Lütfen Yardım Edin!!

merhaba arkadaşlar
bana felsefeden "estetiğin temel sorularına yaklaşımları ıle ılgılı acilen bilgi lazımne kadar aradıysamda bulamadımeğer bulan olursa lütfen yardımcı olsunşimdiden teşekkür ederım

İnternet konu hakkında kısa bilgiler içeriyor Tam olarak nasıl birşeye ihtiyacınız var?

5 Estetiğin Temel Sorunlarına Yaklaşımlar
a Estetik Yargıların Yapısı

Estetik yargılar, dini, bilimsel ve ahlaki yargılardan farklılar gösterir
Dini yargıların inançla ilgili olduğu, ahlaki yargıların eylemlerle ilgili olduğu yerde, estetik yargılar “güzel” ya da “çirkin” diye nitelenen bir varlıkla ilgili beğeni yargılarıdır
Bilimsel yargıların objektif bir niteliği olduğu yerde estetik yargılar özneldir; İnsanlara göre değişir

b Ortak Estetik Yargıların Olup Olmadığı

Acaba sanat eseri güzel değerini kendisinde mi taşır; yoksa güzellik, bizim ona yüklediğimiz bir şey midir? Bu konuda iki karşıt görüş vardır: Biri nesnelci görüş, diğeri öznelci görüş
Nesnelci görüşe göre, eser, güzellik değerini kendisinde taşır Güzellik insandan bağımsız olarak vardır Bir nesne güzel ise, insan onu alımlasa da alımlamasa da güzel olmaya devam eder Bu görüşte olanlar, ortak estetik yargıların varlığını kabul ederler
Öznelci görüş, insandan bağımsız bir estetik değerin olamayacağını savunur Bu görüştekilere göre bir eser, değerini, insanda uyandırdığı duygulardan, estetik yaşantıdan alır Yoksa eser kendi başına estetik bir değer taşımaz
Dolayısıyla bu görüştekilere göre ortak estetik yargılar olamaz

ba Ortak Estetik Yargıların Varlığını Reddedenler

Her insanın kendine göre bir beğenisi vardır Tüm insanlarda beğeninin ölçüsü olabilecek bir kural, bir ilke yoktur Her beğeni aynı derecede geçerlidir Biri sanat müziğini beğenirken, başkası pop müziğini beğenebilmektedir
Her sanat eseri, sanatçının kendi öz benliğinden kaynaklandığı için, sanatçının ruhunda oluşan estetik beğeni hakkında herkesin kabul edeceği genel geçer yargılara varılamaz Bireyler, sanatçıların eserlerinden kendi ruhsal yapılarına göre farklı izlenimler alırlar ve farklı senteze ulaşırlar Bu görüşün önemli temsilcisi Croce’dir


bb Ortak Estetik Yargıların Varlığını Kabul Edenler


Bu anlayışa göre güzellik, bütün nesnelerde farklı derecelerde bulunmaktadır; bu bireyin kişisel deneyimlerinden, alışkanlıklarından, tercihlerinden bağımsız olarak vardır Örneğin Selimiye Camisi, dünyada hiçbir insan kalmasa da yine güzellik değerini taşıyacaktır
Platon: Güzel, bir idea olarak gerçekten vardır İdealar, diğer özellikleri yanında kendinden güzeldir Asıl güzellik, hiçbir zaman değişmeyen gerçeklik olan güzellik ideasıdır Akıl sahibi her varlık için güzel ideası ortaktır Çünkü o akılla kavranır
Aristoteles: Güzellik, uyum, oran ve ölçülülüğün kaynaştığı bütündür
Hegel: Güzellik, Mutlak ruhun duyulur nesnelerde görünür hale gelmesidir
Kant: Güzellik, nesnenin taşıdığı bir değerdir İnsanlar hoşlarına giden ya da gitmeyen bir şeyi duygularına göre değerlendirirler Estetik yargı beğeni duygusuna dayanır Ona göre bu beğeni duygusu her insanda bulunan ortak beğeniyle açıklanır
Kant’a göre bir insan sanat eseri karşısında, “Bu güzeldir” derken, diğer insanların da onu güzel bulmasını ister “Bir şiire güzel diyorsam, herkesin onu güzel bulmasını beklerim” der Güzel beğenisi, çıkarsız bir hazdır İnsanlar çıkar gözetmeden bir nesneye yöneldiğinde aynı güzelliği görecektir

çok teşekkür ederim kaplanbu bılgılerı bende buldum fakat bana daha ayrıntılı bılgıler gerekıyormesela n5 sayfa kadar falanumarım anlatabilmişimdir

teşekkürler

Benim bulabildiğimde bunlar umarım işine yarar


"Estetik" kelimesi Yunanca "aisthesis" veya aisthanesthai" kelimelerinden gelir Duyum,duyular, algı, duygu ile algılamak gibi anlamlar taşır Bu kelimelerden çıkarılabilecek olan, estetiğin, duygusallığın sağladığı bilgilerin bilimi olmasıdırEstetiğin kurucusu Alexander GBaumgarten'-dir (1714-1762)

Ona göre mantık, düşünce ve zihne bağlı yukarıdaki bilgilerin doğruluğunu inceleyen bir bilimdi Estetik de duyu ve duygulara bağlı bilgilerin doğruluğunu inceleyecekti Yani estetik mantığın ikiz kardeşi veya duyulara dayalı bilgilerin mantığı olarak ortaya konmuştu Felsefenin içinde üç temel normatif bilim vardırBunlar doğruluk temeli üzerine kurulmuş Mantık, iyilik temeli üzerine kurulmuş Ahlak ve güzellik temeli üzerine kurulmuş Estetiktir Dolayısıyla estetik duyusal alanın bütün genişliğini değil, özellikle güzel olan kısmını inceler
Bu nedenle, bir ara estetik kelimesi yerine güzellik bilimi veya felsefesi kavramları da önerilmiştir (JG Herder ve GWF Hegel tarafından) Ancak daha sonra estetiğin temel değerinin sadece güzellik olarak sınırlanmasına karşı çıkanlar olmuştur (I Kant, Fr Shiller, K Rosenkranz, L Wittgenstein gibi)
Onlara göre yüce, trajik, komik, zarif, ilginç, çocuksu (naif) soylu, çekici ve hatta çirkinlikbile estetiğin inceleyeceği değerler içine girebilirEstetiğin araştırma alanını güzellik ve sanatla sınırlayan geleneksel anlayışa karşı, sezgi ve sezginin ifade edilmesini teklif edenler (B Croce) pek kabul görmemiştir Estetik bilimi gene bir sanat felsefesi olarak kabul edilmektedir
Estetiğin kaynağı konusunda ise değişik görüşler bulunmaktadır Esas estetik olanın estetik obje (sanat eseri) değil, onu yapan ve ona bakan kişideki psikolojik duygular olduğunu savunan psikolojik estetikçiler (Th Lipps) vardır Buna karşılık subjektif yaklaşımdan uzak, esas estetik olanın obje, sanat eseri olduğunu savunan fenomenolojik estetikçiler (L Witt-genstein) vardır Aslında felsefi estetik bütün bunları birleştirir;psikolojik estetik (süje), fenomenolojik estetik (obje), sanat felsefesi ve estetik değerler mantığı (estetik yargı) bir bütün olarak işlenir

1 Felsefe Açısından Sanat
Sanat birçok bölümleri, akımları, çeşitli şekillerde uğraşanları, müzeleri, sergi ve gösteri salonları vs olan büyük bir sosyal faaliyet alanıdır Resim, heykel, mimari, müzik, edebiyat, tiyatro, sinema, fotoğraf gibi birçok dalları olan sanat, çeşitli bilimlerce incelendiği gibi felsefe açısından da incelenmektedir Bu inceleme sık sık sanatın toplumsal, psikolojik ve teknik incelemeleriyle çakışmaktadır

a) Sanat
Sanatın ne olduğu konusu çağlara, toplumlara, üzerinde durulan sanat alanına göre bazı değişiklikler göstermektedir Sanat, insani bir faaliyettir ve insanı etkileyen her şey, sanatı da etkilemektedir Sanat, sanatçıya bağlı bir ürün olarak sanatçının kişiliğinden ve orijinalliğinden de büyük ölçüde etkilenir Ama bütün sanat eserleri kişilerde estetik bir zevk ve heyecan uyandırır; beğenilir, takdir edilirler

Sanat eserini diğer rasgele eserlerden ayıran unsurlar nelerdir? Bunların başında güzellik gelir Daha sonra da tartışılacağı üzere, güzelliğin tanımı oldukça zordur Güzelliğin yanı sıra bir sanat eserinde yüce olma, haz ve hoşa gitme duygusu uyandırma, doğru ve iyi olma, faydalı olma, bir amaca hizmet etme, insanın orada kendi ruhundan, heyecanlarından bir şeyler bulması gibi özellikler de aranmaktadır Sanatı daha iyi anlayabilmek için, filozofların sanat faaliyetini nasıl değerlendirdiklerine kısaca bakmak gerekir Sanatın kökeninin, kaynağının ne olduğu konusunda çeşitli görüşler vardır ve bunlardan bazıları şöyle özetlenebilir:

1) Taklit (mimesis)
Sanatın esasının taklit olduğunu savunan ilk düşünür Aristoteles'tir (MÖ 384-322)Aslında Platon (MÖ 427-347)'nun eserlerinde ve felsefesinde de, her şeyin aslının idealar dünyasında bulunduğu, bu dünyadakilerin hepsinin onun iyi ve kötü taklitleri olduğu şeklinde bir görüş vardır

Aristoteles ise insanda bir taklit (mimesis) yeteneği ve hazzının bulunduğunu, sanatçının olayların ve varlıkların özündeki ideali, fikri taklit ettiğini söyler Sanatçı, âdeta tabiatın eksik bıraktığı şeyleri tamamlarEstetiği bağımsız bir bilim haline getiren Alman filozof Alexandre-Gottlle Baumgarten'e göre de evrende madde ve ruh öylesine âhenkli bir şekilde birleşmiş ve kaynaşmıştır ki, sanatın ve sanatçının amacı tabiatı taklit olmalıdırMaddeci estetikçilerden HKoch'a göre ise, sanat, özel bir gerçekliği yansıtma biçimidir Ancak bu yansıtma biçimini toplumsal değerler belirler 1-2-3-4-5


Belki bazı sanat dallarında, meselâ resimde, heykelde, tiyatroda taklidin daha fazla yer aldığını, ama mimari, edebi sanatlar gibi alanlar-da hayal gücünün taklidi aştığını söylemek daha gerçekçi olurZaten eski Yunan düşünürlerinden Philostratos taklidi ikinci plana atarak hayal gücü ve yaratma ilkesini savunmuştur Hayal gücü taklitten daha kuvvetlidir Eski Yunan Tanrılarının heykellerini yapanlar onları görerek yapmamışlardır
Alman filozofu GWFr Hegel (1770-1831) de tabiat güzelliğini reddederek sanat güzelliğini tabiat güzelliğinden üstün tutar FrW-J Shelling (1775-1854) de sanatı tabiatın taklidi sayanlara karşıdır Sanatçı, yaratıcı Tanrının ruhunu bilinçsizce izler; onun yaptıklarını taklit etmez, tabiatı canlandıran Tanrısal ruh gibi o da yeniden, orijinal olarak yaratır, kullandığı eşyaya can verir

Taklit; resim, heykel gibi bazı sanatların vasıtası olabilir ama birçok sanatlarda vasıta bile olamaz Kaldı ki, birçok fotoğrafta, plastik ve balmumundan yapılmış gerçeği aynen taklit eden eserlerde bir sanatçı ruhu, bir estetik heyecan duyulmuyor Tiyatroda izlenip alkışlanan birçok cinayet sahnesi gerçek hayatta aynı beğeniyi bulur mu? Sanat eseri, gerçeğin yalın bir taklidinden çok daha farklı bir şeydir

2) Yaratma
Tabiattaki varlıkların ve olayların doğrudan kendileri bir sanat eseri sayılmazlar Doğal şeylerin bir sanatçı tarafından işlenmesi ve düzenlenmesiyle bir sanat eseri ortaya çıkar Sanat, doğanın aynen yansıtılması değildir; nasıl bilim varlıkları ve olayları çözmeye ve formüle etmeye çalışıyorsa, sanat da varlıklarıve olayları anlamaya ve bilimden farklı bir şekilde anlatmaya yönelmiştir

Burada kimi sanatçı resmi, kimi heykeli, kimi müziği, kimi edebi sanatları kullanır Ama her sanatçı gerçeği anlatırken kendi tekniğini, kendi ruhunun yaratıcılığını ortaya koyar İhtimal ki, bir şey ortaya koymaya çalışırken kendi ruhunun derinliklerindeki güzellik ideali ona yol gösterir Sanatçıda yaratıcılığı yönlendiren, onun hayal gücüdür Reel varlıklar ve olaylar onun hayal gücü ile birleşerek unutulmayan sanat eserlerine dönüşebilir Bu arada gerçek varlık ve olayların bazı yönleri kırpılıp atılır, bazı yönleri sanatçının orijinal yaratması, hem ele aldığı konular, hem kullandığı malzeme, hem işleme tarzı ile onun kendine has üslubunu ortaya koyar

Çoğu filozof, gerçek sanatçıları bir deha olarak kabul eder Sanat eserleri de, bu dehanın çevredeki olayları ve varlıkları kendi ruhlarındaki hayal gücü ile işleyerek değerlendirmeleri sonunda ortaya çıkar Sanat, insanın iç dünyasının eseridir ve büyük ölçüde bireyseldir Ama bütün diğer insanların iç dünyasına da hitap ettiği için kısa sürede toplumsallaşmaktadır

Hegel'e göre sanat, maddeye sokulan ve maddeyi kendine benzeten sanatçının ruhudur Bu yaratıcı ruh, heykelde ve mimaride maddeye çok bağımlı iken, resimde maddeye tamamen hâkim; edebiyatta ve müzikte ise maddeden âdeta kurtulmuş bir haldedir Sanat; fikirleri, hayalleri çeşitli şekillerde çeşitli boyutlarda gerçekleştirme hareketidir Ama bilimsel ve teknolojik buluşlar bir sanat eseri sayılmazlar Çünkü çoğu kez sanatın yol gösterici ışığı olan güzellik ve beğenilme değerlerinden yoksundurlar

Karl R-E van Hartmann (1842-1906) sanatı bir somut idealizm olarak nitelemiş; bunun temelinde de güzel idealinin bulunduğunun savunmuştur George Santayana (1863-1952) ve John Dewey'e (1859-1952) göre de sanatsal yaratma, kişinin çevresiyle etkileşiminden çıkar Sanatçıda bir kişilik, hayalgücü, bilgi, çevrede çeşitli şekiller, olaylar, sesler, malzemeler… Dolayısıyla çevre sanatçıyı besler, sanatçı çevreyi değiştirir

Resim ve heykelde antik Yunan, Roma ve hattâ Rönesans sanatçıları klasik taklit sınırları içinde görünüyorlar Romantizm ve Realizm sanat akımlarına mensup olanların eserlerinde de tabiattaki varlıklar ve olaylar gerçeğine yakın bir şekilde taklit edilmeye çalışılıyordu Ama biçimden ziyade renk peşinde koşan izlenimciler, insanın bilinçaltını dışa vurmaya çalışan ekspressiyonistler, gerçeklerden kaçıp "gerçek üstü"ne ulaşmaya çalışan sürrealistler,edebiyat alanında da temsilcilerini bulan sembolistler, Picasso'da zirveye çıkan geometrik kübizm vs sanatta taklitten ziyade yaratıcılığı ön plana çıkardı

Özellikle fotograf ve film teknolojisindeki gelişmelerle, bilgisayarın ses ve görüntü işleme tekniklerinin gelişmesi bir montaj sanatını ortaya çıkardı Dada'cıların resimde bir tahta çizip onu boyama yerine oraya gerçek bir tahta çakma gibi sanatı tekrar reelleştiren girişimleri eskide kaldı Şu anda teknolojideki gelişmeler bir taraftan bilgisayarlar ve özel film teknikleriyle hareketli görüntüler üzerinde birçok değişiklikler sağlayan op-art ve çeşitli nesnelerin birleştirilmesiyle yeni kompozisyonlar elde eden pop-art, çağdaş sanatçıyı yaratıcılıkta yeni boyutlar geliştirmeye zorluyor

3) Oyun
Bazı filozoflara göre, sanatın kaynağı eğlence ve oyundur İnsanlar zorunlu ihtiyaçlarını karşıladıktan sonra amaçsız olarak, hoşa giden bir takım oyun faaliyetlerinde bulunurlar Bu tür,hem bedeni dinlendirir hem hoşa gider Bu tür faaliyetlerin bir sonraki adı, kendini süsleme ve yakın çevresini hoşa gidecek, beğenilecek bir şekle getirmedir

Charles Bordele'e göre sanat böyle ortaya çıkmıştır Bilim nasıl akılla deneyden çıkmışsa, sanatlar da hayalgücü ve oyundan çıkmıştır E Groesse de sanatın, amacı kendinden olan bir faaliyet olduğunu, insanın bütün kuvvetini çeken ve kullanan bir oyuna benzediğini söylerO halde oyun sanatın kaynağı olmaktan ziyade, insanın haz duyarak yaptığı özgürce bir davranış olarak sanat faaliyetine benzemektedir

Shiller de, 'sanatın kaynağı oyundur' demekten ziyade gerçek estetik dünyanın oyun dünyası olduğunu, insanın sadece oyunda gerçek insan olduğunu, özgür davranmanın, hayal gücünü gerçekleştirmeye çalışmanın orada mümkün olduğunu ve bu faaliyetin sanata yakın olduğunu anlatır Ancak başlangıçta kendiliğinden ve tamamen özgürce olan oyun faaliyetinin zamanla durulduğu, bir takım kurallara bağlandığı, iyice sembolize edildiği görülür

Oyun kısa sürede gerek ritmik hareketleriyle gerek müzik ve giysileriyle taklidin etkisine girer Oyun içgüdüsü taklit tarafından kontrol edilmeye başlanır Ama oyun faaliyeti daha sonra gerek dansta, müzikte gerekse plastik sanatlarda ve resimde görüldüğü gibi, diğer sanatsal çalışmaların kaynağını oluşturmuştur B Croce, "Sanat, oyun değilse de o türden bir faaliyettir"demektir Çünkü sanatın özü ve amacı oyundan oldukça farklıdır Sanat yalnız taklit etmez; değiştirir ve yaratır Bu değiştiricilik ve yaratıcılığın arkasında o çok takdir edilen sanatçı özgürlüğü vardır

Kant, Shiller, Grant Allen, Spencer gibi düşünürler tarafından desteklenen oyun teorisi bazıları tarafından eleştirilmiştir de Bunlara göre oyun fizyolojik ve sosyolojik bir yansımadır ve hiçbir iz bırakmadan kaybolabilir Oysa sanatla, sanatçının hayal gücü, tekniği, aklı sanat eserinin yapıldığı madde üzerine işlenir ve yüzyıllarca devam eder Toplumlar ve gelenekler değişince oyunlar değiştiği halde, sanat eseri yaşar Hattâ belli toplum yapısında sanatçının yaratıcılığı devam eder Oyun teorisi, güzel sanatların daha ziyade tiyatro ve gösteri sanatları (spor dahil) ilgili alanlarındaki faaliyetler için değerlendirilirse uygun olurBazıları oyun ve haz duygusunu sanatın kaynağı sayarken, bazıları da bunları bir amaç olarak ortaya koymuştur

b) Sanat eseri
Aslında bir sanat eserini meydana getiren, daha doğrusu sanat olgusunu çıkaran üç unsur vardır:

Sanatçı, sanat eseri ve sanat eserini anlayıp takdir eden kişiler (alımlayıcı) Sanat eserini meydana getiren kişilere sanatçı, sanat eserine estetik obje, sanat eseriyle estetik ilgi kuran kişilere de estetik süje denilir

Sanatçıyı diğer insanlardan ayıran, onun kişiliğidir Onun hayal kurma gücü, duyarlığı, duygululuğu, çağrışım zenginliği, gerilim sürekliliği ve sabrı gibi özellikleridirSanatçı doğada gördüklerini gerek şekil, gerek renk, ses ve gerekse anlatım olarak aynen taklit eden kişi değildir Onun görüşü başkadır, seçişi ve anlatışı başkadır Sanatçı yansıtan
değil, yaratan kişidir Bazı kişiler sanatın bireyselliğine, psikolojik özellik ve güçlerine önem vermişler; sanatçıları olağanüstü kişiler olarak nitelemişler; hattâ bazıları sanatçıları insanüstü kişiler ve dâhiler olarak görmüşlerdir Ama bazıları da onların üzerinde çevrenin etkisini, toplumun ve eğitimin etkisini vurgulayarak, onları, çevrenin değişik bir aynası olarak görmüşlerdirSanat eserleri, sanatçıların ortaya koydukları estetik objelerdir Bir heykel, bir tablo, bir beste, bir bina, bir şiir, roman vs sanat eseridirler

Sanatçıyı diğer insanlardan ayıran, onun kişiliğidir Onun hayal kurma gücü, duyarlığı, duygululuğu, çağrışım zenginliği, gerilim sürekliliği ve sabrı gibi özellikleridirSanatçı doğada gördüklerini gerek şekil, gerek renk, ses ve gerekse anlatım olarak aynen taklit eden kişi değildir Onun görüşü başkadır, seçişi ve anlatışı başkadır Sanatçı yansıtan
değil, yaratan kişidir Bazı kişiler sanatın bireyselliğine, psikolojik özellik ve güçlerine önem vermişler; sanatçıları olağanüstü kişiler olarak nitelemişler; hattâ bazıları sanatçıları insanüstü kişiler ve dâhiler olarak görmüşlerdir Ama bazıları da onların üzerinde çevrenin etkisini, toplumun ve eğitimin etkisini vurgulayarak, onları, çevrenin değişik bir aynası olarak görmüşlerdirSanat eserleri, sanatçıların ortaya koydukları estetik objelerdir Bir heykel, bir tablo, bir beste, bir bina, bir şiir, roman vs sanat eseridirler

Sanat eserlerinde, onları estetik obje haline getiren bazı özellikler vardır Biz buna estetik değer diyoruz Yani eğer bir eserin estetik bir değeri varsa, o eser sanat eseri olabilirSanat eseri deyince, sanatın bütün alanlarında verilmiş ve estetik değeri olan eserleri saymak gerekir Belli başlı sanat alanları ise şunlardır :

• Resim, grafik ve plastik sanatlar
• Müzik
• Mimarlık
• Edebi sanatlar, roman, hikaye, şiir, tiyatro eserleri
• Sinema - Tiyatro sanatları ve dans

Verdiği eserler bakımından sanat ile zenaatı da birbirlerinden ayırmak gerekir Zenaat, faydaya dayalı ürünler ortaya koymaya denir Sanatta faydadan ziyade sanat kaygısı egemendir; belli bir menfaat sağlamak amacıyla yapılan eserler daha ziyade zenaat eserleridir Bir sanat eserinin estetik değer kazanabilmesi için, hiçbir çıkar düşünmeden o objeden haz duyan ve onu takdir eden estetik süjelerin bulunması gerekir

Güzel bir tablo karşısında duygulanmayan, çok güzel bir konseri, bir tiyatro oyununu alkışlayamayan, güzel bir şiirden ruhu kıpırdamayan kişiler karşısında sanat eserinin bir değeri yoktur Bazı estetikçiler, esas estetik olayın insanların ruhunda meydana gelen özel duygular olduğunu iddia ederler

Aşık Veysel'in "Güzelliğin on para etmez Bu bendeki aşk olmasa" dizelerinde olduğu gibi Şurası bir gerçektir ki, sanatçının ve sanat eserlerinin gerçek değerini bulabilmesi için, insanların temel güzel sanatlar alanında bilgilendirilmesi ve eğitilmesi çok yararlı olacaktır

2 Estetiğin temel kavramları
a) Güzellik

Estetiğe bazıları "Sanat felsefesi" demesine rağmen "güzellik felsefesi" diyenler de çoktur Dolayısıyla bugün estetiğin en temel kavram, güzelliktir Güzellik, çağdan çağa, toplumdan topluma ve insandan insana, hattâ insanın yaşına, mesleğine, içinde bulunduğu sosyal ve psikolojik duruma göre değişen bir değerdir Zaten insan gerçek bir dünyada kendi koyduğu, yaygın kabul gören değerleriyle yaşar

Bilgilerimizi düzenleyen doğruluk değerleri, ahlâkımızı düzenleyen iyilik değerleri ekonomimizi ve pratik hayatımızı düzenleyen yararlılık değerleri ve estetik hayatımızı düzenleyen güzellik değerleri vardır Bu değerleri ortaya koyan, bir şeyi iyi, güzel yapan insandır

1) Güzel nedir ?
Felsefede güzellik Platon ile başlamıştır Ona göre güzel (tokalon), mutlak ve öz olarak idealar özlemindedir, Tanrı katındadır O güzellik her zaman ve her yerde geçerli olan mutlak güzelliklerdir; zaman ve mekan dışıdır Bu değişmeyen güzellikler bu dünyada maddelere şekil verirler; ama madde zayıf ve kararsız olduğu için, her şeyin aslı olan o güzellik ideleri varlıklara tanrı olarak yansıyamazlar ve maddi güzellik bozulunca da o güzellik kalmaz Yani güzellik varlıklarda ve olaylarda değil, onlara yansıyan idealar âlemindedir

Plotinos ise güzelliği ikiye ayırmaktadır: Bunlardan birisi nesnelerdir ve bunlar güzellik idesinden pay aldıkları oranda ve sürede güzeldirler Diğerleri ise özü gereği kendiliğinden güzeldirler (erdem gibi) Plotinos beden güzelliğinden başlayarak temizlene temizlene Tanrı güzelliğine giden mistik bir yol çizer

Aristoteles'e göre güzellik âhenktir, uyumdur Bir bütünü meydana getiren unsurlar birbiri ile uyumlu ise, o şey güzeldir Tabi burada simetri, orantı, tam uyum (precision) sınırlılık gibi faktörler geçerlidir ve Aristoteles güzelliği âdeta matematik olarak değerlendirir Alman filozoflarından I Kant, güzeli bir estetik değer olarak hoş, iyi doğru ve yararlıdan ayırarak, sanat güzelliği ile tabiat güzelliği farkını ortaya koymaktadır

Tabiat güzelliği tabiatın bir maddede amacına ulaşmasıdır; bunun belli kuralları vardır Sanat güzelliğinde ise çoğu kez amaç, kural yoktur; hoşa gitme ve ruhtaki estetik duygu esastır

Tabiat güzelliği tabiatın bir maddede amacına ulaşmasıdır; bunun belli kuralları vardır Sanat güzelliğinde ise çoğu kez amaç, kural yoktur; hoşa gitme ve ruhtaki estetik duygu esastır Fr Shiller'e göre de güzelliğin bir duyusal bir de akli yanı vardır Güzellik, aklın, duyuların şekillenmesidir İnsandaki oyun içtepisi, akıldaki biçim içtepisi ile duyulardaki yaşama içtepisini güzellik şeklinde birleştirir Alman idealistlerinden Shelling'e göre de subjektif ve objektif zıtlıklarının kalktığı bir eserde yansıyan şey güzelliktir Hegel'de ise güzellik tekrar bir "ide" seviyesine yükselir İde, hem doğru hem de güzeldir Güzellik idesi kendisini sanat eserlerinde gösterir


Th Vischer, estetiği "güzelin bilimi" olarak almakta ve güzeli de "idenin görünüşe çıkması", duyular tarafından algılanır hale gelmesi olarak tanımlanmaktadır İde ile görünüşü arasındaki uyum güzeli, uyumsuzluk ise çirkinliği ortaya çıkarır Vischer, tabiat güzelliğini de bir güzellik olarak kabul eder ve hatta sanatı; tabiatın objektif güzelliği ile insan hayalgücünün subjektif güzelliğinin birleşmesi olarak tanımlar

Varoluşçu (existansiyalist) filozoflardan Martin Heidegger'e göre ise, güzellik "varlığın aydınlanmasıdır, doğruluktur" Ancak bu doğruluk, mantıksal doğruluk değil, gerçek doğruluktur; varlıkların içindeki doğruluktur Varlıkların gizli olan yapısını herkesin görebileceği şekilde açığa çıkarmak, güzeli ortaya koymaktır

Yukarıdaki gibi, güzeli bir "ide", bir ülkü olarak alan metafizik güzellik anlayışlarının yanında, güzeli psikolojik olarak alıp değerlendirenler de vardır Th Lipps, güzeli bir insanın haz duyduğu, kendisini özgür hissettiği biçim olarak algılıyor Oysa fenomenciler bunu kabul etmiyorlar Onlara göre güzellik, seyredene bağlı olmayan, güzel olan varlığın yapısında temellenen bir özelliktir Güzel bir şey, onu güzel gören olmasa da güzeldir Güzellik ide de değildir, gerçeklik de; güzellik gerçeğe dayanır ama onun aşar NHartman, güzelliğin genel ve tümel bir metafizik varsayımdan çıkartılması yerine güzel varlıklardan, ontolojiden çıkartılması gerektiğini söyler

2) Doğa güzelliği ve Sanat Güzelliği
Natüralistlere göre bir doğa güzelliği vardır ve bu, sanat için bir model, bir örnek olmalıdırSanat, ancak doğayı taklit (mimeris) olabilir Dolayısıyla doğa güzelliği sanat güzelliğinden önce gelecek ve ona kılavuzluk edecektir Aristoteles'e göre de, sanatın objesi doğadır Ancak doğa her zaman güzel değildir ve bazı çirkin ve feci doğa manzaraları sanat eserlerine yansıtıldığında orada güzel olabilir

Impressionist sanatçılar, doğa güzelliğinin sanat için önemsiz olduğunu vurgulamak için çirkinliklerin resimlerini yapmışlardırKant, Hegel, Croce, Lukacs gibi düşünürler doğa güzelliği ile sanat güzelliğini birbirlerinden ayırmışlardır Hegel'de sanat güzelliği doğa güzelliğinden üstündür BCroce'de konuyu estetik bakış açısından ele alır

Genelde doğa güzelliği estetik dışı bir şeydir; ama onun hoşa giden, bize zevk veren yönlerini bir estetik obje olarak görüyorsak, o doğa parçası güzeldir Yani güzelliğin kaynağı doğa ve madde dünyası değil, insanın kendi iç dünyasıdır Çünkü insan çevreye bakarken bir hayvan gözüyle bakmıyor; onun psikolojik durumu, yaşı, mesleği, ümitleri, hayalleri vs bakışa etki etmekte, onun güzel güzel veya çirkin görmesini etkilemektedir

İdealist estetiğe göre, sanat güzelliği doğa güzelliğinden üstündür ve onu konu aldığında yüceltir Buna karşı olan natüralist ve materyalist estetik görüşüne göre ise, güzellik her şeyden önce organik hayatın içinde, doğadadır Sanat eseri doğaya dayalı olmalıdır Ancak güzellik üretim ilişkileri içinde oluşan toplumsal bir değerdir

Resimde romantizm akımının büyük ustası E Delacroix (1798-1863) "biz romantik olduktan sonra dağlar güzelleşti" diyor Buna benzer şekilde Kant da "doğa, bir sanat esri olarak görüldüğü zaman güzeldir", demektedir

3 Güzelliğin nitelikleri
Güzelliğin objektif ve subjektif nitelikleri vardırSubjektif nitelikler kişiden kişiye, toplumlara ve yüzyıllara göre değişebileceği için, burada kısaca objektif nitelikler üzerinde durulacaktır Objektif nitelikleri de içsel ve dışsal olarak ikiye ayırmak mümkündür

İçsel nitelikler şunlardır:
Bir eserin güzel olması, onun temsil ettiği ideyi yansıttığı oranda artar Güzel bir şey, idesine, özüne, avramına uygun olan şeydir

• Güzel eser, temsil ettiği şeyin tipine bir bütün olarak uygun olmalıdır At hörgüçlü olmaz, çınar ağacı çam yaprakları taşımaz Yetkin olmayan, tam olmayan şeyler güzel değildir
• Bir şeyin güzel olabilmesi için canlı ve anlatım gücü yüksek olmalıdır Güzelliğin dışsal - biçimsel nitelikleri de şunlardır:
• Orantı ve simetri: Özellikle güzelliğin matematik olarak belirlenmesi sırasında karşımıza çıkan ilk orantıdır Güzel, unsurların orantılı olarak birleşmesidir Orantısız şey güzel olamaz

Platon'a göre güzellik, doğru orantıdan başka bir şey değildir Aristoteles'te ise güzel, düzene ve büyüklüğe dayanır Eskiden beri sanatçılar ve filozoflar tüm güzellikleri açıklayacak büyülü bir matematik formül aramışlar ve bunun "altın kesit" orantısında bulmuşlardır Orantıya bağlı olan güzelliğin bir başka niteliği simetridir Güzel olan bir bütünün parçaları arasında ölçüye dayalı bir düzen vardır Doğadaki güzellik büyük ölçüde simetriye bağlıdır Canlıların bedeni sağ ve sol olarak simetriktir Sanat eserlerinin de güzel olarak algılanmasında simetri çok önemlidir

Uyum (harmoni): Bütün güzellikler için, parçaların uyumlu birleşmesi önemlidir Hem hareketli hem de hareketsiz bütünlerde uyum önemlidir Zaten uyum olmaz ise güzellik de kalmaz, bütün de

Sanatçı, evrendeki ve varlıklardaki gizli uyumu yakalayıp onu eselerinde yansıtmak ister Güzellik, bir varlıkta karşıtların gerilimine dayanan bir uyumdur Evrendeki bu uyum sanat eserlerine de yansırsa, onlar da güzel olur Harmoninin, temelinde çoklukta birlik bulunur Evrende herşey çok ve karmaşık gibi görünür Ama çoklukta birlik sağlanınca bir uyum, bir güç, bir güzellik ortaya çıkar

b) Güzellik- hakikat- iyi- hoş- yüce ilişkisi
Filozof ve estetikçiler güzeli tanımlarken, gerçek, faydalı, iyi, hoş, yetkin, latif, yüce gibi nitelikler kullanırlar Güzellik, bazen bunlarla karıştırılır, bazen bu kavramlarla sıkı sıkıya bağlanır Güzel ile bu kavramlar arsındaki benzerlik ve farklar nelerdir?

Güzel ve hakikat (doğruluk)Eserlerin fikirlere ve özlere uygun olması, onun doğruluğunu gösterir Doğru ve güzel, bir bakıma özdeştir Boilau "hiçbir şey doğrudan daha güzel değildir" diyor Mistik idealistler, güzelliği, Tanrısal doğrunun yansıması olarak görürler

Platon'da, Hegel'de doğa ve sanat eserleri ideyi yansıttığı ölçüde güzeldir Realistler de, sanat eserinin gerçeği doğru olarak yansıttığında güzel olduğunu söylerler
Oysa doğru ve güzel aynı şeyler demek değildir Doğru, akla hizmet eder, genel ve soyuttur Oysa güzel, duygularımıza ve hayal gücümüze hitap eder ve somuttur Bazı doğruluklar güzeldir, ama bazıları hayranlık, heyecan ve coşku uyandırmadığı için güzel bulunmazlar

Matematikteki, fizik ve kimyadaki bir çok doğru ile güzel arasında ne bağlantı vardır? Bazen doğrulukla ilgisi olmayan, hayal gücü ile yapılan eserler güzeldir Doğruluk bir mantık yargısı, güzellik ise bir değer yargısıdır Bilimsel doğrulukları ve sanatsal güzellikleri anlamak için ayrı ayrı eğitim gerekir

Güzel ve iyi Sokrates, Platon, Aristoteles, Descartesçı ve Kantçı filosoflar, ahlâkçı filosoflardır Bunlar güzel ve iyi arasında doğrudan bir bağlantı kurarlar Güzellik; doğruluk, dürüstlük ve iyiliktir Güzel iyidir ve iyi güzeldir (kalo-kagathia) H Pierren "güzel, iyinin bir başka adıdır" diyor

Ahlâkçı düşünürler sanatla ahlâkı birleştirip, güzelle iyinin özdeş olduğunu savunuyorlar J M Guyau'ya göre, iyi daima faydalıdır, faydalı daima güzeldir; bu itibarla iyi de güzeldir Shaftesbury'ye göre de orantı ve düzenin olduğu yerde güzellik, güzelliğin olduğu yerde erdem ve iyilik vardır Oysa daha yakından incelendiğinde, güzel ve iyinin böyle içiçe girmediği görülür


Güzellik ve iyilik kişiden kişiye, toplumdan topluma değişen değerlerdir ama, iyilik daha değişkendir Bir kişi için iyilik olan bir davranış, onun rakibi için kötülüktür Belli bir durumda iyilik gibi gözüken bir hareket başka bir durumda kötülük olabilir İyi amaçlıdır, faydalıdır; güzelin ise her zaman amaçlı ve faydalı olduğu söylenemez İyilik akılla, güzellik genellikle sezgiyle anlaşılır İyiliğin belli yasaları, bağımlılıkları vardır; güzellik ise özgürlüktür

Ahlâksal iyi her zaman sempatik ve çekici değildir; güzel ise insanları çeker ve heyecanlandırır Bir sanat eserindeki çıplak bir poz ahlâk bakımından kötü olabilir, ama güzel olması mümkündür Güzel, herkesindir; herkes güzellikler üzerinde birleşebilir ama iyilikler genellikle çıkarlara ve durumlara göre değişir Güzel ve hoş Güzelin, hoşumuza gittiği için güzel olduğunu düşünürüz Hoşluk ta aklımızla değil, güzellik gibi, duygularımızla ilgilidir Hoşumuza giden şey, haz ettiğimiz şeydir Haz ve hoşluk güzel üzerinde yoğunlaşmış gibi gözükür Ancak güzeli, haz veren ve hoşa giden eserlere indirgemek doğru olur mu? Güzel eserler hoştur, kişiye haz ve keyif verir Ama bu her zaman böyle olmaz

Her zaman bize hazlık ve hoşluk veren bir eser, bir durum güzel olamaz Belli bir durumda hoşumuza giden şey, durum değiştiğinde hoşluğunu kaybeder Hoşluk ve haz peşinde koşan, bazen alçaltıcı durumlara düşebilir Oysa güzel tutkusu insanı büyütür, yüceltir, asilleştirir Güzel, bizi sürekli kendine çeken bir güçtür, kuvvettirHaz ve boşluğun çekim süresi ise fazla değildir Güzel ve faydalı Antik Yunan filosofları güzel ve faydalı olma problemini tartışmışlar; güzeli faydalı ve kullanışlı olma ile tanımlamışlardır Faydalı olan güzel, güzel olan iyi ve aynı zamanda faydalıdır

Oysa Kant, güzel ve iyiyi birbirinden ayırınca, güzel ile faydalı arasındaki bağlar da kopmuştur Su faydalıdır ama, suyun güzel ve faydalı olduğu durumlar aynı değildir Bir yerde gördüğümüz güzel bir çocuğun bize faydası yoktur İçi sebze ve meyvelerle dolu bir bahçe faydalı, ama içinde sebze ve meyve olmayan bir park daha güzeldir Güzel daima güzeldir; ama faydalı geçicidir Tıpta kullanılan ilaçlar ve bazı tedavi yöntemleri faydalıdır, ama güzeldir denemez

Bazı düşünürler güzel ve faydalı arasında bir bağlantı kurulamayacağını, bunları birbirine karıştırmamak gerektiğini, daha doğrusu fayda ve çıkarın sanatı bozacağını iddia etmişlerdir Hattâ Schiller ve Spencer gibi düşünürler güzel ile faydalının birbirine aykırı olduğunu savunmuşlardır Ancak insan giderek teknik bir çevrede yaşamak zorunda kalmaktadır İnsan madem ki doğal güzelliklerden uzak, teknik adamların yaptığı âletlerle, onların oluşturduğu ortamlarda yaşayacaktır, öyleyse bu çevrenin hem yararlı hem de güzel olması gerekir Zaten çağdaş hayatta da bir taraftan desinatörlük, çevre düzenleme, bir taraftan ergonomi gibi bilgi alanları teknik âletlerin ve ortamların hem faydalı hem de güzel olmasına çalışmaktadırlarGüzel ve yüce Estetikçiler tarafından yüce ve yücelik de, güzellik gibi bir estetik değer olarak inceleniyor


Sanat eserlerinde güzel ve yüce ideleri her zaman bir arada bulunabilir mi? Her zaman değil Hem güzel hem yüce olan bazı sanat eserleri vardır; ama her zaman güzel olan yüce, yüce olan da güzel olmaz Yüce genellikle büyük ve sınırsız, insanı ezen, kontrolü altına alan olaylar ve varlıklardır İnsan ıssız bir çölde tek başına kaldığında, bir fırtınaya tutulduğunda, gece yıldızlı gökyüzünü seyrettiğinde, muhteşem bir mimari eserle
karşılaştığında "yüce" duygusuna kapılır

Bazı büyük insanlar yüce olarak değerlendirilir Bizi aşan, hayran bırakan büyüklük ve kuvvetlere yüce deriz ve bunlar güzeli aşarlar Yüce, güzelden daha güçlü, korkutucu, ürkütücü olabilir Yüce olan bazı şeyler güzellik taşır, ama bazıları taşımaz Bu benzerliklerin dışında güzel ve âhenk, güzel ve lüks, güzel ve latif gibi ikililerin de bazen birbirleriyle yanyana durduğu ve birlikte değer lendirildiği görülmektedir Ancak bunlar da her zaman güzelle birlikte olan unsurlar değildir

B) Estetiğin temel sorunlarına yaklaşımlar

1) Estetik yargıların yapısı ve özellikleri
Yargı, var olan ve olmayan doğru veya yanlış olan şeyler üzerinde ileri sürülen ifadelerdir Felsefe tarihinde Aristotales ve Kant, yargının üzerinde en çok duran düşünürlerdir Yargıları birçok şekilde sınıflandırmak mümkündür Ama burada incelediğimiz konu bakımından yargıları bilgisel (cognitive) ve estetik yargılar olarak
ikiye ayırabiliriz

Bilgisel yargılar, doğru-yanlış mantığına göre incelenebilecek objektif yargılardır Oysa estetik yargılar subjektiftir ve doğru-yanlış mantığı ile değerlendirilemez Felsefe tarihinde I Kantve L Wittgenstein, estetik yargıların mantığını kurmaya çalışmışlardır Daha doğrusu estetik bilimini, bir estetik yargılar mantığı olarak geliştirmişlerdir
Estetik yargılar bilgiler gibi kavramlara değil insanların duygularına bağlıdır ve mantıksal kurallara bağlanamaz O, insanların duyarlık, zihin ve hayalgüçlerinin özgür ve uyumlu bir oyunu içinde ortaya çıkar Estetik yargı, bir ahlâk veya bilgi yargısı değildir Onlar gibi objektif değil; haz duyma ve duymamaya dayandığı için subjektiftir

Estetik yargı, çıkar elde etmeye, kullanmamaya yönelik değil, sadece seyredip beğenmeye bağlıdır Estetik yargıları daha iyi anlayabilmek için, kısaca onun özelliklerine bakmak gerekir Estetik yargılar bireyseldir Herkes beğenisini hür olarak değerlendirip ifade eder Bu beğeni, kişinin duygularına bağlıdır ve tamamen özeldir Estetik yargılar subjektiftir Renkler, şekiller, sesler kişiler tarafından farklı değerlendirilmiştir Hoşa gitme ve güzel bulma olayları mantıksal yargılar gibi değerlendirilemez Kimse kendinin güzel bulduğunu başkalarının da güzel bulmasını bekleyemez Çünkü bu yargıların subjektif (kişiye has) olduğu baştan kabul edilir Ancak burada bir yargı anarşisine de düşülmemelidir

Estetik yargılar ortaktır Estetik yargıların şartsız bir zorunluluğu yoktur Ancak bu yargılar, sadece duyu hoşlanmasına dayanan, hiçbir prensibe dayanmayan, tamamen keyfi olan yargılardan da ayrılmalıdır
Sanat eserlerini değerlendirmede pratik bir zorunluluk ta vardır Özgür olarak hüküm veren insanlar; o toplumda, o çağda geçerli olan ortak estetik duyguya (sensus communis aestheticus) göre hareket ederler Bu duygu, subjektif olmakla beraber bütün insanlarda ortaktır
Estetik yargılar zorunludur Bu zorunluluk ortak estetik duygudan gelir Güzelin dünyası hoş dediğimiz landadır Hoşluktan dolayı duyulan haz tamamen keyfi ve kişinin kendisi için olduğu halde, güzelden dolayı duyulan haz başkalarında da bulu-nur ve zorunlu bir hoşlanmadır Bu haz bütün insanlarda olması gereken bireyüstü bir hazdır

Estetik yargılar geneldir Gerçi estetik yargıların özelliklerini sayarken onun bireysel olması üzerinde durduk Ama genel olarak değerlendirdiğimizde estetik yargının, birey -üstü ortak estetik duygu prensibine dayanan zorunlu ve genelliği olan yargılar olduğu ortaya çıktı Bu, ideal bir durumdur Bir kişi güzel bulduğu bir şeyi, herkesin güzel bulmasını ve beğenmesini ister Ama farklı kültürlerden, farklı çağlardan, farklı eğitim
düzeylerinden insanları değerlendirdiğimizde, onların vardığı estetik yargıların daha çok bireysel olduğunu görürüz


Estetik yargıların genelliği, subjektif bir genelliktir Sanat tarihinde klasik olmuş resimler, heykeller, binalar; edebiyat , müzik gibi alanlarda bütün dünyada değerli bulunan eserler varsa, bu genel estetik yargıların bulunduğunu gösterir Estetik yargılar relatiftir Bir taraftan estetik yargıları bireysel ve keyfi olarak kabul edip diğer taraftan da onu birey-üstü, zorunlu ve genel geçer yargılar olarak anlattık Burada birbiri ile uzlaşmaz gibi görünen iki fikir ifade edilmiş gibi görünüyor (antonimia) Oysa estetik yargılar dünyasında relatif geçerlik olduğuna dikkat edersek, yukarıdaki zıt fikirler kendi boyutlarıyla kendi yerlerine otururlar

Bugünkü insanlık kültürü farklı merkezler etrafında gelişen tarihi kültüre dayandığı için, dünyanın farklı bölgelerinde farklı kültürler yaşamaktadır Sanat eserleri kendi kültür yapıları içinde ortaya çıkarlar Bu eserleri değerlendiren estetik beğeniler de kültürden kültüre değişir, yani relatifdir Ayrıca bir kültür içinde eğitim de insanların beğenilerini değiştirdiği için, farklı eğitim düzeylerindeki insanların estetik yargıları birbirinden farklı olacaktır Ve son olarak aynı kültür içinde aynı eğitim düzeyine sahip insanlar arasında psikolojik yapı farklılıkları olduğu için bu da estetik yargıların relatifliğini güçlendirecektir

Estetik yargılar düşünseldir Estetik yargının daha önce sayılan özelliklerine zıt olan bu fikir, L Wittgenstein'a aittir Ona göre, estetik yargının temelinde duygusallık yoktur, bilgi ve düşünsellik vardır Estetik yargıyı, konunun uzmanları verir ve diğer insanlarda onlara uyarlar

2 Ortak estetik yargıların olup olamadığı
Bir sanat eseri, onları yapan sanatçıların ve onları değerli bularak alan, koruyan, seyreden, dinleyen, okuyan estetik beğeni sahiplerinin ortak çabalarıyla ortaya çıkar Estetikte en çok tartışılan konuların başında, insanlar arasında ortak estetik yargıların olup olmadığı konusu gelir Bu alandaki fikirler de iki zıt grup içinde toplanır:

a) Ortak estetik yargıların olmadığını ileri sürenler:
Latincedeki "De gustibus non est disputandum" sözü (Türkçedeki yaygın ifadesi "renkler ve zevkler artışılmaz") öteden beri ortak estetik yargıların olamayacağını savunanların ana dayanağıdır Bunlara göre herkesin bir zevki, bir beğenisi vardır Kimi menekşeyi sever kimi orkideyi; kimi deniz kenarında tatil yapmayı sever kimi yaylalarda; kimi halk müziğini sever kimi klasik batı müziğini; kimi Picasso'yu sever kimi Rafaello'yu yani herkesin bir zevki ve beğenisi vardır ve bunun doğruluğu ve yanlışlığı tartışılamaz Herkesin zevki ve beğenisi kendince doğrudur ve haklıdır "onda ne buluyor" diyebilirsiniz ama onun zevkinin nedenini soramazsınız

Felsefe tarihinde estetik yargıların ve hattâ ahlâksal ve mantıksal yargıların bile ortak olmadığını ve tartışılabileceğini söyleyenler önce sofistlerdir, sonra da duyumcular Onlara göre, mademki bilgilerimiz duyumlarımıza bağlıdır; o halde herkesin kendi duyumlarıyla oluşturduğu bilgiler, verdiği hükümler doğrudur Hiç kimse kendi duyumlarının daha doğru bilgiler vereceğini savunamaz Zevk ve beğeniye dayanan estetik yargılarda ise hiç söyleyemezr

Kant, bu durumu şu şekilde açıklıyor Bazı kişisel hoşlanmalar, o kişilerin eğilimlerine ve kişisel özelliklerine bağlıdır ve tartışılamaz Ama estetik yargıların temeli olan güzel, o kadar kişisel değildir Herkeste bulunan ortak estetik zevklere göre verilen bu estetik hükümler tartışılabilir Ancak gene de tarihin çeşitli dönemlerinde, çeşitli toplumlarda ve hatta aynı toplumdaki değişik gruplar arasında birbirine zıt estetik yargıların bulunduğu gözlenmektedir


Bunun nedeni, estetik yargının kültürel ve kişisel oluşudur Kültürü ve kişiyi etkileyen bütün faktörler estetik yargıyı da etkiler Bir toplumun değişik tarihi dönemlerinde değişik estetik yargılar olabilir Aynı zaman diliminde değişik dini, milli, mahalli ve sınıfsal topluluklar birbirinden farklı estetik değerlere sahip olabilirler Bir toplulukta gençlerle yaşlılar, eğitilmişlerle eğitilmemişler birbirlerinden farklı zevklere sahip olabilirler Dahası insanların, karakter, mizaç gibi ana psikolojik özellikleri, herhangi bir zaman onların
psikolojik durumlarını etkileyen her türlü faktörler de estetik yargılar üzerinde etkili olabilir


b) Ortak estetik yargıların varlığını kabul edenler:
Daha önce estetik yargının özellikleri anlatılırken, bu yargıların subjektif de olsa bir genellik ve zorunluluk gösterdiğine işaret edildi Bazı sanatçılar ve onların ortaya koyduğu eserler çok seyerediliyor, dinleniyor, okunuyorsa, bunlarda herkesin kabul ettiği yüksek estetik değerler var demektir I Kant duyusal beğeniye dayanan bazı yargıların tamamen sınırlı ve kısa süreli kişisel yargılar olduğunu, ama gerçek estetik yargıların duyusal olmaktan çıkıp düşünsel düzeye çıktığını, kişisel olmaktan çıkıp zorunlu ve genel geçerli hale geldiğini söylüyor

Baumgarten de güzelliği bir mantıksal kategori, "hakikatın ikiz kardeşi" kabul ediyordu Hatta bazı estetik yargılar üzerine mantıksal yargılar kurup "bütün güller güzeldir", "Picasso'nun bütün eserleri güzeldir" gibi objektif genel geçerliği olan yargılara ulaşırız Kant ayrıca beğeni yargılarının insanların ortak estetik duygusuna dayandığını söyleyerek de, insanlar arasında ortak estetik yargıların bulunduğunu savunuyor

Öte yandan LWittgenstein, estetik yargıları kişilerin zevkleri , hoşlarına giden şey olmaktan çıkarıp tamamen uzmanlığa bağlayarak, onların ortak ve değişmez olduğu konusunu iyice vurguluyor Yani estetik yargıların temelinden duygusallık kaldırılıyor, düşünsellik ve bilgi konuluyor O zaman, bilgiye dayalı yargıların mantıksal doğruluğu gibi, kurallara uygunluk esasına dayanan estetik yargıların da mantıksal doğuluğu ve genel geçerliliği söz konusu oluyor

Estetik yargı açısından, İtalyan estetikçi Benedetto Croce'yi de ortak estetik yargıların olduğunu kabul edenler grubuna koyabiliriz O, bu konudaki fikirleri üçe ayırıyor

1 Estetik yargı zorunlu ve genel geçerlidir diyen mutlakçılar
2 Haz ve acı gibi estetik yargılar subjektiftir, bunlar üzerinde tartışma yapılamaz diyen şüpheciler (septikler, relativistler ve psikologistler)
3 Bilim ve ahlak yargıları genel geçerli ve mutlak, estetik yargılar değil diyen relatif relativistler

Croce bunların hiçbirine katılmıyor Ona göre sanat eseri mantıksal kurallara, metafizik güçlere göre yargılanamaz Bir estetik değer vardır ve bu değer yargıları, bilim ve ahlâk yargıları gibi genel geçerli ve mutlaktır Ancak bu yargıların temelindeki beğeninin ölçüsü sezgidir

Sorular ve tartışma konuları
1 Estetik beğeninin gelişmesinde eğitimin önemini, örnekler vererek tartışınız
2 Her sanatçının kendine has bir stili, hattâ her dönemdeki sanatçıların diğer çağlardakinden ayrı bir stili (sanat akımları) olmasının nedenlerini çeşitli sanat alanlarından örnek vererek açıklayınız
3 Sanatı açıklayan teorilerin ana tezlerini anlatınız ve değerlendiriniz
4 Dış dünyadaki bazı varlık ve olaylar kendiliğinden mi güzeldir, yoksa bizim duygularımız ve hayal gücümüz mü onları güzelleştirmektedir, tartışınız
5 Sanat ile kültür arasındaki bağlantıları anlatınız
6 Sanat ile zenaat arasındaki farkı açıklayınız
7 Bir şeyi güzel olarak kabul ederken, ondaki ne gibi özellikleri değerlendirirsiniz
8 "Ben güzele güzel demem, güzel faydalı olmalı" dizelerini estetik açıdan değerlendiriniz

Terimler
Sanat eseri: Faydalı, iyi, yüce gibi kavramlardan sıyrılmış olarak bizde estetik heyecan uyandıran eserlere sanat eserleri denir
Estetik: Duyusal faaliyetlerimizin güzelle ilgili
kısmını inceleyen sanat veya güzellik felsefesi
Mimesis: Taklit, sanatın esasının, insanların güzel şeyleri taklit etmesi olduğunu savunan görüş
Güzel: Estetiğin temel kavramı
Poesis: Güzel sanatların bir dalı olan şiir
Yüce: Büyük ve sınırsız, çeşitli yönlerden güçlü, insanı etkisi ve denetimi altına alan varlık ve olaylar
Oyun: İnsanların ve hayvanların, temel ihtiyaçlarını karşıladıktan sonra amaçsız olarak yaptıkları hoşa giden faaliyetler Bazılarına göre sanatın kaynağı budur
Estetik yargı: Sanat eserleri karşısında haz duyma veya duymamaya, beğenme ve beğenmemeye dayanan subjektif hükümler
Sanat: Birçok bölümleri, akımları, gösteri merkezleri olan resim, tiyatro, müzik, edebiyat vs gibi sosyal faaliyet alanlarına verilen ad verir ve diğer insanlarda onlara uyarlar

ProfDr Mustafa Ergün'ün Çalışmasından alınmıştır

yardımcı oluğun için teşekkür ederim pusluaradıklarım bunlardı

ProfDr Mustafa Ergün FELSEFEYE GİRİŞ (Estetik) 1
ESTETİK (SANAT FELSEFESİ)
İÇİNDEKİLER A Estetik Konusu
1 Felsefe Açısından Sanat a) Sanat 1) Taklit (mimesis)2) Yaratma 3) Oyun coolgif Sanat eseri
2 Estetiğin temel kavramları a) Güzellik 1) Güzel nedir ? 2) Doğa güzelliği ve Sanat Güzelliği
3 Güzelliğin nitelikleri Orantı ve simetri Uyum (harmoni) coolgif Güzellik- hakikat- iyi- hoş- yüce ilişkisi Güzel ve hakikat (doğruluk) Güzel ve iyi Güzel ve hoş Güzel ve faydalı Güzel ve yüce coolgif Estetiğin temel sorunlarına yaklaşımlar 1) Estetik yargıların yapısı ve özellikleri 2 Ortak estetik yargıların olup olamadığı a) Ortak estetik yargıların olmadığını ileri sürenler coolgif Ortak estetik yargıların varlığını kabul edenler A Estetik Konusu “Estetik” kelimesi Yunanca “aisthesis” veya aisthanesthai” kelimelerinden gelir Duyum, duyular, algı, duygu ile algılamak gibi anlamlar taşır Bu kelimelerden çıkarılabilecek olan, estetiğin, duygusallığın sağladığı bilgilerin bili-mi olmasıdır Estetiğin kurucusu Alexander GBaumgarten’-dir (1714-1762) Ona göre mantık, düşünce ve zihne bağlı yukarıdaki bilgilerin doğruluğunu inceleyen bir bilimdi Estetik de duyu ve duygulara bağlı bilgilerin doğruluğunu incele-yecekti Yani estetik mantığın ikiz kardeşi veya duyulara dayalı bilgilerin mantığı olarak ortaya konmuştu Felsefenin içinde üç temel normatif bilim vardır Bunlar doğruluk temeli üzerine kurulmuş Man-tık, iyilik temeli üzerine kurulmuş Ahlak ve güzellik temeli üzerine kurulmuş Estetiktir Dolayısıyla estetik duyusal alanın bütün geniş-liğini değil, özellikle güzel olan kısmını inceler Bu nedenle, bir ara estetik kelimesi yerine güzellik bilimi veya felsefesi kavramları da önerilmiştir (JG Herder ve GWF Hegel tarafından) Ancak daha sonra estetiğin temel değerinin sadece güzellik olarak sınırlanmasına karşı çıkanlar olmuştur (I Kant, Fr Shiller, K Rosenkranz, L Wittgenstein gibi) Onlara göre yüce, trajik, komik, zarif, ilginç, çocuksu (naif) soylu, çekici ve hatta çirkinlik bile estetiğin inceleyeceği değerler içine girebilir Estetiğin araştırma alanını güzellik ve sanatla sınırlayan geleneksel anlayışa karşı, sezgi ve sezginin ifade edilmesini teklif edenler (B Croce) pek kabul görmemiştir Estetik bilimi gene bir sanat felsefesi olarak kabul edilmek-tedir Estetiğin kaynağı konusunda ise değişik görüş-ler bulunmaktadır Esas estetik olanın estetik obje (sanat eseri) değil, onu yapan ve ona bakan kişideki psikolojik duygular olduğunu savunan psikolojik estetikçiler (Th Lipps) var-dır Buna karşılık subjektif yaklaşımdan uzak, esas estetik olanın obje, sanat eseri olduğunu savunan fenomenolojik estetikçiler (L Witt-genstein) vardır Aslında felsefi estetik bütün bunları birleştirir; psikolojik estetik (süje), fenomenolojik estetik (obje), sanat felsefesi ve estetik değerler man-tığı (estetik yargı) bir bütün olarak işlenir 1 Felsefe Açısından Sanat Sanat birçok bölümleri, akımları, çeşitli şekil-lerde uğraşanları, müzeleri, sergi ve gösteri salonları vs olan büyük bir sosyal faaliyet alanıdır Resim, heykel, mimari, müzik, edebi-yat, tiyatro, sinema, fotoğraf gibi birçok dalları olan sanat, çeşitli bilimlerce incelendiği gibi felsefe açısından da incelenmektedir Bu ince-leme sık sık sanatın toplumsal, psikolojik ve teknik incelemeleriyle çakışmaktadır a) Sanat Sanatın ne olduğu konusu çağlara, toplumlara, üzerinde durulan sanat alanına göre bazı deği-şiklikler göstermektedir Sanat, insani bir faali-yettir ve insanı etkileyen her şey, sanatı da etkilemektedir Sanat, sanatçıya bağlı bir ürün olarak sanatçının kişiliğinden ve orijinalliğinden
ProfDr Mustafa Ergün FELSEFEYE GİRİŞ (Estetik) 2
de büyük ölçüde etkilenir Ama bütün sanat eserleri kişilerde estetik bir zevk ve heyecan uyandırır; beğenilir, takdir edilirler Sanat eserini diğer rasgele eserlerden ayıran unsurlar nelerdir? Bunların başında güzellik gelir Daha sonra da tartışılacağı üzere, güzel-liğin tanımı oldukça zordur Güzelliğin yanı sıra bir sanat eserinde yüce olma, haz ve hoşa gitme duygusu uyandırma, doğru ve iyi olma, faydalı olma, bir amaca hizmet etme, insanın orada kendi ruhundan, heyecanlarından bir şeyler bulması gibi özellikler de aranmaktadır Sanatı daha iyi anlayabilmek için, filozofların sanat faaliyetini nasıl değerlendirdiklerine kısa-ca bakmak gerekir Sanatın kökeninin, kayna-ğının ne olduğu konusunda çeşitli görüşler vardır ve bunlardan bazıları şöyle özetlenebilir: 1) Taklit (mimesis) Sanatın esasının taklit olduğunu savunan ilk düşünür Aristoteles’tir (MÖ 384-322) Aslında Platon (MÖ 427-347)’nun eserlerinde ve felsefesinde de, her şeyin aslının idealar dünyasında bulunduğu, bu dünyadakilerin hep-sinin onun iyi ve kötü taklitleri olduğu şeklinde bir görüş vardır Aristoteles ise insanda bir tak-lit (mimesis) yeteneği ve hazzının bulunduğu-nu, sanatçının olayların ve varlıkların özündeki ideali, fikri taklit ettiğini söyler Sanatçı, âdeta tabiatın eksik bıraktığı şeyleri tamamlar Estetiği bağımsız bir bilim haline getiren Alman filozof Alexandre-Gottlle Baumgarten’e göre de evrende madde ve ruh öylesine âhenkli bir şe-kilde birleşmiş ve kaynaşmıştır ki, sanatın ve sanatçının amacı tabiatı taklit olmalıdır Maddeci estetikçilerden HKoch’a göre ise, sanat, özel bir gerçekliği yansıtma biçimidir Ancak bu yansıtma biçimini toplumsal değerler belirler Belki bazı sanat dallarında, meselâ resimde, heykelde, tiyatroda taklidin daha fazla yer aldı-ğını, ama mimari, edebi sanatlar gibi alanlar-da hayal gücünün taklidi aştığını söylemek daha gerçekçi olur Zaten eski Yunan düşünürlerinden Philostratos taklidi ikinci plana atarak hayal gücü ve ya-ratma ilkesini savunmuştur Hayal gücü taklit-ten daha kuvvetlidir Eski Yunan Tanrılarının heykellerini yapanlar onları görerek yapmamış-lardır Alman filozofu GWFr Hegel (1770-1831) de tabiat güzelliğini reddederek sanat güzelliğini tabiat güzelliğinden üstün tutar FrW-J Shelling (1775-1854) de sanatı tabiatın taklidi sayanlara karşıdır Sanatçı, yaratıcı Tanrının ruhunu bilinçsizce izler; onun yaptıklarını taklit etmez, tabiatı canlandıran Tanrısal ruh gibi o da yeniden, orijinal olarak yaratır, kullandığı eşyaya can verir Taklit; resim, heykel gibi bazı sanatların vası-tası olabilir ama birçok sanatlarda vasıta bile olamaz Kaldı ki, birçok fotoğrafta, plastik ve balmumundan yapılmış gerçeği aynen taklit eden eserlerde bir sanatçı ruhu, bir estetik he-yecan duyulmuyor Tiyatroda izlenip alkışlanan birçok cinayet sahnesi gerçek hayatta aynı beğeniyi bulur mu? Sanat eseri, gerçeğin yalın bir taklidinden çok daha farklı bir şeydir 2) Yaratma Tabiattaki varlıkların ve olayların doğrudan kendileri bir sanat eseri sayılmazlar Doğal şeylerin bir sanatçı tarafından işlenmesi ve düzenlenmesiyle bir sanat eseri ortaya çıkar Sanat, doğanın aynen yansıtılması değildir; nasıl bilim varlıkları ve olayları çözmeye ve formüle etmeye çalışıyorsa, sanat da varlıkları ve olayları anlamaya ve bilimden farklı bir şekilde anlatmaya yönelmiştir Burada kimi sanatçı resmi, kimi heykeli, kimi müziği, kimi edebi sanatları kullanır Ama her sanatçı ger-çeği anlatırken kendi tekniğini, kendi ruhunun yaratıcılığını ortaya koyar İhtimal ki, bir şey ortaya koymaya çalışırken kendi ruhunun de-rinliklerindeki güzellik ideali ona yol gösterir Sanatçıda yaratıcılığı yönlendiren, onun hayal gücüdür Reel varlıklar ve olaylar onun hayal gücü ile birleşerek unutulmayan sanat eser-lerine dönüşebilir Bu arada gerçek varlık ve olayların bazı yönleri kırpılıp atılır, bazı yönleri sanatçının orijinal yaratması, hem ele aldığı konular, hem kullandığı malzeme, hem işleme tarzı ile onun kendine has üslubunu ortaya koyar Çoğu filozof, gerçek sanatçıları bir deha olarak kabul eder Sanat eserleri de, bu dehanın çev-redeki olayları ve varlıkları kendi ruhlarındaki hayal gücü ile işleyerek değerlendirmeleri so-nunda ortaya çıkar Sanat, insanın iç dünya-sının eseridir ve büyük ölçüde bireyseldir Ama bütün diğer insanların iç dünyasına da hitap ettiği için kısa sürede toplumsallaşmaktadır Hegel’e göre sanat, maddeye sokulan ve mad-deyi kendine benzeten sanatçının ruhudur Bu yaratıcı ruh, heykelde ve mimaride maddeye
ProfDr Mustafa Ergün FELSEFEYE GİRİŞ (Estetik) 3
çok bağımlı iken, resimde maddeye tamamen hâkim; edebiyatta ve müzikte ise maddeden âdeta kurtulmuş bir haldedir Sanat; fikirleri, hayalleri çeşitli şekillerde çeşitli boyutlarda gerçekleştirme hareketidir Ama bilimsel ve teknolojik buluşlar bir sanat eseri sayılmazlar Çünkü çoğu kez sanatın yol gösterici ışığı olan güzellik ve beğenilme değerlerinden yoksundurlar Karl R-E van Hartmann (1842-1906) sanatı bir somut idealizm olarak nitelemiş; bunun temelinde de güzel idealinin bulunduğunun savunmuştur George Santayana (1863-1952) ve John Dewey’e (1859-1952) göre de sanatsal yarat-ma, kişinin çevresiyle etkileşiminden çıkar Sanatçıda bir kişilik, hayalgücü, bilgi, çevrede çeşitli şekiller, olaylar, sesler, malzemeler… Dolayısıyla çevre sanatçıyı besler, sanatçı çevreyi değiştirir Resim ve heykelde antik Yunan, Roma ve hat-tâ Rönesans sanatçıları klasik taklit sınırları içinde görünüyorlar Romantizm ve Realizm sanat akımlarına mensup olanların eserlerinde de tabiattaki varlıklar ve olaylar gerçeğine yakın bir şekilde taklit edilmeye çalışılıyordu Ama biçimden ziyade renk peşinde koşan izle-nimciler, insanın bilinçaltını dışa vurmaya çalı-şan ekspressiyonistler, gerçeklerden kaçıp “gerçek üstü”ne ulaşmaya çalışan sürrealistler, edebiyat alanında da temsilcilerini bulan sembolistler, Picasso’da zirveye çıkan geomet-rik kübizm vs sanatta taklitten ziyade yaratı-cılığı ön plana çıkardı Özellikle fotograf ve film teknolojisindeki gelişmelerle, bilgisayarın ses ve görüntü işleme tekniklerinin gelişmesi bir montaj sanatını ortaya çıkardı Dada’cıların resimde bir tahta çizip onu boyama yerine oraya gerçek bir tahta çakma gibi sanatı tekrar reelleştiren girişimleri eskide kaldı Şu anda teknolojideki gelişmeler bir taraftan bilgisayar-lar ve özel film teknikleriyle hareketli görüntüler üzerinde birçok değişiklikler sağlayan op-art ve çeşitli nesnelerin birleştirilmesiyle yeni kompo-zisyonlar elde eden pop-art, çağdaş sanatçıyı yaratıcılıkta yeni boyutlar geliştirmeye zorluyor 3) Oyun Bazı filozoflara göre, sanatın kaynağı eğlence ve oyundur İnsanlar zorunlu ihtiyaçlarını karşı-ladıktan sonra amaçsız olarak, hoşa giden bir takım oyun faaliyetlerinde bulunurlar Bu tür, hem bedeni dinlendirir hem hoşa gider Bu tür faaliyetlerin bir sonraki adı, kendini süsleme ve yakın çevresini hoşa gidecek, beğenilecek bir şekle getirmedir Charles Bordele’e göre sanat böyle ortaya çıkmıştır Bilim nasıl akılla deney-den çıkmışsa, sanatlar da hayalgücü ve oyun-dan çıkmıştır E Groesse de sanatın, amacı kendinden olan bir faaliyet olduğunu, insanın bütün kuvvetini çeken ve kullanan bir oyuna benzediğini söyler O halde oyun sanatın kaynağı olmaktan ziya-de, insanın haz duyarak yaptığı özgürce bir davranış olarak sanat faaliyetine benzemek-tedir Shiller de, ‘sanatın kaynağı oyundur’ demekten ziyade gerçek estetik dünyanın oyun dünyası olduğunu, insanın sadece oyunda gerçek insan olduğunu, özgür davranmanın, hayal gücünü gerçekleştirmeye çalışmanın orada mümkün olduğunu ve bu faaliyetin sanata yakın oldu-ğunu anlatır Ancak başlangıçta kendiliğinden ve tamamen özgürce olan oyun faaliyetinin zamanla durulduğu, bir takım kurallara bağlan-dığı, iyice sembolize edildiği görülür Oyun kısa sürede gerek ritmik hareketleriyle gerek müzik ve giysileriyle taklidin etkisine girer Oyun iç-güdüsü taklit tarafından kontrol edilmeye baş-lanır Ama oyun faaliyeti daha sonra gerek dansta, müzikte gerekse plastik sanatlarda ve resimde görüldüğü gibi, diğer sanatsal çalış-maların kaynağını oluşturmuştur B Croce, “Sanat, oyun değilse de o türden bir faaliyettir” demektir Çünkü sanatın özü ve amacı oyun-dan oldukça farklıdır Sanat yalnız taklit etmez; değiştirir ve yaratır Bu değiştiricilik ve yaratı-cılığın arkasında o çok takdir edilen sanatçı özgürlüğü vardır Kant, Shiller, Grant Allen, Spencer gibi düşü-nürler tarafından desteklenen oyun teorisi bazıları tarafından eleştirilmiştir de Bunlara göre oyun fizyolojik ve sosyolojik bir yansı-madır ve hiçbir iz bırakmadan kaybolabilir Oy-sa sanatla, sanatçının hayal gücü, tekniği, aklı sanat eserinin yapıldığı madde üzerine işlenir ve yüzyıllarca devam eder Toplumlar ve gele-nekler değişince oyunlar değiştiği halde, sanat eseri yaşar Hattâ belli toplum yapısında sanat-çının yaratıcılığı devam eder Oyun teorisi, güzel sanatların daha ziyade tiyatro ve gösteri sanatları (spor dahil) ilgili alanlarındaki faaliyetler için değerlendirilirse uygun olur Bazıları oyun ve haz duygusunu sanatın kay-nağı sayarken, bazıları da bunları bir amaç olarak ortaya koymuştur
ProfDr Mustafa Ergün FELSEFEYE GİRİŞ (Estetik) 4
coolgif Sanat eseri Aslında bir sanat eserini meydana getiren, daha doğrusu sanat olgusunu çıkaran üç unsur vardır: Sanatçı, sanat eseri ve sanat eserini anlayıp takdir eden kişiler (alımlayıcı) Sanat eserini meydana getiren kişilere sanatçı, sanat eserine estetik obje, sanat eseriyle estetik ilgi kuran kişilere de estetik süje denilir Sanatçıyı diğer insanlardan ayıran, onun kişili-ğidir Onun hayal kurma gücü, duyarlığı, duy-gululuğu, çağrışım zenginliği, gerilim sürekliliği ve sabrı gibi özellikleridir Sanatçı doğada gördüklerini gerek şekil, gerek renk, ses ve gerekse anlatım olarak aynen taklit eden kişi değildir Onun görüşü başkadır, seçişi ve anlatışı başkadır Sanatçı yansıtan değil, yaratan kişidir Bazı kişiler sanatın bireyselliğine, psikolojik özellik ve güçlerine önem vermişler; sanatçıları olağanüstü kişiler olarak nitelemişler; hattâ bazıları sanatçıları insanüstü kişiler ve dâhiler olarak görmüşlerdir Ama bazıları da onların üzerinde çevrenin etkisini, toplumun ve eğiti-min etkisini vurgulayarak, onları, çevrenin deği-şik bir aynası olarak görmüşlerdir Sanat eserleri, sanatçıların ortaya koydukları estetik objelerdir Bir heykel, bir tablo, bir bes-te, bir bina, bir şiir, roman vs sanat eseridirler Sanat eserlerinde, onları estetik obje haline getiren bazı özellikler vardır Biz buna estetik değer diyoruz Yani eğer bir eserin estetik bir değeri varsa, o eser sanat eseri olabilir Sanat eseri deyince, sanatın bütün alanlarında verilmiş ve estetik değeri olan eserleri saymak gerekir Belli başlı sanat alanları ise şunlardır : • Resim, grafik ve plastik sanatlar • Müzik • Mimarlık • Edebi sanatlar, roman, hikaye, şiir, ti-yatro eserleri • Sinema – Tiyatro sanatları ve dans Verdiği eserler bakımından sanat ile zenaatı da birbirlerinden ayırmak gerekir Zenaat, faydaya dayalı ürünler ortaya koymaya denir Sanatta faydadan ziyade sanat kaygısı egemendir; belli bir menfaat sağlamak amacıyla yapılan eserler daha ziyade zenaat eserleridir Bir sanat eserinin estetik değer kazanabilmesi için, hiçbir çıkar düşünmeden o objeden haz duyan ve onu takdir eden estetik süjelerin bulunması gerekir Güzel bir tablo karşısında duygulanmayan, çok güzel bir konseri, bir tiyatro oyununu alkışlayamayan, güzel bir şiir-den ruhu kıpırdamayan kişiler karşısında sanat eserinin bir değeri yoktur Bazı estetikçiler, esas estetik olayın insanların ruhunda meyda-na gelen özel duygular olduğunu iddia ederler Aşık Veysel’in “Güzelliğin on para etmez Bu bendeki aşk olmasa” dizelerinde olduğu gibi Şurası bir gerçektir ki, sanatçının ve sanat eserlerinin gerçek değerini bulabilmesi için, insanların temel güzel sanatlar alanında bilgi-lendirilmesi ve eğitilmesi çok yararlı olacaktır 2 Estetiğin temel kavramları a) Güzellik Estetiğe bazıları “Sanat felsefesi” demesine rağmen “güzellik felsefesi” diyenler de çoktur Dolayısıyla bugün estetiğin en temel kavram, güzelliktir Güzellik, çağdan çağa, toplumdan topluma ve insandan insana, hattâ insanın yaşına, mesle-ğine, içinde bulunduğu sosyal ve psikolojik duruma göre değişen bir değerdir Zaten insan gerçek bir dünyada kendi koyduğu, yaygın kabul gören değerleriyle yaşar Bilgilerimizi düzenleyen doğruluk değerleri, ahlâkımızı dü-zenleyen iyilik değerleri ekonomimizi ve pratik hayatımızı düzenleyen yararlılık değerleri ve estetik hayatımızı düzenleyen güzellik değer-leri vardır Bu değerleri ortaya koyan, bir şeyi iyi, güzel yapan insandır 1) Güzel nedir ? Felsefede güzellik Platon ile başlamıştır Ona göre güzel (tokalon), mutlak ve öz olarak idea-lar özlemindedir, Tanrı katındadır O güzellik her zaman ve her yerde geçerli olan mutlak güzelliklerdir; zaman ve mekan dışıdır Bu değişmeyen güzellikler bu dünyada maddelere şekil verirler; ama madde zayıf ve kararsız olduğu için, her şeyin aslı olan o güzellik ideleri varlıklara tanrı olarak yansıyamazlar ve maddi güzellik bozulunca da o güzellik kalmaz Yani güzellik varlıklarda ve olaylarda değil, onlara yansıyan idealar âlemindedir Plotinos ise güzelliği ikiye ayırmaktadır: Bunlar-dan birisi nesnelerdir ve bunlar güzellik ide-sinden pay aldıkları oranda ve sürede güzel-dirler Diğerleri ise özü gereği kendiliğinden güzeldirler (erdem gibi) Plotinos beden güzel-liğinden başlayarak temizlene temizlene Tanrı güzelliğine giden mistik bir yol çizer

ProfDr Mustafa Ergün FELSEFEYE GİRİŞ (Estetik) 5
Aristoteles’e göre güzellik âhenktir, uyumdur Bir bütünü meydana getiren unsurlar birbiri ile uyumlu ise, o şey güzeldir Tabi burada simetri, orantı, tam uyum (precision) sınırlılık gibi fak-törler geçerlidir ve Aristoteles güzelliği âdeta matematik olarak değerlendirir Alman filozoflarından I Kant, güzeli bir estetik değer olarak hoş, iyi doğru ve yararlıdan ayıra-rak, sanat güzelliği ile tabiat güzelliği farkını ortaya koymaktadır Tabiat güzelliği tabiatın bir maddede amacına ulaşmasıdır; bunun belli kuralları vardır Sanat güzelliğinde ise çoğu kez amaç, kural yoktur; hoşa gitme ve ruhtaki estetik duygu esastır Fr Shiller’e göre de güzelliğin bir duyusal bir de akli yanı vardır Güzellik, aklın, duyuların şekillenmesidir İnsandaki oyun içtepisi, akılda-ki biçim içtepisi ile duyulardaki yaşama içtepi-sini güzellik şeklinde birleştirir Alman idealistlerinden Shelling’e göre de sub-jektif ve objektif zıtlıklarının kalktığı bir eserde yansıyan şey güzelliktir Hegel’de ise güzellik tekrar bir “ide” seviyesine yükselir İde, hem doğru hem de güzeldir Gü-zellik idesi kendisini sanat eserlerinde gösterir Th Vischer, estetiği “güzelin bilimi” olarak al-makta ve güzeli de “idenin görünüşe çıkması”, duyular tarafından algılanır hale gelmesi olarak tanımlanmaktadır İde ile görünüşü arasındaki uyum güzeli, uyumsuzluk ise çirkinliği ortaya çıkarır Vischer, tabiat güzelliğini de bir güzellik olarak kabul eder ve hatta sanatı; tabiatın objektif güzelliği ile insan hayalgücünün sub-jektif güzelliğinin birleşmesi olarak tanımlar Varoluşçu (existansiyalist) filozoflardan Martin Heidegger’e göre ise, güzellik “varlığın aydın-lanmasıdır, doğruluktur” Ancak bu doğruluk, mantıksal doğruluk değil, gerçek doğruluktur; varlıkların içindeki doğruluktur Varlıkların gizli olan yapısını herkesin görebileceği şekilde açığa çıkarmak, güzeli ortaya koymaktır Yukarıdaki gibi, güzeli bir “ide”, bir ülkü olarak alan metafizik güzellik anlayışlarının yanında, güzeli psikolojik olarak alıp değerlendirenler de vardır Th Lipps, güzeli bir insanın haz duy-duğu, kendisini özgür hissettiği biçim olarak algılıyor Oysa fenomenciler bunu kabul etmi-yorlar Onlara göre güzellik, seyredene bağlı olmayan, güzel olan varlığın yapısında temel-lenen bir özelliktir Güzel bir şey, onu güzel gören olmasa da güzeldir Güzellik ide de değildir, gerçeklik de; güzellik gerçeğe dayanır ama onun aşar NHartman, güzelliğin genel ve tümel bir metafizik varsayımdan çıkartılması yerine güzel varlıklardan, ontolojiden çıkartıl-ması gerektiğini söyler 2) Doğa güzelliği ve Sanat Güzelliği Natüralistlere göre bir doğa güzelliği vardır ve bu, sanat için bir model, bir örnek olmalıdır Sanat, ancak doğayı taklit (mimeris) olabilir Dolayısıyla doğa güzelliği sanat güzelliğinden önce gelecek ve ona kılavuzluk edecektir Aristoteles’e göre de, sanatın objesi doğadır Ancak doğa her zaman güzel değildir ve bazı çirkin ve feci doğa manzaraları sanat eserleri-ne yansıtıldığında orada güzel olabilir Im-pressionist sanatçılar, doğa güzelliğinin sanat için önemsiz olduğunu vurgulamak için çirkin-liklerin resimlerini yapmışlardır Kant, Hegel, Croce, Lukacs gibi düşünürler doğa güzelliği ile sanat güzelliğini birbirlerinden ayırmışlardır Hegel’de sanat güzelliği doğa güzelliğinden üstündür BCroce’de konuyu estetik bakış açısından ele alır Genelde doğa güzelliği estetik dışı bir şeydir; ama onun hoşa giden, bize zevk veren yönlerini bir estetik obje olarak görüyorsak, o doğa parçası güzeldir Yani güzelliğin kaynağı doğa ve madde dün-yası değil, insanın kendi iç dünyasıdır Çünkü insan çevreye bakarken bir hayvan gözüyle bakmıyor; onun psikolojik durumu, yaşı, mes-leği, ümitleri, hayalleri vs bakışa etki etmekte, onun güzel güzel veya çirkin görmesini etki-lemektedir İdealist estetiğe göre, sanat güzelliği doğa güzelliğinden üstündür ve onu konu aldığında yüceltir Buna karşı olan natüralist ve mater-yalist estetik görüşüne göre ise, güzellik her şeyden önce organik hayatın içinde, doğa-dadır Sanat eseri doğaya dayalı olmalıdır Ancak güzellik üretim ilişkileri içinde oluşan toplumsal bir değerdir Resimde romantizm akımının büyük ustası E Delacroix (1798-1863) “biz romantik olduktan sonra dağlar güzelleşti” diyor Buna benzer şekilde Kant da “doğa, bir sanat esri olarak görüldüğü zaman güzeldir”, demektedir 3 Güzelliğin nitelikleri Güzelliğin objektif ve subjektif nitelikleri vardır Subjektif nitelikler kişiden kişiye, toplumlara ve yüzyıllara göre değişebileceği için, burada kı-saca objektif nitelikler üzerinde durulacaktır Objektif nitelikleri de içsel ve dışsal olarak ikiye ayırmak mümkündür
ProfDr Mustafa Ergün FELSEFEYE GİRİŞ (Estetik) 6
İçsel nitelikler şunlardır: • Bir eserin güzel olması, onun temsil ettiği ideyi yansıttığı oranda artar Güzel bir şey, idesine, özüne, kavramına uygun olan şey-dir • Güzel eser, temsil ettiği şeyin tipine bir bütün olarak uygun olmalıdır At hörgüçlü olmaz, çınar ağacı çam yaprakları taşımaz Yetkin olmayan, tam olmayan şeyler güzel değildir • Bir şeyin güzel olabilmesi için canlı ve an-latım gücü yüksek olmalıdır Güzelliğin dışsal - biçimsel nitelikleri de şunlar-dır: • Orantı ve simetri: Özellikle güzelliğin mate-matik olarak belirlenmesi sırasında karşı-mıza çıkan ilk orantıdır Güzel, unsurların orantılı olarak birleşmesidir Orantısız şey güzel olamaz Platon’a göre güzellik, doğru orantıdan başka bir şey değildir Aristo-teles’te ise güzel, düzene ve büyüklüğe dayanır Eskiden beri sanatçılar ve filozof-lar tüm güzellikleri açıklayacak büyülü bir matematik formül aramışlar ve bunun “altın kesit” orantısında bulmuşlardır Orantıya bağlı olan güzelliğin bir başka niteliği simetridir Güzel olan bir bütünün parçaları arasında ölçüye dayalı bir düzen vardır Doğadaki güzellik büyük ölçüde simetriye bağlıdır Canlıların bedeni sağ ve sol olarak simetriktir Sanat eserlerinin de güzel olarak algılanmasında simetri çok önemlidir • Uyum (harmoni): Bütün güzellikler için, parçaların uyumlu birleşmesi önemlidir Hem hareketli hem de hareketsiz bütün-lerde uyum önemlidir Zaten uyum olmaz ise güzellik de kalmaz, bütün de Sanatçı, evrendeki ve varlıklardaki gizli uyumu yakalayıp onu eselerinde yansıtmak ister Güzellik, bir varlıkta karşıtların gerilimine dayanan bir uyumdur Evrendeki bu uyum sanat eserlerine de yansırsa, onlar da gü-zel olur Harmoninin, temelinde çoklukta birlik bulunur Evrende herşey çok ve karmaşık gibi görünür Ama çoklukta birlik sağlanınca bir uyum, bir güç, bir güzellik ortaya çıkar coolgif Güzellik- hakikat- iyi- hoş- yüce ilişkisi Filozof ve estetikçiler güzeli tanımlarken, ger-çek, faydalı, iyi, hoş, yetkin, latif, yüce gibi nite-likler kullanırlar Güzellik, bazen bunlarla karış-tırılır, bazen bu kavramlarla sıkı sıkıya bağla-nır Güzel ile bu kavramlar arsındaki benzerlik ve farklar nelerdir? Güzel ve hakikat (doğruluk) Eserlerin fikirlere ve özlere uygun olması, onun doğruluğunu gösterir Doğru ve güzel, bir bakı-ma özdeştir Boilau “hiçbir şey doğrudan daha güzel değildir” diyor Mistik idealistler, güzelliği, Tanrısal doğrunun yansıması olarak görürler Platon’da, Hegel’de doğa ve sanat eserleri ideyi yansıttığı ölçüde güzeldir Realistler de, sanat eserinin gerçeği doğru olarak yansıttı-ğında güzel olduğunu söylerler Oysa doğru ve güzel aynı şeyler demek değil-dir Doğru, akla hizmet eder, genel ve soyuttur Oysa güzel, duygularımıza ve hayal gücümüze hitap eder ve somuttur Bazı doğruluklar güzel-dir, ama bazıları hayranlık, heyecan ve coşku uyandırmadığı için güzel bulunmazlar Mate-matikteki, fizik ve kimyadaki bir çok doğru ile güzel arasında ne bağlantı vardır? Bazen doğ-rulukla ilgisi olmayan, hayal gücü ile yapılan eserler güzeldir Doğruluk bir mantık yargısı, güzellik ise bir değer yargısıdır Bilimsel doğru-lukları ve sanatsal güzellikleri anlamak için ayrı ayrı eğitim gerekir Güzel ve iyi Sokrates, Platon, Aristoteles, Descartesçı ve Kantçı filosoflar, ahlâkçı filosoflardır Bunlar gü-zel ve iyi arasında doğrudan bir bağlantı kurar-lar Güzellik; doğruluk, dürüstlük ve iyiliktir Güzel iyidir ve iyi güzeldir (kalo-kagathia) H Pierren “güzel, iyinin bir başka adıdır” diyor Ahlâkçı düşünürler sanatla ahlâkı birleştirip, güzelle iyinin özdeş olduğunu savunuyorlar J M Guyau’ya göre, iyi daima faydalıdır, faydalı daima güzeldir; bu itibarla iyi de güzeldir Shaftesbury’ye göre de orantı ve düzenin oldu-ğu yerde güzellik, güzelliğin olduğu yerde er-dem ve iyilik vardır Oysa daha yakından incelendiğinde, güzel ve iyinin böyle içiçe girmediği görülür Güzellik ve iyilik kişiden kişiye, toplumdan topluma değişen değerlerdir ama, iyilik daha değişkendir Bir kişi için iyilik olan bir davranış, onun rakibi için kötülüktür Belli bir durumda iyilik gibi gözüken bir hareket başka bir durumda kötülük olabilir İyi amaçlıdır, faydalıdır; güzelin ise her zaman amaçlı ve faydalı olduğu söylenemez İyilik akılla, güzellik genellikle sezgiyle anlaşılır İyili-ğin belli yasaları, bağımlılıkları vardır; güzellik ise özgürlüktür Ahlâksal iyi her zaman sem-patik ve çekici değildir; güzel ise insanları çeker ve heyecanlandırır Bir sanat eserindeki çıplak bir poz ahlâk bakımından kötü olabilir, ama güzel olması mümkündür Güzel, herke-sindir; herkes güzellikler üzerinde birleşebilir ama iyilikler genellikle çıkarlara ve durumlara göre değişir Güzel ve hoş Güzelin, hoşumuza gittiği için güzel olduğunu düşünürüz Hoşluk ta aklımızla değil, güzellik gibi, duygularımızla ilgilidir Hoşumuza giden şey, haz ettiğimiz şeydir Haz ve hoşluk güzel üzerinde yoğunlaşmış gibi gözükür Ancak gü-zeli, haz veren ve hoşa giden eserlere indirge-mek doğru olur mu? Güzel eserler hoştur, kişiye haz ve keyif verir Ama bu her zaman böyle olmaz Her zaman bize hazlık ve hoşluk veren bir eser, bir durum güzel olamaz Belli bir durumda hoşumuza giden şey, durum değiştiğinde hoşluğunu kay-beder Hoşluk ve haz peşinde koşan, bazen alçaltıcı durumlara düşebilir Oysa güzel tutku-su insanı büyütür, yüceltir, asilleştirir Güzel, bizi sürekli kendine çeken bir güçtür, kuvvettir Haz ve hoşluğun çekim süresi ise fazla de-ğildir Güzel ve faydalı Antik Yunan filosofları güzel ve faydalı olma problemini tartışmışlar; güzeli faydalı ve kulla-nışlı olma ile tanımlamışlardır Faydalı olan güzel, güzel olan iyi ve aynı zamanda fayda-lıdır Oysa Kant, güzel ve iyiyi birbirinden ayırınca, güzel ile faydalı arasındaki bağlar da kopmuş-tur Su faydalıdır ama, suyun güzel ve faydalı olduğu durumlar aynı değildir Bir yerde gör-düğümüz güzel bir çocuğun bize faydası yok-tur İçi sebze ve meyvelerle dolu bir bahçe faydalı, ama içinde sebze ve meyve olmayan bir park daha güzeldir Güzel daima güzeldir; ama faydalı geçicidir Tıpta kullanılan ilaçlar ve bazı tedavi yöntem-leri faydalıdır, ama güzeldir denemez Bazı düşünürler güzel ve faydalı arasında bir bağlantı kurulamayacağını, bunları birbirine ka-rıştırmamak gerektiğini, daha doğrusu fayda ve çıkarın sanatı bozacağını iddia etmişlerdir Hattâ Schiller ve Spencer gibi düşünürler güzel ile faydalının birbirine aykırı olduğunu savun-muşlardır Ancak insan giderek teknik bir çevrede yaşa-mak zorunda kalmaktadır İnsan madem ki do-ğal güzelliklerden uzak, teknik adamların yaptı-ğı âletlerle, onların oluşturduğu ortamlarda yaşayacaktır, öyleyse bu çevrenin hem yararlı hem de güzel olması gerekir Zaten çağdaş hayatta da bir taraftan desinatörlük, çevre dü-zenleme, bir taraftan ergonomi gibi bilgi alan-ları teknik âletlerin ve ortamların hem faydalı hem de güzel olmasına çalışmaktadırlar Güzel ve yüce Estetikçiler tarafından yüce ve yücelik de, güzellik gibi bir estetik değer olarak inceleniyor Sanat eserlerinde güzel ve yüce ideleri her zaman bir arada bulunabilir mi? Her zaman değil Hem güzel hem yüce olan bazı sanat eserleri vardır; ama her zaman güzel olan yüce, yüce olan da güzel olmaz Yüce genellikle büyük ve sınırsız, insanı ezen, kontrolü altına alan olaylar ve varlıklardır İnsan ıssız bir çölde tek başına kaldığında, bir fırtınaya tutulduğunda, gece yıldızlı gökyüzünü seyrettiğinde, muhteşem bir mimari eserle karşılaştığında “yüce” duygusuna kapılır Bazı büyük insanlar yüce olarak değerlendirilir Bizi aşan, hayran bırakan büyüklük ve kuvvetlere yüce deriz ve bunlar güzeli aşarlar Yüce, gü-zelden daha güçlü, korkutucu, ürkütücü olabilir Yüce olan bazı şeyler güzellik taşır, ama bazı-ları taşımaz Bu benzerliklerin dışında güzel ve âhenk, güzel ve lüks, güzel ve latif gibi ikililerin de bazen birbirleriyle yanyana durduğu ve birlikte değer-lendirildiği görülmektedir Ancak bunlar da her zaman güzelle birlikte olan unsurlar değildir coolgif Estetiğin temel sorunlarına yaklaşımlar 1) Estetik yargıların yapısı ve özellikleri Yargı, var olan ve olmayan doğru veya yanlış olan şeyler üzerinde ileri sürülen ifadelerdir Felsefe tarihinde Aristotales ve Kant, yargının üzerinde en çok duran düşünürlerdir Yargıları birçok şekilde sınıflandırmak mümkündür Ama burada incelediğimiz konu bakımından yargı-ları bilgisel (cognitive) ve estetik yargılar olarak ikiye ayırabiliriz Bilgisel yargılar, doğru-yanlış mantığına göre incelenebilecek objektif yargılardır Oysa este-tik yargılar subjektiftir ve doğru-yanlış mantığı ile değerlendirilemez Felsefe tarihinde I Kant ve L Wittgenstein, estetik yargıların mantığını kurmaya çalışmışlardır Daha doğrusu estetik bilimini, bir estetik yargılar mantığı olarak geliş-tirmişlerdir
ProfDr Mustafa Ergün FELSEFEYE GİRİŞ (Estetik) 8
Estetik yargılar bilgiler gibi kavramlara değil insanların duygularına bağlıdır ve mantıksal kurallara bağlanamaz O, insanların duyarlık, zihin ve hayalgüçlerinin özgür ve uyumlu bir oyunu içinde ortaya çıkar Estetik yargı, bir ahlâk veya bilgi yargısı değil-dir Onlar gibi objektif değil; haz duyma ve duy-mamaya dayandığı için subjektiftir Estetik yar-gı, çıkar elde etmeye, kullanmamaya yönelik değil, sadece seyredip beğenmeye bağlıdır Estetik yargıları daha iyi anlayabilmek için, kı-saca onun özelliklerine bakmak gerekir 􀂾 Estetik yargılar bireyseldir Herkes beğeni-sini hür olarak değerlendirip ifade eder Bu beğeni, kişinin duygularına bağlıdır ve ta-mamen özeldir 􀂾 Estetik yargılar subjektiftir Renkler, şekil-ler, sesler kişiler tarafından farklı değerlen-dirilmiştir Hoşa gitme ve güzel bulma olayları mantıksal yargılar gibi değerlen-dirilemez Kimse kendinin güzel bulduğunu başkalarının da güzel bulmasını bekleye-mez Çünkü bu yargıların subjektif (kişiye has) olduğu baştan kabul edilir Ancak burada bir yargı anarşisine de düşülme-melidir 􀂾 Estetik yargılar ortaktır Estetik yargıların şartsız bir zorunluluğu yoktur Ancak bu yargılar, sadece duyu hoşlanmasına daya-nan, hiçbir prensibe dayanmayan, tama-men keyfi olan yargılardan da ayrılmalıdır Sanat eserlerini değerlendirmede pratik bir zorunluluk ta vardır Özgür olarak hüküm veren insanlar; o toplumda, o çağda geçer-li olan ortak estetik duyguya (sensus com-munis aestheticus) göre hareket ederler Bu duygu, subjektif olmakla beraber bütün insanlarda ortaktır 􀂾 Estetik yargılar zorunludur Bu zorunluluk ortak estetik duygudan gelir Güzelin dün-yası hoş dediğimiz alandadır Hoşluktan dolayı duyulan haz tamamen keyfi ve kişinin kendisi için olduğu halde, güzelden dolayı duyulan haz başkalarında da bulu-nur ve zorunlu bir hoşlanmadır Bu haz bütün insanlarda olması gereken birey–üstü bir hazdır 􀂾 Estetik yargılar geneldir Gerçi estetik yar-gıların özelliklerini sayarken onun bireysel olması üzerinde durduk Ama genel olarak değerlendirdiğimizde estetik yargının, birey -üstü ortak estetik duygu prensibine daya-nan zorunlu ve genelliği olan yargılar oldu-ğu ortaya çıktı Bu, ideal bir durumdur Bir kişi güzel bulduğu bir şeyi, herkesin güzel bulmasını ve beğenmesini ister Ama farklı kültürlerden, farklı çağlardan, farklı eğitim düzeylerinden insanları değerlendirdiğimiz-de, onların vardığı estetik yargıların daha çok bireysel olduğunu görürüz 􀂾 Estetik yargıların genelliği, subjektif bir ge-nelliktir Sanat tarihinde klasik olmuş re-simler, heykeller, binalar; edebiyat , müzik gibi alanlarda bütün dünyada değerli bulu-nan eserler varsa, bu genel estetik yargı-ların bulunduğunu gösterir 􀂾 Estetik yargılar relatiftir Bir taraftan estetik yargıları bireysel ve keyfi olarak kabul edip diğer taraftan da onu birey-üstü, zorunlu ve genel geçer yargılar olarak anlattık Bura-da birbiri ile uzlaşmaz gibi görünen iki fikir ifade edilmiş gibi görünüyor (antonimia) Oysa estetik yargılar dünyasında relatif geçerlik olduğuna dikkat edersek, yukarı-daki zıt fikirler kendi boyutlarıyla kendi yerlerine otururlar Bugünkü insanlık kültürü farklı merkezler etrafında gelişen tarihi kültüre dayandığı için, dünyanın farklı bölgelerinde farklı kültürler yaşamaktadır Sanat eserleri kendi kültür yapıları içinde ortaya çıkarlar Bu eserleri değerlendiren estetik beğeniler de kültürden kültüre değişir, yani relatifdir Ayrıca bir kültür içinde eğitim de insanların beğenilerini değiştirdiği için, farklı eğitim düzeylerindeki insanların estetik yargıları birbirinden farklı olacaktır Ve son olarak aynı kültür içinde aynı eğitim düzeyine sa-hip insanlar arasında psikolojik yapı farklı-lıkları olduğu için bu da estetik yargıların relatifliğini güçlendirecektir 􀂾 Estetik yargılar düşünseldir Estetik yargı-nın daha önce sayılan özelliklerine zıt olan bu fikir, L Wittgenstein’a aittir Ona göre, estetik yargının temelinde duygusallık yok-tur, bilgi ve düşünsellik vardır Estetik yar-gıyı, konunun uzmanları verir ve diğer insanlarda onlara uyarlar 2 Ortak estetik yargıların olup olamadığı Bir sanat eseri, onları yapan sanatçıların ve onları değerli bularak alan, koruyan, seyreden, dinleyen, okuyan estetik beğeni sahiplerinin ortak çabalarıyla ortaya çıkar Estetikte en çok tartışılan konuların başında, insanlar arasında ortak estetik yargıların olup-
ProfDr Mustafa Ergün FELSEFEYE GİRİŞ (Estetik) 9
olmadığı konusu gelir Bu alandaki fikirler de iki zıt grup içinde toplanır: a) Ortak estetik yargıların olmadığını ileri sürenler: Latincedeki “De gustibus non est disputandum” sözü (Türkçedeki yaygın ifadesi “renkler ve zevkler tartışılmaz”) öteden beri ortak estetik yargıların olamayacağını savunanların ana dayanağıdır Bunlara göre herkesin bir zevki, bir beğenisi vardır Kimi menekşeyi sever kimi orkideyi; kimi deniz kenarında tatil yapmayı sever kimi yaylalarda; kimi halk müziğini sever kimi klasik batı müziğini; kimi Picasso’yu sever kimi Rafaello’yu yani herkesin bir zevki ve beğenisi vardır ve bunun doğruluğu ve yanlış-lığı tartışılamaz Herkesin zevki ve beğenisi kendince doğrudur ve haklıdır “onda ne bulu-yor” diyebilirsiniz ama onun zevkinin nedenini soramazsınız Felsefe tarihinde estetik yargıların ve hattâ ahlâksal ve mantıksal yargıların bile ortak olmadığını ve tartışılabileceğini söyleyenler önce sofistlerdir, sonra da duyumcular Onlara göre, mademki bilgilerimiz duyumlarımıza bağlıdır; o halde herkesin kendi duyumlarıyla oluşturduğu bilgiler, verdiği hükümler doğrudur Hiç kimse kendi duyumlarının daha doğru bilgiler vereceğini savunamaz Zevk ve beğe-niye dayanan estetik yargılarda ise hiç söyle-yemez Kant, bu durumu şu şekilde açıklıyor Bazı kişi-sel hoşlanmalar, o kişilerin eğilimlerine ve kişisel özelliklerine bağlıdır ve tartışılamaz Ama estetik yargıların temeli olan güzel, o kadar kişisel değildir Herkeste bulunan ortak estetik zevklere göre verilen bu estetik hüküm-ler tartışılabilir Ancak gene de tarihin çeşitli dönemlerinde, çeşitli toplumlarda ve hatta aynı toplumdaki değişik gruplar arasında birbirine zıt estetik yargıların bulunduğu gözlenmektedir Bunun nedeni, estetik yargının kültürel ve kişisel olu-şudur Kültürü ve kişiyi etkileyen bütün faktörler estetik yargıyı da etkiler Bir toplumun değişik tarihi dönemlerinde değişik estetik yargılar olabilir Aynı zaman diliminde değişik dini, milli, mahalli ve sınıfsal topluluklar birbirinden farklı estetik değerlere sahip olabilirler Bir toplulukta gençlerle yaşlılar, eğitilmişlerle eğitilmemişler birbirlerinden farklı zevklere sahip olabilirler Dahası insanların, karakter, mizaç gibi ana psikolojik özellikleri, herhangi bir zaman onların psikolojik durumlarını etkileyen her türlü faktör-ler de estetik yargılar üzerinde etkili olabilir coolgif Ortak estetik yargıların varlığını kabul edenler: Daha önce estetik yargının özellikleri anlatılır-ken, bu yargıların subjektif de olsa bir genellik ve zorunluluk gösterdiğine işaret edildi Bazı sanatçılar ve onların ortaya koyduğu eserler çok seyerediliyor, dinleniyor, okunuyorsa, bun-larda herkesin kabul ettiği yüksek estetik değerler var demektir I Kant duyusal beğeniye dayanan bazı yargı-ların tamamen sınırlı ve kısa süreli kişisel yargılar olduğunu, ama gerçek estetik yargıla-rın duyusal olmaktan çıkıp düşünsel düzeye çıktığını, kişisel olmaktan çıkıp zorunlu ve genel geçerli hale geldiğini söylüyor Baumgarten de güzelliği bir mantıksal kategori, “hakikatın ikiz kardeşi” kabul ediyordu Hatta bazı estetik yargılar üzerine mantıksal yargılar kurup “bütün güller güzeldir”, “Picasso’nun bütün eserleri güzeldir” gibi objektif genel geçerliği olan yargılara ulaşırız Kant ayrıca beğeni yargılarının insanların ortak estetik duygusuna dayandığını söyleyerek de, insanlar arasında ortak estetik yargıların bulun-duğunu savunuyor Öte yandan LWittgenstein, estetik yargıları kişilerin zevkleri , hoşlarına giden şey olmaktan çıkarıp tamamen uzmanlığa bağlayarak, onla-rın ortak ve değişmez olduğu konusunu iyice vurguluyor Yani estetik yargıların temelinden duygusallık kaldırılıyor, düşünsellik ve bilgi konuluyor O zaman, bilgiye dayalı yargıların mantıksal doğruluğu gibi, kurallara uygunluk esasına dayanan estetik yargıların da man-tıksal doğuluğu ve genel geçerliliği söz konusu oluyor Estetik yargı açısından, İtalyan estetikçi Bene-detto Croce’yi de ortak estetik yargıların oldu-ğunu kabul edenler grubuna koyabiliriz O, bu konudaki fikirleri üçe ayırıyor 1 Estetik yargı zorunlu ve genel geçerlidir di-yen mutlakçılar 2 Haz ve acı gibi estetik yargılar subjektiftir, bunlar üzerinde tartışma yapılamaz diyen şüpheciler (septikler, relativistler ve psiko-logistler) 3 Bilim ve ahlak yargıları genel geçerli ve mutlak, estetik yargılar değil diyen relatif relativistler Croce bunların hiçbirine katılmıyor Ona göre sanat eseri mantıksal kurallara, metafizik güç-lere göre yargılanamaz Bir estetik değer vardır
ProfDr Mustafa Ergün FELSEFEYE GİRİŞ (Estetik) 10
ve bu değer yargıları, bilim ve ahlâk yargıları gibi genel geçerli ve mutlaktır Ancak bu yar-gıların temelindeki beğeninin ölçüsü sezgidir Sorular ve tartışma konuları 1 Estetik beğeninin gelişmesinde eğitimin öne-mini, örnekler vererek tartışınız 2 Her sanatçının kendine has bir stili, hattâ her dönemdeki sanatçıların diğer çağlardakinden ayrı bir stili (sanat akımları) olmasının neden-lerini çeşitli sanat alanlarından örnek vererek açıklayınız 3 Sanatı açıklayan teorilerin ana tezlerini anla-tınız ve değerlendiriniz 4 Dış dünyadaki bazı varlık ve olaylar kendi-liğinden mi güzeldir, yoksa bizim duygularımız ve hayal gücümüz mü onları güzelleştirmek-tedir, tartışınız 5 Sanat ile kültür arasındaki bağlantıları anla-tınız 6 Sanat ile zenaat arasındaki farkı açıklayınız 7 Bir şeyi güzel olarak kabul ederken, ondaki ne gibi özellikleri değerlendirirsiniz 8 “Ben güzele güzel demem, güzel faydalı olmalı” dizelerini estetik açıdan değerlendiriniz Terimler Sanat eseri: Faydalı, iyi, yüce gibi kavram-lardan sıyrılmış olarak bizde estetik heyecan uyandıran eserlere sanat eserleri denir Estetik: Duyusal faaliyetlerimizin güzelle ilgili kısmını inceleyen sanat veya güzellik felsefesi Mimesis: Taklit, sanatın esasının, insanların güzel şeyleri taklit etmesi olduğunu savunan görüş Güzel: Estetiğin temel kavramı Poesis: Güzel sanatların bir dalı olan şiir Yüce: Büyük ve sınırsız, çeşitli yönlerden güç-lü, insanı etkisi ve denetimi altına alan varlık ve olaylar Oyun: İnsanların ve hayvanların, temel ihtiyaç-larını karşıladıktan sonra amaçsız olarak yap-tıkları hoşa giden faaliyetler Bazılarına göre sanatın kaynağı budur Estetik yargı: Sanat eserleri karşısında haz duyma veya duymamaya, beğenme ve beğen-memeye dayanan subjektif hükümler Sanat: Birçok bölümleri, akımları, gösteri mer-kezleri olan resim, tiyatro, müzik, edebiyat vs gibi sosyal faaliyet alanlarına verilen ad


umarım işine yarar

Ellerinize sağlık arkadaşlar

Estetik Yargıların Yapısı :
Bir sanat eseri hakkında verilen beğeniye ait yargılar estetik yargılardır Estetik yargılar GÜZEL ve ÇİRKİN kavramlarına dayanır Bu nedenle estetik yargılara değer yargıları denir Bu yargılar bilgi ve ahlâk yargılarından farklıdır
Estetik yargıların özelliklerini şöyle sıralayabiliriz:
*Bilgisellik ve objektiflik yoktur Yani doğrulanıp yanlışlanamaz
*Sübjektif yargılardır Zihin bütün insanlarda ortaktır Beğeni ise kişilere göre değişir Bu nedenle " beğeniler üzerine tartışılamaz " denir Bunun sonucu olarak da, estetik yargılar öznel olmaları nedeniyle genel - geçer olamazlar
*Kültürden kültüre değişebilen yargılardır Ancak, estetik eğitimin yaygınlaşması ve insanlar arasındaki kültür farklılıklarının azalması, kişiler arasındaki estetik yargıların farklılığını en aza indirebilirORTAK ESTETİK YARGILARIN OLUP OLMADIĞI :

Düşünürler tarafından estetik yargılar üzerine iki farklı görüş geliştirilmiştir Bu görüşlerden biri ortak estetik yargıların olamayacağını, diğeri ise olabileceğini savunan görüşlerdir
Ortak Estetik Yargıların Varlığını Reddedenler :
İnsanların estetik yargıları arasında bir uzlaşma olabilir mi? Birinin güzel dediğine bir başkasının da güzel demesini bekleyebilir miyiz? Bu konuda kimi düşünürler bunun mümkün olmadığını ileri sürer Bunlardan biri B Croce'dir Croce'ye (Kroçe) göre, sanat eserleri üstüne verilen yargılar, ortak yargılar niteliğinde değildir Çünkü, sanat eserleri sanatçının ruhunda bir an için meydana gelen bir ifadenin (güzelliğin) maddi görünüşleridir Sanat adına ortaya konan her ifade tarzı bireysel bir nitelik taşır Bu nedenle herkesin bu ifade biçimi karşısındaki değerlendirmesi farklı olabilir Öyleyse ortak estetik yargı olamaz
Ortak Estetik Yargıların Varlığını Kabul Edenler :
Estetik yargıların genel - geçerliğini temellendiren Kant olmuştur Kant'a göre sanat eserinin en önemli özelliği insanlarda ortak bir duygu oluşturmasıdır Sanat eserinde ortaya konan güzellik, her türlü çıkardan uzak haz duymayı sağlar Bir şeyden haz duyan kişi, başkalarının da aynı duyguya varmasını ister Ortak duygu, zorunlu bir estetik duygudur Bu duygu ortak estetik yargıyı gerekli kılar Kant sorunu metafizik bir ortak estetik duygu prensibine dayanarak çözmek istemiştir Günümüzde felsefe ve psikolojide yapılan araştırmaların ortaya koyduğu sonuç şudur: Estetik yargılarda, beğeni yargılarında görülen sapmalar tümden ortadan kaldırılamaz Ancak, toplumlar arasındaki kültür farklılıklarının ve kişiler arasındaki eğitim farklılıklarının azaltılmasıyla oldukça aza indirilebilir
Bende bunları bulabildim işine yarar mı bilmem

arkadaşlar,hepinize teşekkür ederimaradığım bilgileri buldum