Biyolojideki Son İttifak

Nature dergisinin 7 Eylül 2000 tarihli sayısında; ABD Millî Sağlık Enstitüsü'nün AFCS: Alliance for Cellular Signaling (Hücredeki Sinyalleme İçin İttifak) adlı bir konsorsiyuma beş yıl için 25 milyon dolarlık bir kaynak sağladığı haberi yayınlandı

Böylece birbirinden habersiz farklı araştırmalar yapan çeşitli grupların çalışmalarını insanlığın hizmetine sunmak üzere ortak bir hedef konuda birleştirecek ilk 'yapıştırıcı ödenek' verilmiş oldu "Hücredeki Sinyalleme İçin İttifak" isimli proje, kısaca özetlenirse sanal bir hücrenin inşasını hedef almaktadır

Projenin kurucusu olan Alfred G Gilman, Teksas Üniversitesi Güneybatı Tıp Merkezi'nde bir profesör, ve bilim dünyasında ona '94 Nobel Ödülü'nü kazandırmış olan G Proteinler üzerine çalışmaları ile biliniyor G Proteinler, hücre sinyal iletiminde başta gelen proteinlerden kabul ediliyor; diğer sinyal iletim molekülleri gibi, hücre dışından gelen hormon gibi uyarıcılardan bilgiyi alıyor ve hücrenin kendini ayarlayacak mekânizmalarını aktifleştirmesini sağlıyor

Gilman'ın yöneteceği ve merkez olarak Dallas'taki Teksas Üniversitesi Güneybatı Tıp Merkezi, Kaliforniya Teknik Enstitüsü, San Diego ve San Fransisco'daki Kaliforniya Üniversiteleri'ni kapsayan toplam 7 akademik merkezin kurulacak yeni lâboratuarlarında gerçekleştirilecek olan araştırmaların maliyeti, yılda 10 milyon dolar civarında olacak ve ihtiyaçlarının yarısı (25 milyon dolar) eczacılık şirketlerinden ve kâr gâyesi gütmeyen araştırma teşkilatlarından sağlanacak

Proje, iki hücre sistemini model alarak hücrenin içindeki bütün sinyalleme mekanizmasını ve bu mekanizmalara dahil olan bütün molekülleri aydınlığa çıkarmayı hedefliyor Çalışmaların çoğunu büyük ölçekli protein-protein arası karşılıklı tesirler neticesi ortaya çıkan sinyallerin mânâlarını çözmeye uğraşma ve yapılacak keşifleri serbest şekilde bilim dünyasıyla paylaşma teşkil edecek

AFCS ya da daha çok kullanılan adıyla ittifak (Aliance) lâboratuar yöneticileri, buluşlarının çoğunun yayım ve ticarî haklarından vazgeçmiş ve serbest yayımı kabul etmiş durumdalar Bu "İttifak"ın, başlamasının altında yatan temel sebep, bilim adamlarının yıllardır topladıkları kopuk kopuk bilgilerin birleştirilememiş olması, dolayısıyla da; "hayat", "can", "tabiat", "ölüm", "gelişme" gibi temel kavramların izahında eksik kalınması yatmaktadır

Bilim adamlarında bulunan merak ve her olguyu bir şekilde izaha çalışma gayreti de bu tip ittifakları artık mecburi kılmaktadır Gilman, bu proje için "fedakârlık yapabilen ortaklarınızın olduğu yeni bir iş yapma biçimi" diyor Başlangıç için sadece Kuzey Amerika'da olacak olan ittifak lâboratuarları, genişband Internet II hatlarını kullanarak telekonferans üsûlüyle kendi aralarında sıkı bir iletişim ağı kuracak Gilman, ağın sadece Kuzey Amerikalı lâboratuarları arasında kurulmasına, çok fazla zaman dilimine yayılmanın imkânsızlığını ve doğabilecek haberleşme eksikliğini mazeret gösteriyor

Buna rağmen yeni oluşumun haberi, Avrupa gibi diğer bilim merkezlerinde şimdiden heyecan doğurmuş durumda; Nature'ın son sayısında ittifak ile ilgili haberin Almanya kaynaklı olması ve Alman bilim adamlarının düşüncelerini nakletmesi de bunun bir işareti

İttifak, aynı zamanda kendilerini biyolojik araştırmalarda ispatlamış birçok mühendisi de 50 kişilik ana takımına dahil etmiş durumda Bu insanlar, elde edilen bilgileri analitik ve sistemli şekilde birleştirmekten mesul olacaklar Peki, neticede ne elde etmeyi bekliyor, Gilman ve arkadaşları? Önce, çeşitli sistem-modelleme tekniklerine zemin sağlayabilecek esneklikte veri işleme ve analiz âletleri geliştirmeyi umuyorlar Bunun altında yatan temel felsefe, canlı sistemin yaratılışındaki mükemmellikten istifade ederken, tabiattaki ahenk ve nizâma parçalı şekilde değil, bütünü anlamaya çalışmak üzere bakabilmek

Millî Sağlık Enstitüsü'nün, daha fazla küçük bilim lâboratuarları yerine, büyük bir konsorsiyumu desteklemesi de gelecekte bilimin, veya en azından para kaynaklarının, bağımsız küçük lâboratuarlardan büyük konsorsiyumlara kayacağının bir habercisi kabul edilebilir Bir devlet kuruluşu olan Millî Sağlık Enstitüsü, şu an Amerika'da bağımsız küçük lâboratuarların en büyük malî kaynağı durumunda

Bu büyük anlayış değişikliği hamlesi, aynı zamanda biyolojinin üç çeyrek asırlık bir tartışması olan Bütüncülük-İndirgemecilik (Holism-Reductionism) problemine de cevap teşkil edebilecek gibi görülüyor Projenin başarısızlığı veya başarısı durumunda, bu her iki görüşten birisi büyük darbe alacak ve diğeri kendini daha da sağlamlaştırmış olacak

Böylece, ya biyolojinin şu anki gelişiminin arkasındaki paradigma olan, kompleks biyolojik sistemlerin sadece basit yapıtaşlarına indirgenip anlaşılabileceği düşüncesi güç kazanacak, veya hücre içindeki her bir parçanın bütün hücre ile ve tabiatın herbir unsuruyla mükemmel bir münasebet içinde olduğu, tabiatı parçalar halinde değil bütüncül bakışla anlayabiliriz görüşü güç kazanacak Hepimiz heyecan içinde bekliyoruz Acaba sanal hücre yapılabilecek mi ve hücrede cârî olan Yaratılışa ait mükemmel plân ve dizaynı tam olarak anlamamız mümkün olabilecek mi?




Mustafa AFAK