Kuatrocento...

Kuatroçento (Erken Rönesans)
Kuatroçentoİtalyanca’da XV yy’ı belirtir ve sanat tarihçilerince en çok kabulgören kronolojik sınırlara göre Rönesans’ın başlangıcına tekabül ederBugün bu terim, tarihsel açıdan belirli bir dönemi belirtmekkaygısıyla ve genellikle, bir üslup anlamında kullanılmakta vedolayısıyla da tüm yüzyıl boyunca İtalya’nın Sanat ve kültür gerçeğininçeşitliliğini açıklamakta yetersiz kalan Erken Rönesans terimine tercihedilmektedir

Antikçağ sanatına dönüş
İtalyansanatçılar Yunan-Roma Antikçağı’ndan esinlenen yeni değer ve biçimarayışlarının, önceki dönemden bir kopma olduğunun bilincine çok kısazamanda vardılar Ayrıca, Antikçağ sanatına dönüş olarak yorumlananRönesans düşüncesinin kendisini de Kuatroçento insanlarına borçlu değilmiyiz? Bugün tüm radikal görüşlerden sakınmaya çalışıyor ve bu kültüreldevrimin Treçento’dan (XIV yy) beri başlamış olduğunu biliyoruz Petrarca (1304-1374) klasik modellerin önemini önceden duyumsamıştıGene de Antik çağ’ın incelenmesinin gerçekten temel bir rol oynaması,XV yy’a rastlar Sanatçılar Antikçağ harabelerinin gözlemindençıkarttıkları derslerle, özgün ve çeşitli çözümlere yöneldiler

Hümanizma’nınbeşiği olan Floransa da, XV yy’ın ilk on yıllarından başlayarak Romasanatından alınan ilkelerin ve motiflerin kullanılması sayesindeakılcılığa ve biçimlerin düzenlenmesine yönelişle, özellikle mimarideve heykelde Antikçağ’ın katkısı kendini göstermeye başlar


MimarFilippo Brunelleschi ’nin arayışları ve heykelci Donatello ’nun sanatüstünlüğü, bu yeni eğilimlerin örneklerini oluşturur

İtalya’nınkuzeyinde ve özellikle de Padova, Mantova ve Verona gibi canlımerkezlerde Antikçağ’ın sanat çevreleri üstünde yarattığı etki,çoğunlukla arkeolojiyle bağlantılıdır Alçak kabartmalar, lahitler vemadalyalar, ressamların, içinden kompozisyonlarında kullanacaklarımotifleri çıkardıkları zengin bir repertuar sunarlar Andrea Mantegna’nın eserleri, Antikçağ’ın söz dağarcığının bu biçimde yenidenkullanılmasının en iyi örneklerinden birini oluşturur

Kuramcı sanatçılar
HümanistLeon Battista Alberti ’nin 1435’te yayımlanan resim üstüneincelemesinde kanıtladığı gibi, tarih kadar geometri ve matematikbilgisi de Kuatroçento sanatçısı için, yaratıcılıkta vazgeçilmeztemeller oluşturan Ressamları eğitmeyi amaçlayan ve modern resmin temelmetni olarak kabul edilen bu kitapta Alberti, sanatçının bilimselalanda edinmek zorunda olduğu bilgileri anlatmakta ve geometrikperspektifin kurallarını saptamaktadır

Buradasöz konusu olan, Cennino Cennini’nin XIV yy’ın sonunda yazdığı “ResimÜstüne İnceleme” (Trattato della Pittura) gibi bir öğüt ve “atölyetarifleri” kitabı değil, resmi ilk kez liberal sanatlar (özgür biradama yakışan sanatlar) arasına yerleştiren didaktik bir eserdir

Şairlerin,astrolog, matematikçi ve tarihçilerin dostu olan sanatçı, artıkyalnızca bir siparişi yerine getiren hüner sahibi bir adam değil, aynızamanda kendisi de zaman zaman kuramcı olan bir kişidir

Kuatroçento’nunsimgesel adı Piero della Francesca “Resimde Perspektif’ Üzerine” (Deperspectiva pingendi) ve “Beş Asal Kural Üzerine Söylem” (Libellus dequinque corporibus regularis) adlı kitapları ile yazar-ressam konumununçok iyi bir örneğini oluşturmaktadır İlk kitap, resme uygulananperspektif üzerine kaleme alınmıştır Sanatçının son yıllarında yazdığıikinci kitap ise, biçim sorununu felsefe açısından ele almaktadır, aynızamanda ressam, heykeltıraş ve mimar olan ve Piero della Francesca’nınSienalı çağdaşı ve onun gibi Urbin saray çevresinde çalışmış bulunanFrancesco di Giorgio Martini (1439-1501), mimarlıkla ilgili bir kitabında yazarıdır Bu yetkin, birçok bilim kolunda ustalaşmış ve tüm ifadebiçimlerine ilgi duyan sanatçılar, Leonardo da Vinci ve Michelangelogibi önde gelen sanatçıların öncüleridir

Quatrocento’nunbaşlarında su yüzüne çıkan devrim, bir çizgiden doğmuş olması ve yeniüslubun bir anda inanılmaz bir otorite ve yaygınlıkla kendini kabulettirmesi açısından son derece dikkat çekiciydi:

bu dönemde verilmişeserlerle ilgili olarak, ancak bir sonraki yüzyılda aşılabilecek birbirinci klasikçilikten bile söz edilebilirdi: mimaride, FilippoBrunelleschi çok büyük iki kilise inşa etti: Medici ailesinin kilisesiolan San Lorenzo ve doğrudan doğruya Eski Roma’nın büyük bazilikalarınıuyarladığı Santo Spirito: Alberti’nin dışında XV yy’da, bu kadarönemli bir başka sanatçıya rastlanmaz

Donatello’nunilk heykelleri de aynı güçlülük izlenimini verir: bunlar,Orsammichele’nin cephesindeki büyük Aziz Georgius heykeli (1416) vekatedralin çan kulesi için hazırlanmış kahin figürleridir (Yeremya,Habakuk); bu figürlerdeki olağanüstü anlatım gücü ve oranlardakigenişlikle, gotik heykelden kesin bir kopuşu işaret eder

LorenzoGhiberti’nin ilk eserleri, birçok açıdan geleneğe hâlâ bağlıdır, amasanatçı, Vaftizhane’deki Cennet Kapısı »nın alçak kabartmalarında,kompozisyon ve hikâyenin gerçek anlamını canlandırmayı başarmıştır

Masaccioise, Santa Maria del Carmine’deki Brancacci Capellası’nın fresklerinde,son dönem gotik resminin gözalıcılığından ve yumuşaklığından koparak,figürlerine eşsiz bir ağırlık ve görkem kazandırmıştır

Rönesans’ınana temelleri böylece atılmış olur Brunelleschi bugün kayıp olan ikipanosunda, çizgi perspektifini, yani bütün dikey hatların tablo düzlemiüzerindeki tek bir kaçış noktasına yöneldiğini ve uzaklaştıkça damesafelerin azaltılabildiğini keşfetti; bu araştırmalar Masacciotarafından yeniden ele alındı ve Santa Maria Novella’daki Teslis (ykl1427) tablosundaki mimari öğelerin yansıtılmasında kullanıldıDonatello gibi Masaccio da, figürlerinin elbise kıvrımlarında Antikçağheykellerinden etkilendi; hacmi vurgulamak, girinti ve çıkıntı duygusuyaratmak için ışıktan yararlandı: bu ustalık, fresk büyük bir plastikgüç veriyordu

Mimari alanında, Antikçağdüzenlerinin birleşimi anıtsal ve tutarlı bir görünüm elde edilmesineimkan sağlıyordu San Lorenzo ye Santo Spirito kiliselerinin sahanlarıKorint düzeninde büyük kolonlarla ayrılmıştı ve Brunelleschi, bütünyapılarında, modüllere dayanan bir orantılama sistemi uyguluyorduTL

Birinci Rönesans’ın gelişmesi
Brunelleschi’ninkendisinden sonra gelenleri derinden etkileyecektir Michelozzo, Cosimode Medici’nin özel mimarı olur San Marco (1440) Manastırı’nınkütüphanesinde, Brunelleschi’nin yaptığı bazilikadaki sütunlarındiziliş biçimini aynen alır ve sütun başlıklarında Antikçağ’dan beriilk defa ton düzenini kullanır; Medici Sarayı’nın inşasıylagörevlendirilir ve bu yapı, bütün yüzyıl boyunca Floransa saraylarınamodel oluşturur

Ne var ki, LeonBattista Alberti çok daha özgündür: Santa Maria Novella’nın(1458-1470), cephesini bir Antikçağ tapınağına benzetmeyi ve Rönesansdönemi mimarlarının büyük bir çoğunluğu tarafından sürdürülecek olantemalarla ilgili düşüncelere bir hareket noktası oluşturmayı başarır

Resimdeve heykelde, Masaccio ve Donatello’daki ağırbaşlı büyüklüğün yerinidaha cana yakın bir üslup alacaktır: Fra Angelico, dupduru tatlı yüzlükişilerini klasik mimarlık anıtlarının ve parlak bir ışığın içinegetirip yerleştirir Aynı parlaklığa, kullandığı renklere ve ışığabüyük bir saydamlık kazandırmak için yağlı- boya kullanan DomenicoVeneziano’da da (öl 1461) rastlanır Bu iki ressam, çok kanatlıtabloları terk ederek her kompozisyonun tek bir pano üzerineuygulandığı “pais”yı benimsemekle, önemli bir rol üstlenmişlerdir

FilippoLippi (1406-1469) Masaccio’dan etkilenmiştir, ama onun genç kadın veçocuk figürlerinde ustasında rastlanmayan bir incelik görülür

PaoloUccello perspektifin açtığı ufukları incelerken, yalnız Andrea delCastagno (ykl 1420-1457) Masaccio’nurı yolundan gitmeyi denemiş, amafigürleri daha katılaşmış ve dışavurumcu bir şiddete bürünmüştür

HeykelciLuca Della Robbia (1400-1482), Floransa Katedrali’nin cantoria’larından(ilahi söyleyenlerin bulunduğu tribünler) birini yapmıştır: sonsuz birdinginlik içindeki çocuk figürleri, tam karşıda yer alan Donatello’nuncantoria’sındaki hareketli ve şiddet ifadeli figürlerle taban tabanazıttır


DellaRobbia daha sonra pişmiş topraktan mavi ve beyaz mineli figürgruplarında uzmanlaşacak, onu izleyenlerse yayan taklitler ortayakoymaktan ileri gidemeyeceklerdir

BernardoRossellino (1409-1464) da pek güçlü olmayan yumuşak bir üslupkullanmış, ama bunun yanında, Santa Croce’deki Leonardo Bruni’ninmezarıyla bütün yüzyıl boyu taklit edilecek olan anıtmezar tipiniyaratmıştır TL

Büyük sanat merkezleri
İtalyanuygarlığının parlak çağı Kuatroçento’da, yarımadadaki farklı devletleriçinde gerçek anlamda sanat merkezleri ortaya çıkmıştır Aynı zamandavali ve komutan olan, zafer ve gösterişe düşkün aydın prensler,(podestalar ve condottieriler) çevrelerine edebiyatçılar ve sanatçılarıtopluyorlardı Bunlar güçlerinin, sanat koruyuculukları ile dilegetirileceğinin bilincinde idiler Böylece, heykeltıraşlar, mimarlar veressamlar, büyük din tarikatlarının (Fransiskenler ve Dominikenlergibi) ve hayır derneklerinin siparişlerine koşut olarak, yanlarındaçalıştıkları prenslerin adını duyurmak için de eserler vermekte idiler

Sanatçılarçoğu kez birbirinin akrabası olan ama birbirleriyle yarışmayı dasürdürerek rekabeti körükleyen ve ortamı canlandıran karşılaşmalarısağlayan prenslerin çekiciliğiyle Floransa’dan Ferrara’ya, Mantova’danRimini’ye, Verona’dan Urbino’ya, bir saraydan bir başkasınageçiyorlardı