Rüştiyeler-İdadiyeler-Sultaniyeler

1 Rüştiyeler: Osmanlı eğitim sisteminde mülki ortaöğretim kurumlarının ilk örnekleri sayılan Mekteb-i Maarif-i Adli ve Mekteb-i Umumi Edebiye Tanzimat dönemine kadar sürer Bunların başarısız olması sadece memur yetiştirmekle kalmasından dolayı yüksek öğrenime öğrenci yetiştirecek okullara ihtiyaç duyuldu Mekteb-i Umumi müdürü olan Kemal Efendi tarafından ilk adım atıldı Başarılı sonuçlar alınınca bu okullar çoğaltılmaya çalışıldı Ortaöğretimde en alt düzeydeki okullar haline geldi Askeri okulların dışındakilere Mülki Rüştiyeler dendi 1846 da sayıları artmış , 1852 de İstanbul’da 12 , 1874 de 18 Rüştiye açıldı Rüştiye mezunları katip olmaya başlayınca , askeri alanların ihtiyacını karşılamak için askeri rüştiyeler kuruldu Kızlar için 1859 da Cevri Kalfa Rüştiyesi açıldı Buna Sultan Ahmet Kız Rüştiyesi de denir Kadın öğretmen bulunamayınca kapatıldı 1869 tarihli Maarif-i Umumi Nizamnamesi ile rüştiyeler 500 evi geçen kasabalarda da açıldı
2 İdadiyeler: Kelime anlamı olarak hazırlık demektir Askeri tıbbiye ve harp okuluna girmek isteyen öğrencilerin eksik bilgilerini gidermek için açılan hazırlık sınıflarıdır 11-14 yaş arasındaki öğrencileri almaktaydı İstanbulda açılan ilk idadi Mekteb-i Fünun İdadiye’dir Mekteb-i Harbiye öğrencileri sınavdan geçirilerek orta düzeyde bulunanlar bu okula alınmıştır Bu okul kuleli kışlasına taşınınca Kuleli Askeri İdadisi olarak anılmıştır İdadi teriminin bir orta öğretim kurumu olarak 1869 tarihli Maarif-i Umumi Nizamnamesi ile kesinleşmiştir İdadiler Rüştiyelerin üstünde 3 yıl süreli olarak düşünülmüş , böylece ortaöğretim 7 yıla çıkarılmıştır Fakat kağıt üzerinde kalmıştır
3 Sultaniyeler: Bu terim Galatasaray’da gerçek anlamıyla kurulan ilk lise evlerine Mekteb-i Sultani adı ile ortaya çıkmıştır Müslüman Hristiyan bütün Osmanlı tebasının memleket hizmetinde eşit şartlarda sorumluluk alabilecek bir seviyede yetişmesi ve batı irfanı ile beslenmiş aydın sınıfının bir an önce oluşması gereği kendini kuvvetle hissettirmeye başlamıştır Batı ülkelerinin seviyesine uygun bir öğretim basamağı gerekli görüldü Mevcut olan ortaöğretim kurumları bu isteklere cevap vermemekteydi Dış tavsiye ve isteklerde oluyordu Fransız hükümetinin 1876 da Bab-ı Aliye verdiği nota gibi Böylece Fransızca eğitim veren bir lise açılmasına karar verilmiştir 1 Eylül 1868 de Mekteb-i Sultaniye açıldı Bir Türk müdür , bir Fransız müdür ve yabancı öğretmenlerden oluşan kadro ile 5 yıl ibtidai 5 yıl kolej olarak 10 yıl süreli idi Daha sonra 3 yıl ibtidai, 3 yıl tali olarak 6 yıla indirildi Bütün Osmanlı tebasına açık olan bu okullar 2 Meşrutiyete kadar hiçbir yerde açılmadı
Tanzimat Döneminde Yükseköğretim
Darulfünün: 1846 da kurulması kararlaştırılmıştır Fakat 1863 de açılmıştır Amaç bütün Müslim ve gayrimüslim Osmanlı tebasının birlikte yatılı okuyabilecekleri batılaşmakta olan devlet için gerekli bilgilerle donatılmış insanlar yetiştirmekti Rüştiyeleri bitiren öğrencileri alınmasıyla tam bir yüksek okul gibi düzenlenmiştir Halka açık dersler yapılmış bazı nazırların derslere katılmasıyla ilgi toplamıştır Binasından çıkarılmış 1865 de 4000000 kitabıyla yanınca ortadan kalkmıştır 1874 de Galatasaray Sultanisi içinde medrese çevresinden uzakta 3 mektep halinde tekrar kurulur ; hukuk mektebi , taruk ve maabir (Yollar ve köprüler mektebi) , edebiyat mektebi 1881 de kapanır Diğer mektepler mekteb-i mülkiye ve Mekteb-i Tıbbiyeyi mülkiye
Mekteb-i Mülkiye ilk sivil yüksek öğretim kurulu olarak 1859 da kurulmuştur Amaç kaymakamlık ve müdürlük gibi idari görevler yapacak memurlar yetiştirmektir Öğretim süresi 2 yıldır
Mekteb-i Tıbbiyeyi mülkiye ilk sivil tıp yüksek okuludur Askeri tıbbiyenin içinde kurulmuştur İlgiyi artırmak için kuradan muaflık , mekteb-i salise (Devlet memurlarına verilen itibar derecesi) ve bir kuruş maaşla belediye doktorluğu gibi koşullar sağlanmıştır
1857 de Paris’te Mekteb-i Osmani adında 3 yıl süreli bir hazırlık okulu açışmış Avrupa’da okuyanların çeşitli okullardaki dersleri verimli izlemeleri için hazırlık yapılmıştır Tanzimat Döneminde Mesleki ve Teknik Eğitim: Tanzimat döneminde mesleki eğitim için bir çok okul açılmıştır
1842 de Prusyalı bir uzmana Askeri Baytar Mektebi açılmıştır
1847 de Yeşilköy’de Ziraat Talimnamesi adıyla ilk olarak uygulamalı Tarım okulu açılmıştır
1857 de İki Fransız orman mühendisinin yönetiminde Orman Mektebi açılmıştır
1862-1863 memur yetiştirmek için rüştiyelerin üzerinde 3 yıllık bir okul olan Mekteb-i Ala açılmıştır
1868 de Sabah Mektebi denen kurslar açılır
1864 de Lisan Mektebi açıldı
Erkek Teknik eğitim kurumları Islahane 1848 de Zetinburnun’da Nişde tuna vilayetinde Ruscuk’ta ve Sofya’da kimsesiz çocuklar için Mithat Paşa açmıştır
1868 de Sanayi Mektebi , 5 sınıflı bir yatılı okul olarak çıraklık eğitini için açılmıştır
1859 da ilk kız Rüştiyesi Cevri Kalfa Mektebi açılmıştır
1864 de Mithat Paşa Dikim Atölyesi ordunun ihtiyacı için yetim kızlara açılmıştır
1869 da Kız Sanayi Mektebi açılmıştır
Tanzimat Döneminde Özel Öğretim ve Azınlık Yabancı Okullar
1856 da Islahat Fermanına göre azınlıklar okul açabilecekti Bu okulalrın öğretim biçimi, öğretmenleri padişahın atayacağı üyelerden oluşan bir meclis tarafından oluşacaktı 1869 tarihli Maarfi-i Umumiye Nizamnamesi ile ücretli yada ücretsiz kurulabilmesine programların ve kitapların Maarif Nezareti veya vali izniyle terbiye ve ahlak kurallarına uygun, devlet politikalarına aykırı olmayacak dersler okutulmasına izin verecek nitelikte idi Türklerin bir özel okul açma çabası yoktur Azınlıkların giriştiği özel öğretim çalışmaları şöyledir:
Ruslar Heybeli adada papaz yetiştirmek için bir Ortodoks İlahiyat Okulu kurdular Papaza kılığında ihtilalciler yetiştirip ülkenin ücra yerlerindeki büyük Yunaistan idealini yaymaya çalıştılar
Yahudiler 1944 de Musevi Asri Mektebini kurdular
Yabancıların Açtığı Okullar:
Protestan okulları; Robert koleji , Kız koleji
Katolik okulları; bunlar dini örgüt ve misyonerler tarafından açılmıştır İlk ve orta öğretim düzeyinde öğrenim vermişlerdir