İki Uçlu Duygudurum Bozukluğu (Bipolar / Manik-Depresif Bozukluk)

İki Uçlu Duygudurum Bozukluğu (Bipolar / Manik-Depresif Bozukluk)

İki uçlu duygudurum bozukluğu (Bipolar / Manik-Depresif Bozukluk)

Depresyonla birlikte duygudurum bozuklukları spektrumunda yer alan diğer bozukluk da iki uçlu duygudurum bozukluğudur İki uçlu duygudurum bozukluğu, kişinin hislerinde ve hissettiklerinde, duygudurumunda, düşüncelerinde, enerjisinde ve yaşam fonksiyonları kabiliyetlerini etkileyen bir beyin hastalığıdır Bu, insanların günlük yaşamda yaşadıkları iniş çıkışlardan çok farklıdır; iki uçlu duygudurum bozukluğunun belirtileri kişiyi ve aileyi zorlar İki uçlu duygudurum bozukluğu ilişkilerin zarar görmesine, işte ve okulda başarısızlıklara ve kötü performansa ve hatta intihara sebep olabilir Tedavi edilebilir bir hastalıktır ve hastalar üretici ve kesintisiz, yaşamlarını sürdürebilirler
?
Bipolar hastalığının sıklığı nedir?

Bu hastalık toplumun en az %1’ini etkilemektedir Kadın ve erkekte benzer oranda görülür İki uçlu duygudurum bozukluğu tipik olarak 30 yaşında ortaya çıkmakla birlikte, genç yaşlarda da gelişebilir Ama bazı insanlar ilk belitileri çocuklukta yaşarlar ve bazılarında da yaşamlarının ilerdeki yıllarında ortaya çıkar Genellikle hastalık olduğu bilinmez, anlaşılmaz ve insanlara doğru teşhis konmadan ve gerektiği gibi doğru tedavi edilmeden önce, kişiler yıllarca çok fazla acı çekebilirler Bu hastalık, diyabet gibi uzun vadeli bir hastalıktır ve çok dikkatle kişinin yaşamı boyunca kontrol altına alınmalı ve tedavi edilmelidir

?
Bipolar hastalığı aileden mi gelir?

Kalıtımsal özelliği fazla olan bir bozukluktur Nesilden nesile geçebilir Mesela eğer bir kişide iki uçlu duygudurum bozukluğu varsa, ama eşinde yoksa doğacak çocukta olma riski sadece 7 de birdir Ailede/akrabalarda çok daha fazla sayıda iki uçlu duygudurum bozukluğu veya depresyonlu kişi varsa, bu risk daha büyük olabilir İspatlanmış tek bir nedeni yoktur Beyindeki bazı kimyasal maddelerin aktivitesinde artma ya da azalma ile ilişkili olabileceği düşünülmektedir Hastalık başlangıçta bazı üzücü yaşam olayları ile ilişkili gibi görülmektedir Üzücü yaşam tecrübeleri, uyuşturucu/alkol kullanımı, uykusuzluk veya diğer stresler hastalığı tetiklemektedir

?
Bipolar hastalığının belirtileri nelerdir?

Manik, hipomanik, karma ve depresif epizodlar olmak üzere duygudurum bozuklukları 4 çeşit hastalık tablosu (epizod) ile ortaya çıkabilir Depresif epizodlar, yukarıda depresyon içinde anlatıldığı için bu bölümde diğer 3 epizod üzerinde durulacaktır

Manik epizod
Aşırı neşe, hırçınlık, taşkınlık, kendine aşırı güvenme ve her şeyi en iyi bilir ve yapabilir olma hissi, aşırı hareketli, durmadan, yüksek sesle ve hızlı konuşma belirtileriyle ortaya çıkar Aşırı artmış enerji, aktivite ve yerinde duramama, aşırı hassasiyet, irritabilite (alınganlık, kolayca tepki göstermek, öfkeli davranmak), düşünce çağrışımının artması, bir fikirden öteki fikre atlamak, dikkatte değişiklik, konsantre olamama, az uykuya ihtiyaç duymak ve uykusuzluk, kendi gücü ve becerileri hakkında gerçekçi olmayan inançlar, aşırı para harcama, alışveriş, hızlı araba kullanma, sorumsuz ve cüretkar davranışlar, sonunda zarar göreceğini düşünmeden gereksiz risklere atılmak ve özel yaşamda riskli davranışlar, cinsel dürtülerde, cinsel iştahta ve istekte artış vardır Bir şeylerin ters gittiğini, hasta olabileceğini inkâr ederler Bunlara bazen sesler duyma, hayaller görme, saçma düşünceler (örneğin kendinin ermiş, peygamber olduğuna inanma ya da takip edildiği, kötülük yapılmaya çalışıldığı gibi düşünceler) eklenebilir
Eğer bu belirtilerden 3 veya daha fazlası belirtilen öteki belirtilerle birlikte ve günün çoğunda, hemen hemen her gün, en az 1 hafta veya daha uzun süre olursa, manik epizod teşhisi konur

Hipomanik epizod
Manik epizotta anlatılan belirtiler oldukça hafiftir Orta derecedeki manik duruma hipomani denir Hipomani bunu yaşayan insana iyi duygular yaşatır, iyi gelir ve hatta fonksiyonlarda iyilik ve üreticilikte artışa sebep olabilir Aile ve arkadaşlar bu belirtileri ve dönemleri kendileri tanıyabildikleri halde, hasta bunu inkâr edebilir Ancak gerekli tedaviyi olmayan kişilerden bazılarında, hipomani giderek manik duruma veya depresyona geçebilir

Karma epizod
Manik ve depresyon belirtilerinin birlikte görüldüğü tiptir En sık belirtileri, saldırganlık, uyku uyumada zorluk, yemek yemede, iştahta çok önemli değişiklikler, psikotik belirtiler, intihar düşünceleri, çok üzgün, mutsuz, ümitsiz ama aynı zamanda aşırı enerji dolu hissetme Bu duygudurum bozukluğu, mesleki işlevsellikte, olağan toplumsal etkinliklerde ya da başkalarıyla olan ilişkilerde belirgin bir bozulmaya yol açacak ya da kendisine veya başkalarına zarar vermesini önlemek için hastaneye yatırılmayı gerektiren özellikler gösterir Bu belirtiler bir madde kullanım ya da genel tıbbi durumun doğrudan fizyolojik etkilerine bağlı değildir
Bazen ağır manik durum epizodlari veya depresyonlar, psikotik belirtileri içerirler Sıkça rastlanan psikotik belirtiler hezeyanlar ve halüsinasyonlar (yani gerçekte var olmayanı duymak, görmek veya orada olmayan şeylerin varlığını başka türlü hissetmek gibi hisler) ki bunlar kişinin kendi kültürel inançları ile izah edilemeyen, mantıklı düşünce ve izahlarla açıklanamayan ve genelde doğru olmayan, çok güçlü inançlardır Mesela kendisinde hezeyan olarak büyüklük hisleri görülmesi; başkan, X ünlü insan, peygamber, vs olduğu veya çok özel güçleri ya da serveti olduğu gibi şeyler görülebilir
Bir uçta, diyelim ki en altta “aşırı ağır depresyon” vardır, bunun biraz üstünde “orta düzeyde depresyon” görülür ve de en üstte normale yakın çizgide de “hafif depresyon” ki buna da insanlar kısa sürdüğünde “sıkıntı” derler Ama üçüncü durum, yani sıkıntı da uzun yaşanırsa, kronikse buna “distimi” denir Sonra da tam ortada “normal veya dengeli duygudurum” vardır Normal çizginin üstünde, “hafif hipomani”, “manik durum” ve sonra en üstte de “aşırı manik” durum vardır

?
İntihar

Bipolar hastalığı olan bazı kişilerde intihar düşünceleri olabilir İntihar düşüncesi acil psikiyatrik yardım gerektiren bir durumdur Bipolar hastalığının ilk zamanlarında intihar riski daha yüksek gibi görülmektedir Bu nedenle de bipolar hastalığını erken tanımak ve onu kontrol altına almayı erken öğrenmek, intihar nedenli ölüm riskini azaltabilir
İntihar düşüncelerine eşlik eden, birlikte görülebilen belirtiler:
• İntihar etmek istediğini söylemek veya ölmek istemek
• Kendini ümitsiz hissetmek ve hiçbir şeyin değişmeyeceği veya daha iyi olamayacağı düşünce ve hisleri
• Aileye, arkadaşlara ciddi yük olduğunu düşünmek
• Alkol veya öteki uyuşturucuları kullanmak veya bağımlı olmak
• İntahar notu/mektubu yazmak
• Kendini tehlikelerden korumamak veya ölebileceği, yaşamını kaybedebilecegi şartlara maruz kalacak şekilde risklere, tehlikeye atılmak

?
Çocuklarda ve ergenlikte bipolar hastalığı görülebilir mi?

Evet! Hem çocuklarda, hem de adolasan gençlikte bipolar görülebilir Daha çok ailede bipolar görülen çocuklarda bipolar görülecektir Birçok bipolar hastalığı olan yetişkinin epizodları kesin net çizgilerle birbirinden ayrılmışken, hasta çocuklarda ve adolasan gençlerde genellikle bunun tam aksine, hem de bir gün içinde çok hızlı duygudurum değişiklikleri görülür, depresyon ve mani arasında gidip gelme şeklindedir
Manik durumda olan çocuklar çok hareketli ve ya aşırı sinirli, hassas, uyaranlara kolayca ve ani tepki gösterebilirler Aşırı mutlu ve daha iyi hissetmek yerine, hasar verici/kırıp dökücü vb sinir krizleri, tepinmeler, durdurulamaz krizler yaşamaya daha yatkındırlar
Adolasan gençlerde de “karışık /mixed belirtilere” çok sık rastlanır Daha büyük adolasanlarda ise hastalık daha klasik ve yetişkin tipi epizodlar ve belirtilerle görülebilir Çocuk ve adolasanlarda bipoları, bu yaşlarda gençlerde görülen öteki problemlerden ayırdetmek zor olabilir Mesela çok agresif (saldırgan, öfkeli, aşırı hassas) durum bipolar belirtisi olabilir, aynı zamanda dikkat eksikliği hiperaktivite sendromu da olabilir Gençlerde daha sık görülen şizofreni veya major depresyon gibi öteki ruhsal hastalıklar da olabilir Uyuşturucu (alkol dâhil) kullanımı da bu belirtilere sebep olabilir
Her hastalıkta olduğu gibi, etkin tedavi de hastalığın uygun şekilde teşhis edilmiş olmasına bağlıdır Duygusal ve davranış problemleri olan çocuk ve adolasanlar ruh sağlığı uzmanı tarafından değerlendirilmelidir

İNTİHAR DÜŞÜNCELERİ OLAN, İNTİHAR ETMEYI KONUŞAN VEYA DENEYEN HERHANGİ BİR ÇOCUK VEYA ERGEN MUTLAKA CİDDİYE ALINMALIDIR!

?
Bipolar hastalığı nasıl tedavi edilir?

Bipolar hastalığında da, altta yatan, esas sebep olan biyolojik hastalığı tedavi edebilmek için duygudurum düzenleyici ilaçlar kullanılır Ancak asıl önemli olan bu hastalığın tekrarlamasını engelleyip, o kişinin hayatını normal yaşamasını sağlayacak ilaçların bulunmuş olmasıdır Dolayısıyla, eğer hasta ve ailesi doktorları ile çok düzenli bir tedavi ve kontrol işbirliğine girebilirlerse, o kişinin yaşamı hastalığın ortadan kaldırıldığı bir sürece ulaşabilir
Ülkemizde yetişen psikiyatristler, bu hastalığın teşhis ve tedavisini dünyadaki diğer ülkelerden hiç aşağıda kalmadan başarabilecek yeteneğe ulaştıkları gibi, özellikle bu hastalık konusunda uzmanlaşmış birçok merkez de artık bulunmaktadır
Bipolar hastalığı olan kişiler, gerekli uygun tedavi ile duygudurum değişikliklerini ve bununla ilgili belirtilerini kontrol altına alabilirler Bipolar hastalığı tekrarlayan bir hastalık oldugundan, uzun vadeli bir önleme tedavisi kesinlikle tavsiye edilir İlaçlar ve psikosoyal tedaviler birlikte kullanıldığında, zamanla hastalığı kontrol etmede en iyi sonuç verir Birçok hastada, bir duygudurum düzdenleyici ilaç, hastalığın daha iyi kontrolünü sağlar Ama tedavide hiç ara verilmese dahi, bazen hastalık tekrarlayabilir
Duygudurum bozuklukları olan kişilerin tiroid fonksiyonları bozuk olabilir Tiroid hormonunundaki değişiklikler tek başına duygudurum ve enerji degişikliklerine sebep olur Hızlı değişen manik ve depresyon epizodları yaşayan bipolar hastalarının, aynı anda tiroid problemleri de olabilir Lityum tedavisi de hipotiroidi yapabilir Bu diurumun lityum kullanan hastalarda dikkate alınması gerekir
Bipolar hastalığını tedavi ederken kullanılan ilaçlarda, diğer ilaçlarda da olduğu gibi kişiyi rahatsız edecek yan etkiler görülebilir Bu konuda ilaç dozunu daha yavaş artırmak ve her zaman bir takım alternatif yolların olduğunu hatırlatmak gerekebilir

Elektro şok tedavisi (EKT) hayat kurtarıcıdır ama haketmediği kadar toplumdan negatif reaksiyon almıştır İntahar riski olan hastalarda, her an intihar tehlikesi varsa ve eğer ilaçların işe yaraması ve tedavisi beklenemez durumdaysa (mesela kişi yemiyor veya hiçbir şey, su dahi içmiyorsa), eğer hastanın geçmişinde birçok ilaçla başarısız tedaviler varsa, eğer hastanın tıbbı durumu veya hamilelik nedeniyle ilaç kullanımı emniyetli değilse, EKT hayati derecede önemlidir EKT anestezi altında hastanede yapılır En yaygın yan etkisi geçici hafıza problemleri ve unutkanlıkır ama tedaviden sonra hafıza problemleri düzelir
Akut manik durumdaki hastalar kendileri istemediği halde, gönülsüz olarak hastaneye yatırılırlar ve bu ailelere ve sevdiklerine çok zor gelebilir Ancak sonradan bu manik durumdaki yatıştan son derece memnun olurlar

Aşağıdaki durumlarda kişilerin hastaneye yatırılmaları şarttır:
• İntihar, cinayet veya impülsif agresif içgüdüsel davranış veya hareketler, kişinin kendisinin veya çevresinin emniyeti söz konusu ise
• Çok ağır fonksiyon bozuklukları varsa
• Süregelen alkol/uyuşturucu bağımlılığı varsa, bunlara ulaşmasını, kullanmasını engellemek için
• Hastanın stabil olmayan tıbbı durumu olduğunda
• Hastanın kullandığı ilaçların sürekli ve yakın gözlemlenmesi gerektiğinde
İlaca ilaveten, psikososyal müdahaleler ve psikoterapinin belli şekilleri hastaya destek, eğitim ve yol gösterici görevi yaptığı için hastalara ve ailelerine çok faydalıdır Yapılan çalışmalarda, psikososyal destek tedaviler yapıldığında, hastaların duygudurum stabilitelerinde artış görülmüştür, hastaneye yatış sayısı azalmıştır

Bilişsel davranışçı terapisi, duygudurum bozukluğu olan hastalara, hastalıkla ilgili davranışları, uygunsuz veya negatif düşünce sistemlerini değiştirmeyi öğretir Psikoeğitim hastalara hastalık ve tedaviler hakkında bilgi verir Hastalık tekrarladığında belirtilerini tanımayı öğreterek erken fark etmeyi ve erken müdahaleyi sağlar Aile terapisi ise, hastalık nedeni ile yaşanan veya ailede var olan ve hastadaki semptomların artmasına neden olan stres seviyelerinin azaltılması stratejilerini kullanır Kişiler arası ve sosyal ritm terapisi, bipolar hastalığı olan kişilerin öteki kişilerle ilişkilerini geliştirmesini ve günlük tüm rutin işlerini ayarlamayı öğretmede yararlı olur Günlük rutin işler ve muntazam uyku düzeni kişiyi manik epizodlardan korumaya yardımcı olur
Eğitim, hastalar ve ailelerine yardım etmek ve bipolar hastalıkla en iyi şekilde başa çıkmak ve yönetmek için ve de hastalıktan kaynaklanan komplikasyonları önlemek için şarttır

Aşağıdakilere dikkat ederek genellikle, hafif mod değişikliklerini ve stresi tanıyarak, azaltarak ve daha da ağır epizodlar önlenebilir:
• Uyku düzenli olmalıdır Bozuk uyku düzeni ve de kesintili uyku uyuma beyinde kimyevi değişikliklere sebep olmaktadır, bu da duygudurum değişikliklerini tetiklemektedir
• Günlük aktivitetelerinin sürdürülmesi
• Alkol ve uyuşturuculardan uzak durulmalı Alkol, uyuşturucular, hastalığı tetiklerler ve psikiyatrik ilaçların kandaki seviyelerini de etkilerler
• İşte stresi azaltmaya çalışmak Hasta işte en iyi performansı göstermek ister ancak tekrar hastalanmamak çok daha önemlidir ve uzun vadede bu kişinin genel verimliliğini, üretkenliğini arttıracaktır İşverenle ve iş arakadaşlarla ne kadar neyi konuşmak gerekiyor, bu konuda kişi karar vermelidir

?
Yeni bir duygudurum epizodunun “erken ikaz belirtilerini” tanımak

Duygudurum değişikliklerinin erken ikaz belirtileri kişiden kişiye değişir Yüksek duygudurum ve depresyon için de farklıdırlar İkaz belirtileri ne kadar erken tanınırsa, o kadar erken yardım edilebilir, saçlarda, sakalde, makyajda vb değişiklikler, erken belirtilerden olabilir Uyku düzenindeki değişikliklere çok özel dikkat gerekir Çünkü uyku değişiklikleri en sık rastlanan belirtilerdendir Konuşma miktarında artma ve ya azalma, hastalık belirtisi olabilir

?
Bipolar hastaya yaklaşım nasıl olmalıdır?

Bipolar hastalığı olan kişiyle konuşmaya başlamanın bir çok şekli vardır ve en iyi şekli onun ne tip bir insan olduğuna ve sizin onunla olan ilişkinize bağlıdır
• En önemlisi, bu kişiye önem ve değer vermek
• Hastanın sizin söyleyeceklerinize en açık ve müsait olacağı zamanı seçmek önemli Mesela manik dönemin ortasında konuşmak uygun olmayabilir, özellikle de irritabl olmaya yatkınsa (aşırı hassas, alıngan ve saldırgan, öfkeli gibi) Bipolar hastaları genellikle manik dönemlerde yaşadıkları şeylerden çok keyif alırlar Kimse sanki kendilerini ve yaptıklarını göremezmiş gibidirler Birşeylerin yolunda olmadığı fikrine hiç de sıcak ve olumlu bakmayacaklardır
• Hastayla konuşmanıza, onun hakkında endişelendiğinizle başlayın ve sizin birşeylerin yolunda olmadığını ve tedavi edilebileceğini düşündüğünüzü gösteren onun bazı davranış örneklerini verin