Roma Germen üzerinde baskı kurup Fransa Kralı'nı serbest bıraktırmak böylece Fransa'yı yanına çekerek haçlı birliğini parçalamaktı

Sonuçları:
a) Kazanılan savaşta Macar ordusu imha edildi
b) Macaristan, Budin dahil Osmanlı egemenliğine girdi
c) Bir süre Osmanlı'ya bağlı krallık şeklinde yönetildi
d) 1541'de Macaristan ikiye bölündü
i) Budin Merkez yapılıp Beylerbeyliği şeklinde yönetilen bölüm
ii) Özerk yapıda oluşturulan Erdel Beyliği

3 Viyana Kuşatması (1529)
Kanuni, Macaristan sorununu kesinlikle halletmek amacıyla Avusturya orduları ile bir meydan savaşı yapmak istemiştir Bu amaçla Viyana kuşatılmış ancak mevsimin kış olması, yeterli kuşatma hazırlığının ve büyük topların olmaması nedeniyle Viyana alınamamıştır

4 Almanya Seferi (1532)
Sebep:
Avusturya Kralı Ferdinant'ın Macar tahtını almak için Budin'i işgal etmesi
Sonuç:
Almanya içlerine kadar gidilmiş ancak savaş yapılmamıştır Doğu'da olayların yeniden başlaması nedeniyle ordu İstanbul'a geri dönmüştür Bu seferde Alman İmparatoru Şarlken ve Avusturya Kralı Ferdinant Kanuni'nin karşısına çıkmamışlardır
5 Almanya seferi sonunda Budin'in geri alınması üzerine Ferdinant, İstanbul'a elçi göndererek barış istemiştir, iki devlet arasında 1533'te İstanbul Antlaşması imzalandı
Buna göre;
a) Macaristan'ın Osmanlı Devleti'ne ait olduğu kabul edilecekti
b) Avusturya elinde bulundurduğu Macar toprakları için vergi ödeyecekti
c) Avusturya Kralı Osmanlı Sadraz***** denk sayılacaktı
Not: 1533 İstanbul Antlaşması Osmanlının diplomatik alandaki üstünlüğünün bir ispatıdır Bu üstünlük 1606 Zitvatorok Antlaşması'yla sona erecektir
Macar Kralı Yanoş'un ölümü üzerine yerine Sigismund geçti Ferdinant yeni kralı tanımayarak, Macar tahtını ele geçirmek istediforumsinsinet Böylece aralarındaki antlaşma bozuldu Kanuni, Macaristan'a yeni bir sefer yaptı
Macaristan üçe ayrıldı;
a) Büyük bir kısmı "Budin Eyaleti" adı altında Osmanlı Devleti'ne bağlandı Süleyman Paşa Beylerbeyi olarak atandı (1541)
b) Bir kısmı Osmanlıya bağlı Erdel Beyliği olarak oluşturuldu (Özerk)
c) Kuzey Macaristan ise Avusturya'ya bırakıldı
Not: Erdel sorunu yüzünden ilişkiler yeniden bozulmuştur Kanuni 1566’da Zigetvar Seferi sırasında öldü

Osmanlı - Fransız İlişkileri ve 1535 Kapitülasyonları
1 İlk Osmanlı Fransız ilişkisi, Fransa Kralı I Fransuva’nın Almanya İmparatoru Şarlken'le yaptığı savaşta esir düşmesiyle başlamıştır Fransa, dönemin en güçlü devleti olan Osmanlı'dan yardım istemiştir
2 Kanuni, Hristiyan birliğini parçalamak, Akdeniz ticaretini geliştirmek ve Osmanlı ülkelerinde ticareti canlandırmak amacıyla Fransa'ya 1535'te kapitülasyon vermiştir
3 Verilen imtayazlara göre ;
a) Fransa Akdeniz'de çok düşük bir gümrük vergisi ödeyerek serbestçe ticaret yapabilecektir
b) Osmanlı sınırları içinde Fransız vatandaşlarının hukuki sorunları ile Fransız yargıçları ilgilenebilecektir
c) Osmanlı ülkesinde ölen bir Fransız'ın malı kendi devletindeki akrabalarına teslim edilecektir
4 Verilen Kapitülasyonlarla Fransa haçlı ittifakından bir süre için ayrılmıştır
Not: 1535'teki kapitülasyonlar I Mahmut dönemine kadar yenilenmiş, 1740'ta sürekli hale getirilmiştirforumsinsinet Kapitülasyonlar Osmanlı ekonomisinin çöküşünde başlıca etken olmuş, 1923 Lozan Antlaşması'yla kaldırılmıştır

Doğu'daki Gelişmeler
İran Seferi (1534 -1553)
Sebepleri:
a) Şah İsmail'in ölümünden sonra yerine geçen oğlu Şah Tahmasb'ın babasının politikasını devam ettirmesi
b) İran'ın Osmanlılara karşı kutsal Roma Germen İmparatoru ve Ferdinat'a ittifak teklifinde bulunması
c) İran üzerinden yapılan Uzakdoğu Avrupa ticaretinin kesintiye uğraması

Sonuçları:
a) Irakeyn Seferi (1534) : Halep, Tebriz, Bağdat ve Basra alındı
b) İran Seferi (1548) : Azerbeycan Osmanlı hakimiyetine girdi
c) Nahcıvan Seferi (1553): Revan, Karabağ, Nahcıvan alındı
İran'ın barış istemesi üzerine 1555 Amasya Antlaşması yapıldı Buna göre Tebriz, Bağdat, Irak- Acem ve Doğu Anadolu Osmanlılar'da kalacaktır
Not: Osmanlılar ile İran arasında yapılan ilk antlaşmadır

Denizlerdeki Gelişmeler
1 Rodos'un Fethi (1522): Rodos Saint - Jean Şövalyelerinin elinde bulunuyordu Bu yüzden Akdeniz'deki Türk ticaret gemilerine büyük zararlar veriyorlardı Rodos'un alınmasıyla Osmanlı Devleti'nin Akdeniz'deki çıkarları korunmuştur
2 Barbaros Hayrettin Paşa'nın Osmanlı himayesine girmesiyle 1533'te Cezayir Osmanlı Devleti'ne katıldı

3 Preveze Deniz Savaşı (1538)
Sebep:
Akdenizde giderek güçlenen Osmanlılara karşı Papalık, Venedik, Ceneviz, Malta, İspanya ve Portekiz'in katıldığı bir haçlı donanmasının harekete geçmesidir

Sonuç:
Barboros Hayrettin Paşa komutasındaki Osmanlı donanması, Preveze'de yapılan savaşı kazandı
Not: Akdeniz bir Türk gölü haline gelmiş, bölgedeki Osmanlı egemenliği pekişmiştir
4 1543'te Fransızlara yardım yapılmış, Niş alınmıştır
5 1551'te Trablusgarb Turgut Reis tarafından fethedilmiştir
6 1559'da Cerbe Adası fethedildi
Not: Akdeniz'de Haçlı donanmasına karşı yapılan ikinci büyük savaştır Kuzey Afrika'da hakimiyet sağlanmıştır
7 1565'te Malta Adası kuşatılmış fakat alınamamıştır

8 Hint Deniz Seferleri (1538 - 1553)
Sebebleri:
a) Coğrafi keşiflerle birlikte Portekizlilerin Hint deniz yolunu kendi denetimleri altına almaları
b) Portekizlilerin Müslüman tüccarlara ve gemilere zarar vermesi
c) Hint Müslümanlarının Osmanlı'dan yardım istemesi

Sonuçları:
a) Portekizlilere karşı üstünlük sağlanamamıştır
b) Kızıldeniz'de egemenlik kuruldu
c) Yemen, Aden, Habeşistan Osmanlı'ya bağlandı
Not: Hint Deniz Seferleri amacına ulaşamamıştırforumsinsinet Bunun altında yatan neden Batı'ya yapılacak seferlerin daha kârlı görülmesi, Hindistan'ın ticari değerinin yeterince anlaşılamamasıdır

SOKULLU DÖNEMİ (1564 -1579)
Kanuni, II Selim ve III Murat olmak üzere üç padişah döneminde Sadrazamlık yapmıştır

II Selim Döneminde;
1 Sakız Adası Cenevizlilerden alındı (1568)
2 Endonezya Seferi yapıldı (1569)
3 Yemen isyanı bastırılarak Osmanlıya bağlandı (1568 - 1570)
4 Kıbrıs'ın Fethi (1570)
Sebepleri:
a) Kıbrıs'ın jeopolitik konumu
b) Anadolu Suriye ve Mısır'ın güvenliğinin sağlanmak istemesi

Sonuçları:
a) Doğu Akdeniz'deki Osmanlı hakimiyeti kesinleşti
b) İnebahtı Deniz Savaşı'na neden oldu
5 1571'de Haçlı donanması ile İnebahtı Deniz Savaşı yapılmış, Osmanlı büyük bir yenilgiye uğramıştır
6 Tunus İspanyollardan alındı (1574)
7 Astarhan Seferi ve Don-Volga Kanal Projesi (1569)
Amacı: Rusların Karadeniz'e inişine engel olmak, dış Türklerle doğrudan bağlantı sağlamak ve İran'ı kuzeyden kuşatmaktır
8 Süveyş Kanalı Projesi (1568)
Amacı: Baharat Yolu'nu yeniden canlandırmaktır
Not: Her iki kanal projesi de gerçekleştirile¬memiştir

III Murat Dönemi:
1 Lehistan Osmanlı himayesine alındı (1575)
2 Portekizlilerle yapılan Vadis - Şeyi savaşı sonunda Fas Sultanlığı himaye altına alındı (1577)
3 İngiltere'ye ve Hollanda'ya ticari imtiyazlar verildi Serbest ticaret hakkı tanındı
Not: Sokullu Mehmet Paşa'nın ölümüyle yükselme dönemi bitecektir