Osmanlı Devleti Döneminde Eğitim

Osmanlı imparatorluğunda eğitim - Osmanlı sibyan mektepleri - Osmanlı medreseleri - Osmanlı enderun mektebi - Osmanlı acemioğlan kışlalarıGerek Selçuklu ve gerekse Osmanlı İmparatorluğunda eğitim, devlet işlerinden ayrı, vakıflara bağlı bir hizmet olarak yürütülmüştür Osmanlı İmparatorluğunda dört farklı eğitim kurumundan söz edilebilir


Sıbyan Mektepleri: İlköğretim düzeyindeki bu okullar, vakıflarca kurulur ve giderleri de yine vakıflarca karşılanırdı Mahalle mektebi olarak da adlandırılan bu okullar zorunlu değildi 6- 12 yaşındaki kız ve erkek çocuklar 3- 4 yıl süreyle bu okullara devam ederlerdi Bu okulların amacı genel olarak çocuklara temel düzeyde okuma yazma ve aritmetik öğretmekti Sınıf sistemi yoktu ve öğrenciler bireysel başarılarına göre ilerlerdi


Medreseler: Selçuklular zamanda kurulan medreseler, Osmanlılar zamanında da devam etmiştir Medreseler, Osmanlı İmparatorluğunun yaygın ve önemli öğretim kurumlarıydı Kendi içinde ilk, orta ve yüksek basamaklara ayrılan bu okulların programlarında hem islami (nakli) , hem de pozitif (akli) bilimler yer almaktaydı Ancak islami bilimler daha çok rağbet görmekteydi Medreselere sıbyan okullarını bitirenler ya da kendi kendini özel olarak yetiştirmiş ve özel öğrenim görmüş erkek öğrenciler gitmekteydi Kız öğrenciler medreselere alınmazdı


Osmanlı İmparatorluğunda medreseler neden önemli eğitim kurumları olmuştur?


Medreseler, özellikle Avrupa’nın eğitim ve bilimde atılım yaptığı dönemlerde yenileşmeleri izleyememiştir Programlardan olgul (pozitif) bilimlerin çıkarılması ve yenileşme girişimlerinin yapılmaması, medreseyi yozlaştırmıştır Medresenin o yüzyıllarda Avrupa’da çağdaş olarak kabul edilen yaklaşımlara kapalı kalması ve bunda ısrarcı olması, toplumu programlarında olgul bilimlere yer veren, “mektep” adını verdikleri yeni okullar açmaya yöneltmiştir Ancak bu durum, medreselerle Doğu’yu, mekteplerle Batı’yı izleyen iki farklı anlayışın doğmasına neden olmuştur Çağın gelişmelerine karşı uzun bir süre direnen medrese, zamanla bütünüyle kapanmıştır


Enderun Mektebi: Saray, ordu ve hükümet işlerinde çalışacak yönetici ve devlet adamı yetiştirmek için saray içinde kurulan okuldur 1455 yılında Fatih Sultan Mehmet tarafından kurulmuştur Okul 6 odadan oluşuyordu ve her oda saraydaki değişik işlere eleman yetiştiriyordu Programlarında resim, müzik, süsleme vb kültür sanat etkinlikleri, spor etkinlikleri, protokol kuralları gibi etkinliklere yer vermiştir Enderun, pek çok devlet adamı, şair, yazar, mimar, kazasker vb yetiştirmiş, 1909 yılında kapatılmıştır


Acemioğlan Kışlaları: Devşirme sistemi gereğince Hristiyan çocuklarının yeniçeri yetiştirilmek üzere eğitildiği eğitim kurumlarıdır Devşirme yoluyla toplanan çocuklar, önce Türk aileleri yanında Türk olarak yetiştirildikten sonra devlete sadık askerler olması için Acemioğlan kışlasına verilirdi Bu okullarda, okuma yazma ve din bilgisi öğretilir; spor ve askeri öğretim yaptırılırdı Titizlikle yapılan bir seçme sınavından sonra, bir bölümü Enderun mektebine alınırdı


16 yüzyılla birlikte, Avrupa’nın, felsefe bilim ve teknolojide hızla ilerlemesi, Osmanlı İmparatorluğunu etkilemiştir Siyasal ve ekonomik olarak hızla gerilemeye başlayan Osmanlı İmparatorluğunda yenileşme eğilimleri gözlenmeye başlamıştır Özellikle askeri alandaki başarısızlıklar, orduda yenilik yapma gereksinimini gündeme getirmiştir Bu nedenle, ordunun yenileşmesine öncelik verilmiş, ilk yenileşme girişimleri orduda başlamıştır Orduda çağdaş eğitim kurumu açma girişimleri doğrultusunda; Hendesehane (Topçu Okulu) , Mühendishane- i Bahru Humayun (Askeri Deniz Okulu) , Tıphane- i Amire (Askeri Doktor Okulu) ve Mekteb- i Harbiye (Harp Okulu) gibi kimi okullar açılmıştır


16 yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nda eğitimde yenileşmeye neden gereksinim duyulmuştur?


Askeri alandaki bu yenilikler sivil alanda da kendini göstermiş, dinsel eğitim veren kurumlar yanında, batılı anlamda çağın gereksinimlerine uygun okullar açılmaya başlanmıştır Rüşdiye Mektepleri bu dönemde açılan sivil eğitim kurumlarıdır Rüşdiyeleri, idadiler ve sultaniler izlemiştir Bu dönemde II Mahmut’un bir fermanı ile İlköğretim zorunlu duruma getirilmiştir 1845 yılında Maarif- i Umumiye Nezareti (Genel Okullar Bakanlığı) , 1848’de de Darül Muallimin- i Ali (Yüksek Öğretmen Okulu) kurulmuştur Darülfünûn (İstanbul Üniversitesi) da bu dönemde açılmıştır Bunların yanında Ziraat Mektebi, Orman Mektebi, Mekteb- i Mülkiye yine bu dönemde açılmış öteki sivil eğitim kurumlarından kimileridir


1908- 1918 yıllarını içeren Meşrutiyet döneminde, eğitim alanında gelişmeler süregelmiş, yeni düşünce ve görüşler ortaya çıkmıştır 1913 yılında çıkarılan “Tedrisat- ı İbtidaiye Kanun- u Muvakkati” (Geçici İlköğretim Yasası) ile eğitim yaşamında yeni düzenlemeler yapılmış, değişik öğretim basamaklarında yeni okullar açılmıştır


Sonuç olarak, Osmanlı Devleti döneminde eğitimde örgütlenme, düzenleme ve uygulamalarla ilgili olarak gerçekleştirilen girişimler, istenilen düzeyde olmamıştır Eğitim alanında Batı dünyasındaki gelişmelere koşut iyileştirmeler yapılamamış, siyasal ve toplumsal çalkantılar eğitimdeki gelişmelere engel olmuştur Bu koşullar altında, Osmanlı eğitiminden Türkiye Cumhuriyeti eğitimine 4194 ilkokul, 69 ortaokul, 13 lise, 20 öğretmen okulu, 17 sanat okulu ve 1 üniversite (darülfünun) kalmıştır




alıntı