Giresun Yöresel Halk Oyunları - Giresunun Halk Oyunları

Giresunun Yöresel Halk Oyunları,
Giresunun Yöresel Oyunları,
Giresunun Halk Oyunları,
Giresunun Oyunları,


Yöresel olarak daha çok denizle beraber yaşamayı öğrenmiş, sırtını dağlara vermiş ve toprağını da işlerken fındığa büyük önem vermiştir Bu yaşam tarzı geleneklerini ve yöresel davranışlarını etkilemiştir Yani bu yöre insanları ne fazla sert ne de fazla yumuşak figürlere yer vermiştir Yani yörenin kendine özgü halk danslarının oluşmasında büyük etkendir
Danslar genellikle hareket ve çeviklik içermekle beraber kadın ve erkeğin beraber oynadıkları bölümde erkeğin kadına karşı olan saygısından dolayıdır ki, erkek figürleri kız figürleri ile aynı esneklik ve yumuşaklığa kadar düşmektedir Fakat danslar kazaların bulunduğu yörenin karakteristik özelliğini de içine alarak farklı şekillerde icra edilmektedir Bu farklılık kostümlerini bile etkilemiştir Örneğin Alucra ve Şebinkarahisar civarında oynanan oyunlar Karadeniz etkisinin yanında; Orta ve Doğu Anadolu kültürünün esintilerini de üzerinde taşır
Giresun insanının yaşam tarzı ve biçimi Karadeniz bölgesi içinde, bölgeye has özellik gösterdiği gibi bölgeden uzak karakter de gösterir
Bölge kıyısında oyunlar; iç içe yaşadığı deniz gibi, hareketli ve coşkundur Oyun ve türküleri de kendilerine uygundur Giresun oyunları içinde en önemlisi Giresun Karşılaması ve horonudur Horonu yine erkekler bölgenin meşhur çalgısı olan kemençe veya davul zurna ile oynarlar Kadınları ise; Def, Davul, Zurna, Ud ve Bağlam eşliğinde oynarlar Horonlar; düz horon, sık sara, sallama gibi, karşılamalar ise; Tüfekli Çandır Karşılaması, Bulancak karşılaması, çandır çöplük(karşılama) tür Müzik ve ritmine göre değişen çeşitleri vardır Giresun da Halk Oyunları çeşit olarak üçe ayrılırlar Bunlar; Horonlar, Karşılamalar ve (yörede Kolbastı, bugün ise çoğunlukla FİNGİL olarak bilinen) Meteliktir
Giresun yöresinde çok fazla miktarda halk oyunları mevcut iken değişik sebeplerden dolayı bu oyunlar icra edilmemekte, yada edilememektedir Zaten oyunların çoğu unutulmuştur Fakat bazılarının müzikleri hala kullanılmaktadır

GİRESUN YÖRESİNDE OYNANAN HALK OYUNLARI

Giresun da bugün unutulmamış ve hala halkın ve çeşitli oyun gruplarının oynamış olduğu oyunlardan bahsedecek olursak Karşılamalar, Tüfekli çandır karşılaması, Horonlar, kız Sallama horonu, erkek Sallama horonu, erkek Sıksara ( Sıksaray- sık Horon)Horonu, Kolbastı ( Fingil, Metelik) Gürcü sallaması gibi oyunları sayabiliriz

KARŞILAMALAR

Giresun yöresinin temel esasını oluşturan oyun karşılamadır Oyun çok eskiye dayanır İsmini karşılıklı oynamaktan alır Buradaki karşılama Karşılık kökünden gelen, karşı karşıya oynama diye de nitelendirilen karşılamayı esas alır Karşılamada ise kız ve erkekler karşı karşıya oynarlar
Oyun ritmik olarak 9 zamanlıdır Bu karşılama türünde ayak değişmeden ritim kalıbında değişiklikler olabilir Örneğin kalıpta bulunan üçlünün yeri her zaman sonda olmayabilirÖrneğin; Miralay müziğinin üçlüsü sondadır ( 2 + 2 + 2 + 3 = 9 ) Bağlamam Perde Perde müziğinin üçlüsü ise ikinci sıradadır ( 2 + 3 + 2 + 2 = 9 ) bunun sebebini müzik geleneği konusunda anlatmıştık
Kullanılan müzikler; Miralay, Bağlamam Perde Perde, Altın Yüzük Var Benim, Oy Giresun Kayıkları, Giresun un Evleri, Al Tavandan Belleri, Çıkma Fındık Dalına, Bulancak Karşılaması, Zurna Karşılaması
Çoğunlukla bağlama, davul – zurna ve kemence ile oynanır Eskiden kalma karşılama müziklerinin bazıları bugün çoğunlukla kullanılır Fakat bazı bölümleri özellikle kullanılmaz Çünkü icrası oldukça zordur Ritm ve ölçü kaçırma riski çoktur Örneğin; Çandır Karşılamasının (tüm repertuar kayıtlarında bu türkü Giresun karşılaması olarak bilinir) oyun bölümündeki çarptırma ve taramalar(tıramola) herkesin yapabileceği bir şey değildir Onun için halk oyunları grupları bu ezginin sadece türkü bölümünü kullanırlar

TÜFEKLİ ÇANDIR KARŞILAMASI

Oyun adını Giresun iline bağlı Çandır köyünden alır Giresun da bir gerçeğe inanılır Giresun da en güzel Çandırlılar oynar Herkesin bildiğinin aksine bu oyun savaşı anlatmaz Giresun ve çevresinde yapılan düğünlerde Konak Gitme olayı vardır Bu ziyaretlerde herkes kendi köyünün, kasabasının veya bulunduğu yerin oyununu oynar İşte Çandırlılar konak gittikleri köylerde ilk olarak bu oyunu oynarlar Oyun şöyle oynanır;

Tüfeği olan herkes ortaya toplanıp bir daire kurarlar İçlerinden tecrübeli biri çavuşluk yapar Oyun özellikle davul ve zurna ile oynanır Önce müzik başlar Normal karşılama ritminden daha ağır oynanır Çavuşun komutuyla yavaş yavaş oynanmaya başlanır Yine çavuşun nişan al komutuyla havaya, daire ortasına yere veya birbirlerinin ayakları dibine nişan alırlar Çavuşun ateş komutuyla herkes ateş eder Boşalan tüfekleri çavuş doldurmaya başlar Tekrar aynı şekilde nişan ve ateş komutlarıyla oyun böylece devam eder İlk zamanlar çakmaklı üstten doldurmalı tüfekler kullanılırdı Boşalan tüfeklere ezva (barutu ateşlemeye yarayan tıpa) ve barut doldurma işini de çavuş yapardı Daha sonra ki zamanlarda mavzer, sonra da av tüfekleri kullanıldı Bu seferde boşalan tüfeklere fişek ve mermi doldurma işini yine çavuş üstlenirdi

Oyun dokuz zamanlıdır (2 + 2 + 2 + 3 = 9) Normal karşılama ritminden daha ağır (yavaş) ritmle oynanır Oyunda göze çarpan özellik ise tüfek ile havaya ve yere ateş etme özelliğidir Kullanılan müzikler; Çandır Tüfekli Karşılaması

HORONLAR

Giresun il merkezinde horon görüldüğü gibi, ilimizde esas olarak horon Görele ilçesi ve çevresinde sıkça icra edilir Çoğunlukla kemence ve davul – zurna ile oynanır Görele’de yaygın olmasının sebebi büyük kemence üstatlarının Göreleli olmalarında ileri gelir Horonların isimleri de, bu ustaların isimleriyle anılır Bunun sebebi bu eserleri ilk icra eden kişi olmaları, yani yaratıcısı olmalarıdır Örneğin Tuzcuoğlu horonu, Piçoğlu Sıksarası gibi Görele konum itibariyle Trabzon ile Giresun’un tam ortasında yer alır Coğrafik olarak Giresun’a bağlıdır Ancak birçok kültürel değer bakımından (türkü, halk oyunları) Trabzon’a daha yakındır Yayla olarak da Trabzon ile aynı yaylayı, yani Sis Dağı ve Kadırga Yaylasını kullanır Bu olayın sebebini birazdan yayla kültürü konusunda anlatacağız Trabzon halk oyunları olarak Giresun’dan önce atılım yapmış kullandıkları oyun ve müzikleri halka, yıllar içerisinde icra yoluyla göstermiştir Halk da bu oyunları Trabzon yöresi diye kabullenmiştir Hatta Giresunlular dahi bunu kabul etmiştir Fakat sonra kendi oyunlarını ve müziklerini ortaya çıkarmak istediklerinde “Bu Trabzon yöresi, bunu Giresun yöresi olarak oynayamaz, tanıtamazsınız” şeklinde eleştiriler aldılar 196O’lı yıllardan önce her iki ilde bu müzikler kullanılırken ve bu oyunlar oynanırken kimse Trabzon Giresun ayrımı yapmazken günümüzde bu ayrım yapılmaktadır Mecburen yeni müzik ve oyun (Trabzon’da kullanılmayan) arayışına girildiEn büyük kemence ustaları Giresun’dan çıkmasına rağmen horonlarda çoğunlukla Davul – Zurna kullanılmaya başlandı Şu gerçeği de unutmamak lazımdır Harşit çayı doğal bir sınır olduğundan, Harşit çayının Doğusu ve Batısı arasında bir takım kültürel farklılıklar vardır Her ne olursa olsun; Görele, Espiye, Eynesil yöreleri ayrı değerlendirilmelidir

KIZ SALLAMASI

Giresun da karşılama türü oyunların dışında yöre karakterine ve coğrafyasına uygun olan bir başka oyun da horon türüdür Bu oyun cumhuriyetten sonra ortaya çıkmıştır Nedeni ise; kızların kendi aralarında yaptıkları eğlencelerde erkekleri taklit ederek oynamaya başlamalarıdır Figür zenginliği 5 veya 6 yı geçmez 7 zamanlıdır Oldukça yumuşak, narin ve cilveli bir şekilde oynanır
Çoğunlukla kemençeyle oynanır Bağlama, Def, Ud gibi sazlarda kullanıldığı görülür Kullanılan müzikler; Çavuşlu Horonu, Püsküllü

ERKEK SALLAMASI

Giresun tarihi kadar eskidir En az 3 kişi ile oynanır Tatlı sert bir anlayış vardır Yöresel tabiriyle gevrek tir Oyun 5 zamanlıdır Figür zamanları 10 birim zaman ve bağlantılıdır Oyun halka şeklinde oynanır Oynanılan yerin şekline göre bağlı dizi düz, halka, yarım halka şeklinde de oynanır Figür bakımından zengindir Horonun olmazsa olmazı olan alaşağı figürü sıkça yapılır Bir nevi sık horona geçmek için, alıştırma ve ısınma oyunu da diyebiliriz
Genellikle kemençe veya davul zurnayla oynanır Müzik olarak çoğunlukla Merekte Sarı Saman kullanılır

SIKSARA (SIKSARAY,SIK HORON)

Bu oyun sallamanın aksine daha sert ve coşkulu oynanır Sık ın anlamı çok çabuk demektir Bir çeşit sık oyun, sık horon çabuk horon demektir Az zaman içinde çabuk ve fazla figür yapmak gerekmektedir Sıksara, zamanla sıksaray olmuştur Burada yörelerin mahalli ağızları büyük rol oynamıştır Oyun 7 zamanlıdır
Horon, Karadeniz bölgesinde özellikle Doğu Karadeniz in kıyı kesimlerinde toplu olarak ve daha çok bağlı diziyle oynanan disiplinli halk oyunlarının genel adı dır Horum, Horun, forom vb şekillerinde de söylenir
Horon Cenevizlilerden kalmadır Karadeniz e özellikle Harşit havzasına gelip buradan da Türk ve Yunan kavimlerine geçmiştir İstila ve temaslar sonucu oradan Batı Avrupa ya ve Karadeniz in doğusuna yayılmıştır
Genel olarak ülkemizde Doğu Karadeniz bölgesinde Trabzon, Rize Giresun civarında oynanır Bunun yanı sıra az da olsa Artvin, Ordu, Samsun, Bayburt, Gümüşhane gibi illerde de görülebilir
Horonda denizin dalga hareketlerini ve kıpırtılarını, balıkların çırpınışını görür gibi oluruz Horonların oluşmasında Karadeniz bölgesinin çok engebeli doğal yapısının, fırtınalı hırçın bir deniz olan Karadeniz in sarp bir arazide bazen bir ayağını bile zor basabildiği patika yollarda yürüyen ve sırtında yük taşıyan Karadeniz insanının çevikliği anlatılmaktadır Horonda yapılan hareketler incelendiğinde, belleme, çapalama, deniz dalgalarının parçalanması, dalgaların kıyıdan geri çekilirken çakıllarda çıkardığı ses, kürek çekme, balıkların ağlara yakalandıkları andaki çırpınışları gibi doğal olayların veya işle ilgili tarımsal hareketlerin canlandırıldığı görülür
Horom kelimesi ve horla üzerindeki dik olarak kümelendirilmiş birkaç bağdan oluşan mısırlara verilen bir isimdir Horomların bulunduğu tarla uzaktan görünüş olara kollarını havaya kaldırmış bir şekilde duran insan kalabalığını andırır Horon oyunlarında genellikle kollar havaya kalkmış bir biçimde oynanır Bu duruş horomları andırmaktadır Bundan esinlenerek Horon adını aldığı söylenir
Horonlar dizi oyunu biçiminde onandıkları zaman dizi biçimleri sıra dizi-lişi, görünüşünde olarak tek sıra erkek, tek sıra kadın, düz dizi, eğri dizi, koşut dizi, bağlı dizi, bağlı tek dizi, bağlı alaca dizi, açık diziş kapalı dizi biçiminde oynanmak-tadır
Oyun 7 zamanlıdır Ayak figürleri 10 birim zamanlı ve bağlantılıdır Çoğunlukla kemençe, davul zurna ile oynanır Belli bir müziği yoktur Mahalli saz sanatçılarının isimlerini de verdikleri kendine özgü özel horon ezgileriyle icra edilir
Halka oyunu biçimindeki dizilişlerde ise; düz halka, koşut halka, bağlı halka, tek halka, kapalı halka, açık halk, bağımlı halka, tek halka erkek, tek halka kadın, halka, tepeli halka dizilişleri görülmektir

KOLBASTI (Fingil-Metelik)

Fingil (Kolbastı – Metelik) havası çoğunlukla türkülü oyunlardır Giresun’da bu gün hemen hemen bütün gruplar ya Lazutlar’ı yada Dereboyu Kavaklar’ı kullanırlar Bunlar çoğunlukla popüler olduğu ve insanların kulağında ezgileri zaten var olduğu için icrası da kolay olduğundan çokça rağbet görür Oysa Giresun’da daha bir çok fingil havası türküsü vardır Özellikle Sokakbaşı Meyhane, Oy Bahçenize Ben Giremedim vb daha bir çok türkü mevcuttur Bunlar halk oyunlarında da kullanılabilen türkülerdir Ancak sorulduğunda özellikle Sokakbaşı Meyhane türküsünü halk oyunu olarak çok ağır bulurlar Bu sebepten kullanmazlar Fakat eskiyi araştırdığımızda bu oyunun zaten ağır, aheste oynandığı söylenir Halk oyunları müzikleri bazen metronomları artırılarak çalınır Ancak bazıları buna müsait değildir Bu müsait olmayanlardan birisi olan “Sokakbaşı Meyhane” isimli Fingil oyun havasıdır Sözlü oyun grubuna girer
Bu oyuna Kol Ağası da denilmektedir Genelde 2 ve 4 zamanlıdır Bolu yöresindeki bazı oyunlara benzemektedir Genelde Lazutlar türküsüyle oynanır 4 zamanlıdır Bazı Yörelerde; zağma, bildiş oyun havası diye bilinen bu tür oyunlar ve müzikler Giresun yöresinde karşımıza Kolbastı ve Metelik olarak çıkar Kol deyimi kolcudan gelmektedir Cumhuriyetten önceki ve de sonraki o dönemlerde; gümrük görevi, polis görevi ve jandarma görevi verilen görevliler vardı Hatta kişilere ormancı görevi de verilirdiKarakol ismide buradan gelir Kara üzerinde ve şehir içinde görev yapan emniyet ve asayiş birimi Kolcu ise şehir dışında köylerde, kırsal kesimde mermi, silah, tütün, uyuşturucu, alkollü içecekler kaçak ağaç kesme vb davranışları durdurmakla ( bugünkü köy korucusu) görevli kişilerdi Bunlar; mert, korkusuz, silahlı ve atlı gezerler Çünkü görev alanları çok geniştir
Cumhuriyet öncesinde işret (alkollü içki) yasak olduğundan bu defa yöre delikanlıları da aksine sazlı ve sözlü içki muhabbeti yaptıklarından; işte çoğu zaman kolcularca baskına uğrarlardı
Muhabbet yapan yöre delikanlıları cesur, yiğit ve atak olmak zorundaydılar Çünkü, her an baskına uğrayacakları için silahları da vardı Başka bir eğlence şekli olmadığından yasakla vicdanları arasında bir çeşit savaş verirlerdi Zamanla baskın yapa yapa ve zamanla basıla basıla kolcu ile yöre delikanlıları birbirlerini görmezlikten gelirler ve arkadaş olurlardı İşte bu her iki insanın oyunlara karışması hatta oynaması ile oluşan ve oynanan bir oyun olduğundan buna zamanla kol havası, kol oyunu veya kolbastı denilmiştir Kol havasının bir çeşitlemesi de Fingil ve Meteliktir
Oyun 2 ve 4 zamanlıdır Figür genişliği pek yoktur Bağlama en çok kullanılan enstrümandır Müzikle ayak figürleri uyumludur
Kullanılan müzikler; Oy Bahçenize Ben Giremedim, Lazutlar, O Yaylanın Çimenine, Sokakbaşı Meyhane biz burada Lazutlar müziğinin nota ve ritmik yapısını aşağıda gösterdik

GÜRCÜ SALLAMASI

Giresun Merkezden, Ordu iline doğru olan bölgelerde, özellikle Bulancak ve Piraziz ilçesi ile yükseklerinde sıkça görülür Muhacirler zamanında buralara yerleşen Gürcü halkı tarafından yöreye getirildiği sanılmaktadır Giresun da pek oynanmaz Bunun için nota ve ritmik yapısını göstermeye gerek yoktur Ordu yöresinde görülen Gürcü Horonu ile gerek müzik, gerek ritm ve gerekse figür olarak aynıdır Oyun; 8 ( 3 + 2 + 3 ) zamanlıdır Ziyadesiyle aynı oyun Ordu yöresinde oynanır