Eski Türk Ölçü Birimleri Hakkında Bilgi

**Prof. Dr. Sinsi** · 08-20-2012

Eski Türk ölçü birimleri

Osmanlılarda Eski Uzunluk Ölçü Birimleri

Osmanlı İmparatorluğu zamanında 75,80 cm'lik tarım mimari (veya sadece zirai), 68 cm uzunluğundaki çarşı arşını vardı

Daha sonra ipekli fiyatlarının artması dolayısı ile fiyatı yükseltme yerine ölçü birimi kısaltılarak 65 cm'lik Fars kökenli endaze birimi kullanıldı

III

Selim abanoz ağacından bir prototip olarak 1 zirai mimari yaptırdı

Bunun bir tarafı 24 parmağa ve her parmak 10 hat'ta bölündü

Böylelikle bu bölümle basımevinde kullanılan punto büyüklükleri de alınabilecekti

Diğer tarafı sadece 20 eşit parçaya bölündü

Zirai mimari, arşın ve endaze ölçü birimlerinin ast ve üst katları aşağıda gösterilmiştir

1 zirai mimari = zirai = mimari arşını = 2 ayak (kadem) = 0,75774 m = 24 parmak = 288 hat = 3456 nokta
(yol, sokak uzunluğu, bina yüksekliği vb

* 1 parmak = 12 hat = 0,03157 m
* 1 hat = 12 nokta = 0,00263 m
* 1 nokta = 0,00022 m
* 1 kulaç = 2,5 zirai =1,895 m (ip boyu, su derinliği, kuyu derinliği vb

için)
* 1 kara mili = 2500 zirai = 1895 m (kara yolculuğundaki mesafeler için)
* 1 fersah = 3 mil = 7500 zirai = 5685 m
* 1 berid (menzil) = 4 fersah = 12 mil = 30900 arşın = 22740 m
* 1 merhale = 2 berid = 45480 m
* 1 çarşı arşını = 8 rubu (urup) = 0,680 m (kumaş için)
* 1 rubu = 2 kirah = 0,085 m
* 1 kirah = 0,0425 m
* 1 endaze = 8 rubu (urup) = 0,650 m (artan ipekli fiyatlarına karşılık burakkonulan ölçü birimi)

Uzunluk ölçü birimlerinde ters dönüşümler:

Eski Alan Ölçü Birimleri

* 1 arşın (zirai) ²= 0,57417 m²= 4 ayak²
* 1 dönüm (yeni) = 2500 m²
* 1 dönüm (büyük) = 2720 m²
* 1 dönüm (atik) = 4 evlek = 1600 zirai² = 918,672 m² (bir kenarı 40 arşın (zirai) olan kare)
* 1 atik evlek = 400 arşın²= 229,668 m²
* 1 yeni evlek = 250 m²
* 1 cerip = 3600 zirai²= 2067,012 m²
* 1 ayak² = 144 parmak²= 0,14354 m²
* 1 parmak² = 144 hat²= 0,00099751 m²
* 1 hat² = 144 nokta²= 0,000006927 m²
* 1 çarşı arşın² = 0,46240 m²
* 1 urup² = 0,007225 m²
* 1 kirah² = 0,0018062 m²
* 1 endaze² = 0,422500 m²
* 1 urup² = 0,0066015 m²
* 1 kirah² = 0,0016504 m²

Alan Ölçü Birimlerinde Ters Dönüşümler

* 1 m² = 1,740450 zirai²= 1 zirai²+ 426 parmak² + 71,89 hat²
* 1 m² = 2,162629 çarşı arşın² + 2 arşın² + 10 rubu² + 1,63 kirah²
* 1 m² = 2,366887 endaze² + 2 endaze² + 23 rubu² + 1,9 kirah²
* 1 ar = 0,1087781 dönüm = 174 zirai² + 25 parmak² + 133,24 hat²

Eski Ağırlık Ölçü Birimleri

Ağırlık ölçü birimi de uzunluk ölçü birimi gibi farklılıklar gösteriyordu

Şimdi kullanılan ağırlık birimi kilogram olup 0 derecede bir desimetreküp suyun ağırlığı olarak tanımlanmış ve Uluslararası Ölçü ve Ağırlık Birliğinden Türkiye'ye bir örnek verilmiştir

1874 yılı iridyumlu platin alaşımından 1928/29 da yapılmış olan 42 nolu Türkiye milli kilogram prototipinin kullanılmasında gösterilen dikkatsizlik ve özensizlikten dolayı bozulduğunun anlaşılması üzerine 1953 yılında yapılan 54 numaralı prototipi ile değiştirilmiştir

* 1 okka (kıyye) = 400 dirhem = 1282,945 gr (1280 gr)
* 1 batman = 6 kıyye = 7,544 kg
* 1 kantar = 44 kıyye = 100 ludre = 56,320 kg
* 1 çeki = 4 kantar = 176 kıyye = 225,798 kg
* 1 tonilato = 1000 kg = 4 çeki + 1 kantar + 37,4 okka
* 1 tonilato = 17 kantar + 31 okka + 183 dirhem
* 1 miskal = 1,5 dirhem = 4,8 gr
* 1 dirhem = 4 dünük = 3,2 gr
* 1 dünük = 4 kırat
* 1 kırat = 4 bakray = 1/24 miskal
* 1 bakray = 4 fitil
* 1 fitil = 2 nekir
* 1 nekir = 2 kıtmir
* 1 kıtmir = 2 zerre

Ters Dönüşümler

* 1 kg = 312,5 dirhem = 0,781257 kıyye (okka)

* 1 kg = 0 okka + 311 dirhem + 12,5225 kırat

Kullanıldığı yere göre değişen alan ölçü birimleri

Afyon 1 dönüm 2000,00 m² İzmir 1 satraç 0,57417 m² Ankara 1 mucur 32,3544 m² Karapınar 1 çiftçi dönümü 2500,00 m²
1 şinik 129,1883 m²
1 yeni dönüm 2025,00 m²
1 yarım 516,753 m²
1 hükümetdönümü 1000,00 m² Aydın 1 satraç 0,57417 m² K

Maraş 1 çiftlik 3000,00 m²

1 külek 17 kg Arhavi 1 kıye 150,00 m² Kelkit 1 kile 918,672 m² Bursa 1 muzur 4643,36 m² Niksar 1/2 tenekebuğday 1300,00 m² Çumra 1 dönüm 2500,00 m² Reşadiye 1 kil 2067,75 m²
1 havayi 17 litre
1 kot 459,00 m² Elazığ 1 kot 57,417 m²
1 evlek 229,75 m²
1 ölçek=4 kot 229,668 m² Samsun 1 kil 918,672 m²
1 urub (rubu) 918,672 m² Çarşamba 1 kesim 2765,0 m²
1 kil 3674,688 m²
1 kesim 2025,0 m² Eskişehir 1 araba ot 4-6 dönüm Terme 1 kesim 3600,00 m² Erzurum 1 batman 459,336 m² Alaçam 1 kabak 8000,00 m² Ermenek 1 kutu 4,5-5 kg Sivas 1 ölçek 918,672 m² Gaziantep 1 kile 160-170 kg
1 evlek 229,668 m²
1 timin 1/8 kile
1 kile 12861,408 m² Giresun 1 kod 1500,00 m² Tokat 1 rublağ 1837,344 m²
1 kıye 2500,00 m² Trabzon 1 kot 1200,00 m²
1 karış 20 cm² Ş

Urfa 1 timin 1837,344 m² Hadim 1 mandal 30-40 m²
1 kile 14698,752 m²
1 evlek 250,00 m²
1 ölçek 918,672 m²
1 dönüm 1435,4247 m² Yozgat 1 kile 918,672 m² İstanbul 1 kile 1837,344 m²
1 çerik 150,00 m²
1 müd 36746,88 m²

Vikipedi, özgür ansiklopedi

08-20-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Eski Türk Ölçü Birimleri Hakkında Bilgi Eski Türk ölçü birimleri Osmanlılarda Eski Uzunluk Ölçü Birimleri Osmanlı İmparatorluğu zamanında 75,80 cm'lik tarım mimari (veya sadece zirai), 68 cm uzunluğundaki çarşı arşını vardı Daha sonra ipekli fiyatlarının artması dolayısı ile fiyatı yükseltme yerine ölçü birimi kısaltılarak 65 cm'lik Fars kökenli endaze birimi kullanıldı III Selim abanoz ağacından bir prototip olarak 1 zirai mimari yaptırdı Bunun bir tarafı 24 parmağa ve her parmak 10 hat'ta bölündü Böylelikle bu bölümle basımevinde kullanılan punto büyüklükleri de alınabilecekti Diğer tarafı sadece 20 eşit parçaya bölündü Zirai mimari, arşın ve endaze ölçü birimlerinin ast ve üst katları aşağıda gösterilmiştir 1 zirai mimari = zirai = mimari arşını = 2 ayak (kadem) = 0,75774 m = 24 parmak = 288 hat = 3456 nokta (yol, sokak uzunluğu, bina yüksekliği vb * 1 parmak = 12 hat = 0,03157 m * 1 hat = 12 nokta = 0,00263 m * 1 nokta = 0,00022 m * 1 kulaç = 2,5 zirai =1,895 m (ip boyu, su derinliği, kuyu derinliği vb için) * 1 kara mili = 2500 zirai = 1895 m (kara yolculuğundaki mesafeler için) * 1 fersah = 3 mil = 7500 zirai = 5685 m * 1 berid (menzil) = 4 fersah = 12 mil = 30900 arşın = 22740 m * 1 merhale = 2 berid = 45480 m * 1 çarşı arşını = 8 rubu (urup) = 0,680 m (kumaş için) * 1 rubu = 2 kirah = 0,085 m * 1 kirah = 0,0425 m * 1 endaze = 8 rubu (urup) = 0,650 m (artan ipekli fiyatlarına karşılık burakkonulan ölçü birimi) Uzunluk ölçü birimlerinde ters dönüşümler: Eski Alan Ölçü Birimleri * 1 arşın (zirai) ²= 0,57417 m²= 4 ayak² * 1 dönüm (yeni) = 2500 m² * 1 dönüm (büyük) = 2720 m² * 1 dönüm (atik) = 4 evlek = 1600 zirai² = 918,672 m² (bir kenarı 40 arşın (zirai) olan kare) * 1 atik evlek = 400 arşın²= 229,668 m² * 1 yeni evlek = 250 m² * 1 cerip = 3600 zirai²= 2067,012 m² * 1 ayak² = 144 parmak²= 0,14354 m² * 1 parmak² = 144 hat²= 0,00099751 m² * 1 hat² = 144 nokta²= 0,000006927 m² * 1 çarşı arşın² = 0,46240 m² * 1 urup² = 0,007225 m² * 1 kirah² = 0,0018062 m² * 1 endaze² = 0,422500 m² * 1 urup² = 0,0066015 m² * 1 kirah² = 0,0016504 m² Alan Ölçü Birimlerinde Ters Dönüşümler * 1 m² = 1,740450 zirai²= 1 zirai²+ 426 parmak² + 71,89 hat² * 1 m² = 2,162629 çarşı arşın² + 2 arşın² + 10 rubu² + 1,63 kirah² * 1 m² = 2,366887 endaze² + 2 endaze² + 23 rubu² + 1,9 kirah² * 1 ar = 0,1087781 dönüm = 174 zirai² + 25 parmak² + 133,24 hat² Eski Ağırlık Ölçü Birimleri Ağırlık ölçü birimi de uzunluk ölçü birimi gibi farklılıklar gösteriyordu Şimdi kullanılan ağırlık birimi kilogram olup 0 derecede bir desimetreküp suyun ağırlığı olarak tanımlanmış ve Uluslararası Ölçü ve Ağırlık Birliğinden Türkiye'ye bir örnek verilmiştir 1874 yılı iridyumlu platin alaşımından 1928/29 da yapılmış olan 42 nolu Türkiye milli kilogram prototipinin kullanılmasında gösterilen dikkatsizlik ve özensizlikten dolayı bozulduğunun anlaşılması üzerine 1953 yılında yapılan 54 numaralı prototipi ile değiştirilmiştir * 1 okka (kıyye) = 400 dirhem = 1282,945 gr (1280 gr) * 1 batman = 6 kıyye = 7,544 kg * 1 kantar = 44 kıyye = 100 ludre = 56,320 kg * 1 çeki = 4 kantar = 176 kıyye = 225,798 kg * 1 tonilato = 1000 kg = 4 çeki + 1 kantar + 37,4 okka * 1 tonilato = 17 kantar + 31 okka + 183 dirhem * 1 miskal = 1,5 dirhem = 4,8 gr * 1 dirhem = 4 dünük = 3,2 gr * 1 dünük = 4 kırat * 1 kırat = 4 bakray = 1/24 miskal * 1 bakray = 4 fitil * 1 fitil = 2 nekir * 1 nekir = 2 kıtmir * 1 kıtmir = 2 zerre Ters Dönüşümler * 1 kg = 312,5 dirhem = 0,781257 kıyye (okka) * 1 kg = 0 okka + 311 dirhem + 12,5225 kırat Kullanıldığı yere göre değişen alan ölçü birimleri Afyon 1 dönüm 2000,00 m² İzmir 1 satraç 0,57417 m² Ankara 1 mucur 32,3544 m² Karapınar 1 çiftçi dönümü 2500,00 m² 1 şinik 129,1883 m² 1 yeni dönüm 2025,00 m² 1 yarım 516,753 m² 1 hükümetdönümü 1000,00 m² Aydın 1 satraç 0,57417 m² KMaraş 1 çiftlik 3000,00 m² 1 külek 17 kg Arhavi 1 kıye 150,00 m² Kelkit 1 kile 918,672 m² Bursa 1 muzur 4643,36 m² Niksar 1/2 tenekebuğday 1300,00 m² Çumra 1 dönüm 2500,00 m² Reşadiye 1 kil 2067,75 m² 1 havayi 17 litre 1 kot 459,00 m² Elazığ 1 kot 57,417 m² 1 evlek 229,75 m² 1 ölçek=4 kot 229,668 m² Samsun 1 kil 918,672 m² 1 urub (rubu) 918,672 m² Çarşamba 1 kesim 2765,0 m² 1 kil 3674,688 m² 1 kesim 2025,0 m² Eskişehir 1 araba ot 4-6 dönüm Terme 1 kesim 3600,00 m² Erzurum 1 batman 459,336 m² Alaçam 1 kabak 8000,00 m² Ermenek 1 kutu 4,5-5 kg Sivas 1 ölçek 918,672 m² Gaziantep 1 kile 160-170 kg 1 evlek 229,668 m² 1 timin 1/8 kile 1 kile 12861,408 m² Giresun 1 kod 1500,00 m² Tokat 1 rublağ 1837,344 m² 1 kıye 2500,00 m² Trabzon 1 kot 1200,00 m² 1 karış 20 cm² ŞUrfa 1 timin 1837,344 m² Hadim 1 mandal 30-40 m² 1 kile 14698,752 m² 1 evlek 250,00 m² 1 ölçek 918,672 m² 1 dönüm 1435,4247 m² Yozgat 1 kile 918,672 m² İstanbul 1 kile 1837,344 m² 1 çerik 150,00 m² 1 müd 36746,88 m² Vikipedi, özgür ansiklopedi