Kars Gelenek Ve Görenekleri

Genel Bilgiler




Yüzölçümü: 18557 km²
Nüfus: 325016 (2000)
İl Trafik No: 36
Kars Doğu Anadolu da ülkemizin en doğusundaki ve aynı zamanda karasal iklim dolayısıyla da en soğuk illerinden birisidir Ancak mekanın bu olumsuzluğu ilin sanayii gelişmesinde nispeten olumsuz olmuş olsa da il turizm potansiyeli açısından bölgenin başlıca illerinden birisidir


İl ülkemizin başlıca kış turizm merkezinden birisidir ve yapılacak yatırımlarla bu alanda daha da gelişebilir Bunun yanı sıra kültür turizmi açısından da tarihin çok eski devirlerine uzanan antik kalıntıları ve ören yerleri ile önde gelen kültür turizmi açısından da Yontma Taş Çağından itibaren kesintisiz bir yerleşime sahne olan kent önde gelen kültür turizm merkezlerindendir

Harita
İLÇELER:
Kars ilinin ilçeleri; Akyaka, Arpaçay, Digor, Kağızman, Sarıkamış, Selim ve Susuz'dur

Digor: İlçemiz tarihi hakkında elimizde kesin bilgi ve belge bulunmamaktadır Ancak araştırmalarda 1887 – 1888 yıllarında beş Türk ailesinin bölgeye gelip yerleştiklerini ve Digor’ un temelini attıklarını öğreniyoruz

İlçe, Osmanlı İmparatorluğu döneminde bir süre Arpaçay’ a bağlı bir köy olarak bulunmuş; daha sonra ise Kağızman ilçesine bağlanmıştır Bu bağlılık Nahiye olarak devam ettikten sonra 1953 yılında Digor’ un ilçe olması ile sona ermiştirO tarihten itibaren de Kars İline bağlı bir ilçe olarak bulunmaktadır Kars’la birlikte 40 yıl Rus işgalinde kalan Digor; 22 Ekim 1920 tarihinde Rus işgalinde kurtarılmıştır

Kağızman: İl merkezine 75 km uzaklıktadır Ayrıca Kağızman'ın kuzeyinde bulunan ve batıdan doğuya doğru akan Aras Nehri Kanyonu vahşi, doğal güzelliklerle doludur Bu kanyondaki güzellikler, Kağızman ve Tuzluca yolu izlenerek görülebilir Ayrıca Tunç Kaya (Keçivan) Kalesi, Köroğlu Kalesi ve Çengim Kilisesi gibi tarihi yapılar da mevcuttur
Sarıkamış: Sarıkamış Doğu Anadolu Bölgesinde, Erzurum-Kars bölümü içerisinde yer alır Yöre iki sırtın yamacıyla, bu iki yamaç arasındaki çukur alanda oluşmaktadır Adı 16 yüzyıl Osmanlı Tahrir defterlerinde `Sarıkamışlı Türkmen oymağı' adıyla anılır Sarıkamış'a adlarını veren Türkmen boyu Hazar gölü doğusunda (Sarıkamış) çukurundan geldikleri rivayet edilir Ayrıca
Sarıkamış ilçesinin batı kuzeyinde ki, küçük dağ köyü Sarıkamış'a Osmanlı Tahrir defterinde `Sarıkamuşlu' olarak ifade edildiği görülmektedir Halk etimolojisine göre, burada önceleri yetişen sarı sazlık veya kamışlıktan adını aldığı da iddia edilir Yüzölçümü 1751 km2, yükseltisi 2225 metredir Karasal>iklimin karakteristik özelliği görülür Altı ay kar, sekiz ay don ve buzlanma olur

Sarıkamış İlçesinin tarihi MÖ devirlere kadar uzanmaktadır 11 Yüzyılda Sultan Alparslan tarafından Bizans hakimiyetinden alınarak Selçuklu hakimiyetine, 1534 Yılında da Kanuni Sultan Süleyman döneminde Osmanlı hakimiyetine giren ilçe bu dönemde Kars Eyaletine bağlı bir Liva idi 1828 ve 1855 yıllarında iki defa Rus işgaline uğrar ancak, 1829 Edirne ve 1856 Paris Antlaşmaları ile yeniden Osmanlı hakimiyetine girer

1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı sonunda 40 yıl süre ile Rus işgali altında kalan Sarıkamış, 29 Eylül 1920?de Rus işgalinden kurtarılarak 3 Aralık 1920 tarihli Gümrü Antlaşması ile yeniden Türk hakimiyetine girmiştir
İlçenin yakın tarihimizde de önemli izleri bulunmaktadır 1 Dünya Savaşında, Enver Paşa komutasındaki Türk Ordusunun 1915 kışında aşmak istediği Sarıkamış Allahuekber Dağlarında bazı kaynaklara göre 60 bin, bazı kaynaklara göre de 90 bin Mehmetçik soğuktan donarak şehit olmuştur Bu talihsiz olayda şehit olanların anısına Kars-Sarıkamış karayolu üzerinde yaptırılan ?Şehitler Anıtı? Sarıkamış?ın yakın tarihimizdeki acı ve unutulmaz izlerini yansıtmaktadır

"Yıllarca savaş alanı olmuş, unutulmaz acıları bağrında saklamış ancak Türklük ve milli benliğinden asla taviz vermemiş olan Sarıkamış'a gereken önem Cumhuriyet'in ilanı ile verilmeye başlanmıştır O günden bu güne devam eden bir gelişme ile Sarıkamış doğunun en mutlu, tarihi kadar görkemli doğası ile turizm cenneti olma yolunda ilerlemeyi gaye edinen doğunun en şirin ilçelerinin arasında, belki de başında sayılma mutluluğuna erişmiştir"
Susuz: İl merkezine 24 km uzaklıktaki ilçe yakınlarında yer alan Susuz Şelalesi, görülmeye değerdir Ayrıca yine ilçe merkezi yakınlarındaki Susuz Kaplıcaları da romatizma hastalıklarına iyi gelmektedir
Akyaka: İl merkezine 54 km uzaklıkta olan Akyaka ilçesi sınırları içinde tarihi Ocaklı (Ani) kenti bulunmakta ve ziyaretçilerin ilgi odağı olmaktadır
Arpaçay: Arpaçay ile Kars’ın müşterek bir tarihi vardır Kars İli’nin MÖ’ye varan bir tarihi vardır Kars’ın bilinen en eski sakinleri Orta Asya’dan gelme Hurrilerdir Hurriler MÖ 2000 yıllarında Kars Bölgesine yerleşmişlerdir Van Bölgesinde bulunan Urartu Krallığı Hurrilerin hakimiyetine son vererek Kars’ı kendi hakimiyeti altına alarak 250 yıl ellerinde bulundurduktan sonra kur- aras boylarına yerleşmiş bulunan İskitlerin eline MÖ 668 yılı…klerden kaldığı sanılmaktadır
Kars MS Vyy’da Arsaklılar’ın elinde kaldıktan sonra uzun bir süre Sasani Bizans ve İslamlar arasında el değiştirmiştir Bu durum VL yy başlarına değin devam eder 1064 yılında Alpaslan’ın Anı ve Kars’ı zaptetmesi ile bu bölgenin çehresi birden değişmiştir
Kars’daki ilk Türk Sanat eserleri bu zamanda yapılmaya başlamıştır Gerçekten Kars Türk Beyliklerinin elinde çok değişti Ne var ki, bu değişme aynı hızla devam etmeyerek 1153 yılında Kıpçak-Gürcü akıncıları tarafından işgal edilerek yapılan eserler tahrip edildi Batı Anadolu Osmanlı Devleti güç kazanırken Kars sırasıyla Celayir Oğulları,Timur Oğulları,Karakoyunlular ve Akkoyunlular gibi Türk ve Türkmen Beylerinin eline geçti
Her ne kadar Yavuz Sultan Selim Tebriz dönüşünde Kars’ı ve Arpaçay’ı ülkesine katmışsa da kesin olarak 1534 yılında Kanuni Sultan Süleyman zamanında Osmanlı İmparatorluğu’na katılabildi1534’den 1877 yılına dek Kars ve kazaları Osmanlılar’ın elinde kaldıBundan sonra 17-18 yy da İranlılar tarafından işgal edilmişse de varılan anlaşma ile İranlılar bölgeden çekilmişlerdir İran saldırılarından kısa bir müddet sonra Rus saldırıları baş gösterdi Ruslar ilk denemeyi 1807 yılında Tiflis üzerinden yaptılar Fakat bu saldırı Türkler tarafından başarısızlığa uğratıldı

Ruslar bu yenilginin acısını 1828 yılında Kars’ı almakla çıkardı Fakat Ruslar 1 yıl kalabildiler,1855 yılında yeniden Kars ve İlçelerine hücum eden Rus orduları bozguna uğratılırken şehire başarısından dolayı Gazi unvanı verilmiştir Bu zaferden kısa bir süre sonra şehirde beliren açlık,hastalık ve soğuk yüzünden Kars ve İlçelerini halk Ruslara bırakmak zorunda kalmış ise de 1856 yılında Paris Anlaşması ile alınmıştır 1877 yılında Ruslar yeniden hücum ettiler Bu hücumları Gazi Ahmet Muhtar Paşa kısa bir süre durdurduysa da cephane ve asker yardımı gelmeyince Ruslar şehire girdilerKars ve İlçeleri 1878 den 1918’e kadar Rusların elinde kaldıBu kırk yıl içinde halkı göç etmeye ve Türkleri şehirden göç ettirmeye çalışan Ruslar gidenlerin yerine Rus,Ermeni ve Yahudileri getirerek yerleştiriyorlardı Bu kırk yıllık esaret devresi bitince kısa bir süre şehir elimize geçtiyse de 1Dünya Harbi’nin sonunda imzalanan Mondoros Mütarekesi ile Kars kendi kaderi ile baş başa bırakıldı Bu durum İstiklal Savaşı’nın başlamasına dek sürdü Kazım Karabekir Paşa kumandasındaki ordu 30 Ekim 1920’de bir daha ayrılmamak üzere Kars’ı ve İlçelerini Türkiye’ye kazandırdı
Selim:Kuruluş yılı kesin olarak saptanamayan ilçemizin ismi konusunda çeşitli söylentiler içinde en yaygın olanı Malakanlar tarafından Nova Selim adıyla kurulduğudurŞu an için tarih öncesine ait araştırmalar, son sözü söyleme olanağı verecek yeterlilikte olmasına rağmen Kars ve yöresinin çok eski tarihlerden itibaren yerleşim merkezi olduğu kanıtlanmış durumdadırİlçemizin Kars Merkezine yakınlığı yerleşim yeri itibariyle uygunluğu bu tarihi beraberliği devam ettirdiği sonucunu doğurmaktadır

MÖ5000 yılında Türkistan’a ve MÖ4000 yılında Azarbaycan’a ve Doğu Anadolu’ya yerleşen Hunlar bölgenin bilinen ilk yerleşikleridirDaha sonra bölge Urartu egemenliğine geçerMÖ145 yıllarında İskitlerin egemenliğinden sonra Azaklar MS5yyda bölgenin hakimi olmuşlardır430 yılında Sasani İmparatorluğu Kars ve yöresini denetimine alırİçinde yaşadığımız bölge uzun süre Sasaniler,Bizans ve Müslümanlar arasında mücadele alanı olmuştur1000 yılına doğru Selçuklular Anadolu’ya gelmeye başlamış ve Bizans İmparatorluğu ile olan mücadele 1064’te Kars’ın,1071 ise Malazgirt’in kazanılması ile Türklerin ilk ve uzun süreli bölgeye girmelerinin temelini oluşturmuşturO günden sonra bölgemizde dönem dönem acı günler yaşanmasına karşın genel olarak Türk toprağı olarak kalmıştır1153’te Gürcüler,1239’da Moğollar daha sonra Timurlular ,Karakoyunlular ve Akkoyunluların eline geçen Kars ve yöresi 1502’de ise Safavilerin denetimindedirSafaviler ve Osmanlı İmparatorluğu arasındaki mücadele bölgedeki bir çok tarihi eserin yok olmasına yol açmıştırNihayet Kanuni zamanında Irak Seferi ile bölge kesin olarak Osmanlılara geçer1823’te İranlılarla yapılan Erzurum Antlaşmasından sonra bölgede Çarlık Rusyası ile mücadele başlamıştır1855 Kırım,1877-1878 savaşları sonucunda 1918’de Brestlitovak Antlaşması yapılmış,ardından ermeni tehditi ve saldırıları bölgeyi harabe haline getirmiştirNihayet Büyük Önder Atatürk’ün başlattığı İstiklal Savaşı ile İlçemiz 30 Eylül 1920’de ermeni işgalinden ilçemize giren ilk birliğin komutanı Şehit Yüzbaşı Reşit BALKANLI tarafından kurtarılmıştır

Cumhuriyetin ilanı ile 1957 yılına kadar nahiye olarak Sarıkamış İlçesine bağlı iken 27061957 tarih ve 9644 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 7033 Sayılı özel kanunla ilçe statüsü kazanmıştır

Coğrafya

KARS

COĞRAFYA Kars ili Doğu Anadolu Bölgesinin kuzeydoğu kesimlerinde yer almaktadır Büyük bir plato özelliği gösteren il coğrafyasında genel olarak bitki örtüsü bozkır görünümündedir Yalnız Sarıkamış ilçesinde çam ormanları bulunmaktadır


Kağızman ilçesinde bağ ve bahçecilik yapılmaktadır

Kars Doğu Anadolu Bölgesinin en soğuk bölgesinde yer alır Bu nedenle karasal bir iklime sahiptir; kışları uzun ve sert, yazları ılımlı hatta serince geçer




Akarsular

Kars ilinden irili ufaklı birçok akarsu geçmektedir Bunlardan en önemlileri:

1- KARS ÇAYI:
Allahuekber sıradağlarının soğanlıdağ yolundaki Yaycı ve Kırkpınar yaylalarından kaynağını alan Sarıkamış suyu ile Kızılçubuk suyu Çatak köyü önünde birleştikten sonra Selim ilçesi altında en uzun yaylacıktan gelen dereleri de alarak Kireçhane boğazından Kars’a girer İlkbahar ile bol yağmurlu zamanlarda şehrin doğusundaki Kurtkale düzeyinden gelen Darboğaz suyunun şehrin ortasındaki iki arktan alarak Taşköprüden itibaren 8 Km kadar süren Kaleboğazı ve Dereiçi kalesi boğazından geçer Bundan sonra Kars Çayı Berdik deresi ile Cilavuz (Susuz) suyunu alır ve Ağcalar köyü altında yeniden derin boğaza girer Karaurgan köyü suyunu soldan aldıktan sonra Şahnalar köyü üçüncü boğazdan yani Camışlı boğazından Güneydoğuya dönerek Akyaka ilçesinin Aslanhane köyü altından Arpaçayına kavuşur
2- ARPAÇAYI:
Çıldır gölü doğusundaki Bingöllerdeki Hozu ile kızılkilise sularının beslediği Arpa gölünden çıkar Soldan üç küçük kol aldıktan sonra güneye dönüp Dedekorkut kitaplarında anılan Cızıgların güneyinden gelen suyu da alıp, Gümrünün 4 Km batı yanından geçer Elegez’den gelen suların birleştiği Karakilise çayını soldan alarak büyüdükten sonra Başşuragel altında Kars çayı ile birleşir Bundan sonra Başgedikler çevresinde derin yataktan akarak meşhur Ani şehrini Güney- Doğu ve güneyden çevirerek Digor’dan gelen Karabağ suyunu da sağdan alıp,Tekelibağ önünde Aras nehrine katılır
3- ARAS NEHRİ:
Bingöl’den kaynağını alıp,yukarı Pasinde sağdan ve soldan gelen birçok dereler katılarak Pasin suyu adıyla Çobanköprüsünden sonra aşağı Pasin’e girince Aras (Araz) diye anılan bu ırmak Kars ilinde Zivin suyu ile Kötek- Bayam suyunu soldan ve Şahyolu dağlarından gelen dereleri de sağdan alarak Arpaçay ile birleştikten sonra çok büyümüş olarak sürmeli çukuruna girer Iğdır önünde saniyede Nisan’da 180- 200, Mayıs’da 140, Haziran’da 50, Temmuz ve Ağustos aylarında 20-25 metreküp su akıtır Hazar denizine dökülmeden önce Aras Arpaçayını soldan; Balıklı gölden çıkıp Beyazıt ovasından gelen Sarısuyu sağdan alıp Nahcıvan ve Alınca çaylarını, soldan Kötürheydan gelen Kızılçayı, Behreşan boğazından gelen suyu dağdan alarak Karaboğaya geçer Kura (Kür) nehrine kavuşur Aras ırmağı Kars ilinde donmadan akan yegane sudur Bunlardan başka Karasu, Kağan çayı, Acı çay ve Digor çayı önemli akarsulardır



Ovalar

Coğrafi görünüm açısından tam bir yayladır Ancak suların derin vadiler açmadığı düzlüklerde vardır Ekonomiye direkt etkisi olan Kars merkez, Selim ve Arpaçay ovalarıdır Bu ovalardan bazıları aynı adı taşıyan yaylalarda kesintili olarak yanyana devam eder Kars ovası da böyledir Kars ovası ilin doğusunu ve güneyini kaplar
Ortalama yüksekliği 1750 metre olan yüksek bir ova özelliği gösterir Yüksek dağlardan kaynağını alan akarsular taşıdıkları maddelerin çoğunu bu ovada biriktirirler Ovanın temelini volkanik maddeler teşkil etmektedir




Platolar

Türkiye Coğrafyasında Kars Erzurum ile tamamlanarak Erzurum-Kars yaylası adıyla tanımlanmaktadır Gerçektende Kars Coğrafyası yüksek dalgalı düzlüklerden meydana gelmiştir Kuzey-Batı da, Karadeniz’den yüksek dağ sıralarıyla ayrılmıştır Bu sıralar Güney-Doğuya doğru açılınca Karadeniz Bölgesinin hakim manzarası değişir Dar ufuklar genişler, Dağlar yerine yayla düzlükleri, ormanlar yerine otluklar hakim olur Platonun ve üzerindeki dağların yüksek olmasına rağmen arazi engebeli değildir Çünkü zeminle zirve arasındaki yükselti farkı çoğu zaman 1000 metreyi geçmez Platonların üstü volkan püskürtüleriyle kapalıdır Ortalama yükseklik 1500-2000 metredir Yayların üzerindeki tepelerin çoğunda aşınmalar sebebiyle bir tabaka yüzeye çıkmıştır Mevsimler arasındaki sıcaklık farkı fazla olduğundan çatlamalar ve aşınmalar süratlidir


Göller Barajlar

İlimizde Çıldır, Karzak, Aygır ve Çenklice Gölleri belli başlılardır Bu göllerin dışında Erhan gölü, Turna gölü, Çenekci gölü, Kuyucuk gölü kaydadeğer göllerimizdendir
İlimizde Çıldır Barajı, Arpaçay Barajı, Bayburt Barajı olmak üzere 3 önemli baraj mevcuttur Bunlardan Arpaçay ve Çıldır barajları hem enerji hem de sulama:
Bayburt barajı ise sadece sulama imkanı sağlamaktadır

Tarihçe


TARİHÇE
Kars adının kaynağı Karsaklardan gelmektedir MÖ 130-127 yıllarında Kafkas dağlarının
kuzeyinde ve Dağıstan’da gelerek Kars çevresine yerleşmiş, buraya adlarını vermişlerdir Bu durumda Türkiye’deki en eski Türkçe İl adı ününü kazanmıştır
Divan-ı Lügat it Türk’te Kars deve veya koyun yününden yapılan elbise, şal kuşak dokuma anlamındadır

Araştırmalarda Kars’ın tarih öncesi çağlardan buyana yerleşim merkezi olduğu anlaşılmaktadır Kür (Kura) ve Aras (Araz) nehirleri boylarında yapılan kazılarda bunun izlerine rastlanılmaktadır

Kapataş, Yantmataş ve Cilalıtaş devirlerinden itibaren yerleşme merkezlerinde oluşu yanında MÖ 9000-8000 yıllarından buyana hayvan ehlileştirme ve tarım devirlerinde yaşanmıştır
MÖ 5000-4000 yıllarında Doğu Anadolu ve Azerbaycan’a yerleşen Huriler Kars’ın bilinen ilk sakinleridir Daha sonra MÖ 9 Yüzyılda güneyden gelen Urartu’ların egemenliğine girmiştir Urartular 2500 yıl küçük beylikler vasıtasıyla egemenliklerini sürdürmüşlerdir MÖ 665 yılında Urartular Kimmer akınları sonucunda bölgeden çekilince hakimiyet İskitlere geçmiştir İskit egemenliği MÖ 145 yılına kadar sürmüştür Bu tarihten itibaren Partlar, İskit egemenliğine son vererek Türk Arsaklı beyliğini kurmuşlardır Kars adı da buradan kaynaklanmaktadır Arsaklar MÖ 2 Yüzyılından MS 5Yüzyıl ortalarına kadar Kars’ta hüküm sürmüşlerdir 430 yılında Sasanilere geçen bölge uzun süre Sasani, Bizans ve Araplar arasında savaş alanı olmuştur Bunlar arasında kısa sürelerle el değiştirmiştir

1064 yılında Selçuklu Türkleri tarafından feth edilerek Türk Şeddatlı beyliğinin emrine verilmiştir 1200 yılında Gürcü Atabeylerinin eline geçen bölge 1239’da Moğollar tarafından tahrip edilmiştir Moğollar Anadolu’dan çekilince 1406’da Karakoyunluların, 1467’de da Akkoyunluların eline geçmiştir Bu iki beyliğin sürekli savaşları Kars ve çevresini çok etkilemiştir Yerleşme merkezlerinin tahrip edilmesine ve nüfusun azalmasına sebep olmuştur 1535 yılından itibaren Kars Osmanlı İmparatorluğu’nun topraklarına katılmış, 1877-1878 (93 harbi) Osmanlı-Rus harbine kadar önce İranlı’lara sonra Ruslara karşı en büyük askeri üst olmuştur

1918’e kadar 40 yıl Rus işgalinde kalmıştır 1918’de tekrar alınmış, 6 ay sonra Mondros Mütürekesi gereği ordunun çekilmesi üzerine kaderiyle baş başa bırakılmıştır
Ordunun desteğinden mahrum kalan Karslılar önce Milli Şura sonra Çenub-i Garb-i Kafkas hükümetlerini kurarak mücadeleye devam etmişlerdir 30 Ekim 1920’de Kazım Karabekir yönetimindeki Türk Ordusu Kars’ı alarak Türk topraklarına katmıştır

Düğün Gelenekleri

Evlenme çağı kesin bir rakamla ifade edilmez Ancak erkeklerde 18-23, kızlarda 15-19 olduğu söylenebilir Kızlarda evlenme isteğini bildirme gibi bir sorun yoktur Çünkü evlenme teklifini erkekler yaparlar Evlenme isteğinde bulunan erkek, ya anasına (Annesine) ,kız kardeşine (Bacısına) yada tanıdık veya akraba olan bir kadın isteğini açar Bu aracılarla evin büyüğüne isteğini açar Evin büyüğüne bu haber gittikten sonra, erkeğin ev içindeki çekingen, küskün tavrı devam eder Kabul edilip edilmediği de aynı aracılardan öğrenilir
KIZ GÖRME KIZ BEĞENME :
Bunun için en müsait zamanı düğünler hazırlar Eğer erkeğin istediği kız kendi köyünden ise böyle bir şeye lüzum yoktur Başka köylerden ise kız ve oğlan çeşitli aracılar vasıtasıyla düğünlerde uzaktan uzağa tanışırlar birde evlenmeden önce kız görmeye gitmek vardır ki, erkek yanında birkaç kişi olduğu halde kız evine gider Burada amaç kızı görmektir Kız eğer kabul ediyorsa erkeğe çeşitli vesilelerle gönünür

ELÇİ GİTME – SÖZ KESME :
Eyçi, Anadolu’daki Dünür karşılığıdır Elçilik bir sanattır Her kişinin elçilik yapamayacağı kanaatinin yaygın olduğu Kars’ta, bu iş için seçilenler Köyün büyükleri sayılmış kişilerdir Elçi ne kadar çok tanınmış olursa, etki ve sonuç o kadar iyi olur Yalnız ne olursa olusun elçiler arasında erkeğin yakın akrabaları ve babası bulunur Kız tarafının ister olumlu ister olumsuz olsun gelen elçileri adet icabı iyi karşılaması gerekir

Önce havadan sudun konuşmalar yapıldıktan sonra elçilerden biri (normal olarak en yaşlı ve sayılır olanı) “Allahın Emri, Peygamberin kavli ile kızınız yı oğlumuz ’a istiyoruz” der Çoğunlukla düşünmek için kız tarafı izin ister Eğer niyetleri kesin olarak olumsuz ise, o zaman kocalık kızımız yok, sizin yitiğiniz bizde değil, başka yerde arayın gibi klasik sözlerle karşılık verilir Eğer kız tarafının niyetleri olumlu ise, şirni (tatlı) yemek günü kararlaştırılır Karalaştırılan günde oğlan tarafı şeker, kolonya ve meyve getirerek oradakilere ikram eder Çoğu zaman pey (beh) de bugün yapılır Bu halde kız tarafına armağanlar ve bir yüzük getirilir

Yalnız, asıl elçiler gitmeden kadınlar kendi aralarında gidip gelerek karşı tarafın niyetini öğrenirler Ayrıca elçilerin kız tarafından beğenilen kimseler olmasında da bu arada dikkat edilir (Beh) düğün öncesinin en önemli olaylarındandır Kız ve oğlan tarafları kız evinde toplanırlar Meyve, kolonya, kalağa (Başörtüsü) götürülür Oğlan tarafı ayrıca baş örtüsünün bir köşesine bir miktar para bağlar Bu para başlığın bir kısmıdır

Kadın ve erkekler ayrı ayrı odalarda toplanırlar Erkeğin babası, büyük kardeşi veya yakın akrabalarından biri yüzük takmak üzere kızın bulunduğu yere gider (bazen de kız erkeklerin bulunduğu yere getirilir) Kızın parmağına hayır dualarla yüzüğü taktıktan sonra boy görmesi verilir

Boy görmesi, maddi duruma göre verilen bir miktar paradır Ayrıca kızı getirene de bir miktar para bahşiş verilir Eğer evlenecek kız bütün misafirin huzuruna çıkıyorsa yine aynı merasim yapılır Boy görmesini de yine bir kişi verir

Behde yapılan diğer önemli iş ise başlık konusunun tamamen halledilmesi ve düğün bilhassa iki dini bayram arasında gelmemesine dikkat edilir İki bayram arası her nedense uğursuz sayılmaktadır Muharrem ayı da düğünün olmayacağı bir aydır (Kerbelâ vak” asında ötürü)

Ayrıca kıza alınacak eşyaların bir kısmı da bu sırada tespit edilir Kesim kesmeğe bazı yerlerde kalın pazarlığı denir



Nişan

Beh ile kararlaştırılan nişan tarihinde, oğlan evi behdekinden daha büyük bir kalabalıkla kız evine gider Kız tarafı da kendi tanıdık ve akrabalarını nişana çağırır Nişana çağırılanlar çoğunlukla kadınlardır Nişanda masraf daha çoktur Oğlan tarafı birkaç kat elbise buna göre ayakkabı bir o kadar çamaşır birkaç tane baş örtüsü, küpe, altın bilezik vs götürür Ayrıca kız tarafına pirinç, çay, şeker ve bir yada birkaç koyun oğlan tarafından götürülür

Nişanda davet edilenler de hediye götürürler veya para verirler Eğer kız ve oğlan aynı köyden ise, öğleden önce gidilir Öğle yemeği yenir ve merasim başlar Yemekten hemen sonra oğlanın annesi nişan için gelen eşyaları misafirlere gösterir Beh’de olduğu gibi şeker ve meyve dağıtılır

Bundan sonra akrabalardan bir kadın, kızı konukların yanına getirir Gelin olacak kızın utanmaması için ilk önce bu akraba kadın konuklara hoş geldin der Eğer genç ise el öper Sonrada kız bütün konukların ellerini öper Oğlan tarafından gelenler bu el öpme sırasında getirdikleri hediyeyi kıza verirler Kızın yerine, yanında dolaşan kadın hediyeleri toplar Artık bundan sonra nişan merasimi sona ermiştir
Eğer evlenecek olanlar ayrı ayrı köylerden ise, bir gece kalınır ve ertesi gün öğlen yemeğinden sonra aynı şekilde merasim yapılır Sıra hona gelmiştir Hon nişan karşılığıdır Yani kız nişanlandıktan sonra kız tarafı oğlana nişan götürür ki buna hon denir Honda kız tarafı kıza hediye getirenlerin her birine bir çift çorap, bir mendil ayrıca kete veya çörekle beraber oğlana da maddi şartlara göre elbiselik, çamaşır, çorap, mendil ve benzerini götürür Birde nişan yüzüğü vardır
KIZ YANI (BAYRAMÇALIK) :
Bayramçalık, dini bayramlarda erkek tarafından kız evine götürülen gelinlik , kıza ait hediyelerdir Hediyenin cinsi ve miktarı erkeğin maddi durumuna göre değişir
Bu vesile ile gelin bir kez daha görülmüş olur Bir de uzun zaman tatlı bir hatıra olarak kalan (kız yanı) olayı vardır Erkek nişanlısını görmek için bir gece seçer Bu arada kız tarafından olan erkeklerin duymamasına dikkat edilir Ayrıca kız yanına gidecek olan erkek yanına, kız evininde iyi tanıdığı bir arkadaşını alır
Bu yabancı aracılığı ile güveyi adayı nişanlısını görür,ki bu olaya kız yanı denir Birkaç aydan birkaç yıla kadar sürebilen nişanlılık süresince bu “Kız yanı olayı” birkaç defa eder Aslında nişanlısı olan kendisini evli sanmaktadır

DÜĞÜNE KADAR :
Önce kız ve oğlan tarafları tekrar toplanırlar Düğün eşyası maddi duruma göre değişse de normal olarak elbiselikler, çamaşırlar, ayakkabılar, gümüş kemer, altın (ayrıca beşibirlik) çeyiz sandığı, dikiş makinesi, halı, yatak yüzü vs olur Bu eşyalar kız ve erkek tarafından birer kişiyle pazara inilerek beraber alınır Ayrıca pazara gidenlere de düğün eşyası içinde hediye almak adettir Bir de , düğün birkaç gün kala kız evine gönderilir Yiyecek maddeleri birkaç sığır veya koyun, yağ,pirinç,kuru üzüm çay şeker vsdir

Nihayet oğlan ve kız evleri düğün için misafirlerini çağırırlar bu misafirlere “Atlı” denir Atla gelip gelmemeleri söz konusu değildir Her iki ev kendi misafirlerine bir çay ikram ederler Buna atlı çayı denir Bu çayda düğünün tarihi de belirlenmiş olur Bazı yerlerde “Atlı”tabiri sadece oğlan tarafından kız tarafına gidenler için söylenilir Başka köylerden gelen atlılar düğün olan köydeki evler tarafından misafir edilir Atlı çayından sonra herkes kendi misafirini götürür Bundan sonra evine götürdüğü atlının her şeyinden ev sahibi sorumludur Bu durum her iki tarafta, yani hem oğlan, hem kız evinde aynıdır Bu sırada kız ve oğlan evlerinde köyün gençleri doğal olarak kız evinde kızlar, oğlan evinde de erkekler toplanırlar Gelin atlanıncaya kadar eğlenilir ve her gün toplanılır Bu gençleri toplu halde köyün hemen bütün evleri misafirliğe davet ederler Böylece evden eve dolaşıp dururlar O kadar ki bir günde beş altı defa dolaşırlar Bu olaya da bey gezmesi denir

Gelin ve damadın bir sağdıcı bir solducu olur Sağdıç ve solduçlar gelin ve damadın yakın arkadaşıdırlar hiçbir zaman gelin ve damadın yanından ayrılmazlar Kars’ın bazı bölgeleri vardır ki gelin ve damat düğün önceki sağdıçların evinde kalırlar Böyle yerlere örnek olarak Kars’ın Büyükboğatepe köyü verilebilir Düğünden bir gün önce “KIZ ŞAHI” kalkar Şah oldukça ilginçtir Ağaçtan yapılan, beşlik ağaç, ya da ağaç çıta arasına bunları dik tutmak için çakılan birkaç çıtadan ibarettir Bunun etrafı meyvelerle bezenir Meyveler ipe dizilmiş ve daha sonra Şah, a yerleştirilir Şah’ın hazırlanması ve bütün masrafı sağdıca aittir Yukarıda belirtildiği gibi düğünden bir gün önce ve akşam ezanından sonra kız şahı kalkar Sağdıcın evinin önünden kalkan şahın önünde çubukçu bulunur Bunun görevi şahdan meyve kaçırılmasına engel olmaktır Çünkü bu şahdan meyve vs kaçırıp sağdıca getiren , sağdıçtan bahşiş olarak para alır Ayrıca yine şahın önünde, dirgen ucuna geçirilmiş bir tezek yanar halde gider Güvey ortada, sağdıç sağında solduç ise solunda yürür Elleri mendille bağlanmış ve mumu konmuş haldedir Devamlı olarak silahla ateş edilir (Dostun dostluğuna, düşmanın korluğuna hele bir Allah) koro halinde “Allah birde deyin üç olsun, düşmanın ömrü puç olsun, here bir Allah” diye bağırırlar Yine bu arada devamlı olarak havaya ateş edilir Bu arada şahın önünü kesenler de vardır Bunlara ya kendileriyle görüşerek biri çıkarılır veya bahşişlerini isterler Böyle hallerde çubukçu müdahale edemez Böylelikle şah kızın evine kadar gelmiştir Tam kapıda davul zurna çalar ve oyunlar oynanır Şah içeriye girdikten sonra köyün genç kızları ve gelinleri, sağdıcı ve solducu içeri alırlar

Gece kız evinde gelin ve genç kızlara, oğlan evinde ya da oğlan sağdıcının evinde güvey ve arkadaşlarına kına konulur Kına ilkin evlenecek olanın eline konur Kına konmadan gelin ve güveyin ellerine kına koyarlar Kına koymak adeti de vardır Ele konan para yoksul bir çocuk tarafından üç defa eli sıyırarak alınır Bundan sonra bütün orada bulunanlar ellerine kına koyarlar Kına koymak sevinç işaretidir
Ertesi gün artık düğün bütünüyle başlamıştır Bir yandan gelin hazırlanır, bir yandan davul çalar Öğleye doru gelin atlanır Gelinin atlanması demek oğlanın evine hareket etmesi demektir Gelinin yanına yengeler (Biri Kız Yengesi Birde Düğün Eşyasıyla beraber gelen oğlan yengesi) ve ayrıca birkaç kadın,kız vardır Bu sırada köyün gençleri atlara biner gelin arabasıyla beraber hareket ederler Bir de müjde yastığı götüren vardır Bu gelinden önce gider kız evinden aldığı bu yastığı oğlan evine götürür ve kendisine bir çift çorap ve başka bir şey hediye edilir
Gelin kapıya gelince yine çalgılar çalınır, bir kazan üzerine bir çay tabağı konur, gelin bunu ayağıyla kırar ve içeri gider Gelin içeri girmeden evvel ayağına bir kurban kesilir Akşam ezanından sonrada aynı şekilde oğlan sağdıcının evinden oğlan şahı kalkarak oğlan evine gelir Böylelikle gelin ve damat aynı eve gelmiş olurlar Gece erkeklere bir koyun kesilir Buna döşgarı adı verilir Yemek yenildikten sonra para toplanır Bu paralar kız yengesine verilir Böylelikle düğün sona ermiş olur

Kars Yöresi Yemek Kültürü


Yöre mutfağını; un, baklagiller ve hayvansal ürünlere dayalı yiyecek ve yemekler oluşturmaktadır Bu yemekler genel olarak: helva, hörbe, Kars böreği, hangel, kete, patatesli veya mercimekli erişte pilavı, haşıl, ekşili et, feselli, tencerede şiş kebap, yaprak mantı, tandırda kaz çekmesi, kesme çorba, hasuda, kuymak, katmer, erişte aşı, mezik olarak isimlendirilmektedir Hayvancılığa dayalı süt ürünlerinden peynir yapımı yöre halkının önemli geçim kaynağını oluşturmakta, arıcılıkta halk ekonomisinde önemli yer tutmaktadır
1-HELVA (Umaç Helvası) :
Malzemeleri : 250 gr un, 250 gr şeker, 250 gr yağ

Yapılışı : Önce bir kap içerisine unu koyup üzerine hafifçe su serperek el içinde umaç haline getirilir (Tarhana görünümünde) Sonra ocak üzerine konmuş olan kızgın yağın içerisine dökülür Rengi pembeleşinceye kadar karıştırılır Sonra ateşten alınarak önceden hazırlanmış, az suyla ısıtılarak karıştırılmış şeker üzerine dökülerek yine karıştırılır Normal kıvamına gelince servise sunulur Çabuk hazırlanan, vitamin verici güzel bir tatlıdır

2- HÖRRE (UN ÇORBASI) :
Hafif ateşin üzerine tencerede bir miktar un ile yağ konur Bu un pembeleşinceye kadar devamlı karıştırılarak tutulur Sonra içerisine bir miktar su konur ve bir süre kaynatılır Koyu bir kıvama gelinceye kadar karıştırılır Kıvamına gelince ateşten indirilip servise sunulur Çorba ılıkken tuz ilave edilir
3-KARS BÖREĞİ :
Malzemeleri : 250 gr un, 150 gr tereyağı, ½ litre süt, 250 gr gravyer peyniri, 5 yumurta ve bir tutam tuz

Yapılışı : 250 gr un bir kaba konulur 5 yumurta kırılıp yumurta teli ile iyice karıştırıldıktan sonra ½ litre süt ve 75 gr tereyağı ve tuz ilave edilir Biraz daha karıştırılır kalan tereyağı bir kapta eritilir, fırçayla bir tepsiye sürülür Tepsi ateşte hafifçe kızarınca bulamaçtan ½ kepçe dökülür, ateşte yalnız alt kızardıktan sonra 250 gr rendelenmiş gravyer peynir biraz sütle yumuşatılıp maydanoz atılır Pişirilen hamurların yarısının kızaran yerlerine sürülür Diğer hamurların kızaran baş yönleri peynirin üzerine kapatılır Sıcakken servis yapılır
4-HANGEL
Malzemeleri : 1 kg un, üç bardak su, bir tutam tuz, iki adet yumurta, bir baş soğan, 200 gr Tere yağı, bir yemek kaşığı salça, bir kilo yoğurt, iki diş sarımsak

Yapılışı : 1 kg Una 2 yumurta ile bir tutam tuz ilave edilerek 1 kg ile bir derin kaba kulak memesi kıvamına gelecek şekilde yoğrulur Daha sonra 5 veya 4 künde haline getirilir Her bir künde yufka halinde açılıdır Açılan yufkalar ağaç peşkun üzerinde bir bıçak ile el desteği ile kare şeklinde kesilir Daha sonra kesilen kare şeklindeki hamurlar büyük bir kazan içerisine konan sıcak su, iki yemek kaşığı tuz, bir çay bardağı sıvı yağ ile pişirilir Bu pişirme süresi yaklaşık 10-15 dakikadır
Büyük kazan içerisindeki pişen kare şeklindeki hangeller büyük bir süzgeçten geçirilerek içi yoğurtlanmış bir tepsiye dökülür Önceden hazırlanmış olan sarımsaklı yoğur ilave edilir Daha sonra tere yağında pembeleşmiş soğanlar hangelin üzerine ilave edilerek servise sunulur
5-KETE :
Malzemeleri : 2 kilo süt, 2 yumurta, 4 kaşık yağ, 1 yemek kaşığı tuz, 1 bal kaşığı şeker tuzu, 1 yemek kaşığı pakmaya

Yapılışı : ılık sütü ve tüm malzemeyi iyice yoğurarak çok yumuşak bir hamur yapılır ve hamur ekşimeye bırakılır Hamur ekşirken bir yandan da ketenin içi hazırlanır Ketenin içini de erinmiş tereyağı, tuz ve un bir kabın içine koyulur ve iyice ovulur (isteğe göre içe şeker tozu da koyulur) iyice mayalanan hamurdan yuvarlak bezeler alınır Onlar büyük yufka şeklinde açılır Sonradan açılan yufkalar yağlanarak katlanır 4 kat olunca da içine yapılan içten koyularak katlanır Parmaklarla iyice bastırılarak büyütülür Sonra üzerine süt ile yumurta karışımını sürerek fırına sürülür servise hazır hale getirilir
6-SULU KÖFTE :
Malzemeleri : 1 kilogram köftelik et, 150 gr Kırık pirinç, bir kaşık tuz, bir kaşık salça, bir adet kuru soğan, bir çay kaşığı kara biber, bir çay kaşığı et otu

Yapılışı : salça ve et otu dışında diğer malzemelerin hepsi karıştırılıp ceviz büyüklüğünde köfteler yapılır Bir yemek kaşığı salça, bir yemek kaşığı tere yağı, eritilerek daha sonra kaynamakta olan yağlı ve salçalı suya köfteler atılır Kontrol altında ve kısık ateşte pişirilmesi beklenir
7-ERİŞTE PİLAVIPatatesli veya Mercimekli)
Malzemeleri : yeşil mercimek, erişte, tereyağı, tuz, su, patates

Yapılışı : 250 gr Mercimek ayrı bir tencerede haşlanarak süzülüp, acısı giderilir Ayrı bir tencerede kaynatılan suyun içine bir kilogram erişte dökülür Az bir süre kaynatılarak suyu süzülür 3 yemek kaşığı tereyağı eritilerek halka halka doğranan patatesler yağda kızartılarak üzerine erişte ve mercimek ilave edilerek kısık ateşte demlenmeye bırakılır
8-HAŞIL:
Malzemeleri i: bulgur, su, yağ, sarımsaklı yoğurt
Yapılışı : kış yemeği için yapılan hazırlıklarda yöremizde haşıl için buğdaydan hazırlanan bulgur suda pişirilerek süzgeçten geçirilerek bir tepsiye dökülür Eritilen tereyağı, sarımsaklı yoğurt üzerine dökülerek hazır hale getirilir
9-EKŞİLİ ET:
Yapılışı : Domatesler yıkanır Etler küçük küçük doğranır Eğer et yağlıysa hiç yağ koymadan, eğer yağsızsa içine yağ eklenerek kendi suyuyla kavrulur Etler renk değiştirene ve suyunu çekene kadar kavurmaya devam edilir Bu arada soğanlar ve domatesler halka halka doğranır Etler kavrulunca içine soğanları eklenir Bir süre karıştırılır 5-10 dakika sonra doğranmış domatesler ilave edilir İstenilirse hepsi bir arada eklenile bilinir Tercihe göre kıyılmış maydanoz katılır Tuz ve karabiber koyulur Tencereye hiç kaşık sokulmaz, sallayarak karıştırılır Yarım saat kısık ateşte pişirildikten sonra yarım limon sıkılır Ve hazır hale gelir
10-FESELLİ :
Yapılışı : Hamur mayalanır ve biraz bekledikten sonra yufka açılır İçine yağ sürülür kare şeklinde içe doğru kapatılır Yakılmış ocağın üzerine saç ters çevrilerek kapatılır Feselliler sacın üzerine doğrudan temasla, daha sonra ters düz edilerek pişirilir Oldukça lezzetlidir
11-TENCEREDE ŞİŞ KEBAP :
Yapılışı : Domatesler orta büyüklükte parçalara ayrılır Biberler üç parçaya bölünür Soğanların parçalanmamasına dikkat edilerek domatesler gibi doğranır Daha sonra hazırladığımız malzemeyi ve kuş başı etleri aynen şiş kebap yapar gibi çöplere bir et bir sebze gelecek şekilde dizilir Hazırladığımız şişleri bir büyük kaşık tereyağı koyduğumuz genişçe bir tencerede iyice esmerleşinceye kadar çevrilir Bütün şişler hazır olduğunda başka bir tencereye bir yada büyüklerine göre iki domates rendelenir Bir biber ufak fuak doğranır Birazda yağ eklenerek sos hazırlanır Sonra hazırlanan şişlerde tencereye koyularak yarım saat kısık ateşte pişirilir
12-YAPRAK MANTI:
Yapılışı : yaprak mantının hamuru mayasızdır Hamur hemen yapılır ve açılır Yufka şeklinde ince açılan hamur küçük kareler biçiminde kesilir Daha önceden kaynatılan suya yaprak mantıları atılarak pişirilir Üzerine soğan, yağ bazen de salçayla ateşte kavrulmuş sos dökülür Sarımsaklı yoğurtta oldukça leziz bir tat verir
13-TANDIRDA KAZ ÇEKMESİ (Kaz Asması):
Yapılışı: Tandır yöremizde hemen hemen her evde bulunur Bir bucuk metre derinliğinde kesik huni şeklinde kırmızı toprakta yapılmış bir ocaktır İçinde odun veya tezek yakılarak kızdırılır Ekmek ve yemek yapımında kullanılır Kaz kesildikten sonra 4-5 saat güneşe doğru asılarak kurutulur Bu sırada bulgur tuzlu suda haşlanır Kaynamaya başlayınca hafif ateşe alınır Suyunu çekip göz göz olmaya başlayınca tavada kızdırılmış tereyağı üzerine dökülür, tandırın dibine oturtturulur Tam üstüne gelecek şekilde kaz ayaklarından aşağıya doğru asılır Tandırın sıcaklığı ile kızaran kazın yağı pilavın üzerine damlar Pilavda tandırın sıcaklığında demlenir Kaz piştikten sonra çıkarılır Etleri pilavın üstüne konularak sıcak sıcak yenilir Tandır olmayan evlerde bulgur pilavı ayrı yapılır Kaz fırında ayrı kızartılır Her ikisi de sıcakken kazın fırın tepsisinde biriken yağı pilavın üzerine dökülerek birlikte sıcak sıcak yenilir

(Tandırda kaz çekmesi)

14-KESME ÇORBA :
Yapılışı: Açılan yufka üçe veya dörde bölünür Bu parçalar üst üste konularak tel tel kesilir Makarna şeklinde kesilen parçalar suya atılarak pişirilir Bu arada ince ve uzun olarak yuvarlanmış hamurdan küçük küçük parçalar kesilerek kızgın yağda kavrulur Pişen kesme çorbasına bu parçacıklar atılarak servis yapılan çorba, yoğurtla oldukça leziz bir tat verir

15-HASUDA : (Tatlı)

Yapılışı : Önce şerbet hazırlanır Şerbetin içine çok az un atılır ve çırpılır Daha sonra tavada yağ ısıtılır ve içine hazırlanan şerbetle un dökülerek karıştırılır 5-10 dakika ateşte pişirildikten sonra hazır olur

16-KUYMAK:

Yapılışı : Önce bir tavaya kaymak konularak ısıtılır Daha sonra alabildiği kadar mısır unu veya buğday unu konularak sürekli biçimde karıştırılır Biraz su dökülerek karıştırılmaya devam edilir Ta ki kaymağın yağı çıkıncaya kadar, yağ çıktığı zaman servise hazırdır

17-KATMER

Yapılışı : Normal hamur mayalanır ve bir süre bekletilir Yöresel değimle hamurun ekşimesi beklenir Daha sonra hamur yufka şeklinde açılır ve yufkalar 5 erli olarak aralarına yağ sürülmek kaydıyla rulo yapılır ve tepsinin ortasından başlanmak kaydıyla kıvrımlı olarak sarılır Tepsi düzeltilir Üzerine yumurta sarısı sürülerek fırına verilir Köylerde ise ocak (Şömine) 4 adet demir çubuk konur Bunun üzerine tepsi konulduktan sonra tepsinin üzerine saç ters çevrilerek kapatılır Ters çevrilmiş dış bükey saçın üzerine ise demir hare kapatılarak içine tezek konur
18-ERİŞTE AŞI :
Yapılışı : Nohutlar akşamdan ıslatılır Suyu değiştirilir Haşlanarak suyu süzülür Mercimek yıkanır haşlanır ve süzülür Soğan, domates, patates ve havuç temizlenip küp küp doğranır Bir tencerede tereyağı kızdırılıp soğan kavrulur Domatesi ilave edilip birkaç dakika pişirilir Havuç ve patatesi ilave edilip tuz serpilir Kısık ateşte 15 dakika pişirilir Sıcak su, nohut ve mercimeği ilave edilir Ara ara hızlıca karıştırılarak 20 dakika daha pişirilir Unu hamur yoğurma kabına alınır Tuz serpip harmanlanır Suyu ilave edilip sert kıvamlı bir hamur yoğrulur Hamur unlanmış tezgahın üzerinde merdaneyle açılır İnce şeritler halinde kesilen erişte hazırlanır Erişte tencereye eklenip yumuşayıncaya kadar pişirilir Taze yada kurutulmuş reyhan ilave edilerek tencere ocaktan alınır
19-KUZU ETLİ PİLAV :
Yapılışı : Göğüs eti 3 su bardağı tuzlu suda haşlanarak didiklenir Etin suyu ayrılır Etler bir tavaya alınıp kendi yağıyla 5-10 dakika kavrulur Pirinç bol suyla yıkanıp süzülür İki bucuk su bardağı et suyu yavan bir tencereye alınır Pirinç ve ilave edilerek karıştırılır Kapağı kapalı olarak suyunu çekinceye kadar 15 dakika pişirilir 100 gr Tereyağı küçük parçalar halinde pilava ilave edilir Tahta kaşıkla harmanlanıp kapağı kapalı olarak 5 dakika dinlendirilir Ayva soyulup küp şeklinde doğranır Bir toprak güveçte pilav, et ve ayva harmanlanır Önceden ısıtılmış 180 derece ayarlı fırında 20 dakika pişirilir Soğan soyulup, küp şeklinde doğranır Kalan tereyağı küçük bir tavada kızdırılıp, soğan kavrulur Salçayı ekleyip ezerek içine karıştırılır Pilav servis tabaklarına paylaştırılarak üzerine bir iki kaşık salçalı sos eklenir Sıcak olarak servis yapılır
20-NEZİK:
Yapılışı : Hamur su yerine kaymakla yoğrulur Lezizliğini de zaten burada kazanır Biraz bekletilen hamur fazla büyük olmamak kaydıyla ve birazda kalınca yufka biçiminde açılır Açılan yufkalar doğrudan ters çevrilmiş sacın üzerinde ters düz edilerek pişirilir

Foklorik Değerler

Kıyafet bölümünde sadece oyunlardaki kıyafet değil, tümü ile Kars kıyafetini incelemek gerekir Çünkü folklorda ana kaynak halkın kendisidir Bugün Kars’ın içinde veya bir çok köylerinde asıl kıyafeti görmek mümkün değildir Bunun için eser karıştırmak ve karakteristik yerleri bizzat görmek icap eder
Kars’taki halk kıyafetleri birtakım değişik şekiller göstermektedir Bu değişik görüntüyü üç ana grupta toplamak mümkündür
a) ERKEK KIYAFETLERİ :

1- PAPAK (KALPAK) : Genellikle körpe (küçük) kuzu derisinden yapılmaktadır Kuzu doğar doğmaz vücuduna bir kılıf geçirilir Kuzu büyüdükçe ve yünü uzadıkça kıvırcık bir hal alır Bu deri soyularak papak yapılır Bunun dışında koyun ve keçi derisi de kullanılmaktadır Güney Kafkasya’dan gelerek Kars’a yerleşmiş olan terekemeler keçi derisinden yapılma uzun tüylü ve iri papaklar kullandıklarından ve bu papaklar genellikle siyah renkli olduğundan bunlara karakalpak adı verilmiştir Ayrıca gök mavisi olanı da vardır Bunların Azerbaycan ve Dağıstan tipleri de vardır Dağıstan tipleri biraz daha kıllıcadır

2- ÜST KÖYNEĞİ : Arkalık giyilmediği zaman gömleğin üzerinden veya gömleksiz giyilir Bunlar ipek kumaştan veya kara lastikten yapılır Dik yakalıdır Önden karın hizasına kadar düğmelidir Göğüste iki cep bulunur Kollar bileğe kadar geniştir Etek boyu uzundur Arkalık giyilmediğinde “sallama kemer” bağlanır

3- İÇLİK (İÇ GÖMLEĞİ) : Genellikle ipek kumaştan yapılır Üstlüğün veya arkalığın altından giyilir Dik yakalı veya yakasızdır Önden karın hizasına kadar düğmeli olup, cepli veya cepsiz olabilir Kollar geniştir Bilekte düğmelenir Şalvarın içine sokulduğu gibi dışarıda da bırakılabilir

4- ARKALIK : Kalın kumaştan yapılır Kara lastik, çuha ve benzeri malzeme kullanılır Yakasızdır “V” yaka önden düğmelidir Göğüs hizasında “Veznelik” bulunur Etek boyu dize kadar olur ve aşağıya doğru genişler Kollar uzun ve kol uçları ele doğru genişler

5- PELERİN (BAŞLIK) : Soğuk havalarda boynu ve kulakları korumak üzere kullanılır Koni şeklinde ve uçları uzundur Sırta takılır

6- CİVEKİ : İnce ve yumuşak deriden yapılan bir nevi çizmedir

7- SALLAMA KEMER : Köselerden yapılma, genellikle ince ve yanlarından aynı deriden sallamaları bulunan kemerdir Kemer uçları ve Sallama uçları gümüş ve başka madenlerle süslüdür

8- ŞALVAR (PANTOLON : Bu civekinin altında sokulur ve üzerine sallama kemer takılır

9- KURŞAK (KIRABULUZ ) Sigara, Kav,Tütün ve burunotu koymak için kullanılır

10- AYAKTA : Uzun ve renkli çorap, üstünde çizme veya yemeni bulunur

Yaşlıların kıyafetlerinde fazlaca bir değişiklik görülmez Gençlerde nadiren görülen KÖSTEK boyundan geçirilir Ekseriye gümüşten yapılmıştır Üst gömleğin cebine konur Kurşağa kadar sarkar Yaşlılarda kurşak daha kaba yapılışlıdır Üstünden arkalık (çuhaya benzer) giyilir


b) KADIN GİYSİLERİ :
Bu grubu kız, gelin ve yaşlı diye üçe ayırmak gerekir


KIZLARDA :

1- SAÇLAR : Saçlar, 1-2 veya 40 tane ayrı örük halinde toplanır

2- DİNGE : Bir çok kitapta bu giysiden söz edilmekte ise de, bu gün böyle bir giysiye rastlanılmamaktadır

3- DAYRA (DAİRE) : Entari (don) da denir Ekseriyetle desen zengindir Çeşitli kumaşlardan yapılır Üç etek diye bir cinsi de vardır ki, bunların göğüs kısmı sedef düğmelerle süslenir Omuzlarda poturlar vardır

4- KUNDURA : İlk zamanlarda çarık, bilahare galoş (renkli çoraplar) giyilir

GELİNLERDE :

1- PUŞU : Başta uzun ve bele, hatta topuğa kadar inen puşu vardır Bunun üstünde ekseriyetle sade bir şeyden çalma bağlanır Çalma çoğu zaman kızla gelini birbirinden bir özelliktir Çünkü kızlarda çalma bulunmaz

2- PEŞTAMAL : Bundan kızlarda pek az rastlanır Gelin ve yaşlı kadınlarda vardır Gelinlerdeki biraz desenlidir

3- ÜÇ ETEK : Kızlarınkinden farklıdır Kollarına kolçak, göğüse öğlük veya döşlük denilen üstten kopçalı, alttan bağlı bir nevi kumaş göğüslük takarlar

4- KEMER : Kızlarda gümüş kemer bağlanır


YAŞLILARDA :

1- KALAĞEY : Bir nevi baş örtüsüdür Halk arasında en buteber olanı ki, şimdi antikadır Buna gelinlerde de rastlanır Yaşlılarda saça kına konur Püşüler koyu renklidir Başa birkaç kat sarılır

2- TEK ETEK : Üç etek veya entariler sade ve koyu renkli olup, 3-6-9 tahtada biçilmiş geniş kırmalıdır Potur fazlaca bulunmaz

3- ÖNLÜK : Koyu renklidir Bazen sadece belden aşağı bağlandığı gibi ve entari gibi olup, arkadan düğmeli iş giysileridir Bu hem sıcak tutması, hem de abdest’de kolaylık içindir

4- KEMER : Arkalık üzerinden Gümüş Kemer bağlanır

5- AYAKKABILAR : Yumuşak deriden yapılma kunduralardır
2-FOLKLOR :
Mahalli oyunlar sosyal yapıyı bütün ayrıntılarıyla ortaya koyabilen folklor unsurlarından biri veya birincisidir Halk bilimcileri oyunların, insanların hareketleri ile yakın ilgili bulunduğuna dikkati çekerler Gerçekten Karadenizli’nin hareketli oyunları, Ege ve İç Anadolu’nun ölçülü adımları bu bölgede yaşayanların en azından hareket ölçüleri olmaktadır Bu özellik şüphesiz Kars oyunlarında da kendisini göstermektedir Yalnız burada dikkat edilir ise;

Kars; Erzurum,Ağır, Artvin gibi komşu illerden ayrı bir folklor çevresi olarak görülür Kars’ta oyunların çoğu kızlı-erkekli beraber oynanır Örnek olarak Terekeme ,ceylan, askeran, nazlıbahar vb gibi oyunlar burada anlaşıldığı gibi ayrıca barlar dahil erkek ve kızlar beraber oynadıkları oyunlardır

Sadece erkeklerin oynadıkları şekeroğlan, şeyh şamil, beşaçılan vb gibi tek oyunlar vardır Bunların yanı sıra kızlara ait oyunlar vardır ki, bunlardan nanayla oynananların ayak figürleri oldukça basittir
Kars’ın sosyal yapısıyla oyunların arasında büyük ilişki vardır Düğünlerde kardeş, akraba, dost, yakın çevre kızları ve erkekleri el ele tutarak bar oyunu oynarlar Ayrıca Kars’taki köy düğünlerinde de kadın ve erkeğin aynı düğün yerinde beraber oynadıkları yukarıdaki örneklerden anlaşıldığı sonucu ortaya çıkmaktadır Kars’ın oyunlarında diğer bir anlatım özelliği daha vardır ki bazı sosyal konular dramatize edilir Dramatize gücünün tümü hakkında bilgi edinmek için birkaç örnek verilebilir

Bunlar; şeyh şamil, asker olup vatana hizmet eylerem men vb gibi Kars oyunlarını dört kategoride toplayabiliriz Bunlar;
1- Aşk oyunları (Kızlar ve erkeklerin birlikte oynadıkları oyunlar)
2- Seremoni oyunları (Düğün törenleri)
3- Tek oyunlar
4- Süplek (İmece ve muharet oyunları)

Halk Oyunları

a) HOŞGELİŞLER OLA MUSTAFA KEMAL PAŞA :

Oyunun kuruluş amacı Türk Ulusunun kurtarıcısı Ulu Önder Gazi Mustafa Kemal Paşa’nın serhat şehrimiz Kars’a gelişi sırasında ona layık bir şekilde karşılanmasını sağlamak ve Kars halkının saygı ve sevgisini belirten bir oyundur

Bunun öyküsü : Yıl 1924 Gazi Mustafa Kemal Paşa’nın Kars’a geleceği haber alınır Bunun üzerine o dönemin mahalli müzisyenleri ve oyuncuları bir araya gelerek Ata’ya karşılama törenlerinde ona oynanmak üzere bir oyun hazırlanır Bunun üzerine oyunun ezgi sözlerini gazeteci Mehmet TÜRKER yazar, mahalli müzisyen Tağı Bey’de bu sözleri şimdiki şekli ile besteler ve başta Tağı Bey olmak üzere o dönemin diğer folklorcuları 6 Ekim 1924 tarihinde Kars garındaki karşılama töreninde ilk olarak Gazi Mustafa Kemal Paşa’ya oynanır Paşa çok duygulanır Oyun sözü, yazarı ve bestecisi ödüllendirilir

İlk dörtlükte şu cümleler yer almaktadır
Hoş gelişler ola Mustafa Kemal Paşa
Askerin, Milletin, Bayrağınla çok yaşa,
Arş, arş,arş ileri, marş ileri,
Dönmez geri Türk’ün askeri

İkinci dörtlükte ise şu cümleler yer almıştır
Gazisi, dahisi, bilgisisin sen Kemal
Tebrik eyleriz hoş gademlerle,
Kars’a gelmeni, arş ileri, marş ileri
Dönmez geri Türk’ün askeri
Bu dörtlüklerle başlayan bir oyun tarzıdır Bu oyunda erkekler birkaç adım geride kalır, kızlar oyuna başlar Erkekler de kızları takip eder Bu oyun oynanırken güfte oyuncular tarafından söylenir En sonunda da “Al da Bayrağı Düşman Üstüne” denildiği zaman Bayrak kız veya bir erkek oyuncu tarafından iki üç adım öne ilerledikten sonra çıkarılır ve oyun böylece bitmiş olur

b) ŞEYH ŞAMİL :

Şeyh Şamil oyunu eşsiz kahraman Şeyh (imam) Şamil adına Üzeyir beyi ve kardeşi tarafından düzenlenmiş bir oyundur Bir çok Kafkas ve Anadolu oyunlarının figürleri alınarak meydana getirilmiştir (Esası teşkil eden kırk bayır oyunudur) Bir rivayete göre Şamil ve arkadaşları Rus kuvvetlere tarafından yakalanmışlardır Bir gemi ile götürülürken, askerler alkol tesiri eğlenmeye başlarlar Şamil’in arkadaşları oynatıldıktan sonra sıra Şamil’e gelir Oysa Şamil bıçaksız oyun oynamayacağını söyler İsteği yerine getirilir Şamil oyun sırasında bıçakları arkadaşlarına atar ve gemideki dövüşten sonra kurtulurlar Bu da Türk Milletinin esir yaşamaktansa savaşarak ölmeği tercih ettiğini bir kez daha dünyaya ispat eder
Bu gün bu bıçak atma oyunu 30 yılı aşkın bir zamandır Kars folkloruna hizmet etmiş ve Kars’ımızın yetiştirmiş olduğu Şahvelet GENÇLER tarafından oynanmaktadır
Kars’ın en çok sevilen ve oynanan oyunlarından biri olan Şamil, bu oyunla anlatılır gibidir Sapı ağır bıçaklarla oynanan ve bu sırada özel tahta üzerine bıçaklar saplanır Böylece oyuncular teker teker hünerlerini ve gözde figürlerini ortaya koyarlar Şamil hem gurup hem de ferdi olarak oynanır Mehmet Sadık ARAN’ın şiiri namaz kısmında okunur


c) KAZAĞI (KAZAK ERKEK – SERT ERKEK) :

Kars’taki mahalli oyunlar sosyal yapıyı bütün ayrıntılarıyla ortaya koyabilen folklor unsurlarından en başta gelenidir Söz konusu kazağı oyunu Kazak ve sert erkek tapini canlandıran, düğünlerde gençler tarafından tek yada gruplar halinde oynanan bir oyundur Kökeni çok eski yıllara dayanır Oyunda amaç, genç erkeklerin karşı sertliklerini kur yaparak belli etmeleridir Kızlarda erkeklere alkışla tempo tutarlar

d) ŞEKER OĞLAN :

Bu bar sadece erkekler tarafından oynanan seri ve hızlı bardır Bu oyunda dört dörtlük sayı ile oynanır Eller belde tutulur, oyuncuların bir hizada nizamlı ve intizamlı oynamasına dikkat edilir

e) HAN KIZLARI :

Kızlı erkekli ve bar şeklinde oynanır Gençler, Bulak (Çeşme) başı sohbetlerini anlatır Kızlar erkeklerin birkaç adım ilerisinde mendil bırakır, mendil alınır Bu oyundan başka, bir kızla bir erkeğin yakınlığı, uzun dere’de bir suyun akışı ve Beşaçılan’da bir silahın, maharetleri anlatılır

e) ANI PAPPÜRÜSÜ :

Bu oyun kızlı erkekli oynanır Yarı ağır yarı seri bir tempo ile kız ve erkek el ele tutarak oynanır Bu da iki dört dörtlük bir oyundur O yörenin gençlerinin samimi ve birbirlerine yakınlık derecesini anlatır

f) KENTVARİ (BEŞAÇILAN)

Bu oyun sade erkekler tarafından oynanır Yarı grup yarı ferdi olup, gençler teker teker maharetlerini gösterir Kalpak yere atılır, bu kalpak oyuncular tarafından sadece ağızla yerden alınır Bu kalpağı alan oyuncu oynayanların en maharetlisi olduğunu ortaya koyar
Kars folkloru çok zengin ve çeşitli oyunlarla doludur Bunlar :
Yüzbağı, döne, çekirge, Kafkas, Ayşat, ceylan, temirağa gibi ayrı oyunları da vardır
Yukarıda saydığımız oyunların her biri o yörenin örf ve adetlerine uygun olarak oynanır

Çalgılar

Oyunların birçoklarında çalınan çalgılar akardion, klarnet ve caz davullarıdır Bu çalgılar oyunların modernize edilmesine yol açmıştır Asıl folklor çalgıları ise tar, kemençe, ney ve Azerbaycan def’ idir Bu çalgıları çalan Kars’ta yok denecek kadar azdır Asıl çalgıların özelliklerine uyarlanarak da bugün yukarıda sıralanan modern çalgıların toptan verdikleri ses ve ritim böylece sağlanır Bir çok oyunlarda da Davul, Zurna, bazılarında da Tulum çalınmaktadır Bazen hiç çalgı çalınmadan sadece Türkü okunarak da oyun oynanır Türküler dörtlük manilerder Bu nedenle köyler de oynanan bu göze çarpmaktadır Bunlara Yallı,Nanay ve Sonah gibi adlar verilmektedir

NANAYLI YALLILAR
Nanaylar çoğu zaman kızlarla erkeklerin beraber Yallı (Halay) tuttukları zaman söylenir ise de, Nanay denince akla ilk gelen kızlar ve gelinlerdir Yallıya çıkıldığı zaman el ele tutulur Bir Yallı’da 6’dan 20’ye kadar kız ve erkek bulunabilir Hatta bazen o kadar olur ki erkek ve kızlar halkalar halinde iç içe girince ortada birkaç daire meydene gelir Dizilişe göre şu gruplar meydana gelir

1 Sade Kızlardan ve genç gelinlerden,
2 Sade Erkeklerden,
3 Bir tarafta kızlar, bir tarafta, bir tarafta erkekler (Aynı yallıda fakat bir kümeleşme halinde, ya baş tarafta kızlar, ayak (aşağı) tarafta erkekler, yada bunun tersi olur)
4 Karışık tutulan yallılar, çoğu zaman akraba kız ve erkekler el ele tutarlar
Yallılar çoğu zaman basit figürlüdürler Fakat bunun yanında karışık figürlü yallılara da rastlanmaktadır Bunun için yallıları üç gruba ayırabiliriz
Bunlar

1 Yelli (Hızlı), Yallılar,
2 Geçişli Yallılar,
3 Ağır Yallılar’dır

1 Yelli (Hızlı) Yallılar : Yelli (Hızlı) yallılarda nanay sözleri kesik ve nakaratlar kısadır Tabii olarak hareketli bir müziği vardır Bu cins yallılar ya sadece kızlar (Genç Kızlar) yada sadece erkekler tarafından oynanır Bu yallılarda nefesin kesilmesini önlemek için, nanayla beraber çalgıda çalınır Bir hane söylenip döndürüldükten (ikinci ve üçüncü guruplar tarafından tekrarlandıktan) sonra aynı müzik, çalgıda bir defa mani, türkü değerinde veya çalgı ara nakaratlarını çalar
2 Geçişli Yallılar : Önce ağır başlar Birkaç tane söylendikten sonra müzik ve figürler hareketlenir Bu sırada yıllıda biraz yaşlıca gelinler yallıyı bırakırlar
Gaya başında pat pat
Kasıfsan öküzünü sat
Öküzüne gıyamazsan
Canın çıhsın yarsız yat
Kız ve erkek çiftler bu cins dörtlüklerden münasiplerini bulur söylerler Bu bazen uzun bir zaman söylenir Başka başka nanaylarda aynı şekilde devam edip gider

Töreler

1- KOÇ KATIMI :
Kars yöresinin en eski geleneklerinden biriside koç katımıdır Koç katımı günü mahalli takvimde de önemli bir yer tutmuştur Çobanlar yanaşmalar ona göre hesap yılını anlaşır ve konuşurlar Kars ve Kağızman yörelerinde ekim ayının son haftası ile kasım ayının ilk haftası koç katımı günleri olarak bilinir Daha yayla yerlerinde koyunculuk yapanlar koç erken katıp koyunun ilk baharda otluğa çıkmadan doğurmasını hesaba katarlar Gün olarak Cuma ve Pazartesi günlerinin hayırlı olacağına inanmışlardır Katım günü yaklaştıkça koç sahiplerinde de bazı hazırlıklar başlar Koçları süslemek için
Valalar koyunları süslemek içinde boyalar alınır Evin kızı, gelini koç bezeği denilen renkli örgü ve süsleri hazırlamağa başlamış olurlar Koçların boynuzlarına ve boyunlarına takılacak meyveleri iplere dizerler Köylerde sürü sahipleri toplanıp koç katımını ve o yıl ki sürü idaresini konuşur, anlaşırlar Köy genellikle bir mahallede koçu katmayı kararlaştırır O gün koyun sahipleri pişirdikleri yemeklerle süsledikleri koçlarla sabahın erken saatlerinde katım yerine giderler Koçlar götürülürken bazı inanışların da yerine getirilmesine son derece dikkat edilir Koçlar evden çıkarılmadan önce koça erkek çocuk bindirilirse o yıl doğacak kuzular erkek, kız çocuğu bindirilirse dişi doğarlar Koçlar katılıp yerine götürülürken aniden yol üzerine erkek veya kadın çıkarsa o yıl yola çıkanın cinsiyetine göre doğacağına inanılır Sürüye ilk katılan koç siyah koyunla ilgilenirse o yıl kış hafif geçer Yolda gebe kadına rastlanırsa o yıl koyunların ekseriyetle ikiz doğuracağına inanılır Koç katım günü köyün neşeli günlerinden biridir Katım için koçları götürürken silah atma, oyun oynama, tekbir getirme ve türkü söyleme gibi törenleri de yerine getirirler
Koyun sürüleriyle ilgili bazı törenlere de son derece dikkat edilir Yürüyen koyun sürüsünü ikiye bölüp geçmenin sürü içerisinden boş kova ile geçmenin ve doğum (döl) günlerinde evden tuz, ateş gibi şeylerin dışarıya verilmesi günah sayılmaktadır Bunlar herkes tarafından bilinen ve dikkat istenen şeylerdir
KARS’TA KOÇLA İLGİLİ ATASÖZLERİ :
1- Allah kolik (boynuzsuz) koçun hakkını gelik (boynuzlu) koça bırakmaz
2- Koçluk kuzu kozda (koz kuzular için komda ayrılmış bir kesimdir Bunun göz-bölüm karşılığı kullanıldığı bilinmektedir) belli olur
3- İki koç başı bir kazanda kaynamaz
4- Koçu olan kurban keser
5- Koçun kuyruğu, koça yük değildir
2- KOYUNUN YÜNÜ :
Oğuzların yurdu olan Kars yörelerinde bu Türk geleneklerinin daha rengi ve kokusu bozulmamıştır Eski Türklerde attan sonra koyuna olan sevginin bugün de devam ettiğini görmekteyiz Oğuz Kağan obasının iki tarafına dikmiş olduğu kırk kulaç uzunluğundaki direklerin başına altın ve gümüş kavuklar bağladığı zaman birinin ayağına akkoyun,diğerininkine de karakoyun bağlamıştır Bugün de sürüde bir akkoyunla bir karakoyunun bulunması Devlet (zenginlik) olarak kabul edilir
Hunların asıl adının (KUN) olduğu, bunun da eski Türkçe de koyun, koç anlamına geldiği Çin kaynaklarından öğrenilmektedir Ulu bir kavim adı olan (koyun,koç) Oğuz kiliselerinde kabulünden ve İslamiyet’in kabulünden sonra da cami ve mezar taşlarında yer almıştır Iğdır’ da Karakoyun köyü mezarlığında, Çıldır’ da Gagaç ve Taşköprü köyündeki koyun ve koç heykelleri en canlı örnekleridir
Yine eski Türklerde olduğu gibi, yakınlarından biri ölen kimseye başsağlığı dilemeye gidenler ölü sahibine verilmek üzere beraberinde koç veya koyun götürürler Koyunlar ayrıca halkın folklor kaynağı da olmuştur Koyunla ilgili hikayeler çoban ve ağa üzerine koşmalar, orta oyunları oldukça zengindir Bunlardan biride hemen her köyde rastlanabilen koyunun yüzüdür
Bugün herkes Ramazan günleri sayar ve bekler Koyunun yüzü gününe kadar, kışın bütün sıkıntılı günleri gibi sayar; koyunun kısır ve gebe olanları belli olmaya başlamıştır Koç katımından tam 100 gün geçmiştir Bu gün bir bayram günüdür Çobanların hepsi toplanarak bir program hazırlarlar İki erkek arkadaşa kadın elbisesi giydirilir Diğerleri de çeşitli kıyafetlerle dikkati çekmeğe hazırlanırlar Köyde bulunan tulum, kaval gibi çalgılarla koyun sahiplerinin evlerini gezerek, türküler söyler ve oyunlar oynarlar; şöyle ki :
Koyunun yüzü geldi
Gün çaldı (güneş doğdu) kuzu geldi
Çobana taze keçe
Ayağa kuzu geldi
Kara koyun kaç koyun
Sürülerde baş koyun
Koçlar seni bulanda
Kara gider kış koyun
Ak koyun alayınan
Ot yığdın kalayınan
Koçlar seni bulanda
Kış gelir belayınan
Türküler söylenir, oyunlar oynanırken kadın elbiseleri giyinenler evin oğluna eş ve hanımına kuma geldiklerini söylerler Evdekilerde sandıklarını açmak isterler Bazen o evin erkeklerinin dizlerinde oturarak gizli iğneler batırırlar Buna son vermek için evin erkeği para, sigara evin hanımıda yağ, bulgur, çorap gibi evde bulunanlardan verir ve ağırlamağa çalışırlar
Yüzüncü günden sonra koyun artık memededir Buna “memelerin süte hazırlanması” denir Doğum başlayıncaya kadar koyun sahiplerinin evinden geceleri ateş çıkması, kazan çıkması ve başkalarına tuz verilmesi iyi sayılmaz Bu geleneğe uyulmazsa koyunların memeleri doğumdan sonra yara olur, inancı vardır Doğum koç katımından yüz elli gün sonra başlar İlk günü doğan kuzuya “dölbaşı” denir ve bunu eve getiren çobana da sahibi tarafından bahşiş verilir
3- DOĞUM GELENEKLERİ :
Kars ilinin en köklü geleneklerinden birisi de doğumla ilgili geleneklerdir Bu gelenekler , Kars yörelerinde eski oğuzlardan bu güne kadar aynı sıcaklığı aynı sıcaklığı ile gelmiştir Türklerin bireye ne kadar değer verdiklerini herkes takdir etmektedir Her nüfus artışı onlarca bir ümit ve bir kuvvet kaynağıdır (Kız bereket, oğlan devlettir) diyen Türkler birçok töreleri de bizlere bırakmışlardır Düşmana karşı ilkin durduğu ve bir daha güçlü silah kullandığı için erkek çocuğunun oluşu daha çok sevindirmiştir Dünyaya gelen erkek çocuk anne ve babanın ilk çocuğu ise damın üzerine çıkılıp bacayı sökmek isteyen kimseye aile reisi tarafından bahşiş verilir Buna baca sökme denilir Kurban kesip komşulara dağıtmak, sadakalar vermek de en çok rastlanan davranışlardandır
Doğum haftası tamamlanınca kurban kesilerek, komşular çağrılır Yemekten sonra duası yapılır ve adı konulur Ad koymada ailede ölen ünlü kişilerin, peygamberlerin, Devlet büyüklerinin adlarından birisi tercih edilir Çocukları yaşamayan aileler temenni olarak yaşar, Dursun, Durdağı, Baki gibi isimler koyarlar Bu çocukların oluşlarında hemen kulaklarına küpe takılarak kıza benzetilir Dünya’ya gelen her çocuğun kulağına ebeler, ezan okuduktan sonra, erkeklere “Allah senin kılıcını keskin, düşmanlarını kör etsin” diye duada bulunurlar Çocuğun göbeğini kesen çakı yıkanmadan kapatılır Hasta annesinin başının altına konur
Anneyi alkarası basmasın diye ilk lokmayı ebe alır ve üç defa anneye uzatıp geri aldıktan sonra kendisi yer Bu lokma ile alkarası annenin içerisine giderse iç organlarını götürür ve ölümüne sebep olur Kendi evinin yemeklerine alkarası girer diye komşular anneye yemek yapıp getirirler Buna yoklama denir Çocuk için korkulacak bir konuda kırkbasanı’dırDoğum gününden itibaren kırk gün sürer Bu süredeki anneye kırklı karı, çocuğa da kırklı çocuk denir Bir kırklı anne, baba ve diğer bir çocuğun kırkı kız çocuğunu basar Erkek çocuğun kırkı kız çocuğunu basar Buna kırk baskını denir
Kırk baskınının çocuktaki belirtileri, devamlı ağlama, zayıflık, bacakları birbirine sarılır gibi takılmasıdır Böyle bir çocuk tartılır İslam mezarlığı olmayan mezarlıkta (gör hane) yıkanır Götürüp kırkı basan çocuğun üzerine üç defa basıp kaldırılır veya anne babasının üzerinden diğer taraftan alınır Bu anne babanın elbiselerinden biraz koparılıp kırk baskını çocuğun altında yakılırsa sıhatinin düzeleceğine inanılır
4- KOTANLAMALAR :
Aileden başlayarak toplumları sevk ve idare eden örf, adetler sosyal ilişkilerin her sahasında farklı şekillerde kendini gösterir Folklor, örf ve adet bakımından farklılıkların coğrafi ayrımlarda kendini daha çok ve daha farklı gösterdikleri zahiren ve ilmen bilinen bir husustur Bölgelerin topluma, toplumun da örf ve adete tesirleri bu farklılıkların doğuşuna vesile olmaktadır
Kars bol ve değişik adetlerin, zengin folklorun çeşitli kaynaklarına sahiptir Halk Edebiyatında mani olarak bilinen dörtlüklerin bir başka söylenişine halk arasında “kotanlama” denir Kotanlama çift sürerken söylenen maniler olarak adlandırılabilir Çiftçilerimiz büyük bir tarlanın sürülmesini 4-10 boyun (çift) öküzün koşulduğu sabanla yapmaktadırlar Bu usul traktörü olmayan çiftçiler tarafından halen uygulanmaktadır Sabanı idare edene Mazgal, her boyun (çift) öküzü idare edene Hodak ismi verilir Hodaklar yaptıkları işi zevkle yapmak ve geceleri uyumamak için dörtlükler (kotanlama) okurlar Bu okumalar karşılıklı ve irticalen olur Her dörtlükten sonra hep bir ağızdan “hooo” diye bağırılır
Kotanlamalar daha ziyade çiftlik hayatına ait konuları ihtiva etmektedirler Örneğin; sabah tarladaki taşı söküp atınca altından yılan çıkarsa:
Şu ağ (ak) taşı kaldırsam
İnce yılan öldürsem
Yılan inceden öter
İncil dağda gül biter
Hooooo
Bu sırada tarlanın yanından geçen yolcuya:
Buradan bir atlı geçti
Nalı parlattı geçti
Ellere selam verip
Bize el attı geçti
Hooooo diye takılırlar
Zıplayarak meleyen koyun kuzuya aynı neşe içerisinde mani koşup:

Ay çevirmeler çevirmeler,
İçinde ak koyun meler,
Mele koyunum mele,
Belki sevdiğin gele
Hooooo
Bu arda kotanlamalar bazen tarla yakınından geçen güzellere laf atmada da gayet ustaca kullanılır
Buradan bir maya geçti
Sallandı çaya geçti,
Ben sevdim eller aldı
Emeğim zaya geçti
Hooooo

5- KİRVALIK :
Bu adet Doğu Oğuzlardan gelen bir adettir Müslüman oğuzların ad koyma, toy, av ve şölen düğünlerinin yanında bir de sünnet düğünü vardır
Kirva – kirve – kivra sünnet olan çocuğu, sünnet merasimi sırasında kucağında tutan kişiye denir Birde delleyh vardır ki sünnet yapan, sünnetçi anlamındadır
Sünnet düğünü olacağı zaman, sünnet yaptıran aile ya çok yakın bir akrabasını ya da dost olmak istediği birisini kirve olarak tayin eder Sünnet olacak her çocuk için bir kirve olacağı gibi birkaç kirvede olabilir Bir aile ile diğer bir aile arasında kan davası varsa (veya başka bir husumet) birbirleriyle yeniden dost olmak istiyorlarsa kirve olurlar Kirveler arasındaki dostluğa çok büyük bir önem verilmektedir Şöyle ki; hiçbir zaman kirve kirvenin kızını alamaz
Sünnet düğünü için başka yerden gelen misafirleri ağırlamakta kirvede ev sahibi kadar mesuldür (bazı yerlerde bu görev yalnız kirveye aittir)
6- NEVRUZ BAYRAMI :
“Akşamlar aşk olsun bayram gecesi, bu ayın nurudur Sultan-ı Nevruz”
Nevruz (Noruz) yeni gün anlamındadır Dört mevsimin birincisi olan ilkbaharın başlangıcı, doğanın uyandığı gündür Her şey yeni doğar, her şey yeni başlar ve her şey taptazedir
Bu bayram bütün bayramların sultanı olarak kabul edilir Kurban bayramından, şeker bayramından daha parlak olarak kutlanır Bu bayramda Türk gençliğinin çok eski anıları yaşamaktadır Bugün “Ergenekon günüdür” derler Buna sebep şudur: Eski Türkler komşuları Çinlilerle geçinemezlerdi Yapılan bütün savaşlarda üstündüler Yüzyıllarca durum aynen devam etti Yağının bütün hilelerinden, şerrinden uzak kaldılar Fakat bu uzun sürmedi Kendilerine dostluk teklif eden yağının bir gün hücumu karşısında kaldılar Bütün Türkler Çinlilerle yaptıkları bu savaşta imha edildiler Yalnız bir delikanlı ve bir kız kaldı etrafı aşılamaz dağlarla çevrili bir yaylaya sığındılar ve oraya da ERGENEKON dediler Çocukları doğdu, torunları oldu Soyları dört yüz yılda dörtyüzbine vardı Bir gün dağın çatlaklarından yaylaya bir bozkurt girdi Türkler kurdun gireceği yerden çıkacağını düşündüler Bürütecen adındaki demirci odun ve kömür taşıyarak dağı eritti Türkler Ergenekon denilen bu yayladan gece ile gündüzün eşit olduğu ve tam ilkbaharın başlangıcı sayılan Nevruz günü çıktılar Eski ülkelerini aldılar Çinlileri bir intikam hırsı ile yendiler ve sonra da bütün dünyaya yayıldılar Nevruz için söylenenler sayısızdır Kars’ta kış ayları çok uzun sürer Halk kış süresini üç bölüme ayırır:
a) Büyük Çile : Kış girdiği günden, 21 Aralık’ tan itibaren, 40 gündür
b) Küçük Çile : Kırkbirinci günden itibaren 20 gün sürer
c) Nevruz : Küçük çilenin son günü toprağa cemre düşer, yere nefes gelir derler Cemreler havaya ve suya düşer Toprak hava ve su ısınmaya başlar nihayet nevruz gelir Nevruz anıları sözlü halk edebiyat ürünleri arasında kendisini çok sık gösterir Ahır Çerşenbe, yeddi levin, baca baca gibi günlerin özellikleri ayrı ayrıdır Bu ayda ateşli bir bayram hazırlığı yapılır Şöyle ki :
Herkes azizine (sevdiklerine) gidecek armağanları temin eder Nişanlı kızlar bey çorabı dokur, mendil işler; genç gelinler baba veya kardeşlerini karşılayacak hediyeler alırlar Evler silinir, süpürülür ve bütün ev temizlenir Her şey baştan aşağıya kadar yıkanır Tandır yanan damlara su serpmek suretiyle undan nakışlar at resimleri, insan resimleri, çiçek ve ağaç resimleri çizilir Herkes bayram harçlığını ayırır ve bunu o gün harcar En az yedi çeşit yemiş alınır ve bunlar birbirine karıştırılır Babalar kızlarına, kardeşler bacılarına (kız kardeş) akrabalar istekli yakınlarına en değerli hediyeleri alır ve hazırlarlar
Bayram ayının son Çarşamba günü çerşenbedir Bundan sonra Çarşamba yoktur Bu gece gelmeden önce Salı (tek günü) kabir üstüne gidilir ( Kabir üstü, ölüleri anma günüdür) Çeşitli yemişler, pilav, helva gibi yiyecekler hazırlanarak mezarlığa götürülür ve orada bulunanlara ölü hayrına (bilhassa fakirlere) dağıtılır Ölülere kuran okunur Ölülere mezar taşları dikilir Bu adetler 15 Ve 16 Yüzyılda Akkoyunlu ve Karakoyunlu Türk oymaklarında da süre gelen adetlerdir
Salıyı çarşambaya bağlayan gece (ahır çerşembe) tontar denilen ateşler yakılır Ateşin üzerinden atlanır Yağlı paçavralardan toplar yapılarak ateş verilir ve havaya atılarak oynanır Avlu duvarlarına (dış kısımlar) sokulan ufak sopalara sarılan paçavralara ateş verilir Avlu duvar diplerine hayvanlarını bağlamak anlamına gelen ufacık kazıklar çakılır
Bu gece aile reisi önceden almış olduğu yedi çeşit meyveyi ortaya döker Evden olup da uzakta bulunanların hisseleri ayrıldıktan sonra, kalan kısım ise evdekiler tarafından eşit olarak bölünür Bu gece kapıyı dinleyenler olacağından çok tatlı konuşmalar yapılır Kapı dinlemeye gelenler niyet tutarlar ve dinledikleri yerden duyduklarına göre istikballeri hakkında yorumda bulunurlar Bu yorumların gerçek olduğuna inanılır Genç kız ve erkekler dileklerinin yerine gelmesi için soğuk suda yıkanırlar
Bu gecenin en güzel eğlencelerinden biriside şudur: kız ve gelinler çaya giderek su alırlar ve evde suya iğne, yüzük atarak eğlenirler Su herkesin görebileceği bir yere boşaltılır Elenecek çiftler iğne kabul edilerek delik kısmına pamuk tıkanır iki iğne leğenin iki ayrı ucundan bırakılır İğneler suyun yüzünde kavuşurlarsa dilek sahibi gençlerde kavuşacaklar, aksi olursa kavuşamayacaklar demektir
İkinci oyun ise, suya yüzük atma oyunudur Oyuna katılanlar suya yüzüklerini atarlar Birisi mani söyler ve elini suya daldırarak bir yüzük çıkarır Yüzük kimin ise belli olur ve yüzük üzerine söylenen mani yorumlanır Her maninin kendine has bir anlamı vardır
MANİLERE ÖRNEKLER :
Yüzük attım çayıra Azizim günde men
Soyha düştü bayıra Kölgede sen günde men
Yığılın gohum gardaş Elde gurban bir olar
İşimiz döndü hayıra Sene gurban günde men
Azizim daş başı O güneyler
Çok çak vurar daş başı O kölge o güneyler
Çirkinnem bal yeme Yar yarını görende
Gözelinen daş daşı Bayramın o gün eyler

Yediğin yemiş olsun
Dediğin demiş olsun
Dayandığın gapının
Yanoyu gümüş olsun
Ertesi gün kalın bir ağaca salıncak asılır ve sallanılır Buna bilhassa genç kızlar, erkekler ve gelinler binerek birbirlerini sallarlar Bunun da özel deyişleri vardır
Küf atan küflen atan
O kimse kessey atan
Kesseyi atmasınlar
Maraza çatmasınlar

Murazın beş kardeşi
Başına yığar daşı
Od getir ocak kala
Süd getir dibini yala
Korhuram anam gele
Saçım, pirçeğim yola
Nevruzdan bir gün önce baca baca’dır 20 Mart’a rastlayan bu günden soğan kabuğu ile yumurta boyanır ve pişirilir Gündüz her çocuk babasının yanında kapı kapı dolaşır ve kırmızı yumurta toplar Akşam tekrar ateşler yakılır, bellere şal bağlanır
Kurban, Şeker bayramları hicri aylara göre olduğundan sürekli olarak yer değiştirirler Nevruz Bayramı ise ilkbaharın başlangıcında olduğu için hep aynı günde kalır Nevruz Miladı takvime göre 21 Mart sabahı kırmızı bir güneş doğar Her yer, herkes neşe içerisindedir Çocukların ağzında şu mani dolaşır
Bu noruz gecesidir
Dövletler bacasıdır,
Verenin oğlu olsun
Vermeyenin kızı

Nevruz sabahı evde yemekler hazırlanır Bu yemeklerden en önemlisi ve bulunması gerekeni pilavdır O gün misafirler, ne zaman gelirlerse gelsinler, önlerine mutlaka yemek konur Nevruz günü herkes kış boyunca beslediği atlarını çıkararak yarış ettirirler Bunun için şu mani buna uyarlanmıştır

Ramazanın aşından pilavından
Kurban’ın etinden
Nevruz’un atından
Sakının
Bandan başka; Manda, Horoz ve koç dövüşü da yapılır Ayrıca gençler ve çocuklar boyalı yumurtaları dövüştürürler Yumurtası kırılan diğerine verir Bugün küsülü olanlar (Konuşmayanlar) barışır; nahoş hareketler yapılmaz, küçükler; sıhhatli olanlar hastaları ziyaret ederler akrabalar arasında hediyeler alınıp verilir Nişanlılar görüşürler Bu bayramın ziyareti üç ay sürer Bunun içindir ki Nevruz “Dut yetişene değin sürer” derler Nevruzun ertesi günü herkes hayvanını sabahın karanlığında suya götürür ve taze su içirir Suyun başında herkes kendi el-yüzünü yıkar Artık eskinin bedbinliği , kötülükleri tamamen silinmiş ve yeni yılın saadeti yerini almıştır Artık yepyeni bir hayat başlamıştır ve her şey yepyenidir
7- GODUGODU (DODU) :

Bahar mevsiminin kurak gittiği zamanlarda yağmur duasına çıkmadan başka birde godugodu da gezdirilir Kuraklığın derecesine göre çocuklar veya büyüklerden bir takım süpürgenin başına leçek bağlayarak bebek yapar ve sopanın ortasına dik duracak bir şekilde bağlanır Bebeğe benzeyen süpürgeye godugodu ve dodu denilmektedir Dodunun sopaya bağlanışı gelinin ata binmesine benzediği için küçük çocuklar buna dudu, yani gelini götürürken zurnanın da du, du, du sesinden uydurulmuş bir ismi olsa kere kir derler Halk ağzında da dudu olarak değişmiş olduğu kanısı vardır Godugodu gezecek takım erkeklerden meydana gelir Bebek yapılmış süpürgenin bağlı olduğu sopanın iki ucundan birer kişi tutar ve diğerleri arkadan yürüyerek köyün her evinin önüne gidilir ve hep bir ağızdan şunlar söylenir :
Godugoduyu sorduzmu?
Goduya selam verdizmi?
Godu kapıdan geçende
Bir sulu yağmur gördüzmü?
Orada bulunanlarda gördük gördük diye seslenirler
Godu geldi doduya
Selam verdi orduya
Yağ veren hatun olsun
Un veren gotur (uyuz) olsun, amin
Evin hanımları, topluluğun ellerindeki kaplara yağ, yumurta ve peynir gibi şeyler koyarken sopanın uçlarından tutanların ve dodunun başından su döker ve diğer gezenlere de serper Gezeme tamamlandıktan sonra toplanan maddeleri aralarında paylaşarak yağmurun yağmasını beklerler Dodu sözü benzetmelerde de yer almıştır Gezegen, üstü başı kirli ve perişan kadınlar için; dodu gibi geziyor, dodu kılıklı, dodu gibi toplayana, ıslanmış olanlar içinde doduya dönmüş, sanki dodu gezmiş denilir ve ıslanmış olduğu belirtilir

Halk şairleri

a) ÇILDIRLI AŞIK ŞENLİK :
Kars’ın en sıkıntılı dönemlerinde Milli duyguyu ayakta tutmuş ve bu yolda ölmez eserler vermiş bir halk şairimizdir Kendisi Çıldır’ın o zamanki adıyla Suhara bugün adı Yakınsu köyünde doğmuş, bugün sınırlarımızın dışında kalan Akbaba’ nın hozu köyünde ölmüştür Mezarı doğduğu köy olan Yakınsu’dadır Üç tane önemli halk hikayesi vardır Bunlar : Salman Bey, Latif Şah ve Sevdekar’dır Aşık Şenliğin şiirlerinde özellikle yurt ve kahramanlık temaları ağır basar Oldukça meşhur olan 93 koçaklaması ve Ermeni komutanına verilen cevabı yanında sayısı 200’e yaklaşan kahramanlık şiiri vardır Dili ağdalıdır

93 KOÇAKLAMASI

Ehli İslam olan işitsin, bilsin
Can sağ iken yurt vermeniz düşmana,
İsterse uruset ne ki var gelsin,
Can sağ iken yurt vermeniz düşmana

Kurşanın kılıncı, giyinin donu,
Kavga bulutları sardı her yanı,
Doğdu koç yiğidin şan almak günü
Can sağ iken yurt vermeniz düşmana

Asker olan bölük bölük bölünür
Sandınızmı ki Kars kalası alınır
Boz atlar üstünde kılıç çalınır
Can sağ iken yurt vermeniz düşmana

Kavga günü namert sapa yer arar
Er olan göğsünü düşmana gerer
Cemi Ervah bizlen meydana girer
Can sağ iken yurt vermeniz düşmana
Hele Al-Osman’ın görmemiş zorun
Din gayreti olan tedarik görün
At tepin, baş kesin, kazağın kırın
Can sağ iken yurt vermeniz düşmana
Ben-Esferdir bilin Urusun aslı
Orman yabanisi, balıkçı nesli
Hınzır sürüsüne dalıp kurt misali
Can sağ iken yurt vermeniz düşmana

ŞENLİK, ne durursunuz atları binin,
Sıyra, kılıç düşman üstüne dönün,
Artacaktır şanı bu Al-Osman’ın
Can sağ iken yurt vermeniz düşmana

b) KAĞIZMAN’LI HIFZI :

Kağızman’da 1893 yılında doğmuş ve yine Kağızman’da 1918 yılında ölmüştür İçli bir halk şairi olan Kağızmanlı Hıfzı’nın en yaygın şiiri SEFİL BAYKUŞ’ tur Bunun dışında tabiatla söyleşileri oldukça önemlidir Sade bir dille söylediği meşhur Çiçekler şiirini Turnalara yazdığı şu dörtlükler tamamlar gibidir
Doldu feleklere feryad’ü figan
Ne zalim çağrışır gelen durnalar
Adam mı dayanır, can mı dayanır
Geldi daş demiri delen durnalar
Yaralı yorgunlar geldi yetişti
Oldu katar katar çaldı çağrıştı
Eyvah getti bulutlara karıştı
Sesi kulağımda kalan durnalar

Sefil durnam bizim dilden kanamaz
Ağırdır gövdesi dala konamaz
Şahandan havfeder yere inemez
Eyler dil şehrini talan durnalar

Gözler bu meraktan dolukur ağlar
Gözümün yaşından yarılır dağlar
Döğer sinesini göğerir bağlar
O çalıp çağıran çalan durnalar

Mevlam bene bir çift kanat vereydi
Yorgun HIFZI durnalara ereydi
Hasret gözler belki yarı göreydi
Dost köyünden geçer iken durnalar

c) MURAT ÇOBANOĞLU :

1940 YILINDA Kars istasyon mahallesinde doğmuştur Küçük yaştan beridir aşıklıkla iç içe yaşadı Babası da Kars’ın ünlü aşıklarından Gülistan ÇOBANOĞLU ve aynı zamanda Murat ÇOBANOĞLU’ nun ustasıdır
İlk olarak 1967 yılında Konya Aşıklar Bayramında genç yaşında birinci olunca, tüm Türkiye’de ad aldı Bu arada çeşitli etkinliklere katıldı Yurt içi ve yurt dışı turneleri oldu Hepsinde birbirinden güzel başarılar kazandı ve namı iyice yayıldı
1990 yılında Kültür Bakanlığı’nda Devlet Sanatçısı unvanını alarak şu anda sanatı sürdürmektedir Evli ve 4 çocuk babasıdır Kars’ta ozanlar kahvesinin sahibidir Halen en başarılı aşıklarımız arasındadır
Murat ÇOBANOĞLU’ nun ilk iki eseri (bestesi) aşağıya çıkarılmıştır
Bir fendile geldi geçti
Kiziroğlu Mustafa Bey
Hışmı dağı deldi geçti
Kiziroğlu Mustafa Bey
Bir beyin oğlu zor beyin oğlu
Vay ben ona eş olaydım
Anadan onbeş olaydım
Keşke ondan kardeş olaydım
Kiziroğlu Mustafa bey
Bir beyin oğlu zor beyin oğlu

Bir atı var ala paça
Mecel vermez kırat kaça
Az kaldı ortamdan biçe
Kiziroğlu Mustafa bey
Bir beyin oğlu zor beyin oğlu

Hay edende haya teper
Huy edende huya teper
Köroğlu’ nu Suya teper
Kiziroğlu Mustafa bey
Bir beyin oğlu zor beyin oğlu

SEVDİĞİM YAR

Sevdiğim yar bana göndermiş name
Rüzgar dokunmamış dal ister benden
Bir lezzet olması demiş dadında
Hiç arı görmemiş bal ister benden
Nerden alayım nerden bulayım
Ne bir ağacım var nede bir bağım
Ne bir yuvam vardır nede otağım
Ne bir sedirim vardır nede konağım
Al kumaş içinden şal ister benden
Nerden alayım nerden bulayım

Kaşları karadır kipriyi oktur
Feleye karşılık oyunum yoktur
Bir kuzu bulamam koyunum yoktur
Yinede bir sürü mal ister benden
Nerden alayım nerden bulayım


ÇOBANOĞLU derki iz bula bilmem
Kışın çok ararım yaz bula bilmem
İnsanlarda doğru söz bula bilmem
Yalan söylemeyen dil ister benden
Nerden alayım nerden bulayım


d) MURAT YILDIZ (KARAHANLI MURAT)

Akyaka ilçesinin karahan köyünde doğdu 1999 da Kars’ da öldü
Bugün varam yarın yokam
Çok çalıştım zahmetime ay hayıf
Gençliğimde yahşı yaman bilmedim
Haram kattım zahmetime ay hayıf

e) İLGAR ÇİFTÇİOĞLU :

1964 yılında Kars’ın Arpaçay İlçesi Taşdere köyünde doğdu Halen yöresel olarak aşıklığını sürdürmektedir
Göçmeyeydim bu şehire
Kars’ım sana hasret kaldım
Göz yaşım döndü nehire
Kars’ımsana hasret kaldım
Bahçesini bağmanını
Karadağ’ın dumanını
Göresidim insanını
Kars’ım sana hasret kaldım
Ayrıca Arif TELLİOĞLU, Orhan KARADAĞOĞLU, Maksut FERYADI, Emrah NAROĞLU, Ali Rıza EZGİ, Mürsel SİNAN, Önder ERDAĞI ve Günay YILDIZ ilimizin önemli aşıklarındandır